TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
165
ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG GÁNH NẶNG CHĂM SÓC
CỦA NGƯỜI CHĂM SÓC CHÍNH NGƯỜI BỆNH UNG THƯ
ĐIỀU TRỊ TẠI BỆNH VIỆN UNG BƯỚU ĐÀ NẴNG
Nguyễn Thị Thanh Trà1, Trần Thị Nghĩa2, Nguyễn Sinh Nhật3
TÓM TẮT20
Mục tiêu: Mô tả thực trạng gánh nặng chăm
sóc của người chăm sóc chính tại Bệnh viện Ung
bướu Đà Nẵng. Xác định các yếu tố liên quan
đến tình trạng gánh nặng chăm sóc (GNCS) của
người chăm sóc chính (NCSC) tại Bệnh viện Ung
bướu Đà Nẵng.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
Nghiên cứu mô tả cắt ngang được thực hiện trên
162 người chăm sóc chính người bệnh ung thư
tại Bệnh ciện Ung bướu Đà Nẵng từ tháng
01/2024 đến hết tháng 04/2024.
Kết quả: Phần lớn Người chăm sóc người
bệnh ung thư là nữ chiếm tỷ lệ (59.3%) và Người
chăm sóc người bệnh ung thư đã kết hôn chiếm
tỷ lệ 66.0%, làm nghề nông chiếm tỷ lệ cao nhất
41.4%, Mối quan hệ với Người bệnh ung thư chủ
yếu là vợ chồng (46.3%), Có 96.3% số Người
chăm sóc dành thời gian trên 2 giờ/ngày để chăm
sóc người bệnh ung thư. Tất cả Người chăm sóc
đều có gánh nặng chăm sóc và Gánh nặng chăm
sóc ở mức trung bình khá cao (60.5%), gánh
1Phòng Điều dưỡng - Bệnh viện Ung bướu Đà
Nẵng
2Phòng Điều dưỡng - Bệnh viện Ung bướu Đà
Nẵng
3Khoa ngoi 2- Bệnh viện Ung bướu Đà Nẵng
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Thanh Trà
SĐT: 0905762714
Email: thanhtra87.nt@gmail.com
Ngày nhận bài: 08/6/2024
Ngày phản biện khoa học: 18/6/2024
Ngày duyệt bài: 25/7/2024
nặng mức nghiêm trọng (32.7%), chỉ có (6.8%)
Người chăm sóc có gánh nặng ở mức độ nhẹ.
Điểm trung bình Gánh nặng chăm sóc người
bệnh ung thư là 57,17 9.16. Ở nghiên cứu này
Người chăm sóc có điểm gánh nặng chăm sóc
cao nhất là 79 điểm và thấp nhất là 35 điểm.
Trong nghiên cứu của chúng tôi cho thấy Gánh
nặng chăm sóc có mối liên quan với giới tính
Người chăm sóc, tình trạng hôn nhân Người
chăm sóc, trình độ học vấn Người chăm sóc,
nghề nghiệp Người chăm sóc, thu nhập kinh tế
Người chăm sóc, thời gian mắc bệnh Người
bệnh, thời gian chăm sóc hàng ngày Người bệnh,
giai đoạn bệnh Người bệnh.
Kết luận: Người chăm sóc đóng vai tr vô
cùng quan trọng trong quá trình chăm sóc sức
khỏe cho người bệnh ung thư, là yếu tố then chốt
để duy trì sức khỏe thể chất và tinh thần của
người bệnh. Công việc chăm sóc người bệnh là
một công việc đầy thách thức về mặt thể chất,
cảm xúc, tài chính đối với người chăm sóc và gây
ra nhiềugánh nặng cũng như ảnh hưởng đến chất
lượng cuộc sống của họ. Để nâng cao chất lượng
chăm sóc người bệnh ung thư cần có kế hoạch và
biện pháp hỗ trợ người chăm sóc, nhằm giảm bớt
gánh nặng chăm sóc như hỗ trợ tâm lý, giúp đỡ
về tài chính và cung cấp các dịch vụ chăm sóc để
giảm bớt gánh nặng cho người chăm sóc là rất
cần thiết.
Từ khóa: Gánh nặng chăm sóc;Người chăm
sóc chính; ung thư.
HỘI NGHỊ KHOA HỌC ĐIỀU DƯỠNG QUỐC TẾ LẦN THỨ IV - BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN
166
SUMMARY
EVALUATING THE STATUS OF
CAREGIVER BURDEN IN PRINCIPAL
CAREGIVERS OF CANCER PATIENT
IN DA NANG ONCOLOGY HOSPITAL
Purpose: Describing the status of caregiver
burden in principal caregivers of cancer patients
in Da Nang oncology hospital. Determining the
factors related to caregiver burden of principal
caregivers in Da Nang oncology hospital.
Methods: cross-sectional descriptive study
was conducted in 162 principal caregivers who
take care for cancer patients in Da Nang
Oncology Hospital.
Results: Almost the principal caregiver of
cancer patients was female (59,3%) and
caregivers of cancer patients were married at
66.0%, Almost all of them were farmers at
41,4%. The relationship with a cancer patient
was mainly couples (46,3%). 96,3% caregivers
spent more than 2 hours/a day taking care of
cancer patients. All caregivers had a caregiver
burden and the caregiver burden on average was
quite high (60,5%), the serious caregiver burden
was 32,7%, The mild caregiver burden was only
6,8%. The average score of caregiver burden in
cancer patients was 57,17 9.16. In this research
it was shown that the caregiver had the highest
score care burden was 79 score. The lowest score
was 35. In our research, caregiver burden had the
relation with gender, marital status, literacy level,
occupation, income of caregiver, duration of
illness of patient, daily care time of patient,
disease stage of patient.
Conclusion: Caregivers play a very
important role in health care progress for cancer
patient, and are a main factor in maintaining the
patient’s physical and mental health. Caring for
patients is a physically, emotionally, and
financially challenging job for caregivers and
causes a lot of burden as well as affects their
quality of life. Improving the quality of care for
cancer patients, it requires to have plans and
methods to support caregivers, to reduce the
burden of care such as psychological support,
financial assisstant and providing of care cervices
to reduce the burden of caregiver is very
necessary.
Keywords: Caregiver burden, principal
caregiver, cancer.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Theo thống kê mới đây của GLOBOCAN
năm 2020, số ca tử vong do ung thư tại Việt
Nam là 122.690, số ca mắc mới khoảng
182.563. Đáng chú ý hơn, trung bình cứ
100.000 người thì đã có đến 106 người tử
vong vì ung thư và 159 người được chẩn
đoán mắc mới ung thư. Ngoài ra, số liệu
trong năm 2020 cho thấy về tỷ suất mắc mới
trên 100.000 dân của Việt Nam đứng thứ
91/185, tỷ suất tử vong đứng thứ 50/185 trên
thế giới; trong khi thứ hạng tương ứng năm
2018 lần lượt là 99/185 và 56/185.
Người chăm sóc (NCS) có vai tr rất
quan trọng đối với người bệnh (NB) và phần
lớn công việc chăm sóc được thực hiện bởi
thành viên trong gia đình thay vì nhân viên y
tế. Người chăm sóc trợ giúp người bệnh
không chỉ các hoạt động chăm sóc sức khỏe
như vệ sinh cá nhân, hỗ trợ tinh thần, quản
lý sử dụng thuốc, đưa người bệnh đi thăm
khám sức khỏe, mà còn trợ giúp thiết thực
các công việc hàng ngày như nấu ăn, dọn dẹp
nhà cửa, mua sắm đồ dùng... Chính khối
lượng công việc nặng nề khi chăm sóc người
mắc ung thư gây ảnh hưởng tới sức khỏe của
người chăm sóc. Chăm sóc là công việc đi
hỏi nhiều về thể chất, tình cảm và tài chính,
gây ra gánh nặng cho người chăm sóc, giảm
chất lượng cuộc sống của họ. Những người
chăm sóc người mắc bệnh ung thư cho biết
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
167
họ có nhiều gánh nặng bao gồm mệt mỏi, bị
cô lập xã hội, bối rối, mất tự do cá nhân, rối
loạn giấc ngủ và cảm giác lo lâu.
Trong văn hóa truyền thống Việt Nam,
người thân của người bệnh, đặc biệt là người
nhà, là những người trực tiếp chăm sóc các
thói quen hàng ngày và các hoạt động sinh
hoạt của người bệnh. Do đó, gia đình đóng
một vai trò quan trọng trong việc chăm sóc,
hỗ trợ tốt nhất về thể chất và tâm lý cho
người bệnh ung thư [4]. Tuy nhiên, khi nhu
cầu chăm sóc của người bệnh vượt quá
nguồn lực của người chăm sóc, gây ra những
áp lực và căng thẳng và là gánh nặng đối với
người chăm sóc [5]. Gánh nặng đó đe dọa
đến tâm lý, cảm xúc, chức năng và thậm chí
cả sức khỏe của người chăm sóc người bệnh
ung thư [6].
Phần lớn các nghiên cứu cho đến nay
được thực hiện để mô tả bản chất của gánh
nặng chăm sóc cho những người chăm sóc
chuyên nghiệp và những đề tài nghiên cứu về
gánh nặng chăm sóc của người chăm sóc các
bệnh khác như: tâm thần phân liệt, động
kinh, hôn mê, đột quỵ…. Tuy nhiên ít có đề
tài đánh giá về gánh nặng chăm sóc của
người chăm sóc bệnh nhân ung thư. Ngoài
ra, tại bệnh viện Ung Bướu Đà Nẵng chưa có
nghiên cứu nào về gánh nặng của người
chăm sóc chính người bệnh ung thư. Vì vậy,
chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với 2
mục tiêu: Mô tả thực trạng gánh nặng chăm
sóc của người chăm sóc chính tại Bệnh viện
Ung bướu Đà Nẵng. Xác định các yếu tố liên
quan đến tình trạng gánh nặng chăm sóc của
người chăm sóc chính tại Bệnh viện Ung
bướu Đà Nẵng.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu là người chăm
sóc chính của người bệnh ung thư đang điều
trị tại BV Ung bướu Đà Nẵng.
Người chăm sóc chính được xác định là
người chịu trách nhiệm chăm sóc trực tiếp
cho người bệnh trong thời gian người bệnh
nằm viện điều trị. Họ là người thân gần gũi
với người bệnh như vợ chồng, con, anh chị
em ruột, họ hàng; là người thường xuyên
chăm sóc người bệnh, có thời gian chăm sóc
người bệnh nhiều nhất.
- Tiêu chuẩn lựa chọn đối tượng nghiên
cứu:
Là người chăm sóc chính, biết đọc, biết
viết, tự nguyện tham gia nghiên cứu trên cơ
sở được giải thích rõ ràng các thông tin,
quyền lợi và nghĩa vụ người tham gia nghiên
cứu.
- Tiêu chuẩn loại trừ trong nghiên cứu:
Có vấn đề về bệnh tâm thần. Người được
thuê để chăm sóc người bệnh.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Thiết kế nghiên cứu: Sử dụng phương
pháp nghiên cứu mô tả cắt ngang.
- Nội dung và các biến số nghiên cứu
+ Biến số độc lập: Tuổi, giới tính, nơi cư
trú, tình trạng hôn nhân, nghề nghiệp, trình
độ học vấn, tình trạng kinh tế, đang điều trị
tại Khoa, mối quan hệ Người chăm sóc và
Người bệnh, mức độ hoạt động cá nhân của
Người bệnh(Mức độ hoạt động cá nhân của
NB dựa vào Thông tư 31/2021/TT -BYT quy
định hoạt động điều dưỡng trong bệnh viện
và phân cấp chăm sóc của Bác sĩ và Điều
dưỡng), thời gian mắc bệnh của NB, thời
gian chăm sóc hàng ngày, giai đoạn
bệnh(giai đoạn bệnh của NB được xem theo
hồ sơ bệnh án của NB).
+ Biến số phụ thuộc: Gồm cảm nhận
gánh nặng của người chăm sóc theo mức độ
được trình bày dưới 5 mức điểm. 0 - Không
bao giờ, 1- Hiếm khi, 2 - đôi khi, 3 - khá
HỘI NGHỊ KHOA HỌC ĐIỀU DƯỠNG QUỐC TẾ LẦN THỨ IV - BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN
168
thường xuyên và 4 - thường xuyên.
- Mẫu và phương php chọn mẫu:
- Cỡ mẫu cho nghiên cứu định lượng: Áp
dụng công thức tính cỡ mẫu sau:
+ Cỡ mẫu Người chăm sóc chính
n =
Z2 x P x (1-P)
e2
Trong đó:
n: Là số người chăm sóc chính cần điều
tra.
P: Là tỷ lệ ước tính người chăm sóc
chính có gánh nặng chăm sóc trung bình và
nặng giá trị P được lấy dựa theo nghiên cứu
của Mai Thị Yến và cộng sự tại Trung tâm
ung bướu Bệnh viện đa Khoa Tỉnh Nam
Định 2020 = 0,88 [3].
q =1- p = 1- 0,88 = 0,12
Z: Ứng với α= 5% thì Z =1,96
e: Sai số cho phép 0,05
Thay vào công thức ta tính được n =162.
+ Cách chọn mẫu: Chọn người chăm sóc
chính có thời gian chăm sóc nhiều nhất
người bệnh ung thư đang điều trị tại 10 khoa
lâm sàng Bệnh viện Ung bướu Đà Nẵng cho
đến khi đủ 162 người chăm sóc chính đủ tiêu
chuẩn chọn lựa.
- Phương php thu thp số liệu: Sử
dụng bộ câu hỏi tự điền để thu thập số liệu.
- Công cụ thu thp số liệu: Thu thập số
liệu bằng bộ câu hỏi để phỏng vấn trực tiếp
NCSC bằng phiếu điều tra được thiết kế sẵn
gồm 2 phần:
Phần 1: Thông tin chung đối tượng
nghiên cứu.
Phần 2: Đánh giá gánh nặng người chăm
sóc chính người bệnh ung thư sử dụng thang
đo gánh nặng Zarit (ZBI) đã được việt hóa và
nhiều tác giả sử dụng. Bộ câu hỏi gồm 22
câu hỏi về những cảm giác của người chăm
sóc chính. Phần trả lời của mỗi câu hỏi sẽ
được trình bày dưới 5 mức điểm: 0 - Không
bao giờ, 1- Hiếm khi, 2 - đôi khi, 3 - khá
thường xuyên và 4 - thường xuyên. Tổng
điểm từ 0 đến 88, điểm càng cao tương ứng
với gánh nặng càng cao tương ứng với gánh
nặng càng cao. Người tham gia sẽ trả lời
bằng cách khoanh vào 1 trong các số từ 0
đến 4 tương ứng. Mức độ gánh nặng chăm
sóc được phân 4 nhóm: không có gánh nặng
(dưới 20 điểm); gánh nặng mức độ nhẹ (21 -
40 điểm); gánh nặng mức độ trung bình (41-
60 điểm); gánh nặng mức độ nghiêm trọng
(trên 61 điểm). Trong vng 15 năm qua, các
công cụ được sử dụng nhiều nhất là Thang
đánh giá gánh nặng Zarit (Zarit’s Burden
Interview). Ở Việt Nam chỉ có thang gánh
nặng Zarit đã được Việt hóa và nghiên cứu
độ tin cậy, do đó nghiên cứu của chúng tôi sử
dụng thang điểm này để tận dụng kinh
nghiệm và tham khảo kết quả của những tác
giả trước đã nghiên cứu trên người Việt Nam
[3],[9].
- Tính giá trị và độ tin cy của bộ công
cụ: Độ tin cậy của bộ công cụ được đánh giá
dựa trên chỉ số Cronbach alpha. Một điều tra
thử nghiệm được tiến hành trên 30 người
chăm sóc NB ung thư thỏa mãn các tiêu
chuẩn lựa chọn và loại trừ. Kết quả phân tích
chỉ số Cronbach alpha trên nghiên cứu thử
nghiệm với α = 0,88, đảm bảo độ tin cậy ở
mức tốt (α >0,70) [3].
- Xử lý số liệu: Số liệu được thu thập và
xử lý bằng phần mềm SPPSS 16.0 với các
test thống kê: tỷ lệ phần trăm, giá trị trung
bình, khi bình phương để so sánh hai biến.
Các kết quả nghiên cứu được trình bày dưới
dạng bảng.
2.3. Đạo đức trong nghiên cứu
Nghiên cứu này được tiến hành sau khi
Hội đồng xét duyệt đề cương do BV Ung
bướu Đà Nẵng thành lập phê duyệt và được
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
169
sự đồng ý cũng như sự tự nguyện tham gia
của đối tượng nghiên cứu. Quá trình thu thập
số liệu, quá trình công bố kết quả nghiên cứu
sẽ giữ kín bí mật đối với người tham gia
nghiên cứu, đảm bảo an toàn và đảm bảo tính
tự nguyện tham gia nghiên cứu. Người tham
gia nghiên cứu được giải thích, cung cấp đầy
đủ các thông tin về nghiên cứu. Khi có sự tự
nguyện tham gia nghiên cứu của đối tượng
nghiên cứu thì mới tiến hành phỏng vấn theo
quy định, các đối tượng nghiên cứu có quyền
rút khỏi nghiên cứu khi không muốn tham
gia nghiên cứu.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên
cứu
Phần lớn NCS người bệnh ung thư là nữ
chiếm tỷ lệ (59.3%) và Người chăm sóc
người bệnh ung thư đã kết hôn chiếm tỷ lệ
(66.0%), làm nghề nông chiếm tỷ lệ cao nhất
(41.4%), trình độ học vấn phần lớn là trung
học cơ sở (38.9%) Mối quan hệ với Người
bệnh ung thư chủ yếu là vợ chồng (46.3%),
Có 96.3% số Người chăm sóc dành thời gian
trên 2 giờ/ngày để chăm sóc người bệnh ung
thư.
3.2. Gánh nặng chăm sóc ngưi bệnh
ung thư
Bảng 3.1. Cảm nhn của người chăm sc chính về gánh nặng, khi chăm sc người
bệnh ung thư theo thang đo ZBI
STT
Các nội dung theo thang đo ZBI
TL %
Không
bao gi
Hiếm
khi
Đôi
khi
Thưng
xuyên
1
Cảm thấy người bệnh đi hỏi việc chăm sóc
nhiều hơn mức họ cần
5.6
7.7
48.8
0.6
2
Cảm thấy mình phải dành hết thời gian cho
người bệnh mà không còn thời gian dành cho
bản thân
0.8
0.6
43.8
10.5
3
Cảm thấy căng thẳng giữa việc chăm sóc
người bệnh và cố gắng thực hiện nghĩa vụ đối
với gia đình hoặc công việc
0.0
1.9
38.3
4.3
4
Cảm thấy bị rắc rối vì hành vi của người bệnh
5.2
3.7
42.6
3.7
5
Cảm thấy bực bội khi phải ở bên cạnh người
bệnh
4.6
2.5
57.4
1.2
6
Cảm thấy người bệnh làm ảnh hưởng xấu đến
mối quan hệ hiện nay của mình với các thành
viên khác trong gia đình hoặc với bạn bè
0.7
11.9
50.4
5.6
7
Cảm thấy lo lắng về những nguy cơ sẽ xảy ra
đối với người bệnh
0.0
0.6
24.1
16.7
8
Cảm thấy người bệnh bị phụ thuộc vào
mình
0.0
4.3
48.1
1.9