Điều Trị Nội Khoa - Bài 4: VIÊM
GAN LÂY LAN
Bệnh này là bệnh truyền nhiễm cấp tính do chất độc của bệnh (virut) gây ra, chủ yếu
thông qua đường tiêu hoá mà lây lan. Thường thấy có hai loại hình vàng da và không
vàng da, thuộc phạm trù "hoàng đản" và hiếp thống" của Đông y học. thường bởi tố chất
của tỳ vị yếu, bên ngoài bị tà do thời khí thấp nhiệt, thêm vào đó là ăn uống không cẩn
thận hoặc ham uống rượu, ăn nhiều chất béo đến nỗi thấp uất nhiệt chưng, lý mất kiện
vận, can mất sơ tiết mà phát bệnh . Nếu kéo dài không khỏi thấp nhiệt lưu giữ lại, can tỳ
hại cả hai, khí trệ huyết ứ, thì làm thành mạn tính.
Số ít hình viêm gan nặng (lại gọi là bạo phát hình) phù hợp với chứng hậu "cấp hoàng"
của Đông y, thể bệnh ấy nhanh gấp, nhiệt độ tích thịnh, thường dễ nhanh chóng hãm vào
doanh quyết, tiên lượng thường không tốt, cần trị tổng hợp Đông Tây y, kịp thời cứu
chữa.
Điểm cần kiểm tra để chẩn đoán
1 . Trước đó khoảng 1 -2 tuần có trải qua tiếp xúc mật thiết với người bệnh viêm gan
truyền nhiễm.
2. Mới dấy bệnh có phát sốt (nói chung không cao), sợ lạnh, giảm sự muốn ăn, hoặc quặn
bụng trên nôn mửa, rõ rệt là không có sức, vùng gan căng đau không phù hợp, kế đó củng
mạc và da dẻ xuất hiện hoàng đản, màu nước tiểu đậm thêm nh nước chè đặc. Chứng
trạng của loại hình viêm gan không vàng da với loại hình vàng da cơ bản giống nhau,
chẳng qua lấy không vàng da làm loại riêng, chứng trạng có nhẹ bớt. Nếu bệnh tình kéo
dài không khỏi, vợt qua 6 tháng đến 1 năm trở lên là viêm gan mạn tính.
3. Tạng gan thường sưng to, thời gian cấp tính thì chất gan mềm, có ấn đau và gõ đánh
thấy đau, thời gian mạn tính thì chất gan rất cứng, lại thường kèm tạng tỳ sưng.to, vết đen
hình con nhện tới gan bàn tay .
4. Có thể làm thực nghiệm nước tiểu (niệu tam đảm) và thực nghiệm công năng gan, để
giúp đỡ thêm chẩn đoán.
5. Ít đến tột bậc số lượng ví dụ loại hình bệnh nặng, thế đến hiểm ác, thấy sốt cao, xuất
huyết, hoàng đản có tính đi tới thêm sâu, bờ gan co nhỏ, vật vã, nói nhảm, ham nằm, co
quắp, hoặc kèm có đái ít, phù thũng, bụng có nước, thậm chí hôn mê, công năng gan,
thận suy kiệt.
PHƯƠNG PHÁP CHỮA
1. Biện chứng thí trị
Thấp nhiệt ẩn náu kết lại, can tỳ bất hoà là mâu thuẫn chủ yếu trong suốt quá trình bệnh
này, chữa phải lấy thanh nhiệt lợi thấp, sơ can vận tỳ làm nguyên tắc. Thời gian cấp tính
lấy thấp nhiệt uẩn chưng làm chủ, ở thời gian mạn tính lấy can tỳ bất hoà làm chủ. Đồng
thời lại phải chú ý vị trí chủ thứ của thấp và nhiệt, can và tỳ, chọn lấy cách gia giảm
tương ứng với biến hoá.
a. Thấp nhiệt vướng chéo nhau:
Da dẻ phát vàng, sắc vàng tươi sáng, mắt vàng, ngực dạ bĩ bứt rứt, bụng trướng, sườn bên
phải hoặc có trướng đau, quặn bụng trên, thậm chí nôn mửa, không muốn ăn, thiếu sức,
nước tiểu vàng thẫm, hoặc có sợ lạnh, phát sốt, miệng đắng rêu lưỡi trơn, mạch nhu sác.
Loại chứng này thường thấy ở viêm gan vàng da cấp tính.
Cách chữa: Thanh lợi thấp nhiệt.
Bài thuốc ví dụ: Nhân trần cao thang hợp với Tứ linh tán gia giảm. (có 6 vị)
Nhân trần 5 đồng cân, Hắc Sơn chi 3 đồng cân,
Xích Phục linh 4 đồng cân, Trư linh 3 đồng cân,
Xa tiền tử 5 đồng cân. Trạch tả 3 đồng cân.
Gia giảm:
+ Sốt nặng ở trong thấp: Tâm phiền. miệng khô, miệng đắng, rêu lưỡi vàng mạch sác, thì
bỏ Xích Phục linh, xa tiền tử, thêm vào Hoàng bá 3 đồng cân, Liên kiều 4 đồng cân, Hoạt
thạch 5 đồng cân, Lô căn 1 lạng.
+ Thấp nặng ở trong sốt: Thân thể khốn nặng, ngực dạ bĩ đầy, quặn bụng trên nhè nhẹ,
miệng khô mà không muốn uống, hoặc miệng ngọt, rêu lưỡi trắng trơn, mạch nhu, thì gia
Thương truật 3 đồng cân, Xuyên phác 1,5 đồng cân, Pháp Bán hạ 3 đồng cân.
+ Bệnh mới dấy có biểu chứng: Sợ lạnh, phát sốt thì thêm Hoắc hương, Bội lan, mỗi thứ
3 đồng cân, Đậu quyển 4 đồng cân.
Nếu hàn nhiệt vãng lai, hoặc ngực sờn trướng đau, thì gia Sài hồ 2 đồng cân, Hoàng cầm
3 đồng cân, Thanh cao 4 đồng cân.
+ Lý thực: Bụng đầy tiện bí, thì bỏ Xích Phục linh, Xa tiển tử, gia Đại hoàng 3 đồng cân
(bỏ vào sau).
b. Nhiệt độc hãm ở trong:
Thế bệnh nhanh mà mạnh mẽ, vàng da đi tới thâm hơn, sốt cao: vật vã, nói nhảm không
đâu, thần lờ mờ hoặc có co cứng, dễ dàng xuất huyết, hoặc nổi ban chẩn ở thân mình,
bụng căng đầy hoặc có phù nước ở bụng, lưỡi đỏ thẫm, rêu lưỡi vàng khô, mạch sác. Loại
chứng này thường thuộc viêm gan bạo phát.
Cách chữa: Thanh nhiệt giải độc.
Bài thuốc ví dụ:
Hoàng liên 1,5 đồng cân. Bản lam căn 1 lạng.
Sơn chi 4 đồng cân, Uất kim 3 đồng cân,
Bạch mao căn 1 lạng, Nhân trần 1 lạng,
Chế Đại hoàng 3 đồng cân, Bồ công anh 1 lạng.
Gia giảm :
+ Thấy ban chẩn, xuất huyết, liệu thêm Sinh địa 6 đồng cân, Xích thược 3 đồng cân, Đan
bì 3 đồng cân, Huyền sâm 4 đồng cân. Nếu phân có máu, bỏ Huyền sâm; lại thêm Địa du
5 đông cân, Trắc diệp 4 đồng cân.
+ Thấy thần lờ mờ, nói nhảm, bỏ Mao căn; gia Xương bồ 1,5 đồng cân, dùng riêng Vạn
thị ngưu hoàn (hoặc An cung ngưu hoàng hoàn) 1 viên ngoáy tan ra uống; thần mờ tối
không nói, có thể dùng Chí bảo đan 1 viên ngoáy tan ra uống; co quắp thêm Câu đằng 5
đồng cân. Sinh thạch quyết minh 1 lạng hoặc dùng thêm bột Linh dương giác 2 phân, chia
làm 2 lần uống.
+ Bụng có phù nước mà nước tiểu ít thì bỏ Bản lam căn, Sơn chi; thêm Mã tiên thảo 5
đồng cân, Đại phúc bì 3 đồng cân, Hải kim sa 4 đồng cân bọc vải lại, Xích phụ linh 5
đồng cân, Xa tiền tử 5 đồng cân bọc vải lại, dùng riêng bột Trầm hương 4 phân, bột Tất
xuất (con dế chũi) 4 phân, chia làm 2 lần đổ vào lúc uống.
+ Tân khí hao thương, lưỡi đỏ mà sáng, thì gia Bắc Sa sâm 4 đồng cân, Mạch đông 3
đồng cân, Thạch hộc 4 đồng cân.
+ Nếu thấp theo hàn hoá, sắc mặt vàng tối, dạ buồn băn bụng trướng, phân hoặc lỏng, rêu
lưỡi trắng chất lưỡi nhạt, mạch trầm trì là cường dương hư, đổi dùng ý của bài Nhân trần
truật phụ thang:
Nhân trần 5 đồng cân, Bạchh truật 3 đồng cân,
Phụ tử 3 đồng cân, Phục linh 4 đồng cân,
+ Nếu khi hư thì thêm Đảng sâm 4 đồng cân.
c. Can uất khí trệ:
Sườn và mạng sờn trướng đau, ngực buồn bằn, ợ hơi nóng, bụng trướng, hoặc có sốt nhẹ,
miệng đắng, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch huyền. Loại chứng này thường thấy ở viêm gan
không vàng da và viêm gan mạn tính.
Cách chữa: Sơ can lý khí.
Bài thuốc ví dụ: Sài hồ sơ can ẩm gia giảm.
Sài hồ 1 đồng cân, Bạch thược 3 đồng cân,
Hương phụ 3 đồng cân, Uất kim 3 đồng cân,