1
SỞ LAO ĐỘNG – THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI BÌNH DƯƠNG
TRƯỜNG TRUNG CẤP BÁCH KHOA BÌNH DƯƠNG
Địa chỉ: Số 89 Đại lộ Độc Lập, khu phố Thống Nhất 2, phường Dĩ An,
thành phố Dĩ An, tỉnh Bình Dương.
Điện thoại: 0283.729.6689; Email: bdp.edu.vn@gmail.com
Website: bdp.edu.vn
GIÁO TRÌNH
CHĂM SÓC NGƯỜI BỆNH NGOẠI KHOA
DÙNG CHO ĐÀO TẠO: TRUNG CẤP
NGÀNH: ĐIỀU DƯỠNG
LƯU HÀNH NỘI BỘ
2
LỜI GIỚI THIỆU
Thực hiện một số điều của Luật Giáo dục, Bộ Y tế đã ban hành chương trình
khung đào tạo điều dưỡng trung cấp. Bộ Y tế tổ chức biên soạn tài liệu dạy – học các
môn cơ sở và chuyên môn theo chương trình trên nhằm từng bước xây dựng bộ sách đạt
chuẩn chuyên môn trong công tác đào tạo nhân lực y tế.
Sách Điều dưỡng ngoại khoa được biên soạn dựa trên chương trình giáo dục
Điều dưỡng trung cấp của Bộ Y tế và chương trình khung đã được phê duyệt. Sách được
nhóm tác giả biên soạn theo phương châm: kiến thức cơ bản, hệ thống; nội dung chính
xác, khoa học; cập nhật các tiến bộ khoa học, kỹ thuật hiện đại và thực tiễn Việt Nam.
Sách Điều dưỡng ngoại khoa đã được Hội đồng chuyên môn thẩm định sách và
tài liệu dạy – học trung cấp và dạy nghề của Bộ Y tế thẩm định vào năm 2008. Bộ Y tế
quyết định ban hành tài liệu dạy – học đạt chuẩn chuyên môn của ngành trong giai đoạn
hiện nay. Trong thời gian từ 3 đến 5 năm, sách phải được chỉnh lý, bổ sung và cập nhật.
Chúng tôi mong nhận được ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, các bạn sinh viên
và độc giả để lần xuất bản sau sách được hoàn thiện hơn.
3
Bài 1
PHÒNG MỔ VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN NGƯỜI ĐIỀU DƯỠNG
MỤC TIÊU
1.
Trình bày được khái niệm tiệt khuẩn, vô khuẩn và yêu cầu của phòng mổ.
2.
Nêu được nguyên tắc vô khuẩn ngoại khoa, nguyên tắc về sức khỏe, quần áo của
nhân viên y tế trong phòng mổ và cách bảo đảm vô khuẩn phòng mổ.
3.
Trình bày được chức năng, nhiệm vụ của điều dưỡng phòng mổ.
1.
PHÒNG MỔ
1.1
Mở đầu
Phòng mổ là phương tiện chính của quá trình điều trị ngoại khoa, người điều dưỡng
khi tiếp xúc với phòng mổ cần biết cấu trúc phòng mổ. Tổ chức và xây dựng phòng mổ,
khâu then chốt phải chú ý là vấn đề chống nhiễm trùng và tạo điều kiện phát huy kỹ
thuật phẫu thuật được tốt nhất.
1.2.
Phòng mổ
1.2.1.
Khái niệm tiệt khuẩn và vô khuẩn
1.2.1.1.
Tình trạng nhiễm khuẩn
-
Trước khi có phát minh của Pasteur tìm ra vi khuẩn và nguyên tắc vô khuẩn, tiệt
khuẩn của Lister trong phòng mổ và nhất là phát minh ra kháng sinh, tỷ lệ nhiễm trùng
sau mổ là 30- 40%.
-
Trong thời gian gần đây tỷ lệ nhiễm trùng nói chung giảm xuống còn 1-5%.
1.2.1.2.
Tiệt khuẩn
Là tiêu diệt vi khuẩn bằng các biện pháp vật lý (nhiệt độ, áp suất, tia phóng xạ…)
và các chất hoá học để biến một dụng cụ hoặc vật liệu có nhiễm khuẩn thành vô khuẩn.
1.2.1.3.
Vô khuẩn
-
Một vật được gọi là vô khuẩn khi trên bất kỳ điểm nào của vật đó cho dù vật đó ở
thể đặc, thể lỏng hay thể khí đều không có vi khuẩn.
-
Cần phòng ngừa nhiễm trùng bằng cách không để cho các dụng cụ, vật liệu, môi
trường không khí xung quanh có vi khuẩn xâm nhập vào vùng mổ.
-
Hai khái niệm vô khuẩn và tiệt khuẩn gắn bó chặt chẽ với nhau, muốn có vô khuẩn
thì cần phải làm tốt công tác tiệt khuẩn.
1.2.2.
Một số nguyên tắc chung của phòng mổ
-
Hiện nay chưa có mô hình chuẩn về phòng mổ cho tất cả các nước, bởi vì xây và
tổ chức một khu mổ phụ thuộc vào nhiều yếu tố như yêu cầu của việc điều trị, trình độ
kỹ thuật trang thiết bị được cung cấp…, đặc biệt là vấn đề tài chính. Trong y tế, việc đầu
tư cho ngoại khoa là một trong những đầu tư rất tốn kém.
4
-
Tuy nhiên, người ta đã thống nhất được một số nguyên tắc chung cho dù khu mổ
xây dựng to hay nhỏ, hiện đại hay thô sơ. Các nguyên tắc chung đó là:
+ Phòng mổ phải xa nơi nhiễm khuẩn.
+ Phòng mổ phải được thông gió một cách thuận lợi, dễ dàng và đầy đủ, đồng
thời thuận lợi cho việc cọ rửa trần và sàn nhà.
+ Phòng mổ phải có hệ thống thông gió, nhiệt độ, độ ẩm tốt và thích hợp.
+ Phòng mổ phải được cung cấp đầy đủ ánh sáng tự nhiên và ánh sáng nhân tạo
tốt.
1.2.3.
Các yêu cầu cụ thể
1.2.3.1.
Vị trí
-
Phòng mổ xây ở nơi cao ráo, thoáng khí, có ánh sáng tự nhiên, xa các buồng bệnh
và nguồn ô nhiễm khác. Nếu do quy mô nhỏ phải xây dựng cùng một khối nhà thì cửa
phòng mổ không hướng về phía buồng điều trị để tránh các luồng khí từ phía buồng điều
trị tràn vào.
-
Thể tích buồng mổ là 100m3 (dài 6m, rộng 5m, cao 3,5m), tường và sàn nhà lát
bằng gạch men, góc tường cần xây tròn hoặc tù để tiện cho vệ sinh. Cần có hai lần cửa
để ngăn luồng khí từ ngoài tràn vào phòng mổ, việc khép mở tự động là tốt nhất để ngăn
bụi.
-
Đường ra vào phòng mổ tốt nhất là một chiều.
-
Khu nhà mổ phải cách biệt với khu điều trị, đảm bảo yên lặng, tránh các lối đi lại
nhiều, đem bụi và vi khuẩn vào phòng mổ.
-
Khu nhà mổ nên ở trung tâm của bệnh viện (nếu là bệnh viện ngoại khoa), hoặc ở
trung tâm của khoa ngoại (nếu là bệnh viện đa khoa) và được nối với các khoa phòng
bằng các hành lang để tiện việc di chuyển người bệnh.
1.2.3.2.
Số lượng buồng mổ
-
Tuỳ thuộc vào quy mô của khu mổ: khu mổ phục vụ cho một bệnh viện chuyên
khoa ngoại, hoặc chỉ là một khoa ngoại của một bệnh viện đa khoa hoặc chỉ là các
chuyên khoa hẹp.
+ Một khu mổ nhỏ nhất cũng cần phải xây dựng 2 phòng mổ là phòng mổ vô
trùng và phòng mổ hữu trùng.
+ Phòng mổ cho các bệnh viện ngoại khoa cần có các phòng mổ chuyên biệt theo
từng chuyên khoa như phòng mổ tim, phòng mổ gan mật…
+ Phòng để học sinh thực tập và người xem mổ qua vô tuyến hoặc xem qua lồng
kính ở phía trên bàn mổ để hạn chế số người vào xem mổ trực tiếp.
-
Các phòng khác của khu mổ gồm có: phòng rửa tay trước khi mổ, phòng lau chùi
các dụng cụ sau mổ, phòng tiệt khuẩn các dụng cụ kim loại hoặc đồ vải, phòng chuẩn bị
cho gây mê (phòng tiền mê), phòng thường trực cho cấp cứu, phòng riêng cho điều
dưỡng nam và nữ, phòng bác sĩ, kho để dự trữ các vật liệu tiêu hao hằng ngày hoặc bảo
quản các dụng cụ kim loại dự trữ chưa dùng hoặc bị hỏng chuẩn bị trả lại cho bệnh viện.
5
Ngoài ra còn có phòng hồi sức tập trung sau mổ để hồi sức những trường hợp người
bệnh nặng hoặc để hồi sức người bệnh trong 24 giờ đầu. Phòng hồi sức có từ 6 đến 12
giường.
1.2.3.3.
Thông khí
-
Việc thay đổi không khí trong phòng mổ là rất quan trọng vì không khí bẩn là
nguồn ô nhiễm nhất. Nếu đặt một đĩa có môi trường nuôi vi khuẩn thì sau 45 phút có 14
khuẩn lạc mọc trên đĩa là không khí buồng mổ không được lọc nếu không khí buồng mổ
được lọc thì sau 63 phút chỉ có 7 khuẩn lạc mọc trên đĩa.
-
Qua nghiên cứu cho thấy, muốn giải quyết tốt vô khuẩn không khí trong buồng
mổ phải tạo một áp lực mạnh đi từ trần nhà xuống sàn nhà để ngăn không cho không khí
bẩn từ sàn nhà bay ngược lên bàn mổ.
-
Muốn cho không khí phòng mổ được vô khuẩn thì ngoài các biện pháp thông khí
cần phải hạn chế tới mức tối đa người ra vào và hạn chế tới mức tối thiểu việc mở cửa
phòng mổ, vì việc ra vào và mở cửa có tác dụng lay động làm cho luồng khí từ ngoài
tràn vào phòng mổ.
-
Sau buổi mổ, khi làm vệ sinh xong còn phải bật đèn cực tím di khắp phòng, để lâu
đèn cực tím ở nơi nghi nhiễm khuẩn nhiều như bàn mổ, nền nhà quanh bàn mổ…
1.2.3.4.
Nguồn ánh sáng
-
Cần cung cấp đủ nguồn sáng cho kíp mổ làm việc, ngoài ánh sáng tự nhiên qua
các cửa kính, buồng mổ cần ánh sáng nhân tạo. Ánh sáng nhân tạo gồm:
+ Ánh sáng khuếch tán qua các bóng đèn có vỏ quả cầu mờ hoặc các đèn neon.
+ Tập trung đèn trần hoặc đèn chiếu lưu động chiếu vào chính giữa vùng mổ. Các
đèn được cấu trúc để ánh sáng tụ lại và không tạo thành bóng mờ, cần nắm chắc các nút
để điều chỉnh cho thích hợp. Tốt nhất là dùng các đèn treo trên trần nhà, các phẫu thuật
viên có thể tự điều chỉnh theo yêu cầu của phẫu thuật qua các tay nắm đã được khử
khuẩn.
1.2.3.5.
Nhiệt độ và độ ẩm
Nhiệt độ và độ ẩm trong buồng mổ có ảnh hưởng nhiều đến không những người
bệnh mà cả kíp mổ. Buồng mổ cần nhiệt độ từ 18 - 200, và độ ẩm 60 - 65%, tốt nhất là
trang bị máy điều hoà nhiệt độ cho cả mùa nóng cũng như mùa lạnh để giữ nhiệt độ hằng
định như trên.
1.2.3.6.
Nước rửa tay trước khi mổ
Dùng nước đun sôi để nguội, hoặc dùng nước máy qua màng lọc 0,2 micro được
tiệt trùng là giải pháp tốt nhất. Khi lọc tiệt trùng thì phải thường xuyên bảo dưỡng các
hệ thống lọc, nếu không sẽ mất tác dụng lọc tiệt trùng.
1.2.3.7.
Trang bị trong phòng mổ
-
Hạn chế tối thiểu các đồ dùng để trong phòng mổ, vật gì cần thiết mới đặt trong
phòng mổ; phòng mổ càng trống rỗng càng vô khuẩn tốt.
-
Những đồ đặt trong phòng mổ là: