Giáo trình cơ sở kỹ thuật bờ biển - Chương 2

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

67
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Từ sự ra đời của vũ trụ tới việc hình thành đ ờng bờ biển 2.1 Mở đầu Đ ờng bờ biển hiện tại đã hình thành nh thế nào? Bất cứ một bờ biển nào cũng là kết quả của quá trình thay đổi theo thời gian của các quá trình khác nhau: - Quá trình phát triển địa chất của các dãy núi và xói mòn của chúng hàng triệu năm - Sự thay đổi của mực n ớc biển hàng ngàn năm - Thay đổi hình thái đ ờng bờ do sự thay đổi thời...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình cơ sở kỹ thuật bờ biển - Chương 2

Ch ¬ng II Tõ sù ra ®êi cña vò trô tíi viÖc h×nh thμnh ® êng bê biÓn 2.1 Më ®Çu § êng bê biÓn hiÖn t¹i ®· h×nh thμnh nh thÕ nμo? BÊt cø mét bê biÓn nμo còng lμ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh thay ®æi theo thêi gian cña c¸c qu¸ tr×nh kh¸c nhau: - Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Þa chÊt cña c¸c d·y nói vμ xãi mßn cña chóng hμng triÖu n¨m - Sù thay ®æi cña mùc n íc biÓn hμng ngμn n¨m - Thay ®æi h×nh th¸i ® êng bê do sù thay ®æi thêi tiÕt mïa vμ n¨m - Thªm vμo ®ã lμ t¸c ®éng th êng xuyªn cña sãng, giã, thuû triÒu vμ dßng ch¶y - NÕu xÐt trong mét thêi kho¶ng ng¾n th× ¶nh h ëng cña con ng êi lμ rÊt ®¸ng kÓ. Con ng êi t¸c ®éng lªn mét phÇn rÊt nhá trªn b¶n ®å thÕ giíi, nh ng l¹i thÊy rÊt râ nÕu nh nh×n tõ kh«ng gian vμo tr¸i ®Êt. Sù thay ®æi theo thêi gian cña c¸c c«ng tr×nh cμng lín diÔn ra cμng dμi. Ch¼ng h¹n dù ¸n vïng ®Êt thÊp vμ dù ¸n Delta cña Hμ Lan cã thÓ ¶nh h ëng tíi hÖ thèng tù nhiªn tõ 50 n¨m ®Õn hμng tr¨m n¨m. Còng nh thêi gian, qu¸ tr×nh thay ®æi theo kh«ng gian còng rÊt ®¸ng kÓ. Chóng ta cã thÓ nhËn thÊy t¸c ®éng qua l¹i gi÷a sãng vμ c¸c h¹t c¸t (víi ®é lín cì mÐt) ë vïng sãng vì t¹o nªn sù thay ®æi h×nh d¹ng bê biÓn theo c¶ mÆt c¾t däc vμ mÆt c¾t ngang (víi ®é lín hμng vμi km); ¶nh h ëng cña thêi kú b¨ng hμ g¾n liÒn víi sù thay ®æi cña mùc n íc biÓn (trªn ph¹m vi hμng tr¨m km); vÊn ®Ò tr«i d¹t cña c¸c lôc ®Þa víi ph¹m vi hμng chôc ngμn km. §Ó hiÓu bøc tranh toμn c¶nh ® êng bê biÓn thÕ giíi hiÖn nay, cÇn thiÕt ph¶i t×m hiÓu sù h×nh thμnh cña vò trô, th¶o luËn vÒ c¸c niªn ®¹i ®Þa chÊt chñ yÕu vμ cuèi cïng lμ lÞch sö ®Þa chÊt cËn ®¹i h×nh thμnh nªn tr¸i ®Êt. 2.2 Sù h×nh thμnh cña vò trô, tr¸i ®Êt, ®¹i d ¬ng vμ khÝ quyÓn Khi bμn luËn vÒ sù h×nh thμnh cña vò trô, hÖ mÆt trêi , sù h×nh thμnh cña tr¸i ®Êt chóng ta thÊy cã nhiÒu gi¶ thuyÕt kh¸c nhau. Trong gi¸o tr×nh nμy, xin tr×nh bμy nh÷ng lý thuyÕt phæ biÕn ® îc nhiÒu nhμ khoa häc thõa nhËn. LÞch sö l©u ®êi nhÊt thuéc vÒ lÜnh vùc thiªn v¨n häc, m«n khoa häc dùa trªn c¸c quan s¸t c¸c sù kiÖn x¶y ra xung quanh ta mμ kho¶ng c¸ch gi÷a chóng ta víi c¸c sù kiÖn ®ã qu¸ xa ® îc ®o ®Õn b»ng n¨m ¸nh s¸ng. LÜnh vùc khoa häc nμy ph¸t triÓn rÊt nhanh, ® îc ®¸nh dÊu bëi sù ra ®êi cña c¸c thiÕt bÞ quan tr¾c rÊt hiÖn ®¹i cho phÐp con ng êi kh¸m ph¸ vò trô. PhÇn lín mäi ng êi thõa nhËn r»ng vò trô h×nh thμnh tõ c¸c vô næ ® îc gäi lμ “vô næ t¹o ra vò trô”. Gi¶ thiÕt nμy trïng hîp víi quan tr¾c lÇn ®Çu tiªn vμo n¨m 1929 thÊy r»ng vËn tèc chuyÓn ®éng cña c¸c hμnh tinh trong thiªn hμ tØ lÖ thuËn víi kho¶ng c¸ch tõ chóng tíi tr¸i ®Êt. N¨m 1948, George Gamow ®· dù ®o¸n r»ng c¸c nhμ du hμnh vò trô sÏ kh¸m ph¸ ra c¸c bøc x¹ sãng ng¾n ph¸t ra tõ c¸c “vô næ t¹o ra vò trô”. N¨m 1965, Penzias vμ Wilson ®· chøng minh dù ®o¸n cña George Gamow lμ ®óng khi hä ph¸t hiÖn ra bøc x¹ nμy vμ c¸c kÕt qu¶ ®o ®¹c sau ®ã còng ®· kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã. Còng cã nhiÒu gi¶ thuyÕt kh¸c vÒ sù http://www.ebook.edu.vn 51
h×nh thμnh cña vò trô, nh ng d êng nh thiÕu tÝnh thuyÕt phôc ® îc kiÓm tra l¹i b»ng c¸c quan s¸t vμ ®o ®¹c vËt lý. Tõ c¸c quan tr¾c vμ tÝnh to¸n, ®· ® a ra kÕt luËn r»ng sù tån t¹i cña c¸c thiªn hμ trong hÖ mÆt trêi cña chóng ta ®· h×nh thμnh tõ c¸c vô næ vò trô c¸ch ®©y 15 tØ n¨m. Tuy nhiªn sù h×nh thμnh tr¸i ®Êt th× chØ cã lÞch sö kho¶ng 4 - 5 tØ n¨m. B¶ng 2.1 tãm l îc lÞch sö ra ®êi cña hμnh tinh chóng ta tõ c¸c vô næ vò trô. Sù kiÖn Thêi gian tÝnh tíi hiÖn nay C¸c vô næ h×nh thμnh vò trô 20 tØ n¨m H×nh thμnh c¸c h¹t 20 tØ n¨m Vò trô d íi d¹ng c¸c vËt chÊt ®¬n gi¶n 20 tØ n¨m Vò trô d íi d¹ng trong suèt 19.7 tØ n¨m Sù h×nh thμnh vËt chÊt ®¬n gi¶n 18-19 tØ n¨m Sù h×nh thμnh c¸c nhãm vËt chÊt 17 tØ n¨m Qu¸ tr×nh kÕt hîp vμ ph¸ hñy 16 tØ n¨m C¸c ng«i sao ®Çu tiªn h×nh thμnh 15.9 tØ n¨m Sù h×nh thμnh m©y gi÷a c¸c v× sao 4.8 tØ n¨m Sù ph¸ hñy c¸c tinh v©n nguyªn s¬ 4.7 tØ n¨m Sù ra ®êi cña hμnh tinh: Qu¸ tr×nh ®«ng ®Æc cña ®¸ 4.6 tØ n¨m B¶ng 2.1: LÞch sö ra ®êi cña hμnh tinh 2.3 CÊu t¹o ®Þa chÊt cña tr¸i ®Êt Nh ®· tr×nh bμy th× sù h×nh thμnh tr¸i ®Êt cã lÞch sö 4 - 5 tØ n¨m tr íc ®©y trªn quan ®iÓm thiªn v¨n häc. C¸c nhμ ®Þa chÊt nghiªn cøu sù h×nh thμnh cña tr¸i ®Êt kh«ng b¾t ®Çu tõ c¸c vô næ h×nh thμnh vò trô mμ hä chia thμnh c¸c §¹i, Kû. RÊt nhiÒu n¨m c¸ch chia nμy ® îc dùa trªn ph©n tÝch c¸c mÉu ®Êt ®¸ tõ líp vá tr¸i ®Êt vμ tõ c¸c hãa th¹ch ®Ó l¹i trªn ®Êt ®¸. Tr íc gi÷a thÕ kû 20, chØ cã mét kü thuËt duy nhÊt lμ dùa trªn c¸c hãa th¹ch. Kü thuËt nμy cho biÕt tuæi so s¸nh t ¬ng ®èi gi÷a c¸c líp ®Êt ®¸. Ph©n tÝch phãng x¹ lμ mét kü thuËt t ¬ng ®èi míi ®Ó tÝnh tuæi. Kü thuËt hiÖn ®¹i nμy dùa trªn sù ph©n r· cña c¸c chÊt ®ång vÞ phãng x¹ vμ cho kÕt qu¶ kh¸ chÝnh x¸c. Tuy nhiªn còng cÇn nhí r»ng sù ph©n r· ® îc thÓ hiÖn b»ng sè n¨m ®ång vÞ (ch¼ng h¹n nh C14) kh«ng ph¶i lu«n lu«n t ¬ng tù víi tuæi mÆt trêi. Theo c¸ch nμy, ®Þa chÊt häc sÏ t¹o ra ® îc bøc tranh thêi gian kho¶ng 4-5 tØ n¨m tõ khi h×nh thμnh hμnh tinh chóng ta. Thang thêi gian chia thμnh c¸c Kû vμ tiÕp tôc ® îc chia nhá h¬n. Nh÷ng Kû gÇn ®©y ® îc m« t¶ tØ mØ h¬n rÊt nhiÒu thêi kú ®Çu h×nh thμnh tr¸i ®Êt. Khi nghiªn cøu th«ng qua c¸c niªn ®¹i ®Þa chÊt, chóng ta nhËn thÊy viÖc chia c¸c Kû thμnh c¸c thêi gian ng¾n h¬n ® îc tr×nh bμy trong b¶ng 2.2 http://www.ebook.edu.vn 52
Mét vÝ dô vÒ ý nghÜa cña c¸c hãa th¹ch trong viÖc x¸c ®Þnh niªn ®¹i ®Þa chÊt lμ gianh giíi gi÷a ®¹i trung sinh vμ kû thø ba. §iÒu ®ã ® îc ®¸nh dÊu b»ng sù biÕn mÊt cña hμng tr¨m loμi kÓ c¶ khñng long vμ sù xuÊt hiÖn vμ sinh s«i n¶y në nhanh chãng cña rÊt nhiÒu loμi míi (Stanley [1986]). §¹i trung sinh l¹i ® îc chia thμnh Kû thø 3 vμ Kû thø 4. Trong kû thø 4 bao gåm kû Pleistocene vμ Kû Holocene Kû cã quan hÖ gÇn nhÊt víi c¸c kü s vÒ kü thuËt bê biÓn lμ kû Pleistocene vμ Holocene c¸ch thêi ®¹i chóng ta kho¶ng 1.8 triÖu n¨m. Trong kû Pleistocene sù thay ®æi cña khÝ hËu x¶y ra. B¨ng tuyÕt bao phñ phÇn lín c¸c lôc ®Þa theo c¸c chu kú víi c¸i tªn lμ kû b¨ng hμ. Ngμy nay, nhiÒu ®Æc ®iÓm nh h×nh th¸i, c¸c kho¸ng vËt t¹i thêi ®ã vÉn cßn dÔ dμng nhËn ra ® îc. Kho¶ng 15 - 18 ngh×n n¨m tr íc ®©y, khÝ hËu toμn cÇu l¹i Êm lªn. Cïng lóc ®ã, thêi kú biÓn tiÕn thuéc kû Holocene b¾t ®Çu víi sù t¨ng cña mùc n íc biÓn toμn cÇu. RÊt nhiÒu ®Æc ®iÓm h×nh th¸i liªn quan ®Õn m«i tr êng biÓn còng ®· h×nh thμnh trong kû nμy, tuy nhiªn nh÷ng cÊu tróc ®Þa chÊt h×nh thμnh tr íc ®ã vÉn tån t¹i. LÞch sö cËn ®¹i cña tr¸i ®Êt ®· chøng tá sù tån t¹i cña loμi ng êi. Nã ph¶n ¸nh sù phô thuéc cña con ng êi vμo sù thay ®æi mang tÝnh toμn cÇu. Chøa ®ùng trong sù ph¸t triÓn ®Þa chÊt cña tr¸i ®Êt, cã 2 vÊn ®Ò ® îc ®Ò cËp ®Õn trong gi¸o tr×nh nμy liªn quan ®Õn kü thuËt bê biÓn, ®ã lμ qu¸ tr×nh lôc ®Þa tr«i (nghiªn cøu cÊu tróc, sù h×nh thμnh bÒ mÆt tr¸i ®Êt th«ng qua chuyÓn ®éng t ¬ng ®èi cña c¸c tÇng ®Êt ®¸) vμ sù thay ®æi t ¬ng ®èi cña mùc n íc biÓn. KiÕn t¹o ®Þa tÇng häc hay sù thay ®æi b¶n ®å tr¸i ®Êt Lý thuyÕt kiÕn t¹o ®Þa tÇng cã lÞch sö kh¸ phøc t¹p mμ kÕt qu¶ cña sù t ¬ng t¸c cña c¸c tÇng ®Êt ®¸ t¹o nªn bëi sù di chuyÓn cña biÓn ë thÕ kû 16, 17. Khi b¶n ®å trë thμnh mét c«ng cô h÷u hiÖu th× ®Êt liÒn ® îc ph©n chia, nh ng còng lμ mét c©u hái h¾c bóa nhÊt vÒ sù ph©n bè cña nã. Francis Bacon lμ t¸c gi¶ næi tiÕng ®Çu tiªn vÒ lÜnh vùc nμy. N¨m 1620 «ng viÕt r»ng ® êng bê biÓn Nam Mü vμ ch©u Phi bÞ c¾t ra khi xuÊt hiÖn ®¹i d ¬ng gi÷a chóng. N¨m 1912, Alfred Lothar Wegener ®· thiÕt lËp s¬ ®å toμn c¶nh gi¶i thÝch sù ph©n bè cña c¸c lôc ®Þa. ¤ng tin r»ng c¸c lôc ®Þa bÞ t¸ch dÇn nhau ra mét c¸ch chËm ch¹p tõ siªu lôc ®Þa ban ®Çu mμ «ng gäi lμ sù hçn giao. ¤ng t ëng t îng ra mét ®¹i d ¬ng duy nhÊt hay cßn l¹i lμ biÓn n«ng Tethys (theo thuËt ng÷ cæ Hy l¹p gäi lμ biÓn mÑ) n»m gi÷a Laurasia vμ Gondwanaland, phÝa b¾c vμ phÝa nam cña siªu lôc ®Þa (h×nh 2-1). Sö dông c¸c sè liÖu ®Þa chÊt vμ cæ sinh häc ®· ® îc thõa nhËn, Wegener ® a ra c¸c sè liÖu ®¸ng tin cËy vÒ tÝnh liªn tôc cña c¸c ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt c¾t qua c¸c lôc ®Þa réng lín ®ang tån t¹i hiÖn nay. Ba n¨m sau, Wegener ®· xuÊt b¶n c«ng tr×nh cña m×nh mang tªn "Die Entstehung der Kontinente and Ozeane", trong ®ã «ng ®· tr×nh bμy nh÷ng luËn ®iÓm ®¸ng tin cËy trong lý thuyÕt cña m×nh. http://www.ebook.edu.vn 53
Sè n¨m tr íc thêi C¸c mèc chÝnh Niªn ®¹i ®Þa chÊt Kû thø 1 Kû thø 2 Kû thø 3 ®iÓm hiÖn t¹i Fanerozoic Cenozoic Quartemary Holocene Sub-Atlanticum 2 900 (Tªn cò lμ Alluvium) Sub-Boreal Atlanticum Boreal Pre-Boreal 10 000 Pleistocene Weichselian (Tªn cò lμ Diluvium) glacial age Eemian Soalian glacial (Thêi kú b¨ng hμ) age Holsteinian Elsterian glacial age Cromerian Menapian glacial age Waalian Eburonian glacial age Tagline 1.8 * 108 Tertiary Pliocene Miocene Oligocene Ch©u Mü vμ ch©u Phi Eocene t¸ch rêi nhau 65 * 108 End of dinosaurs Paleocene Abundant life Mesozoic Cretaceous Late Cretaceous Earl Cretaceous Jurassic Maim Dodger Lias Triassic Muschelchalk 225 * 108 Bont sand stone Paleozoic Permian Zechstein Rotlie endes Carboniferous Silesian Start of reptiles Dinantian Devonian Late Devonian Middle Devonian Earl Devonian Silurian Ordovician 600 * 108 Cambrian Cryptozoic Precambrian 3.2 * 109 First primitive life Formation of 4.75 * 109 planet B¶ng 2-2: B¶ng niªn ®¹i ®Þa chÊt http://www.ebook.edu.vn 54
H×nh 2-1 Ph©n bè c¸c lôc ®Þa trong kû Triat sím(Davis, 1994) C¸c lôc ®Þa h×nh thμnh trong siªu lôc ®Þa dÇn dÇn t¸ch khái vÞ trÝ ban ®Çu. Trong h×nh 2-2, qu¸ tr×nh nμy ® îc m« t¶ kh¸ râ rμng. Nã ®¹t tíi c¸c vÞ trÝ trung b×nh kho¶ng 135 triÖu n¨m tr íc ®©y gi÷a kû Jura vμ kû phÊn tr¾ng (hay kû creta). Vμ kho¶ng gÇn 200 triÖu n¨m, vÞ trÝ c¸c lôc ®Þa gÇn nh hiÖn nay, mÆc dï chóng ta tiÕp tôc quan tr¾c nh ng chóng vÉn tiÕp tôc tr«i.. HiÖn nay, ng êi ta biÕt ® îc r»ng thËm chÝ tr íc khi h×nh thμnh siªu lôc ®Þa th× c¸c lôc ®Þa vÉn tr«i. ThËm chÝ tr íc khi b¾t ®Çu kû Pecmi, biÓn Atlantic ®· tån t¹i. Sù ra ®êi cña nã còng chÝnh lμ sù khëi ®Çu h×nh thμnh c¸c d·y nói ë Scotland, Na Uy vμ B¾c Mü. Lý thuyÕt kiÕn t¹o bÒ mÆt tr¸i ®Êt ®· chøng tá r»ng c¸c lôc ®Þa - mét phÇn cña th¹ch quyÓn- phÇn trªn cïng bao gåm líp vá tr«i d¹t trªn c¸c vËt chÊt nãng ch¶y n»m phÝa d íi mμ chóng ta gäi lμ líp nãng ch¶y s¸t mÆt. Vμo n¨m 1960, c¸c nhμ khoa häc ®· kÕt luËn r»ng th¹ch quyÓn ® îc chia thμnh 12 phÇn lín vμ mét sè phÇn nhá. S¸u phÇn lμ c¸c lôc ®Þa vμ s¸u cßn l¹i lμ ®¹i d ¬ng. Vμ theo Wegener tÊt c¶ c¸c phÇn ®ang dÞch chuyÓn (h×nh 2-3). http://www.ebook.edu.vn 55
H×nh 2.2: Lôc ®Þa tr«i ( Wegener, 1924) http://www.ebook.edu.vn 56
H×nh 2.3: ChuyÓn ®éng c¸c lôc ®Þa tr«i (Spectrum Atlas, 1973) Liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh lôc ®Þa tr«i, ë nh÷ng vÞ trÝ nhÊt ®Þnh, c¸c vËt chÊt nãng ch¶y cã thÓ lμm thay ®æi bÒ mÆt tr¸i ®Êt. HiÖn t îng nμy liªn quan ®Õn c¸c d·y nói ngÇm. Theo ®ã c¸c líp vá míi cña tr¸i ®Êt d íi lßng biÓn h×nh thμnh (h×nh 2-4). Qu¸ tr×nh liªn quan ®Õn hiÖn t îng ph©n kú. Tuæi cña ®Êt ®¸ ë hai phÝa cña c¸c sèng cao t¨ng theo kho¶ng c¸ch tõ trung t©m vμ phÇn h×nh thμnh sím nhÊt ë ch©n cña sèng cao ®ã (h×nh 2-4). Theo c¸c nhμ ®Þa chÊt cã thÓ c¨n cø vμo ®Æc ®iÓm cña ®¸y biÓn ®Ó x¸c ®Þnh lÞch sö ph¸t triÓn cña líp vá tr¸i ®Êt. H×nh 2-4: ChuyÓn ®éng cña líp vá tr¸i ®Êt ë phÇn kh¸c, thay vμo qu¸ tr×nh ph©n kú lμ qu¸ tr×nh héi tô. C¸c ®iÓm thÊp nhÊt d íi ®¸y biÓn lμ ®iÓm ph©n c¸ch c¸c d·y nói ngÇm. T¹i nh÷ng ®iÓm nμy, vá tr¸i ®Êt l¹i cã xu thÕ t¸i hãa láng vμ mét phÇn chuyÓn sang d¹ng h¬i. Qu¸ tr×nh nμy th êng ®i liÒn víi ®éng ®Êt vμ nói löa. Gi¶ thôyÕt cña Wegener tån t¹i rÊt l©u vμ chØ ®Õn nh÷ng thËp kû gÇn ®©y lý thuyÕt vÒ chuyÓn ®éng kiÕn t¹o míi ® îc ® a ra trªn c¬ së c¸c sè liÖu thu ® îc tõ c¸c ch ¬ng tr×nh: Ch ¬ng tr×nh khoan biÓn (Ocean Drilling Programme ODP) Ch ¬ng tr×nh l¾p ®Æt c¸c thiÕt bÞ cã ®é nh¹y cao ®Ó kiÓm so¸t c¸c vô thö h¹t nh©n C¸c vÖ tinh quan s¸t tr¸i ®Êt Ch ¬ng tr×nh khoan biÓn bao gåm c¸c nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ lÞch sö h×nh thμnh c¸c ®¹i d ¬ng vμ b¶n chÊt cña líp vá tr¸i ®Êt l©n cËn ®¸y biÓn. RÊt nhiÒu n íc tham gia ch ¬ng tr×nh nμy vμ thu ® îc nh÷ng kÕt qu¶ rÊt khÝch lÖ. C¸c thiÕt bÞ khoan ®Æc biÖt ® îc sö dông ®Ó lÊy mÉu ë nh÷ng ®é s©u kû lôc (s©u ®Õn 9 km d íi mÆt n íc). Hμng tr¨m hè khoan ®· ® îc dù ¸n hîp t¸c quèc tÕ nμy thùc hiÖn. http://www.ebook.edu.vn 57
Trong ch ¬ng tr×nh nμy, c¸c líp mÆt thuéc ®¸y biÓn ®· ® îc kiÓm tra, so s¸nh víi thμnh t¹o gèc. B»ng c¸ch nμy, cã thÓ tÝnh to¸n ® îc tèc ®é di chuyÓn cña c¸c ch©u lôc. H¬n n÷a, c¸c hãa th¹ch ®Ó l¹i trong c¸c líp ®Êt ®¸ còng cho ta biÕt sù thay ®æi cña nhiÖt ®é. Mét ®iÒu thó vÞ tõ viÖc nghiªn cøu c¸c vËt chÊt ®¸y biÓn lμ gióp x¸c ®Þnh ® îc tÝnh liªn tôc cña lÞch sö tr¸i ®Êt dùa trªn c¸c líp vËt chÊt rÊt máng ®ã (so víi chiÒu dμy cña líp vá tr¸i ®Êt). Th«ng th êng c¸c líp ®Êt ®¸ cæ bÞ vïi lÊp trong c¸c líp trÇm tÝch míi trong mét thêi gian ng¾n. Trong ch ¬ng tr×nh theo dâi c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn hiÖp íc cÊm thö vò khÝ h¹t nh©n, c¸c thiÕt bÞ cã ®é nh¹y cao ®· ® îc l¾p ®Æt ë nhiÒu n¬i trªn tr¸i ®Êt ®Ó kiÓm so¸t c¸c vô thö h¹t nh©n. C¸c thiÕt bÞ nμy còng cã thÓ kiÓm so¸t ®éng ®Êt. Tõ c¸c kÕt qu¶ thu ® îc, ng êi ta thÊy r»ng hiÖn t îng ®éng ®Êt x¶y ra víi tÇn suÊt cao däc theo m¸ng cña c¸c lôc ®Þa chuyÓn ®éng vμ do vËy biªn giíi cña khu vùc nμy cÇn ph¶i ® îc quan t©m. HiÖn nay, tèc ®é chuyÓn ®éng cña c¸c lôc ®Þa ® îc x¸c ®Þnh víi sù trî gióp cña c¸c vÖ tinh cã hÖ thèng ®Þnh vÞ ®é chÝnh x¸c cao. KÕt qu¶ thÊy r»ng tèc ®é di chuyÓn tõ 1 cm/ n¨m ë gi÷a biÓn Atlantic ®Õn 10 cm/n¨m ë r·nh cao phÝa ®«ng thuéc ®«ng nam Th¸i B×nh d ¬ng. Vμ ®iÒu cuèi cïng kh«ng kÐm phÇn quan träng lμ khe nøt gi÷a biÓn Atlantic cã thÓ nh×n thÊy trªn bÒ mÆt cña ®Êt n íc Iceland mét c¸ch rÊt râ rμng (h×nh 2-5) H×nh 2-5: Khe nøt t¹i khu vùc gi÷a Atlantic t¹i c«ng viªn Thingviller, Iceland Sù thay ®æi mùc n íc biÓn Tõ khi h×nh thμnh c¸c ®¹i d ¬ng ch a bao giê chÞu ®øng yªn. Qu¸ tr×nh h×nh thμnh c¸c vïng n íc míi do ho¹t ®éng cña nói löa ®· t¹o nªn sù thay ®æi mùc n íc biÓn vμ chóng ta nghiªn cøu nh©n tè nμo g©y t¸c ®éng m¹nh nhÊt lμm thay ®æi mùc n íc biÓn. http://www.ebook.edu.vn 58
Theo c¸c kÕt qu¶ nghiªn c ø th× nh©n tè quan träng nhÊt lμ sù thay ®æi nhiÖt ®é. Khi nhiÖt ®é bÒ mÆt tr¸i ®Êt t¨ng sÏ dÉn tíi tan b¨ng ë 2 cùc kÐo theo sù t¨ng mùc n íc. §iÒu nμy x¶y ra mét c¸ch th êng xuyªn trong lÞch sö h×nh thμnh cña tr¸i ®Êt vμ vÉn ®ang tiÕp tôc x¶y ra. B¨ng tan ë vïng cùc lμm cho t¶i träng t¸c dông lªn vá tr¸i ®Êt t¹i c¸c vïng ®Êt ®ã gi¶m ®i, trong khi c¸c vïng ®Êt l©n cËn kh«ng bÞ b¨ng phñ kh«ng bÞ hiÖn t îng gi¶m t¶i dÉn tíi hiÖn t îng ch×m do hiÖn t îng c©n b»ng trªn bÒ mÆt cña tr¸i ®Êt dÉn tíi sù chuyÓn ®éng t ¬ng ®èi cña líp n íc ë c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt vμ lμ nguyªn nh©n cña sù thay ®æi n íc biÓn. Sù thay ®æi mùc n íc biÓn t¸c ®éng rÊt ®¸ng kÓ ®Õn vïng ven biÓn. N íc biÓn thay ®æi phô thuéc vμo tõng vïng kh¸c nhau vμ sÏ lμm vïng biÓn nμo ®ã hoÆc nh« lªn hoÆc ch×m xuèng dÉn tíi sù thay ®æi h×nh th¸i ® êng bê, kÐo theo sù thay ®æi c¸c qu¸ tr×nh bê biÓn hay m«i tr êng vïng ven biÓn. HiÖn t îng ch×m dÇn cña ®Êt liÒn vïng ven biÓn gäi lμ hiÖn t îng biÓn tiÕn hay hiÖn t îng suy tho¸i cña ®Êt liÒn. C¸c qu¸ tr×nh sau ®©y (Davis, 1994) lμ nguyªn nh©n cña hiÖn t îng thay ®æi mùc n íc biÓn: Ho¹t ®éng kiÕn t¹o Thay ®æi khÝ hËu (do tù nhiªn hoÆc do con ng êi) Sôt lón ®Êt do chÊt t¶i vμ rót n íc ngÇm Sôt lón vμ n©ng lªn cña th¹ch quyÓn Thay ®æi cña khèi l îng n íc biÓn toμn cÇu Sù dμy lªn hay máng ®i cña c¸c líp b¨ng Sù n©ng lªn hay h¹ xuèng cña c¸c lôc ®Þa Sù t¨ng lªn cña mùc n íc biÓn rÊt nguy hiÓm cho nhiÒu quèc gia vμ c«ng viÖc b¶o vÖ c¸c vïng ®Êt ven biÓn rÊt tèn kÐm. C¸c n íc nghÌo sÏ gÆp rñi ro lín h¬n v× kh«ng ®ñ nh©n tμi vËt lùc ®Ó gi¶m thiÓu t¸c ®éng cña hiÖn t îng n íc biÓn t¨ng. §Ó hiÓu ® îc c¸c qu¸ tr×nh nμy th× ¶nh h ëng cña c¸c qu¸ tr×nh ®Þa chÊt, khÝ hËu ®Þa m¹o vμ ®¹i d ¬ng ®Õn ® êng bê cÇn ® îc nghiªn cøu. PhÇn d íi ®©y sÏ tr×nh bμy ¶nh h ëng cña qu¸ tr×nh ®Þa chÊt. 2.4 Ph©n lo¹i ® êng bê theo quan ®iÓm ®Þa chÊt kiÕn t¹o § êng bê biÓn chÞu ¶nh h ëng m¹nh cña qu¸ tr×nh kiÕn t¹o. NÕu ® êng bê n»m ë r×a cña c¸c qu¸ tr×nh kiÕn t¹o th× nã ph¸t triÓn rÊt kh¸c ® êng bê ë nh÷ng n¬i kh¸c. Inman vμ Nordstrom (1971) ®· ® a ra c¸ch ph©n lo¹i ® êng bê, theo ®ã ® êng bê biÓn cña tÊt c¶ c¸c lôc ®Þa ® îc chia thμnh 3 lo¹i chÝnh: 1. C¸c ® êng bê nh« ra hoÆc h×nh thμnh do qu¸ tr×nh va ch¹m (liªn quan ®Õn phÇn nh« ra cña líp vá tr¸i ®Êt) 2. Bê biÓn mμi mßn (liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh mμi mßn líp vá tr¸i ®Êt) 3. Bê biÓn nèi gi÷a lôc ®Þa vμ c¸c ®¶o h×nh thμnh do nói löa http://www.ebook.edu.vn 59
C¸c b¸n ®¶o kh«ng ® îc ® a vμo trong b¶ng ph©n chia nμy. Sù h×nh thμnh cña 2 lo¹i ®Çu thÓ hiÖn trong h×nh 2-6. H×nh 2-6: Sù h×nh thμnh bê biÓn nh« ra vμ bê biÓn bμo mßn § êng bê nh« ra hoÆc do qu¸ tr×nh va ch¹m ph¸t triÓn däc theo r×a cña lôc ®Þa, n¬i phÇn nh« ra cña ®¸y biÓn cña m¶ng chuyÓn ®éng vμ gÆp gì phÇn nh« ra cña lôc ®Þa cña mét m¶ng kh¸c. Chóng ® îc nhËn d¹ng nh kiÓu ® êng bê ®¸ gå ghÒ. Sù héi tô gi÷a 2 lôc ®Þa khi chuyÓn ®éng vμo nhau cã thÓ t¹o ra nh÷ng vïng tròng khi líp vá khu vùc biÓn cã mËt ®é cao h¬n ch×m dÇn bªn c¹nh phÇn nh« ra cña lôc ®Þa bªn c¹nh. Ma s¸t rÊt lín t¹o ra bëi qu¸ tr×nh héi tô cña c¸c m¶ng lμ nguyªn nh©n lμm cho líp vá lôc ®Þa cã mËt ®é nhÑ h¬n bÞ uèn nÕp t¹o ra c¸c d·y nói trÎ mμ c¸c d·y nói nμy th êng thÊy ë khu vùc bê biÓn nh« ra. H¬n n÷a, øng suÊt h×nh thμnh trong qu¸ tr×nh ch×m xuèng g©y ra hiÖn t îng ®éng ®Êt. Bê biÓn phÝa t©y lôc ®Þa ch©u Mü lμ mét vÝ dô ®iÓn h×nh d¹ng bê biÓn nh« ra. D·y nói Andes lμ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nμy. § êng bê kiÓu nh« ra trong h×nh 2-7 lμ ® êng bê gÇn Antofagasta, Chile. L îng macma t¨ng lªn cã thÓ lμ nguyªn nh©n cña hiÖn t îng nói löa vμ nã lμ tr êng hîp cña d·y Andes vμ d·y nói däc theo bê biÓn phÝa t©y cña lôc ®Þa b¾c Mü. C¸c vÝ dô kh¸c vÒ bê biÓn nh« ra ë Malaysia, Bå §μo Nha, NhËt b¶n vμ New Guinea. §iÒu nμy cã thÕ thÊy trong h×nh 2-3. http://www.ebook.edu.vn 60
H×nh 2-7: Bê biÓn nh« ra gÇn Antofagasta, Chile [Theo Davis (1994)] C¸c d·y nói cã ®é dèc lín lμ nguyªn nh©n t¹o nªn hÖ thèng suèi vμ s«ng nhá dμy ®Æc vμ qu¸ tr×nh xãi lßng x¶y ra kh¸ ¸c liÖt. V× l u vùc n»m kh¸ cao trªn mùc biÓn, l¹i gÇn ® êng bê nªn s«ng kh¸ ng¾n, dèc vμ th¼ng. Dßng n íc ®· vËn chuyÓn mét khèi l îng bïn c¸t rÊt lín ra vïng cöa s«ng ven biÓn mμ hÇu nh kh«ng thÊy bïn c¸t l¾ng ®äng nhiÒu ë b·i vμ c¸c lòng s«ng ®ång b»ng. Bïn c¸t tõ trong ®Êt liÒn ® îc mang theo dßng n íc vμo c¸c vÞnh hoÆc trùc tiÕp vμo b·i biÓn. MÆc dï c¸c s«ng miÒn nói mang theo mét khèi l îng bïn c¸t lín båi ®¾p cho biÓn c¶, nh ng l¹i kh«ng cã kh¶ n¨ng t¹o ra c¸c ®ång b»ng (Davis [1994]). Trong thùc tÕ, trong sè 25 ®ång b»ng lín trªn thÕ giíi th× kh«ng cã ®ång b»ng nμo h×nh thμnh trªn vïng bê biÓn nh« ra v× qu¸ tr×nh kiÕn t¹o nμy kh«ng x¶y ra ë khu vùc biÓn n«ng n¬i mμ bïn c¸t cã thÓ tÝch tô l¹i vμ v× ë nh÷ng d¶i bê biÓn nh« ra sãng th êng rÊt lín, nªn n¨ng l îng sãng sÏ nhanh chãng ®Èy bïn c¸t võa ® îc mang tõ s«ng ra ngoμi biÓn s©u. Bê biÓn bμo mßn h×nh thμnh liªn quan tíi phÇn th¹ch quyÓn kh«ng thuéc phÇn nh« ra cña líp vá tr¸i ®Êt (h×nh 2-6) vμ nã lμ liªn quan ®Õn c¸c kiÕn t¹o ®· æn ®Þnh Ýt nhÊt lμ hμng chôc triÖu n¨m vμ còng trong suèt qu·ng thêi gian Êy qu¸ tr×nh xãi lu«n lu«n x¶y ra biÕn c¸c vïng ®åi vμ b·i ®¸ thμnh c¸c vïng ®ång b»ng ven biÓn vμ ®ång b»ng lón sôt. Däc theo bê biÓn bμo mßn, ta cã thÓ t×m thÊy v« sè c¸c trÇm tÝch cña bïn c¸t. Chóng h×nh thμnh vμ bÞ biÕn ®æi do dßng ch¶y, sãng vμ giã. Trªn lo¹i bê biÓn nμy còng tån t¹i c¸c ®¶o ch¾n, ®ång b»ng vμ c¸c d¹ng ®Þa m¹o kh¸c. Inman and Nordstrom ®· ph©n chia lo¹i bê biÓn bμo mßn trªn c¬ së h×nh thμnh ®Þa chÊt cña chóng vμ phÇn thμnh 3 kiÓu chÝnh lμ Neo, Afro vμ Amero. Ba kiÓu nμy liªn quan ®Õn 3 qu¸ tr×nh xãi mßn lôc ®Þa kh¸c nhau. KiÓu bμo mßn Neo x¶y ra khi hiÖn t îng ph¸t triÓn tõ trung t©m sang phÝa ngoμi. NÕu s¶n phÈm míi h×nh thμnh lμ ® êng bê th× ®©y lμ giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn cña ® êng bê h×nh thμnh trªn kiÕn t¹o ®Þa chÊt chØ kho¶ng vμi triÖu n¨m. § êng bê lo¹i nμy tån t¹i tõ sau thêi kú proto-Atlantic khi c¸c lôc ®Þa ch©u Phi vμ Nam Mü t¸ch khái nhau ë kû triat c¸ch ®©y http://www.ebook.edu.vn 61
190 triÖu n¨m. KiÓu bê sái, cuéi th« däc theo bê biÓn Cortez, Mexico lμ mét vÝ dô vÒ kiÓu bê mμi mßn Neo vμ ® îc thÓ hiÖn trªn h×nh 2-8. H×nh 2-8: Bê sái, cuéi th« däc theo bê biÓn Cortez, Mexico Lôc ®Þa ch©u Phi n»m ë trung t©m cña líp vá tr¸i ®Êt vμ Ýt chÞu ¶nh h ëng cña c¸c qu¸ tr×nh kiÕn t¹o vïng r×a vμ nã d êng nh kh¸ æn ®Þnh qua nhiÒu triÖu n¨m cña lÞch sö ®Þa chÊt. §Æc ®iÓm ® êng bê ®iÓn h×nh lôc ®Þa nμy cã tªn bê mμi mßn Afro. Bê biÓn kiÓu nμy h×nh thμnh trong vïng thÒm vμ ®ång b»ng ven biÓn, nh ng kh«ng ph¸t triÓn thμnh bê biÓn hoμn chØnh vμ kh«ng thÓ t¹o thμnh c¸c ®ång b»ng réng lín. Lôc ®Þa ch©u phi æn ®Þnh trong mét kho¶ng thêi gian dμi vμ Ýt cã nh÷ng d·y nói cao. V× Ýt cã sù thay ®æi cña cao ®é ®Þa h×nh theo l u vùc s«ng nªn bïn c¸t båi l¾ng kh¸ nhiÒu tr íc khi ®Õn cöa s«ng. Bê biÓn bμo mßn kiÓu Amero – d¹ng ® êng bê hoμn chØnh nhÊt vÒ mÆt ®Þa chÊt thÓ hiÖn mét c¸ch kh¸ ®iÓn h×nh ë B¾c vμ Nam Mü. §ã lμ vïng kiÕn t¹o æn ®Þnh cña c¸c lôc ®Þa c¸ch kh¸ xa vïng r×a cña c¸c lôc ®Þa vμ ®· h×nh thμnh tõ vμi chôc triÖu n¨m tr íc. Sù kÕt hîp cña æn ®Þnh ®Þa chÊt dμi l©u, ®iÒu kiÖn khÝ hËu b×nh th êng vμ sù ph¸t triÓn c¸c ®ång b»ng ven biÓn réng lín lμ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cung cÊp mét l îng ®¸ng kÓ bïn c¸t cho bê biÓn. Trong qu¸ tr×nh nμy, c¸c hÖ thèng s«ng lín ch¶y quanh co uèn khóc h×nh thμnh. Trong kho¶ng h¬n 150 triÖu n¨m, l îng bïn c¸t khæng lå tõ hÖ thèng s«ng nμy ® îc mang cïng dßng n íc ch¶y qua nh÷ng miÒn ®Êt cã ®é dèc nhá vμ cuèi cïng båi l¾ng l¹i ë cöa c¸c con s«ng t¹o nªn c¸c ®ång b»ng thÊp, réng lín kÒ cËn víi lôc ®Þa mét bªn vμ h×nh thμnh vïng thÒm lôc ®Þa kh¸ tho¶i, nh ng réng lín ë phÝa ®èi diÖn. ¶nh h ëng cña sãng ®Õn kiÓu ® êng bê nμy kh«ng lín do ®é s©u n íc trong vïng nμy kh«ng lín. ThËm chÝ sãng ë ngoμi biÓn s©u khi ®i qua vïng thÒm lôc ®Þa n«ng nμy ®i vμo bê bÞ tiªu t¸n rÊt nhiÒu vμ v× vËy kh«ng ng¨n c¶n qu¸ tr×nh båi l¾ng bïn c¸t däc theo bê biÓn. S¶n phÈm cña kiÓu http://www.ebook.edu.vn 62
bê biÓn nμy lμ c¸c vïng ®Êt ngËp n íc, rõng ngËp mÆn, c¸c b·i triÒu phñ kÝn phÇn thÊp ë cöa s«ng Amazon, trong h×nh 2-9. § êng bê n»m gi÷a c¸c lôc ®Þa vμ c¸c ®¶o h×nh thμnh ë vïng r×a vá tr¸i ®Êt, lμ n¬i cã sù va ch¹m g©y ra. ë c¸c ®Þa ®iÓm nμy, c¸c vïng biÓn kÝn cì võa ph©n t¸ch vïng r×a cña lôc ®Þa æn ®Þnh khái c¸c ®¶o nói löa ë c¸c vïng sôt lón. MÆc dï tiÕp gi¸p víi vïng héi tô, nh ng còng ®ñ xa tõ ®iÓm ®ã vμ ®Æc tÝnh cña nã gÇn gièng víi kiÓu ® êng bê nh« ra. C¸c s«ng ph¸t triÓn tèt mang theo mét l îng bïn c¸t khæng lå ra bê biÓn, n¬i cã c¸c b·i biÓn tho¶i, vïng thÒm lôc ®Þa n«ng vμ lμ n¬i lý t ëng h×nh thμnh nªn c¸c vïng ®Êt míi do bïn c¸t mang ®Õn. H×nh 2-9: § êng bê biÓn vïng cöa s«ng Amazon (Brazil) Do kÝch cì cña bê biÓn lo¹i nμy kh«ng lín, nªn sãng trong vïng nμy kh«ng lín. Thªm vμo ®ã, b·i biÓn tho¶i, n íc n«ng trong vïng ®· lμm suy gi¶m n¨ng l îng sãng. Víi sù kÕt hîp cña ®iÒu kiÖn n¨ng l îng sãng t ¬ng ®èi thÊp vμ bïn c¸t kh¸ phong phó ®· h×nh thμnh nªn c¸c ®ång b»ng lín vμ c¸c trÇm tÝch t¹o nªn vïng b·i biÓn nh c¸c b·i triÒu, vïng ®Êt ngËp n íc, rõng ngËp mÆn, bê biÓn vμ c¸c ®ôn c¸t. C¸c s«ng lín ë phÝa nam ch©u ¸, vïng vÞnh cña n íc Mü lμ 2 vïng cã l îng m a lín, nªn l îng bïn c¸t ë kiÓu b·i biÓn nμy ®· t¹o nªn c¸c ®ång b»ng rÊt lín cña thÕ giíi. http://www.ebook.edu.vn 63
2.5 § êng bê biÓn ViÖt Nam 2.5.1 LÞch sö ph¸t triÓn ®Þa chÊt cña ® êng bê biÓn ViÖt Nam § êng bê biÓn ViÖt nam ® îc bao gåm c¶ 2 ®ång b»ng: ®ång b»ng s«ng Hång ë miÒn B¾c vμ s«ng Mª K«ng ë phÝa Nam víi xÊp xØ 1300 km ® êng bê rÊt tho¶i. H íng chung cña ® êng bê theo 2 trôc kiÕn t¹o c¬ b¶n: T©y B¾c - §«ng Nam vμ mét phÇn theo h íng §«ng b¾c - T©y Nam (Hoffet 1933; Fromaget 1941). NÕp gÊp vμ ®øt gÉy chÝnh ch¹y theo h íng T©y B¾c - §«ng Nam, phï hîp víi phÇn lín ® êng bê biÓn thuéc biÓn §«ng vμ VÞnh Th¸i lan, c¸c d·y nói ë miÒn Trung ViÖt nam, vμ c¸c l u vùc s«ng lín nh s«ng Hång vμ S«ng Mª K«ng. ë miÒn B¾c, C¸c uèn nÕp vμ ®øt g·y cã tuæi thø ba (Tertiary), trong khi l u vùc s«ng Hång lμ khu vùc h×nh thμnh do trÇm tÝch Neogene s©u hμng ngμn mÐt. ë phÝa Nam vμ T©y B¾c - §«ng nam, c¸c ®øt gÉy h×nh thμnh ë kû thø t (Quaternary) vμ cßn thÊy chñ yÕu ë trªn mÆt; CÊu tróc ë nh÷ng líp s©u h¬n chñ yÕu theo h íng §«ng b¾c - T©y Nam (Hå M¹nh Trung 1969). H íng nμy tån t¹i tõ mòi Cμ Mau ®Õn mòi Dinh ë phÝa Nam vμ ®o¹n tõ Thanh Hãa ®Õn Qu¶ng Ninh ë phÝa B¾c. Vïng ®ång b»ng s«ng Hång vμ s«ng Mª K«ng réng lín ® îc bao phñ bëi c¸c trÇm tÝch thuéc kû Holocene. PhÇn lín c¸c ®¸ gèc granit, gney, reonit, porphyrites, schists tiÒn Cambri vμ/hoÆc Paleozoi (Precambrian or early Paleozoic) vμ mét phÇn trÇm tÝch tuæi Mezoroi (Mesozoic) cã nguån gèc lôc ®Þa bao phñ phÇn lín phÝa t©y Trung bé. Tõ §μ N½ng ra phÝa B¾c, hμng lo¹t c¸c uèn nÕp vμ ®øt g·y theo h íng T©y b¾c - ®«ng nam víi phÇn lín c¸c ®¸ h×nh thμnh trong kû Paleozoic and Mesozoic. PhÝa ®«ng b¾c cña ®ång b»ng s«ng Hång còng cã cÊu tróc ®Þa chÊt t ¬ng tù. C¸c d·y nói chÝnh cña ViÖt Nam n»m kÒ cËn ® êng bê biÓn ®«ng, n¬i ®ång b»ng chØ réng tõ 30 - 50 km. Nh÷ng dÆng nói nμy lμ n¬i khëi nguån cña c¸c con s«ng ng¾n ch¶y ra biÓn ®«ng vμ phÝa t©y lμ l u vùc s«ng Mª K«ng. PhÝa nam cña Qui Nh¬n ®Õn Vòng Tμu, phÝa ®«ng b¾c lμ l u vùc s«ng Mª K«ng víi c¸c d·y nói cã ®é cao xÊp xØ 2000m lan gÇn ra ®Õn bê biÓn. Däc theo ® êng bê biÓn ViÖt Nam vμ c¸c ®¶o phÝa ngoμi nh ®¶o B¹ch Long VÜ trªn vÞnh B¾c Bé, ®¶o C«n S¬n vμ hμng lo¹t ®¶o nhá phÝa biÓn T©y trªn vÞnh Th¸i Lan, c¸c dÊu hiÖu chøng tá r»ng mùc n íc biÓn tr íc ®©y lμ 1-2m vμ 4-5m cao h¬n mùc n íc hiÖn nay (Saurin 1955, 1956, 1957, 1963; Fontaine 1967, 1968; Ta Tran Tan, 1967). ë mét sè vïng nh mòi Cμ Mau, Vòng Tμu vμ ®¶o Phó Quèc, c¸c dÊu hiÖu cho thÊy mùc n íc biÓn tr íc ®©y lμ +10-15m, gÇn Phan Rang lμ +50m vμ 75-80m. ë c¸c ®é s©u 1-2 m vμ 4-5m ng êi ta t×m thÊy c¸c trÇn tÝch vá sß, hÕn vμ san h«, c¸c dÊu tÝch san h«, sß b¸m vμo ®¸, hang ®éng vμ c¸c d¶i ®¸ ngÇm. C¸c trÇm tÝch ë cao ®é nμy kh«ng bÞ ®ãng cøng hoÆc phong hãa thμnh ®¸ ong. VËt chÊt ë ®é cao 4-5m gÇn Cμ N¸ cã tuæi 4500 n¨m tr íc c«ng nguyªn (Saurin 1963). C¸c vËt chÊt ë ®é cao 1-2m kh«ng cho biÕt râ tuæi, nh ng c¸c hãa th¹ch cæ ®· chØ ra tuæi cña chóng kho¶ng 2,300 n¨m tr íc c«ng nguyªn (Fontaine 1968). §é cao 10-15 m lμ c¸c trÇm tÝch sß, hÕn vμ san h«, nh ng c¸c vËt chÊt nμy bÞ ®ãng cøng vμ phong hãa vμ cã tuæi kho¶ng 18,500 n¨m tr íc c«ng nguyªn, nh ng tuæi nμy rÊt ®¸ng nghi ngê v× mùc n íc biÓn kh«ng bao giê ®¹t ®Õn cao ®é nμy trong kû b¨ng hμ. §iÒu ®ã còng chøng tá r»ng mùc n íc biÓn còng kh«ng râ xuÊt hiÖn ë thêi kú nμo. 64 http://www.ebook.edu.vn
Trõ 2 ®ång b»ng, phÇn cßn l¹i lμ ® êng bê biÓn ®¸, c¸t vμ c¸c cöa s«ng, ®Çm ph¸ nhá. San h« ph¸t triÓn däc theo c¸c bê ®¸ vμ c¸c ®¶o nh B¹ch Long VÜ, C«n S¬n, Thæ Ch©u, n¬i kh«ng cã dßng ch¶y trong s«ng ch¶y ra. Dßng ch¶y ven bê biÓn ViÖt Nam cã h íng tõ B¾c vμo Nam trong thêi gian tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 3 lμ thêi kú giã mïa ®«ng b¾c. Xung quanh mòi Cμ mau dßng ch¶y ®æi h íng t©y b¾c h íng vμo vÞnh Th¸i Lan, trong khi ë vÞnh Th¸i Lan cã mét dßng biÓn cã h íng ch¶y ng îc lªn phÝa b¾c däc theo bê biÓn. Trong thêi kú th¸ng 7, th¸ng 8- thêi kú giã mïa T©y nam, dßng biÓn l¹i cã h íng t©y nam ë phÝa biÓn t©y thuéc vÞnh Th¸i Lan vμ khi ®i qua mòi cμ Mau chuyÓn h íng ®«ng nam. Trong vÞnh B¾c bé vμ däc theo ® êng bê ®i qua mòi Varella, dßng biÓn ch¶y vÒ h íng nam trong giai ®o¹n nμy. Tèc ®é dßng ch¶y vμo th¸ng 1 kho¶ng 15-85 cm/s vμ th¸ng 7 lμ 15-40cm/s. Tuy giã mïa chiÕm u thÕ, nh ng däc theo bê biÓn phÝa ®«ng trong thÒm lôc ®Þa vÞnh Th¸i Lan, chóng ta thÊy cã sù thay thÕ cña giã biÓn vμo ban ngμy vμ giã ®Êt vμo ban ®ªm, trong khi däc theo bê biÓn phÝa ®«ng giã cã xu thÕ bÞ lÖch h íng song song víi ® êng bê. Sãng biÓn cã xu thÕ cïng h íng víi h íng giã. Sãng lín nhÊt x¶y ra ë phÇn phÝa B¾c vμo mïa ®«ng trong ®o¹n bê kh«ng bÞ che ch¾n tõ Vinh ®Õn mòi Dinh. VÞnh b¾c bé lμ mét biÓn nöa kÝn, nªn sãng lõng ®i vμo vÞnh vμo mïa ®«ng tõ h íng nam, trong khi vÞnh Th¸i Lan l¹i cã h íng T©y nam. B·o ®i vμo tõ h íng ®«ng vμ ®«ng nam tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 12 vμ hiÕm khi x¶y ra trong thêi gian tõ th¸ng 1 ®Õn th¸ng 5. B·o vμo chñ yÕu ®Õn vÜ ®é 100B vμ hiÕm khi x¶y ra ë vÞnh Th¸i lan. Thñy triÒu gåm nhËt triÒu vμ b¸n nhËt triÒu gi÷a c¸c ®iÓm ph©n (xu©n ph©n vμ thu ph©n). Dßng triÒu nãi chung lμ yÕu. Däc theo d¶i bê biÓn miÒn Trung, dßng triÒu Ýt bÞ ¶nh h ëng vμ t¨ng lªn ®Õn 0.5 - 0.8 m/s däc theo bê biÓn vÞnh b¾c bé. Khu vùc ®ång b»ng Mª K«ng, mùc n íc vμ dßng ven bê chÞu ¶nh h ëng cña dßng ch¶y trong s«ng ch¶y ra vμ cã thÓ ®¹t tíi 2 knots tõ th¸ng 1 ®Õn th¸ng 6, kho¶ng thêi gian mμ mùc n íc s«ng thÊp vμ ®¹t tíi 2.3 m/s tõ th¸ng 7 ®Õn th¸ng 12, kho¶ng thêi gian mμ mùc n íc s«ng cao. a. Bê biÓn ®«ng b¾c ViÖt Nam ë vïng ®«ng b¾c, bê biÓn ®¸ chiÕm phÇn lín phÇn phÝa b¾c kÐo dμi tíi biªn giíi víi Trung Quèc (h×nh 2-10). Thμnh t¹o cña vïng nμy chñ yÕu lμ ®¸ diÖp th¹ch, ®¸ c¸t vμ ®¸ v«i tuæi §ª vol, ®¸ v«i tuæi Pecmi, vμ ®¸ c¸t, ®¸ sÐt, macn¬ tuæi Mesozoic. §Þa h×nh tr íc ®©y bÞ ch×m ngËp trong thêi kú hËu b¨ng hμ khi n íc biÓn d©ng, lμm cho mét lo¹t c¸c ®¶o nhá vμ chç bê lâm cã cöa s«ng bÞ båi lÊp vμ h×nh thμnh c¸c d¶i rõng ngËp mÆn. VÞnh B¾c bé lμ vÞnh n«ng víi ®é s©u n íc t¹i trung t©m kho¶ng 50 m víi ® êng thÒm lôc ®Þa (® êng 200 m) ë phÝa ®«ng cña ®¶o H¶i nam. §é s©u trªn h¶i ®å ®· chøng tá sù hiÖn diÖn cña lôc ®Þa ch×m ë ®¸y biÓn phÝa b¾c ®ång b»ng s«ng Hång. 65 http://www.ebook.edu.vn
H×nh 2-10: §Þa chÊt vïng bê ®«ng b¾c ViÖt nam §ång b»ng s«ng Hång kh¸ b»ng ph¼ng víi cao tr×nh nhá h¬n 2 m trªn mùc biÓn trung b×nh vμ lμ n¬i cã mËt ®é d©n kh¸ tËp trung, vïng b·i lμ vïng ®Êt sÐt vμ lμ vïng ®Êt ngËp n íc víi c©y ngËp mÆn (Gourou 1936). Dßng ch¶y tõ trong s«ng ra biÓn ch¶y ra h íng t©y nam, trong khi phÇn ®«ng b¾c cña ®ång b»ng lμ c¸c vÞnh triÒu n íc lî vμ d¶i rõng ngËp mÆn. TÝnh phøc hîp cña b·i triÒu vμ vïng ®Êt lÇy thôt réng ®Õn 30 km ph©n bè ë trung t©m vμ phÝa nam cña ®ång b»ng. B·i triÒu kh¸ thÊp (kho¶ng 1m trªn mùc biÓn) víi c¸c ®ôn c¸t thÊp ® îc ng¨n c¸ch víi nhau bëi c¸c d¶i ®Êt tròng kho¶ng vμi tr¨m mÐt. C¸c b·i triÒu cã c©y cá mäc tù nhiªn khi h×nh thμnh vμ dÇn dÇn ® îc canh t¸c. C¸c vïng ®Êt nμy ® îc b¶o vÖ trong ®iÒu kiÖn b×nh th êng vμ chØ bÞ ngËp n íc khi gÆp triÒu cao. HÖ thèng ®ª b¶o vÖ ® îc x©y dùng tõ thÕ kû thø 11 lóc ®Çu chØ cã nhiÖm vô chèng n íc lò tõ trong s«ng, nh ng sau nμy ® îc më réng ra c¸c vïng ven biÓn. Vïng b·i båi ph¸t triÓn ra biÓn kho¶ng 100 m/n¨m ë phÝa nam vμ gi¶m dÇn khi ®i lªn phÝa b¾c. PhÇn phÝa b¾c cöa s«ng Hång, qu¸ tr×nh tiÕn ra biÓn kh«ng nhiÒu, phÇn lín c¸c ®o¹n bê tiÕn hoÆc lïi trªn mét ® êng æn ®Þnh. C¸c sè liÖu còng chØ ra r»ng vμo thÕ kû 19 tèc ®é tiÕn ra biÓn chØ kho¶ng 30- 40 m /n¨m. PhÝa t©y nam cña ®ång b»ng ®Õn Vinh (vÜ tuyÕn 18044’N), ® êng bê h×nh thμnh do phï sa cña c¸c s«ng nhá, cöa s«ng bÐ, b·i triÒu hÑp vμ bÞ ch¾n bëi c¸c mòi ®Êt, b·i ®¸ c¸t, ®¸ sÐt cã tuæi ®Ö tø, kû phÊn tr¾ng. b. Bê biÓn miÒn Trung ViÖt Nam Tõ Vinh ®Õn Qu¶ng Ng·i (vÜ tuyÕn 15015'N) lμ vïng ®ång b»ng ven biÓn cã chiÒu réng kho¶ng 30 - 50 km vμ bÞ chia c¾t bëi c¸c d·y nói ¨n ngang ra biÓn h×nh thμnh c¸c mòi ®Êt (h×nh 2-11). C¸c mòi nh« ra biÓn cã thÓ lμ ®¸ granit hoÆc ryolite (ch¼ng h¹n nh Rßn, Ch©n m©y ®«ng, hay b¸n ®¶o S¬n Trμ, §μ n½ng) hoÆc ®¸ bazan (mòi lay vμ mòi Ba Lμng An). Gi÷a chóng lμ c¸c b·i biÓn bÞ ch¾n, bÞ c¾t ngang bëi c¸c con s«ng ch¶y ra biÓn víi c¸c d¶i c¸t thÊp. PhÝa sau cña vïng bê bÞ che ch¾n ®ã lμ vïng ®Êt thÊp hoÆc 66 http://www.ebook.edu.vn
c¸c ®Çm ph¸ (Tõ HuÕ ®Õn CÇu Hai) vμ c¸c vïng ®Êt, ®Çm ph¸ bÞ lâm vμo ® îc c¸c ®ôn c¸t che phñ (Saurin 1944). PhÝa nam Qu¶ng Ng·i, ® êng bê cã xu thÕ quay vÒ h íng Nam. ë ®©y c¸c d·y nói ch¹y s¸t ra biÓn t¹o thμnh c¸c mòi nói ®¸, c¸c ®ång b»ng nhá, c¸c b·i c¸t ng¾n hoÆc c¸c mòi c¸t nh« ra biÓn (h×nh 2-12). § êng bê ®o¹n nμy h×nh r¨ng c a, t¹o thμnh v« sè c¸c vÞnh nhá, to xen kÏ ë Qui Nh¬n, S«ng CÇu, Ninh Hßa, Nha Trang, Cam ranh vμ Phan Rang. H×nh d¹ng c¸c nói ®Êt cã h íng tõ ®«ng- ®«ng b¾c tíi §«ng b¾c, lμ h íng tréi cña giã vμ sãng tiÕn vμo ® êng bê. C¸c mòi ®¸ lμ ®¸ granite, gneiss, basalt. Gi÷a Qu¶ng Ng·i vμ Mòi Dinh ® êng bê quay h íng t©y nam, víi vïng thªm chØ kho¶ng 40-70 km hÑp h¬n rÊt nhiÒu ë c¸c n¬i kh¸c ë vÞnh b¾c bé vμ vÞnh Th¸i Lan còng nh vïng biÓn phÇn phÝa nam vÞnh b¾c bé ®Õn ®«ng Malaysia (Sarawak). 67 http://www.ebook.edu.vn
H×nh 2-11: §Þa chÊt vïng ven biÓn Trung bé 68 http://www.ebook.edu.vn
H×nh 2-12: §Þa chÊt vïng ven biÓn Trung bé 69 http://www.ebook.edu.vn
c. § êng bê biÓn Nam bé § êng bê vïng Nam bé h×nh thμnh do c¸c trÇm tÝch ®Ö tø, ch¼ng h¹n ë khu vùc cöa s«ng Mª K«ng vμ mét phÇn lμ bê biÓn ®¸ ch¼ng h¹n khu vùc Vòng Tμu (h×nh 2-13). PhÇn phÝa b¾c cöa s«ng Mª C«ng, n¬i tån t¹i mét sè nh¸nh s«ng lín, lμ khu vùc cöa s«ng Vμm Cá, S«ng Sμi Gßn vμ S«ng BÐ. PhÝa tr íc cöa s«ng Mª K«ng, ® êng bê låi ra h×nh thμnh c¸c b·i bïn vμ vïng ®Êt ngËp mÆn víi c¸c rõng c©y ch¾n sãng. Bïn c¸t mang ®Õn vïng bê cã h íng di chuyÓn xuèng phÝa nam sau do giã mïa ®«ng b¾c, sau ®ã bïn c¸t chuyÓn sang vÞnh Th¸i Lan. PhÝa Nam cöa s«ng vμ ® êng bê biÓn t©y ®Õn mòi Hßn ¤ng lμ nh÷ng c¸nh rõng ngËp mÆn vμ c¸c b·i lÇy, xen kÏ c¸c ®o¹n bê c¸t ng¾n ë bê biÓn phÝa T©y. Mòi hßn Ch¬n ® îc cÊu thμnh tõ ®¸ v«i tuæi Paleozoic vμ c¸c ®¶o ngoμi kh¬i kÐo dμi tíi quÇn ®¶o Thæ Chu ® îc h×nh thμnh tõ c¸c vËt chÊt tuæi Paleozoic vμ Mesozoic t¹o thμnh c¸c khèi lín vμ thØnh tho¶ng cã ®o¹n dèc ®øng. §¶o Phó Quèc víi nh÷ng b·i c¸t n»m gi÷a c¸c mòi ®¸ nh« ra biÓn. Gi÷a mòi Cμ mau vμ mòi R¹ch Gi¸, ® êng bê cã h íng B¾c Nam trïng víi vïng sôt lón gÇn gièng víi ®o¹n bê ë miÒn Trung tõ Qui Nh¬n ®Õn Mòi Dinh. H×nh 2-13: §Þa chÊt ® êng bê biÓn Nam bé 70 http://www.ebook.edu.vn