GI I THI U CÁC LÀNG NGH ĐÁ M NGH TRUY N TH NG VI TỚ Ệ Ề Ỹ Ệ Ề Ố Ở Ệ
NAM
Điêu kh c đá đã có t lâu đi n c ta. Không ai có th bi t r ng ngh đá m nghắ ừ ờ ở ướ ể ế ằ ề ỹ ệ
đã xu t hi n t bao gi nh ng có m t đi u ch c ch n r ng ngh điêu kh c đá đãấ ệ ừ ờ ư ộ ề ắ ắ ằ ề ắ
cùng tr i qua nh ng thăng tr m trong l ch s dân t c. Bài vi t d i đây s gi i thi uả ữ ầ ị ử ộ ế ướ ẽ ớ ệ
các làng ngh đá m nghề ỹ ệ n i ti ng Vi t Nam.ổ ế ở ệ
LÀNG NGH ĐÁ M NGH NON N CỀ Ỹ Ệ ƯỚ
Đ m đu bài vi t d i đây, chúng tôi s đa các b n đi đn làng ngh n i ti ngể ở ầ ế ướ ẽ ư ạ ế ề ổ ế
nh t n c ta. Đó chính là làng đá Non N c, Đà N ng.ấ ướ ướ ẵ
L CH S HÌNH THÀNHỊ Ử
Làng ngh đá Non N c t a l c d i chân núi Ngũ Hành S n, tr c thu c thành phề ướ ọ ạ ướ ơ ự ộ ố
Đà N ng. Không có m t ghi nh n nào v m c th i gian c th hình thành làng. Ch cóẵ ộ ậ ề ố ờ ụ ể ỉ
m t đi u ch c ch n r ng làng đã ho t đng trong lĩnh v c đá h n 200 năm nay. Theoộ ề ắ ắ ằ ạ ộ ự ơ
Ph biên t p l c c a Lê Quý Đôn, làng đc thành l p kho ng n a cu i th k XVII.ủ ạ ụ ủ ượ ậ ả ử ố ế ỷ
Tr c đây, làng Non N c mang tên là Quán Khái Đông Giáp và Quán Khái Tây Giáp.ướ ướ
Theo l i k c a các c , ngh đá chân núi Ngũ Hành ra đi cùng th i đi m l p làng.ờ ể ủ ụ ề ở ờ ờ ể ậ
Làng ngh đá Non N c t a l c d i chân núi Ngũ Hành S n, tr c thu c thành phề ướ ọ ạ ườ ơ ự ộ ố
Đà N ng.ẵ
Tuy không rõ th i gian c th nh ng ông t ngh đá n i đây đu đc m i ng i bi tờ ụ ể ư ổ ề ơ ề ượ ọ ườ ế
đn. Các tài li u đu ghi nh n đc ng i mang ngh đá đn n i đây tên là Hu nh Báế ệ ề ậ ượ ườ ề ế ơ ỳ
Quát. T ng truy n k l i r ng, ông là ng i g c Thanh Hóa, có công đem ngh đáươ ề ể ạ ằ ườ ố ề
đn Đà N ng. Hi n nay, c đn m ng 6 tháng Giêng Âm l ch hàng năm là ngày gi Tế ẵ ệ ứ ế ồ ị ỗ ổ
c a làng ngh Non N c.ủ ề ướ
QUÁ TRÌNH PHÁT TRI NỂ
Th i đi m ban đu, ngh đá n i đây không phát tri n. L c l ng th điêu kh c cũngờ ể ầ ề ơ ể ự ượ ợ ắ
không nhi u. Các s n ph m ch y u ch là nh ng v t d ng g n li n đn cu c s ngề ả ẩ ủ ế ỉ ữ ậ ụ ắ ề ế ộ ố
sinh ho t hàng ngày. Đó là nh ng c i giã g o, c i xay ngũ c c hay bia m b ng đá.ạ ữ ố ạ ố ố ộ ằ
Mãi đn n a đu th k XIX, tri u đi nhà Nguy n t p trung xây d ng nhi u cungế ử ầ ế ỷ ề ạ ễ ậ ự ề
đi n, lăng t m. Đi u này đã t o đi u ki n cho ngh đá n i đây phát tri n m nh m .ệ ẩ ề ạ ề ệ ề ơ ể ạ ẽ
Nhi u th gi i c a làng có công l n đã đc tri u đình phong hàm C u ph m. Uy tínề ợ ỏ ủ ớ ượ ề ử ẩ
và danh ti ng c a làng b t đu đc xây d ng t đây.ế ủ ắ ầ ượ ự ừ
Theo dòng ch y th i gian, s n ph m đá c a làng Non N c ngày càng đa d ng vàả ờ ả ẩ ủ ướ ạ
phong phú. Bên c nh các màu đá t nhiên, th điêu kh c đá còn ph i nhu m đá b ngạ ự ợ ắ ả ộ ằ
các ph m màu. R t nhi u y u t nh h ng đn màu thành ph m. Ng i ngh nhânẩ ấ ề ế ổ ả ưở ế ẩ ườ ệ
ph i ki m soát ch t ch quá trình pha màu, nhi t đ cũng nh đ đm nh t. Đi u nàyả ể ặ ẽ ệ ộ ư ộ ậ ạ ề
đòi h i kinh nghi m lâu năm đc tích lũy c a ng i ngh nhân.ỏ ệ ượ ủ ườ ệ
Theo dòng ch y th i gian, s n ph m đá c a làng Non N c ngày càng đa d ng vàả ờ ả ẩ ủ ướ ạ
phong phú.
Hi n nay, ngành du l ch t i Đà N ng đang vô cùng phát tri n. Đây chính là c h i giúpệ ị ạ ẵ ể ơ ộ
du khách đc tham quan và ch ng ki n quá trình điêu kh c đá. Đôi tay tài hoa c aượ ứ ế ắ ủ
ng i ngh nhân khi n r t nhi u khách du l ch ng ng m . Đi u này đã giúp đem s nườ ệ ế ấ ề ị ưỡ ộ ề ả
ph m đá t i n i đây ra ngoài th gi i. Làng ngh đá Non N c ngày càng kh ng đnhẩ ạ ơ ế ớ ề ướ ẳ ị
đc v th c a mình.ượ ị ế ủ
NH NG THÁCH TH C HI N T IỮ Ứ Ệ Ạ
Tr c đây, làng ngh Non N c t p trung d i chân núi Ngũ Hành S n. Tuy nhiên,ướ ề ướ ậ ướ ơ
vi c này đã làm nh h ng đn c nh quan danh th ng Ngũ Hành. Vì th , chính quy nệ ả ưở ế ả ắ ế ề
Đà N ng đã th c hi n chính sách di d i làng ngh v v trí t p trung. Chính đi u nàyẵ ự ệ ờ ề ề ị ậ ề
đã l ra nh ng b t c p v sau này.ộ ữ ấ ậ ề
V i g n 500 c s ban đu, ch có kho ng trên 300 c s t p trung vào v trí m i. Sớ ầ ơ ở ầ ỉ ả ơ ở ậ ị ớ ố
còn l i v n c bám tr t i khu dân c . B i vì di n tích 100mạ ẫ ố ụ ạ ư ở ệ 2 mà thành ph b tríố ố
không đ đ các x ng đá ho t đng. Ngoài ra, khu v c làm vi c ch t ch i s ti mủ ể ưở ạ ộ ự ệ ậ ộ ẽ ề
n nh ng nguy c cao v tai n n lao đng.ẩ ữ ơ ề ạ ộ
V n đ n i b t th hai chính là tình tr ng ô nhi m môi tr ng n ng n . Vi c đcấ ề ổ ậ ứ ạ ễ ườ ặ ề ệ ụ
đo, ch tác đá đã nh h ng nghiêm tr ng đn không khí và ngu n n c xung quanh.ẽ ế ả ưở ọ ế ồ ướ
B i đá bay m m t, ph lên các mái nhà, ng n cây, đng ph xung quanh. N c tr nụ ờ ị ủ ọ ườ ố ướ ộ
hóa ch t đánh bóng đá, n c r a đá th i tràn kh p n i, tr n chung v i b i đá t o nênấ ướ ử ả ắ ơ ộ ớ ụ ạ
nh ng l p bùn d o quánh. Không nh ng th , ti ng đc đo m ĩ nh h ng tr c ti pữ ớ ẻ ữ ế ế ụ ẽ ầ ả ưở ự ế
đn ng i th điêu kh c. Vì th , ngày càng nhi u nhân công xin ngh khi n công vi cế ườ ợ ắ ế ề ỉ ế ệ
đình tr .ệ
Trên đây là hai thách th c n i b t nh t c n đc kh c ph c hi n nay. Tuy nhiên chínhứ ổ ậ ấ ầ ượ ắ ụ ệ
quy n đa ph ng v n ch a có cách gi i quy t nào phù h p. Đ ngành điêu kh c đáề ị ươ ẫ ư ả ế ợ ể ắ
ti p t c phát tri n, ng i dân và chính quy n đa ph ng ph i cùng nhau h p tác đế ụ ể ườ ề ị ươ ả ợ ể
đa ra h ng đi thích h p.ư ướ ợ
LÀNG NGH ĐÁ M NGH NINH VÂNỀ Ỹ Ệ
Ti p đn, bài vi t s đa m i ng i đn v i m t làng ngh đá n i ti ng không kém.ế ế ế ẽ ư ọ ườ ế ớ ộ ề ổ ế
Đó chính là làng ngh đá m nghề ỹ ệ Ninh Vân.
L CH S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI NỊ Ử Ể
Ninh Vân là m t xã mi n núi n m Tây Nam huy n Hoa L , Ninh Bình. S h uộ ề ằ ở ệ ư ở ữ
ngu n đá vôi d i dào và ch t l ng, làng Ninh Vân n i ti ng v i ngh điêu kh c đá.ồ ồ ấ ượ ổ ế ớ ề ắ
Đc bi t, làng ngh đá Ninh Vân đã có b dày l ch s kho ng 500 năm nay.ượ ế ề ề ị ử ả
Qua l i k c a ng i dân, ông t ngh c a làng tên là Hoàng Sùng. Ông g c là ng iờ ể ủ ườ ổ ề ủ ố ườ
làng Nh i (Thanh Hóa) ra Ninh Vân sinh s ng và l p nghi p. T đó, ông b t đu phồ ố ậ ệ ừ ắ ầ ổ
bi n và truy n ngh l i cho con cháu và m i ng i xung quanh. Làng ngh đá Ninhế ề ề ạ ọ ườ ề
Vân ra đi cũng vì nh th .ờ ư ế
Thu b t đu, s n ph m đá t i đây vô cùng ít i và đn gi n. Ch y u ch là các v tở ắ ầ ả ẩ ạ ỏ ơ ả ủ ế ỉ ậ
d ng ph c v cho cu c s ng ng i dân nh c i giã, c i xay… D n d n v sau, ch ngụ ụ ụ ộ ố ườ ư ố ố ầ ầ ề ủ
lo i s n ph m đc m r ng v i nhi u m u mã đa d ng.ạ ả ẩ ượ ở ộ ớ ề ẫ ạ
Ngày x a, t t c các công đo n bao g m c khai thác và v n chuy n đá đu ph i làmư ấ ả ạ ồ ả ậ ể ề ả
th công. Vì th , công s c b ra vô cùng l n nh ng ti n đ công vi c thì l i ch m.ủ ế ứ ỏ ớ ư ế ộ ệ ạ ậ
Ngày nay, v i s giúp đ c a máy móc hi n đi, năng su t ch tác đc c i thi nớ ự ỡ ủ ệ ạ ấ ế ượ ả ệ
đáng k . Đi u này cũng t o đi u ki n cho các ngh nhân có th i gian sáng t o raể ề ạ ề ệ ệ ờ ạ
nh ng m u mã m i.ữ ẫ ớ
H u h t các gia đình trong làng đu theo nghầ ế ề ề điêu kh c đá m nghắ ỹ ệ. Vì th , t iế ạ
đây, ngành ngh này đc gìn gi và l u truy n qua nhi u th h . Làng đá m nghề ượ ữ ư ề ề ế ệ ỹ ệ
Ninh Vân đang góp ph n b o v và truy n bá nh ng giá tr văn hóa t t đp c a dânầ ả ệ ề ữ ị ố ẹ ủ
t c.ộ
CÁC CÔNG TRÌNH ĐC S C C A LÀNG ĐÁ M NGH NINH VÂNẶ Ắ Ủ Ỹ Ệ
Làng ngh đá m nghề ỹ ệ Ninh Vân đã và đang t o ra nh ng s n ph m đá đc s c.ạ ữ ả ẩ ặ ắ
Chúng ta không th không nh c đn 3 công trình b ng đá cách đây hàng trăm năm. Đóể ắ ế ằ
là Đình làng Xuân Vũ, căn nhà đá c a ông L ng Văn Xi n và căn nhà đá c a nghủ ươ ể ủ ệ
nhân Đ Kh c Đc.ỗ ắ ứ
Đình làng Xuân Vũ đc xây d ng vào năm 1730 th i vua Lê C nh H ng. Lúc banượ ự ờ ả ư
đu, đình đc xây d ng t g lim, vôi v a và g ch nung. Qua th i gian b tàn phá b iầ ượ ự ừ ỗ ữ ạ ờ ị ở
chi n tranh, đình làng b h h ng n ng n . Vì th , đình làng m i đc ph c d ng l iế ị ư ỏ ặ ề ế ớ ượ ụ ự ạ
hoàn toàn b ng đá nh ng v n gi nguyên ki n trúc cũ. Nh ng h a ti t Long-Lân-Quy-ằ ư ẫ ữ ế ữ ọ ế
Ph ng, r ng bay ph ng múa trên thân c t đc ch m kh c t m và s ng đng. Trongụ ồ ượ ộ ượ ạ ắ ỉ ỉ ố ộ
đó, c t cái đc ch m kh c hình r ng. Các c t con còn l i ch m tr hình hoa lá cộ ượ ạ ắ ồ ộ ạ ạ ổ ỏ
cây, chim muông, đi đi n cho 4 mùa trong năm. Đình làng Xuân Vũ chính là n i tạ ệ ơ ổ
ch c l gi c t Hoàng Sùng vào 16/8 Âm l ch hàng năm.ứ ễ ỗ ụ ổ ị
Ngôi nhà c a ông L ng Văn Xi n đc xây d ng vào năm 1934 và v n b n v ngủ ươ ể ượ ự ẫ ề ữ
đn bây gi . Trong khi đó, căn nhà c a ông Đ Kh c Đc đc xây d ng vào nămế ờ ủ ỗ ắ ứ ượ ự
1954. Đn t n bây gi , nh ng câu th đc điêu kh c trên c t đá v n hi n lên rõ ràng.ế ậ ờ ữ ơ ượ ắ ộ ẫ ệ