TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
35
HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ UNG THƯ VÒM HẦU GIAI ĐOẠN I-II
BẰNG XẠ TRỊ NGOÀI KẾT HỢP XẠ TRỊ ÁP SÁT
Nguyễn Thị Bích Hiền1, Đặng Huy Quốc Thịnh1,
Lâm Đức Hoàng1, Nguyễn Thị Kim Ngân1, Nguyễn Kỷ Cương1
TÓM TẮT5
Mục tiêu: Đánh giá đáp ứng sau điều trị, độc
tính cấp và độc tính muộn và xác định tỉ lệ kiểm
soát tại chỗ tại vùng, sống còn không bệnh và
sống còn toàn bộ ở bệnh nhân ung thư vòm hầu
gia đoạn I-II.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
Nghiên cứu hồi cứu mô tả loạt ca bệnh trên bệnh
nhân ung thư vòm hầu giai đoạn I-II tại BV Ung
Bướu TPHCM từ 2014 – 2021.
Kết quả: 107 bệnh nhân được lựa chọn vào
nghiên cứu. Tỉ lệ nam/nữ là 3:2. Tuổi thường gặp
từ 40 đến 60. Đa số (83%) bệnh nhân được xạ trị
ngoài 3D-CRT và 17% xạ trị IMRT/VMAT. 50%
bệnh nhân XTAS trong hốc cách tuần, còn lại
nhận 12 – 20 Gy/ 3-4 Gy x 2 PL/ ngày. Đáp ứng
tại chỗ đạt 100%. Độc tính cấp phổ biến nhất là
viêm niêm mạc, viêm da; khô miệng và viêm
niêm mạc mạn là độc tính muộn phổ biến nhất,
chiếm 56% và 37,4% trường hợp. Tỉ lệ kiểm soát
tại chỗ 2 năm 97,7%; DFS 2 năm và 5 năm là
96,8% và 92,1%. OS 2 năm, 5 năm tương ứng là
99% và 95%.
Kết luận: Xạ trị ngoài kết hợp xạ trị áp sát là
mô thức điều trị an toàn, độc tính cấp và muộn
1Khoa Xạ trị đầu cổ, tai mũi họng, hàm mặt –
Bệnh viện Ung Bướu TPHCM
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Bích Hiền
Email: namnguyen1192dr@gmail.com
Ngày nhận bài: 02/08/2024
Ngày phản biện khoa học: 02/10/2024
Ngày duyệt bài: 09/10/2024
dung nạp được. LRC, DFS và OS rất cao đến 92
– 99%.
Từ khoá: ung thư vòm hầu, xạ trị áp sát
trong hốc, xạ trị ngoài, 3D-CRT, IMRT/VMAT
SUMMARY
TREATMENT OUTCOMES OF EBRT
COMBINED WITH ICBT IN EARLY-
STAGE NASOPHARYNGEAL CANCER
PATIENTS
Purposes: To evaluate the treatment
response, investigate early and late toxicities, and
to assess the local regional control (LRC) rate,
disease-free survival (DFS) and overall survival
(OS) of patients with stage I and II NPC
Method: A retrospective case series
collecting all early-stage NPC patients in HCMC
oncology hospital treated by EBRT + ICBT from
2014 to 2021.
Results: 107 patients were enrolled. The
male: female ratio was 3:2. The common age
ranged from 40 to 60. Most cases (83%) received
EBRT with 3D-CRT, and 17% cases were treated
with IMRT/VMAT. Weekly intracavity
brachytherapy protocol treated 50% of patients,
and the rest received a total of 12 – 20 Gy at 3 - 4
Gy/fraction twice daily. The local response rate
was 100%. The most common early toxicities
were mucositis, dermatitis; while the most
common late toxicities were xerostomia and
chronic mucositis, accounting for 56 % and
37.4%; respectively. The 2-yr LRC was 97.7%.
The 2-yr and 5-yr DFS were 96.8% and 92.1%;
OS were 99% and 95%, respectively.
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
36
Conclusion: EBRT combined with ICBT is
a safe treatment modality, with tolerable early
and late toxicities. LRC, DFS and OS were high,
92 - 99%.
Keywords: nasopharyngeal cancer (NPC),
external beam radiation therapy (EBRT),
intracavity brachytherapy (ICBT), 3D-CRT,
IMRT/VMAT
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư vòm hầu là ung thư thường gặp
nhất trong các ung thư đầu cổ. Tại Việt Nam,
UTVH là nguyên nhân gây tử vong cao hàng
thứ 7 trong tất cả các ung thư1. Tỉ lệ bệnh
giai đoạn sớm thường thấp, khoảng 19 –
20%2.
Điều trị cần phối hợp đa mô thức, trong
đó xạ trị đóng vai trò chính yếu. Tái phát tại
chỗ là nguyên nhân thất bại điều trị chủ yếu,
có liên quan mật thiết đến tổng liều xạ tại
bướu3,4. Đối với giai đoạn sớm (I-II), xạ trị
đơn thuần với tổng liều tối thiểu 66 – 70 Gy,
giúp kiểm soát tại chỗ lên đến 90%5. Tuy
nhiên, liều xạ này gây tổn thương mô lành
đáng kể, ảnh hưởng xấu đến chất lượng sống
của bệnh nhân.
Tại Bệnh viện Ung bướu TP. HCM, phác
đồ kết hợp XTN + XTAS trong hốc vòm hầu
được thực hiện từ những năm 1998. Vì vậy,
chúng tôi thực hiện nghiên cứu đánh giá kết
quả điều trị ung thư vòm hầu giai đoạn I-II
với các mục tiêu:
1. Đánh giá tỉ lệ đáp ứng sau điều trị
2. Khảo sát độc tính cấp và độc tính
muộn.
3. Xác định tỉ lệ kiểm soát tại chỗ tại
vùng, sống còn không bệnh và sống còn toàn
bộ 2 năm.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Hồi cứu mô tả loạt ca
Đối tượng nghiên cứu: Hồ sơ bệnh án
của các bệnh nhân ung thư vòm hầu nguyên
phát giai đoạn I - II tại Bệnh viện Ung Bướu
TPHCM từ năm 2014 đến 2021 thỏa:
- GPB: carcinôm vòm hầu
Loại trừ
- Tiền căn xạ trị vùng đầu cổ;
- Bệnh ung thư đầu cổ khác đi kèm;
- Hồ sơ bệnh án ghi nhận không đầy đủ
dữ liệu
Cỡ mẫu
Theo tác giả Lu và cộng sự, tỉ lệ đáp ứng
hoàn toàn đạt 97% => Cỡ mu cần thiết ≥ 23
ca
Quy trình thu thập số liệu
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
37
Phép kiểm có ý nghĩa thống kê khi p ≤
0,05. Phần mềm xử lý số liệu Stata 14.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu thu thập 107 ca
3.1. Đặc điểm dịch tễ, chẩn đoán và
điều trị
Tuổi trung bình là 49 tuổi [22 - 78]. Nam
giới chiếm 60%. Tất cả bệnh nhân đều có thể
trạng tốt, ECOG = 0 – 1. Bướu T1 chiếm
97%; 89% bệnh nhân ở giai đoạn I và 11% ở
giai đoạn II.
- Xạ trị ngoài
83% trường hợp được xạ trị ngoài 3D, và
18 (17%) trường hợp xạ trị IMRT/VMAT.
Ở cả 2 k thuật, liều xạ vào cơ quan lành
đều nằm trong giới hạn liều cho phép
(QUANTEC). Liều cơ quan lành ở kĩ thuật
3D nhìn chung cao hơn có ý nghĩa so với
IMRT/VMAT: Dmax tuỷ sống 43,1 ± 1,8 Gy
cao hơn so với 34,4 ± 4,6 Gy (p<0,01);
Dmax thân não là 51,3 ± 5,5 Gy cao hơn
45,2 ± 5,8 Gy (p=0,0001); Dmean tuyến
mang tai 54,8 Gy cao hơn 22,5Gy (p<0,001).
Hình 1: Phân bố liều xạ vào PTV và tuyến mang tai giữa kĩ thuật IMRT/VMAT (trái)
và 3D (phải)
Xạ trị áp sát: suất liều cao HDR nạp nguồn sau, bộ áp Rotterdam (Hình 1) và chụp X
quang mô phỏng, tư thế trước sau (AP) và nghiêng 2700 (LAT) (Hình 2).
Hình 0: Bộ áp Rotterdam và vị trí đặt bộ áp trong hốc vòm hầu
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
38
Hình 0: lập kế hoạch xạ trị áp sát trên phim X-quang thẳng, nghiêng
Bảng 2: Đặc điểm liều xạ trị áp sát
Xạ trị áp sát
Cách tuần (N = 54)
Mỗi ngày (N = 53)
p
Tổng liều (Gy)/ phân liều (Gy)
10/ 5
12 – 20/ 3 – 4
Liều điểm áp liều
đích và mô lành
Na
10,2 ± 0,7
13,4 ± 1,9
< 0,001
N
9,4 ± 1,7
13,2 ± 2,1
< 0,001
R
9,5 ± 1,02
13,1 ± 2,04
< 0,001
C
2,7 ± 0,4
3,6 ± 0,8
< 0,001
OC
1,5 ± 0,2
2,2 ± 0,7
< 0,001
Pa
8,6 ± 1,8
12,5 ± 3,4
< 0,001
P
2,4 ± 0,4
3,5 ± 1,0
< 0,001
EQD2 trung bình 72,1 Gy.
3.2. Đáp ứng sau điều trị
Sau 6 tháng điều trị, 100% bệnh nhân đạt
đáp ứng hoàn toàn. Tại thời điểm kết thúc
theo dõi, có 4 trường hợp bệnh tái phát,
chiếm 3,7%. Trong đó, có 2 ca tái phát tại
chỗ tại vùng và 2 ca di căn xa.
3.3. Độc tính
3.3.1. Độc tính cấp
Xạ trị ngoài
Bảng 3: Một số độc tính cấp của xạ trị ngoài
Độc tính
Độ 0
Độ 2
Độ 3
Độ 4-5
Viêm niêm mạc miệng
0
68,2%
10,3 %
0
Viêm da
0
29%
3,7%
0
Khô miệng
3,7%
14%
0
0
Sụt cân
Trung vị 2,5 kg (1 – 11kg)
Xạ trị áp sát
Chảy máu là biến chứng thường gặp
nhất, tự cầm hoặc sau sử dụng thuốc. Ngoài
ra, các biến chứng như đau, tăng tiết đàm
nhớt có thể gặp.
3.3.2. Độc tính muộn
Khô miệng thường gặp nhất. Trong đó,
có 56,1% khô miệng độ 1; 14% độ 2. Không
có khô miệng mức độ 3 - 4. Tỉ lệ mắc khô
miệng ở nhóm xạ trị điều biến liều thấp hơn
nhóm xạ trị 3D (11,1% so với 65,2%; p <
0,01). Tỉ lệ viêm loét vòm hầu mãn tính
37,4%; hầu hết không triệu chứng. Có 4 bệnh
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
39
nhân viêm tai giữa, 1 bệnh nhân suy giáp
dưới lâm sàng. Không có bệnh nhân sâu
răng, hoại tử xương hàm, khít hàm.
3.4. Sống cn
Thời gian theo dõi dài nhất là 89,5 tháng;
ngắn nhất 6,5 tháng. Trung vị thời gian theo
dõi 35,5 tháng.
3.4.1. Sống cn toàn bộ OS
OS 2 năm đạt 99% và OS 5 năm đạt 95%. Trung vị OS là 39,5 tháng; dài nhất đạt 93,5
tháng.
3.4.2. Sống cn không bệnh DFS
DFS 2 năm đạt 96,8% và DFS 5 năm đạt
92,1%. Trung vị DFS là 31,5 tháng.
IV. BÀN LUẬN
4.1. Độc tính cấp
4.1.1. Viêm niêm mạc miệng
Mức độ viêm niêm mạc có liên quan chặt
chẽ đến liều xạ. Theo Vera và cs, viêm niêm
mạc gặp ở 83% bệnh nhân, trong đó 35%
viêm độ trung bình và 23% viêm nặng. Liều
xạ tích lu từ 50 Gy làm tăng nguy cơ viêm
niêm mạc miệng gấp 10 lần, đặc biệt khi >
65 Gy. Các yếu tố dự đoán khác gồm hoá trị,
vị trí bướu, tuổi > 80, hút thuốc lá, vệ sinh
răng miệng kém. Mức độ viêm niêm mạc
trong nghiên cứu của chúng tôi cũng phù hợp
với nghiên cứu trên, với hầu hết là độ 2,
nhưng không có trường hợp viêm độ 4.
4.1.2. Viêm da