CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
194
KẾT QUẢ HOÁ XẠ TRỊ ĐỒNG THỜI TIỀN PHẪU TRONG UNG THƯ
TRỰC TRÀNG TRUNG BÌNH GIAI ĐOẠN TIẾN TRIỂN TẠI CHỖ
Hoàng Thị Tuyết1, Bùi Vinh Quang2, Trần Thị Kim Phượng3
TÓM TẮT24
Mục tiêu: Đánh giá đáp ứng và một số tác
dụng không mong muốn của phác đồ hóa xạ trị
đồng thời tiền phu trong ung thư trực tràng
trung bình giai đoạn tiến triển tại chỗ.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:
Nghiên cứu mô tả thực hiện trên bệnh nhân (BN)
được chn đoán xác định ung thư trực tràng trung
bình giai đoạn tiến triển tại chỗ tại bệnh viện Ung
Bướu Hà Nội và bệnh viện Trung ương Thái
Nguyên giai đoạn từ 6/2018 – 5/2023.
Kết quả: 53 bệnh nhân được lựa chọn vào
nghiên cứu. Tuổi trung bình của nhóm nghiên
cứu là: 64,9 ± 10,5, tỷ lệ nam/nữ là 1,2:1. Tỷ lệ
bệnh nhân cải thiện triệu chứng cơ năng từ 70-
100%. Tỷ lệ đáp ứng toàn bộ sau điều trị là 42/53
(79,3%) bệnh nhân, trong đó có 1 (1,9%) bệnh
nhân đáp ứng hoàn toàn. Tác dụng không mong
muốn chủ yếu gặp độ 1-2. Một số tác dụng
không mong muốn thường gặp bao gồm: hạ bạch
cầu 13 (24,5%) BN; tiêu chảy 19 (35,8%) BN,
viêm niêm mạc ống hậu môn-trực tràng 10
(18,9%) BN, hội chứng bàn tay, bàn chân 10
(18,9%) BN.
1Trường Đại học Y - Dược, Đại học Thái Nguyên
2Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội
3Bộ môn Ung thư - Trường Đại học Y - Dược,
Đại học Thái Nguyên
Chịu trách nhiệm chính: Hoàng Thị Tuyết
Email: hoangthituyet.ls1997@gmail.com
Ngày nhận bài: 09/09/2024
Ngày phản biện khoa học: 02/10/2024
Ngày duyệt bài: 09/10/2024
Kết luận: Hóa xạ trị đồng thời tiền phu
(Capecitabine + 3D-CRT/IMRT) trên bệnh nhân
ung thư trực tràng trung bình giai đoạn tiến triển
tại chỗ cho thấy hiệu quả cao, an toàn, các tác
dụng không mong muốn chủ yếu ở mức độ nhẹ.
Từ khóa: Ung thư trực tràng trung bình, giai
đoạn tiến triển tại chỗ, hóa xạ trị đồng thời, tiền
phu.
SUMMARY
OUTCOMES OF PREOPERATIVE
CONCURRENT
CHEMORADIOTHERAPY IN
LOCALLY ADVANCED MIDDLE
RECTAL CANCER
Objective: To evaluate the response and side
effects of preoperative concurrent
chemoradiotherapy (CCRT) in locally advanced
middle rectal cancer.
Subjects and Methods: The descriptive
study conducted on patients diagnosed with
locally advanced middle rectal cancer at Hanoi
Oncology Hospital and Thai Nguyen Central
Hospital from June 2018 to May 2023.
Results: 53 patients were enrolled. Their
average age was: 64.9 ± 10.5, and the
male/female ratio was 1.2:1. The rate of patients
with improved functional symptoms was 70-
100%. The overall response rate after treatment
was 42/53 (79.3%) patients, of which 1 (1.9%)
patient had complete response. The main side
effects were at grade 1-2. Some common side
effects included leukopenia (13 patients -
24.5%); diarrhea (19 patients - 35.8%), proctitis
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
195
and anusitis (10 patients - 18.9%), and hand-foot
syndrome (10 patients - 18.9%).
Conclusion: Preoperative concurrent
chemoradiotherapy (Capecitabine + 3D-
CRT/IMRT) in patients with locally advanced
middle rectal cancer demonstrated high efficacy,
and safety, most side effects were mild.
Keywords: Middle rectal cancer, locally
advanced stage, concurrent chemoradiotherapy
(CCRT), preoperative.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư trực tràng (UTTT) là một trong
những loại ung thư đường tiêu hóa hay gặp
tại Việt Nam và trên thế giới. Theo thống kê
của GLOBOCAN năm 2022 thuộc Cơ quan
Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC), ước
tính trên thế giới có 1.926.118 trường hợp
mắc mới ung thư đại trực tràng ở cả 2 giới và
903.859 trường hợp tử vong [1]. Còn tại Việt
Nam, năm 2022 bệnh đứng thứ 4 về số mắc
mới trong những bệnh ung thư với 16.835
trường hợp và số trường hợp tử vong là
8.454 trường hợp [2].
Phác đồ điều trị UTTT là đa mô thức với
sự kết hợp của các phương pháp: Phu thuật,
hoá chất, xạ trị, điều trị đích, liệu pháp miễn
dịch và cá thể hoá trên từng bệnh nhân. Hiện
nay, bệnh nhân UTTT đến khám bệnh ở giai
đoạn muộn, khi tổn thương đã xâm lấn tổ
chức xung quanh còn cao, nên tỷ lệ các bệnh
nhân được điều trị phu thuật triệt căn thấp.
Chính vì vậy, thời gian sống thêm và chất
lượng sống không cao.
Trên thế giới đã và đang có những thay
đổi và tiến bộ lớn trong điều trị UTTT một
cách tích cực, nhiều công trình nghiên cứu,
các thử nghiệm mới về các k thuật, các
thuốc mới, cá thể hoá trong điều trị UTTT
giúp nâng cao hiệu quả điều trị và cải thiện
chất lượng sống cho bệnh nhân. Trong đó,
điều trị phối hợp hoá xạ trị trước mổ được áp
dụng rộng rãi và đã chứng tỏ vai trò ngày
càng quan trọng trong điều trị UTTT. Đã có
nhiều nghiên cứu điều trị kết hợp đồng thời
Capecitabine với xạ trị trước mổ liều 45-
50,4Gy cho bệnh nhân UTTT giai đoạn tiến
triển tại chỗ cho thấy có kết quả khả quan:
giúp hạ thấp giai đoạn bệnh, tạo điều kiện
thuận lợi cho phu thuật. Theo nghiên cứu
của Elwanis và cộng sự (năm 2009), tỷ lệ hạ
thấp giai đoạn bệnh sau hóa xạ trị là 74,4%
[3]. Ở Việt Nam, theo nghiên cứu của
Trương Thu Hiền và cộng sự thì tỷ lệ đáp
ứng toàn bộ sau điều trị hóa xạ trị đồng thời
trước phu thuật là 83,4% [4].
Tại bệnh viện Ung Bướu Hà Nội và
Trung tâm Ung Bướu - Bệnh viện Trung
ương Thái Nguyên, điều trị ung thư trực
tràng trung bình với phác đồ xạ trị kết hợp
capecitabine trước phu thuật đã được áp
dụng, bước đầu cho kết quả điều trị khả
quan. Tuy nhiên cho tới nay vn chưa có
nhiều nghiên cứu trong nước về vấn đề này.
Trên cơ sở thực tiễn đó, chúng tôi thực hiện
đề tài nghiên cứu nhằm: “Đánh giá đáp ứng
và một số tác dụng không mong muốn của
quả hoá xạ trị đồng thời tiền phẫu trong
ung thư trực tràng trung bình giai đoạn
tiến triển tại chỗ”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu: Bệnh nhân
được chn đoán xác định ung thư trực tràng
trung bình giai đoạn tiến triển tại chỗ tại
bệnh viện Ung Bướu Hà Nội và bệnh viện
Trung ương Thái Nguyên giai đoạn từ
6/2018 – 5/2023.
- Tiêu chuẩn lựa chọn:
+ Bệnh nhân được chn đoán là ung thư
trực tràng trung bình ở giai đoạn T3-4N0-
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
196
2M0 và có mô bệnh học là ung thư biểu mô
tuyến.
+ Bệnh nhân được điều trị hóa xạ trị
đồng thời tiền phu.
+ Thể trạng còn tốt: chỉ số ECOG 0 -2.
+ Không mắc bệnh ung thư thứ 2.
+ Có hồ sơ, thông tin lưu trữ ghi chép
đầy đủ.
- Tiêu chuẩn loại trừ:
+ Mắc các bệnh mãn tính trầm trọng.
+ Mất thông tin theo dõi.
2.2. Thiết kế nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu
mô tả.
2.2.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn
mẫu:
- Ước tính cỡ mu theo công thức tính cỡ
mu cho 1 tỷ lệ:
2
2
)2/1( )p.(
q.p
Zn
= −
Trong đó: α= 0,05; Z = 1,96; : sai số
tương đối (lấy = 0,2); p: tỷ lệ hạ thấp giai
đoạn bệnh nhờ phương pháp điều trị hóa xạ
trị trước mổ theo nghiên cứu của Elwanis và
cộng sự (2009) là 0,74 [3]. Cỡ mu tối thiểu:
34 bệnh nhân. Thực tế đã tiến hành trên 53
bệnh nhân.
- Phương pháp chọn mu: Chọn mu
thuận tiện: tất cả các bệnh nhân đủ tiêu chun
được đưa vào nghiên cứu.
2.3. Quy trình nghiên cứu
* Lựa chọn bệnh nhân đảm bảo đúng
theo tiêu chuẩn của nghiên cứu
* Thu thập thông tin bệnh nhân, quá
trình điều trị: Thông tin được thu thập thông
qua mu bệnh án nghiên cứu đã thiết kế sẵn
dựa trên mục tiêu và biến số nghiên cứu.
- Thu thập các thông tin về đặc điểm lâm
sàng, cận lâm sàng bệnh nhân trước điều trị
- Quá trình điều trị theo phác đồ hóa xạ
trị đồng thời tiền phu:
+ Hóa trị: Capecitabine 825mg/m2 hai
lần mỗi ngày trong các ngày xạ trị
(5ngày/tuần).
+ Xạ trị: Kĩ thuật xạ IMRT hoặc 3D-
CRT, tổng liều 45Gy/25 phân liều cho toàn
bộ khung chậu bao gồm: khối u, trực tràng,
hạch quanh trực tràng, hạch chậu trong, hạch
bố bịt. Bệnh nhân có u xâm lấn vào cơ quan
hoặc cấu trúc phía trước (tuyến tiền liệt, túi
tinh, cổ tử cung, âm đạo và / hoặc bàng
quang) thì bao gồm hạch chậu ngoài, mạc
treo trực tràng. Cân nhắc nâng tổng liều thêm
5.4 – 9 Gy tu từng trường hợp. Đánh giá
đáp ứng sau 4-6 tuần sau khi kết thúc xạ trị.
* Các tiêu chuẩn đánh giá áp dụng
trong nghiên cứu:
- Đánh giá đáp ứng chủ quan: Dựa vào
các triệu chứng cơ năng của bệnh nhân, bệnh
nhân tự trả lời câu hỏi về: đi ngoài ra máu, số
lần đi ngoài, cảm giác mót rặn, … trước và
sau điều trị, so sánh trên từng bệnh nhân.
- Đánh giá đáp ứng khách quan: Theo
Tiêu chun đánh giá đáp ứng cho khối u đặc
RECIST 1.1 (Response Evaluation Criteria
in Solid Tumors version 1.1) được thống
nhất bởi Tổ chức Nghiên cứu và Điều trị Ung
thư Châu Âu (EORTC), Viện Ung thư Quốc
gia Hoa K và Viện Ung thư Quốc gia
Canada. Tiêu chun này dựa trên kết quả
thăm khám lâm sàng, nội soi và cộng hưởng
từ tiểu khung.
- Phân độ độc tính dựa vào tiêu chun
phân độ độc tính thuốc chống ung thư theo
tiêu chun của Tổ chức Y tế Thế giới.
2.4. Phân tích và xử lý số liệu: Các
thông tin được nhập, phân tích và xử lý trên
phần mềm SPSS 25.0. Thống kê mô tả gồm:
Trung bình, độ lệch chun, giá trị nhỏ nhất,
lớn nhất cho biến định lượng; tần số và tỷ lệ
cho biến định tính. Kiểm định sự khác biệt
của biến định tính bằng Chi bình phương test
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
197
hoặc Fisher’s Exact test, có ý nghĩa thống kê
khi p<0,05.
2.5. Đạo đức nghiên cứu: Nghiên cứu
đã được thông qua Hội đồng Đạo đức
Trường Đại học Y- Dược, Đại học Thái
Nguyên và sự đồng ý của lãnh đạo bệnh viện
Ung Bướu Hà Nội và bệnh viện Trung ương
Thái Nguyên. Các thông tin của bệnh nhân
chỉ phục vụ cho mục đích nghiên cứu và
tuyệt đối giữ bí mật.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu
Bảng 3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu (n=53)
Đặc điểm bệnh nhân
Số bệnh nhân
Tỉ lệ (%)
Nhóm tuổi
40-60 tuổi
17
32,1
61-80 tuổi
34
64,1
>80 tuổi
2
3,8
Tuổi (Trung bình ± ĐLC; NN - LN)
64,9 ± 10,5
41 - 91
Giới tính
Nam
29
54,7
Nữ
24
45,3
Mô bệnh học khối u
Ung thư biểu mô tuyến biệt hóa vừa
53
100
Nghiên cứu tiến hành trên 53 bệnh nhân
với độ tuổi trung bình là: 64,9 ± 10,5 (41-91
tuổi); nhóm tuổi từ 61-80 tuổi chiếm tỷ lệ
cao nhất (64,1%). Bệnh nhân là nam giới
chiếm 54,7%, tỷ lệ nam/nữ: 1,2. Về mô bệnh
học, 100% bệnh nhân ung thư biểu mô tuyến
biệt hóa vừa.
3.2. Đánh giá kết quả điều trị
Bảng 3.2. Đánh giá đáp ứng cơ năng sau điều trị
Triệu chứng
Số bệnh nhân hết triệu chứng
so với trước điều trị
Tỷ lệ %
Sô lần đại tiện giảm < 3 lần/ngày
36/41
87,8
Hết đi ngoài ra máu
39/39
100
Hết đau hậu môn/hạ vị/vùng chậu
7/10
70,0
Hết táo bón/khó đi ngoài
11/13
84,6
Phân thành khuôn
8/11
72,7
Triệu chứng cơ năng của bệnh nhân đa số đã được cải thiện so với trước điều trị. Tất cả
bệnh nhân đi ngoài ra máu đều đã hết triệu chứng. Tỷ lệ bệnh nhân có số lần đại tiện giảm <3
lần/ngày; hết táo bón/khó đi ngoài; phân thành khuôn và hết đau hậu môn/hạ vị/vùng chậu
tương ứng là 87,8%; 84,6%; 72,7% và 70,0%.
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
198
Bảng 3.3. Thay đổi nồng độ CEA trước và sau điều trị
CEA (ng/ml)
Sau điều trị
p
(χ2 test)
Số bệnh nhân
Tỷ lệ %
Số bệnh nhân
Tỷ lệ %
≤ 5 ng/ml
27
50,9
45
84,9
<0,01
>5 ng/ml
26
49,1
8
15,1
Tổng
53
100
53
100
Tỷ lệ bệnh nhân có nồng độ CEA (ng/ml) >5 ng/ml là 15,1% thấp hơn so với trước điều
trị khi tỷ lệ này là 49,1%. Sự khác biệt có ý nghĩa rất có ý nghĩa thống kê với p<0,01.
Bảng 3.4. Đánh giá đáp ứng điều trị theo tiêu chuẩn RECIST
Kỹ thuật xạ trị
Đáp ứng
3D-CRT
IMRT
Chung
p (Fisher’s
Exact test)
n
%
n
%
n
%
Đáp ứng hoàn toàn
1
2,2
0
0
1
1,9
0,466
Đáp ứng một phần
34
75,6
7
87,5
41
77,4
Bệnh ổn định
7
15,5
0
0
7
13,2
Bệnh tiến triển
3
6,7
1
12,5
4
7,5
Tổng
45
100
8
100
53
100
Tỷ lệ bệnh nhân đáp ứng hoàn toàn; đáp ứng một phần lần lượt là 1,9% và 77,4%. Tỷ lệ
đáp ứng toàn bộ là 79,3%. Chỉ có 7,5% bệnh nhân tiến triển. Tỷ lệ đáp ứng điều trị phân bố
theo nhóm k thuật 3D-CRT và IMRT không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p>0,05.
Bảng 3.5. Tác dụng không mong muốn của hóa xị trị đồng thời tiền phẫu
Tác dụng không mong muốn
Độ 0
Độ 1
Độ 2
n
%
n
%
n
%
Hệ huyết học
Hạ bạch cầu
40
75,5
11
20,7
2
3,8
Giảm huyết sắc tố
41
77,3
9
17,0
3
5,7
Hạ tiểu cầu
51
96,2
2
3,8
0
0
Hệ tiêu hóa
(do hóa trị)
Buồn nôn
47
88,7
6
11,3
0
0
Viêm miệng
48
90,6
5
9,4
0
0
Tiêu chảy
34
64,2
19
35,8
0
0
Hệ tiêu hóa
(do xạ trị)
Viêm niêm mạc ống hậu môn-
trực tràng
43
81,1
10
18,9
0
0
Loét hậu môn-trực tràng
49
92,5
4
7,5
0
0
Ngoài hệ huyết
học, hệ tiêu hóa
Tăng men gan
45
84,9
6
11,3
2
3,8
Hội chứng bàn tay, bàn chân
43
81,1
8
15,1
2
3,8
Đau vùng tầng sinh môn
39
73,6
14
26,4
0
0
Loét da
47
88,7
5
9,4
1
1,9
Viêm bàng quang
44
83,0
9
17,0
0
0
Viêm âm đạo
50
94,3
3
5,7
0
0