Khai thác sữa, Năng suất, chất lượng, vệ sinh, Chương 4. Sinh lý tiết sữa.
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Khai thác sữa -Năng suất - chất lượng - vệ sinh -Chương 4
- Ch−¬ng 4
Sinh lý tiÕt s÷a
1. Chu kú tiÕt s÷a
Kh¸c víi c¸c tuyÕn kh¸c trong c¬ thÓ, chøc n¨ng
tiÕt s÷a cña tuyÕn vó kh«ng liªn tôc mµ mang tÝnh giai
®o¹n. Sau khi ®Î tuyÕn s÷a b¾t ®Çu tiÕt vµ tiÕt liªn tôc
cho ®Õn khi c¹n s÷a. Giai ®o¹n tiÕt s÷a nh− vËy gäi lµ
chu kú tiÕt s÷a. TiÕp sau ®ã, tuyÕn s÷a ngõng ho¹t
®éng trong mét thêi gian ng¾n ®Ó chuÈn bÞ cho chu kú
tiÕp theo. Thêi gian ngõng tiÕt s÷a cho ®Õn løa ®Î sau
lµ giai ®o¹n c¹n s÷a. Nh÷ng bß c¸i ®−îc nu«i d−ìng
tèt trong giai ®o¹n v¾t s÷a th× chu kú tiÕt s÷a kÐo dµi
®Õn 300 ngµy hoÆc h¬n vµ giai ®o¹n c¹n s÷a lµ 45-60
ngµy.
Trong mçi mét chu kú cho s÷a, l−îng s÷a thu
®−îc trong mét ngµy ®ªm cã kh¸c nhau. Sù biÕn ®æi
n¨ng suÊt s÷a hµng ngµy trong chu kú tiÕt s÷a phô
thuéc vµo c¸ thÓ còng nh− ®iÒu kiÖn ch¨m sãc vµ nu«i
d−ìng. Nh×n chung, sau khi ®Î l−îng s÷a trong mét
ngµy ®ªm t¨ng lªn vµ ®¹t cao nhÊt ë th¸ng thø 2 hoÆc
thø 3, sau ®ã dÇn dÇn gi¶m xuèng (H×nh 8). ChÝnh
x¸c h¬n lµ n¨ng suÊt s÷a ®¹t cùc ®¹i vµo cuèi kho¶ng
1/5 ®Çu tiªn cña chu kú tiÕt s÷a. §èi víi bß cã søc s¶n
xuÊt cao, hÖ sè hôt s÷a kho¶ng 5-6%/th¸ng, cßn ë bß
- cã søc s¶n xuÊt trung b×nh lµ 9-12%/th¸ng. Khi cã thai
l−îng s÷a gi¶m nhanh, ®Æc biÖt tõ th¸ng cã thai thø 5
trë ®i.
N¨ng suÊt s÷a ThÓ träng
Thu nhËn thøc ¨n
Thu nhËn thøc ¨n
C©n b»ng ©m vÒ NL
C©n b»ng NL
C©n b»ng d−¬ng vÒ NL
§Î 30 th¸ng
36
×
H×nh 8: DiÔn biÕn n¨ng suÊt s÷a, l−îng thu nhËn thøc ¨n vµ thÓ
träng cña bß trong chu kú v¾t s÷a
Bß th−êng cho n¨ng suÊt s÷a lín nhÊt vµo chu
kú tiÕt s÷a thø 3. Bß ®Î løa thø nhÊt chØ cho n¨ng suÊt
s÷a b»ng kho¶ng 75% n¨ng suÊt s÷a cña bß c¸i tr−ëng
thµnh. Løa thø 2 cã n¨ng suÊt s÷a b»ng kho¶ng 85%
n¨ng suÊt suÊt s÷a cña chu kú thø 3.
Cã thÓ chia ra 4 lo¹i bß s÷a dùa vµo ®Æc ®iÓm
cña ®å thÞ chu kú cho s÷a:
- - M¹nh vµ v÷ng: N¨ng suÊt s÷a cao vµ æn ®Þnh.
Bß thuéc lo¹i nµy cho nhiÒu s÷a vµ ®ång ho¸ thøc ¨n
tèt.
- M¹nh nh−ng kh«ng v÷ng: S÷a gi¶m thÊp sau
khi ®¹t ®Ønh cao vµ mét lÇn n÷a l¹i t¨ng lªn ë cuèi kú
ph©n tiÕt. Bß lo¹i nµy cã thÓ tr¹ng yÕu.
- Cao nh−ng kh«ng v÷ng: L−îng s÷a cao ngay
sau khi ®Î, sau ®ã l−îng s÷a gi¶m ®i nhanh chãng. Bß
thuéc lo¹i nµy th−êng cã tim yÕu, hÖ thèng tim m¹ch
kh«ng ®¸p øng víi søc tiÕt s÷a cao vµ l©u dµi.
- TiÕt s÷a thÊp: N¨ng suÊt s÷a thÊp ®Òu trong c¶
chu kú. Bß lo¹i nµy th−êng cã bÇu vó kÐm ph¸t triÓn,
c¬ thÓ bÐo ph× vµ cho s¶n l−îng s÷a thÊp.
2. ¸p suÊt cña bÇu vó vµ tèc ®é h×nh thµnh s÷a
Sù tæng hîp s÷a ë tuyÕn s÷a lµ mét qu¸ tr×nh
liªn tôc cho ®Õn khi ¸p suÊt trong tuyÕn s÷a cao ®Õn
møc ®ñ øc chÕ hoµn toµn sù t¹o s÷a. NhiÒu nghiªn cøu
cho biÕt, sau khi v¾t s÷a, ¸p suÊt cña tuyÕn s÷a kho¶ng
8 mm Hg. Ngay tr−íc khi v¾t s÷a ¸p suÊt trong tuyÕn
s÷a kho¶ng 25mm Hg. Trong toµn bé thêi gian v¾t s÷a
¸p suÊt trong bÓ s÷a gi÷ ë møc t−¬ng ®èi cao (35-
40mm Hg) vµ t¨ng gi¶m cã qui luËt (trong ph¹m vi 6-
12mm Hg). Sù t¨ng gi¶m nµy ®¶m b¶o cho s÷a ë bao
- tuyÕn kh«ng ngõng ch¶y vµo èng dÉn s÷a, xuèng bÓ
s÷a.
NÕu s÷a chøa ®Çy trong xoang tuyÕn, kh«ng
®−îc v¾t theo ®Þnh kú, ¸p lùc tuyÕn s÷a t¨ng cao tíi
møc 35mm Hg, thËm chÝ ®Õn 50mm Hg. Sù gia t¨ng
cña ¸p suÊt néi tuyÕn s÷a cã t¸c ®éng ng−îc l¹i víi sù
t¹o s÷a. ë bß c¸i cã n¨ng suÊt s÷a trung b×nh hoÆc
thÊp, trong giai ®o¹n 12 giê hoÆc 16 giê ®Çu sau khi
v¾t s÷a sù t¨ng ¸p suÊt tuyÕn s÷a ch−a cã ¶nh h−ëng râ
®Õn tèc ®é tæng hîp s÷a cña tuyÕn. Sau ®ã cïng víi ¸p
suÊt tuyÕn s÷a t¨ng dÇn, tèc ®é tæng hîp s÷a còng
gi¶m dÇn. Sù t¹o s÷a sÏ ngõng h¼n nÕu sau 35 giê s÷a
kh«ng ®−îc th¶i ra khái xoang tuyÕn. §iÒu nµy cã ý
nghÜa quan träng trong viÖc ®Þnh ra qui tr×nh v¾t s÷a
vµ c¹n s÷a cho bß.
3. S÷a sãt
L−îng s÷a cßn l¹i trong tuyÕn s÷a sau khi v¾t
s÷a b×nh th−êng ®−îc gäi lµ s÷a sãt. Tû lÖ phÇn tr¨m
cña s÷a sãt lµ ®Æc tÝnh di truyÒn víi h2 = 0,34. Thµnh
phÇn cña s÷a sãt gÇn t−¬ng tù nh− s÷a th−êng, nh−ng
tû lÖ mì s÷a cã cao h¬n. S÷a sãt kh«ng thÓ v¾t ®−îc
trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng, nh−ng chóng ta cã thÓ
thu ®−îc b»ng viÖc tiªm cho con vËt mét l−îng
oxytoxin nhÊt ®Þnh sau khi v¾t s÷a. L−îng s÷a sãt ë bß
b»ng kho¶ng 15-20% dung l−îng tuyÕn s÷a. L−îng
- s÷a sãt th−êng t¨ng lªn theo tuæi bß, cã thÓ do tÝnh
®µn håi cña hÖ c¬ tuyÕn s÷a kÐm dÇn. L−îng s÷a sãt
cña giai ®o¹n sau cña chu kú s÷a th−êng cao h¬n ë
giai ®o¹n ®Çu. Tuy nhiªn sù sai lÖch th−êng kh«ng râ
rÖt. Tû lÖ phÇn tr¨m s÷a sãt thay ®æi phô thuéc vµo
n¨ng suÊt s÷a. Tû lÖ nµy th−êng cao ë bß cao s¶n so
víi bß thÊp s¶n. Nh÷ng con cã n¨ng suÊt s÷a kh«ng æn
®Þnh còng cã nhiÒu s÷a sãt h¬n nh÷ng con cã n¨ng
suÊt s÷a æn ®Þnh.
4. Ph¶n x¹ tiÕt s÷a
S÷a ®−îc bµi xuÊt ra ngoµi khi bª bó hay v¾t s÷a
theo c¬ chÕ ph¶n x¹ (H×nh 9). Ph¶n x¹ tiÕt s÷a liªn
quan ®Õn c¶ thÇn kinh vµ hãc-m«n.
H×nh 9: S¬ ®å cung ph¶n x¹ tiÕt s÷a
- Cung ph¶n x¹ tiÕt s÷a b¾t ®Çu tõ thô quan cña
vó theo thÇn kinh truyÒn vµo ®Õn rÔ l−ng vµ rÔ bªn tuû
sèng, lªn ®Õn hµnh n·o, theo ®−êng truyÒn vµo ®Õn
vïng nh©n trªn thÞ cña vïng d−íi ®åi (hypothalamus)
vµ tiÕp tôc lªn trªn vá ®¹i n·o. Sîi truyÒn ra b¾t ®Çu tõ
nh©n trªn thÞ, sîi nµy trong thµnh phÇn cña bã trªn thÞ
tuyÕn yªn ®Õn thuú thÇn kinh cña tuyÕn yªn. §¸p øng
cña thuú nµy ®èi víi sù kÝch thÝch bó hoÆc v¾t s÷a lµ
th¶i oxytoxin vµo m¸u. MÆt kh¸c, tõ tuû sèng thÇn
kinh vïng h«ng truyÒn xung ®éng theo ®−êng truyÒn
ra, thuéc thÇn kinh giao c¶m tuyÕn vó. ThÇn kinh
truyÒn ra cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®èi víi c¬ tr¬n èng
dÉn, bÓ s÷a vµ èng ®Çu vó.
Oxytoxin ®−îc h×nh thµnh ë vïng d−íi ®åi vµ
®−îc tÝch tr÷ ë thuú sau tuyÕn yªn. oxytoxin ®−îc
phãng thÝch ra chØ khi ®−îc kÝch thÝch vµo thêi gian
v¾t s÷a. Oxytoxin cã t¸c dông lµm co bãp c¬ biÓu m«
cña tuyÕn bµo, ®Èy s÷a vµo bÓ chøa. Ho¹t ®éng cña
hocm«n nµy kÐo dµi kho¶ng 6 phót, mµ thêi ®iÓm tõ
khi tiÕp nhËn thÇn kinh cho ®Õn khi hocm«n tíi bÇu vó
(nghÜa lµ b¾t ®Çu t¸c ®éng lªn tuyÕn vó) kÐo dµi mÊt
kho¶ng 1 phót. Nh− vËy, thêi gian v¾t s÷a chØ ®−îc
giíi h¹n trong kho¶ng 5 phót.
Ph¶n x¹ thÇn kinh-hocm«n trong sù bµi tiÕt s÷a
lµ ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn. Bëi vËy, viÖc duy tr× c¸c tÝn
hiÖu (kÝch thÝch) cã ®iÒu kiÖn nh− ng−êi v¾t, n¬i v¾t,
- m¸y v¾t, ©m thanh, v.v sÏ cã t¸c dông tèt ®èi víi viÖc
g©y ph¶n x¹ th¶i s÷a (H×nh 10). Ng−îc l¹i, c¸c t¸c
nh©n l¹ cã thÓ øc chÕ ho¹t ®éng cña chóng, g©y trë
ng¹i cho sù bµi s÷a, lµm gi¶m ®¸ng kÓ n¨ng suÊt s÷a.
Trong tr−êng hîp cã c¸c kÝch thÝch ®au, khã chÞu (nh−
®¸nh ®Ëp, xoa bãp qu¸ m¹nh, tiÕng kªu thÐt, cã ®«ng
ng−êi hoÆc ng−êi l¹ vµo v¾t s÷a...) th× vïng d−íi ®åi
®iÒu khiÓn tuyÕn th−îng thËn tiÕt ra adrenalin,
hocm«n nµy ng¨n c¶n sù co bãp cña c¸c c¬ biÓu m«
vµ c¬ tr¬n, g©y ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn qu¸ tr×nh tiÕt
vµ th¶i s÷a.
Oxytoxin
H×nh 10: TÝn hiÖu kh«ng ®iÒu kiÖn vµ cã ®iÒu kiÖn g©y ph¶n x¹
th¶i s÷a ë bß
Nh− vËy, ®Ó v¾t s÷a ®¹t hiÖu qu¶ cao (ng−êi
c«ng nh©n lµnh nghÒ cã thÓ v¾t ®−îc 90-100% l−îng
- s÷a, b×nh th−êng chØ v¾t ®−îc 60-70%), cÇn tu©n thñ
nh÷ng yªu cÇu sau ®©y:
- Ph¶i lu«n lu«n b¶o ®¶m cho bß trong tr¹ng
th¸i dÔ chÞu, kh«ng g©y ra nh÷ng biÕn ®éng bÊt
th−êng.
- KÝch thÝch lªn bÇu vó ph¶i nhÑ nhµng (nªn
dïng kh¨n lau thÊm −ít víi n−íc Êm hoÆc xoa bãp nhÑ
nhµng lªn bÇu vó), thêi gian kÝch thÝch chØ trong
kho¶ng 1 phót.
- ViÖc v¾t s÷a cÇn thùc hiÖn bëi mét ng−êi æn
®Þnh, v¾t vµo thêi gian nhÊt ®Þnh trong ngµy vµ theo
cïng mét tr×nh tù v¾t s÷a (nÕu nh− cã nhiÒu bß).
- Tèc ®é v¾t s÷a b¶o ®¶m võa ph¶i, kh«ng nªn
qu¸ nhanh hay qu¸ chËm. Tèc ®é v¾t ph¶i phï hîp víi
tÇn sè co bãp cña c¬ tr¬n bÓ s÷a (th«ng th−êng lµ 84-
132 lÇn/phót) vµ ®¶m b¶o thêi gian v¾t s÷a chØ kÐo dµi
trong kho¶ng 5 phót (trong kho¶ng thêi gian ph¶n x¹
th¶i s÷a cßn duy tr×).
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
