T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
425
KHẢO SÁT BẤT THƯỜNG DI TRUYỀN TẾ BÀO Ở BỆNH NHÂN
LOẠN SẢN TỦY TẠI BỆNH VIỆN CHỢ RẪY
Phan Công Hoàng1, Hoàng Anh Vũ1, Hoàng Thị Thúy Hà1,
Lê Bảo Ngọc1, Lê Hùng Phong1, Nguyễn Ngọc Mai1,
Mạc Hồng Phước1, Lê Tú Anh1, Nguyễn Thị Lan Hương1,
Nguyễn Thị Thùy Dung1, Dương Hoàng Quỳnh An1Nguyễn Thị Thanh Hà2
TÓM TẮT49
Đặt vấn đề: Khảo sát bất thưng di truyền tế
bào là một trong những tiêu chuẩn quan trọng
trong chẩn đoán và tiên lưng hội chứng loạn sản
tủy.
Mục tiêu: Khảo sát đặc điểm di truyền tế
bào trên nhiễm sắc thể đồ tủy xương của bệnh
nhân loạn sản tủy.
Đối tượng: Bệnh nhân đưc chẩn đoán hội
chứng loạn sản tủy theo tiêu chuẩn của WHO
2016 tại khoa Huyết học, bệnh viện Ch Rẫy từ
tháng 5 năm 2021 đến tháng 5 năm 2024.
Phương pháp nghiên cứu: mô tả hàng loạt ca.
Kết quả: Chúng tôi ghi nhận đưc 98 bệnh
nhân loạn sản tủy có trung bình tuổi là 61,4 ± 1,2
tuổi, nam giới chiếm 53,06%, trong đó 39,8%
bệnh nhân có công thức nhiễm sắc thể bất
thưng. Tỉ lệ blast giữa nhóm có bất thưng di
truyền tế bào cao hơn có ý nghĩa thống kê so với
nhóm bệnh nhân không có bất thưng di truyền
tế bào. Trong tổng số 98 BN, có 59 BN (60,2%)
có công thức nhiễm sắc thể bnh thưng, 12 BN
(12,24%) bất thưng di truyền tế bào số lưng
1Bệnh viện Chợ Rẫy
2Phòng khám Đa khoa Đại Phước
Chịu trách nhiệm chính: Phan Công Hoàng
SĐT: 0933566504
Email: phanhoangbvcr@gmail.com
Ngày nhận bài: 16/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 16/8/2024
Ngày duyệt bài: 30/9/2024
NST, 12 BN (12,24%) đa tổn thương, 11 BN
(11,22%) bất thưng di truyền tế bào NST đơn lẻ
và 4 BN (4,08%) có bất thưng di truyền tế bào
số lưng cũng như cấu trúc NST. Theo phân
nhóm tiên lưng WPSS, bệnh nhân thuộc nhóm
nguy cơ cao và trung bnh chiếm tỉ lệ lần lưt là
38,78%, 30,61%. Bệnh nhân thuộc nhóm nguy
cơ thấp, trung bình, cao và rất cao theo tiêu chẩn
IPSS-R chiếm tỉ lệ lần lưt là 29,59%, 26,53%,
25,51% và 18,37%. Tần suất bất thưng di
truyền tế bào thêm nhiễm sắc thể số 8 xuất hiện
cao ở 3 nhóm bệnh SLD, MLD, EB-2 lần lưt là
50%, 35,29% và 33,33%.
Kết luận: Bất thưng di truyền tế bào ở bệnh
nhân có chỉ số blast cao hơn so BN không có bất
thưng di truyền tế bào, bệnh nhân phân bố tập
trung ở nhóm tiên lưng nguy cơ cao và nguy cơ
trung bnh, trong đó bất thưng di truyền thưng
gặp nhất là thêm nhiễm sắc thể số 8.
Từ khóa: loạn sản tủy, công thức nhiễm sắc
thể
SUMMARY
SURVEY OF KARYOTYPE
ABNORMALITIES IN
MYELODYSPLASTIC SYNDROME
PATIENTS AT CHO RAY HOSPITAL
Introduction: The examination of karyotype
abnormalities is one of the key criteria in the
diagnosis and prognosis of myelodysplastic
syndrome (MDS).
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
426
Objective: To investigate the characteristics
of bone marrow karyotype in patients with
myelodysplastic syndrome.
Subjects: Patients diagnosed with
myelodysplastic syndrome according to WHO
2016 criteria at the Hematology Department, Cho
Ray Hospital, from May 2021 to May 2024.
Research method: Case series description.
Results: We recorded 98 patients with
myelodysplastic syndrome, with a median age of
61,4 years, and males accounting for 53,06%.
Besides, 39,8% had abnormal karyotypes. The
blast ratio was higher in the group with
karyotype abnormalities compared to the group
without karyotype abnormalities. In a total of 98
patients, there are 59 patients (60,2%) with a
normal karyotyping chromosome, 12 patients
(12,24%) with chromosomal abnormalities, 12
patients (12,24%) with complex karyotypes, 11
patients (11,22%) with single chromosomal
abnormalities, and 4 patients (4,08%) with both
chromosomal quantity and structure
abnormalities. According to the WPSS
prognostic classification, patients in the high and
intermediate-risk groups comprised 38.78% and
30.61%, respectively. Patients classified under
the IPSS-R criteria as low, intermediate, high and
very high-risk groups accounted for 29,59%,
26,53%, 25,51% and 18,37%, respectively. The
frequency of +8 chromosome was high in the
SLD, MLD, and EB-2 groups, with rates of 50%,
35,29%, and 33,33%, respectively.
Conclusion: Cytogenetic abnormalities are
more prevalent in patients with a higher blast
index compared to those without such
abnormalities. Patients are primarily
concentrated in the high-risk and intermediate-
risk prognostic groups, with the most common
genetic abnormality being the addition of
chromosome 8.
Keywords: MDS, karyotype.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hội chứng loạn sản tủy (Myelodysplastic
Syndromes - MDS) là một nhóm các bệnh
tủy xương đặc trưng bởi sự tăng sinh dị hp
tế bào máu biệt hóa bất thưng, rối loạn hình
thái tế bào, giảm một hoặc nhiều dòng tế bào
máu. Đây là một loại rối loạn huyết học mà
các tế bào hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu
trong máu không đưc sản xuất đầy đủ hoặc
bị đột biến, dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng
về sức khỏe. Ở những năm 1950, nhiều
nghiên cứu ghi nhận một số bệnh nhân (BN)
giảm một dòng tiểu cầu, bạch cầu hoặc nhiều
dòng lâu ngày biến thể thành bạch cầu cấp.
Mãi đến năm 1976, FAB mới đưa ra chẩn
đoán và phân loại cho hội chứng loạn sản
tủy. Và đến nay, tổ chức y tế thế giới đã sửa
đổi và cập nhật phân loại MDS để thay thế
cho các định nghĩa ban đầu của FAB [1]. Tại
Việt Nam, có rất ít nghiên cứu đề cập đến
đặc điểm di truyền của hội chứng loạn sản
tủy, vì vậy chúng tôi thực hiện nghiên cứu
“Khảo sát bất thường di truyền tế bào ở
bệnh nhân loạn sản tủy tại Bệnh viện Chợ
Rẫy”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng và phương pháp nghiên
cứu: Nghiên cứu mô tả hàng loạt ca, đưc
tiến hành tại khoa Huyết học Bệnh viện Ch
Rẫy trên hồ sơ bệnh án nhập viện trong
khoảng thi gian từ tháng 5 năm 2021 đến
tháng 5 năm 2024.
Những BN đưc chẩn đoán hội chứng
loạn sản tủy theo tiêu chuẩn WHO 2016 [3]
đưc nhận vào nghiên cứu. Tất cả BN đều có
tế bào non ở máu ngoại vi và dịch tủy xương
< 20% (loại trừ bệnh bạch cầu cấp).
Bệnh nhân trong nghiên cứu đưc thực
hiện xét nghiệm công thức nhiễm sắc thể
bằng phương pháp nuôi cấy tế bào và nhuộm
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
427
băng G để khảo sát bất thưng di truyền tế
bào.
Đồng thi loại trừ những hồ sơ bệnh án
không đầy đủ thông tin thu thập số liệu
nghiên cứu.
2.2. Biến số nghiên cứu: Nghiên cứu thu
thập các thông tin nhân trắc học, triệu chứng
lâm sàng và cận lâm sàng gồm huyết tủy đồ,
công thức nhiễm sắc thể.
2.3. Xử lý số liệu: Nhập và phân tích số
liệu bằng phần mềm Microsoft Excel. Phân
tích số liệu bằng phần mềm STATA 17. Tính
tần suất, tỉ lệ phần trăm của các biến định
tính. Tnh trung bnh và độ lệch chuẩn của
các biến định lưng. Sử dụng phép kiểm T-
test cho các biến định lưng với giá trị p <
0,05 có ý nghĩa thống kê.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN
3.1 Đặc điểm chung của đối tượng
nghiên cứu
Đặc điểm chung của BN trong nghiên
cứu đưc mô tả ở Bảng 1. Tuổi trung bình
tuổi của BN là 61,4 ± 1,2 tuổi. Nam giới
chiếm 53,06%, tỷ lệ nam/nữ là 1,1. Giá trị
trung bình của hồng cầu, hemoglobin,
hematocrit, bạch cầu, tiểu cầu lần lưt là
2,55 ± 0,06 T/L, 78,43 ± 1,50 g/L, 24,08 ±
0,47%, 5,52 ± 0,72 G/L, 107,38 ± 11,40 G/L.
Tỷ lệ trung bình của tế bào non trong dịch
tủy xương là 4,4 ± 0,49%.
Bảng 1: Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
n %
Trung bình
Tuổi (năm)
61,4 ± 1,2
Giới
Nam
52 (53,06%)
Nữ
46 (46,94%)
Huyết tủy đồ
Hồng cầu (T/L)
2,55 ± 0,06
Hemoglobin(g/L)
78,43 ± 1,50
Hematocrit (%)
24,08 ± 0,47
Bạch cầu(G/L)
5,52 ± 0,72
Tiểu cầu (G/L)
107,38 ± 11,40
Blast tủy (%)
4,4 ± 0,49
So sánh trung bình tuổi, giá trị hồng cầu,
bạch cầu, tiểu cầu giữa hai nhóm có bất
thưng di truyền tế bào và không có bất
thưng di truyền tế bào không có sự khác
biệt có ý nghĩa thống kê. Tỷ lệ blast tủy
xương trung bnh của nhóm có bất thưng di
truyền tế bào cao hơn so với nhóm không có
bất thưng di truyền tế bào có ý nghĩa thống
kê với p = 0,047. (Bảng 2)
Bảng 2: So sánh đặc điểm đối tượng nghiên cứu giữa 2 nhóm bnh
Nhóm
Tuổi
Hồng cầu
Bạch cầu
Không có bất thưng di truyền tế bào
62,29
2,588
4,766
Bất thưng di truyền tế bào
60,15
2,505
6,667
p-value
0,399
0,464
0,197
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
428
Trong 98 BN, 59 BN (60,2%) có công thức nhiễm sắc thể bnh thưng, 12 BN (12,24%)
bất thưng di truyền tế bào số lưng NST, 12 BN (12,24%) đa tổn thương, 11 BN (11,22%)
bất thưng di truyền tế bào NST đơn lẻ và 4 BN (4,08%) có bất thưng di truyền tế bào số
lưng cũng như cấu trúc NST. (Hình 1) (Hình 2 trái) (Hình 2 phải).
Hình 1: Phân loi bất thường di truyền tế bào nhiễm sắc thể
Hình 2: Công thức nhiễm sắc thể nhuộm băng G của BN bất thường di truyền tế bào có đa
tổn thương 45,XY,der(1)t(1;?),-5,del(13q21),del(17p13) (trái). Công thức nhiễm sắc thể
nhuộm băng G của BN bất thường di truyền tế bào thêm nhiễm sắc thể số 8 47,XY,+8
(phải)
Theo phân loại của WHO 2016, 52 BN (53,06%) đưc phân loại theo nhóm MLD, 21 BN
thuộc nhóm EB-1, 15 BN (15,31%) thuộc nhóm EB-2, 9 BN (9,18%) thuộc nhóm SLD và chỉ
có duy nhất 1 BN (1,02%) thuộc nhóm MDS-del(5q). (Bảng 3)
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
429
Bảng 3: Bất thường di truyền tế bào bnh nhân lon sản tủy theo phân loi WHO 2016
Phân
loại
Số
lượng, n
Karyotype
bình
thường, n
%
Bất thường về số lượng
Bất thường về cấu trúc
Một/ hai
bất thường,
n %
Thiểu
bội, n
%
Đa bội,
n %
Một bất
thường,
n %
Bất thường
số lượng +
cấu trúc, n %
Nhiều bất
thường (>3
bất thường),
n %
Tổng
98
(100)
59
(60,20)
12
(12,24)
0
0
11
(11,22)
4
(4,08)
12
(12,24)
MDS
del(5q)
1
(1,02)
0
0
0
0
1
(1,02)
0
0
EB-1
21
(21,43)
11
(11,22)
1
(1,02)
0
0
3
(3,06)
1
(1,02)
5
(5,10)
EB-2
15
(15,31)
6
(6,12)
3
(3,06)
0
0
4
(4,08)
0
2
(2,04)
MLD
52
(53,06)
35
(35,71)
8
(8,16)
0
0
2
(2,04)
2
(2,04)
5
(5,10)
SLD
9
(9,18)
7
(7,14)
0
0
0
1
(1,02)
1
(1,02)
0
Kết quả công thức NST dịch tủy xương
ghi nhận các bất thưng di truyền tế bào
thưng gặp như bất thưng thêm nhiễm sắc
thể số 8 xảy ra với tần suất cao ở 3 nhóm
bệnh SLD, MLD, EB-2 lần lưt là 50%,
35,29% và 33,33%. Tỉ lệ bất thưng di
truyền tế bào del(5q), -7/del(7q) xuất hiện ở
nhóm MLD lần lưt là 11,76%, 17,65% và
tương tự đều cùng tỉ lệ ở nhóm EB-1, EB-2
là 20%, 11,11%. (Bảng 4)
Bảng 4: Tỷ l bất thường di truyền tế bào nhiễm sắc thể thường gặp
Phân nhóm
Tổng số bất thường
di truyền tế bào
Bất thường
khác, n %
del(20q),
n %
7/del(7q),
n %
del(5q), n
%
MLD
17
6
(35,29)
0
3
(17,65)
2
(11,76)
SLD
2
1
(50)
0
0
0
EB-1
10
6
(60)
0
2
(20)
2
(20)
EB-2
9
3
(33,33)
1
(11,11)
1
(11,11)
1
(11,11)
MDS-del(5q)
1
0
0
0
1
(100)
Theo phân loại nguy cơ WPSS, bệnh nhân thuộc nhóm nguy cơ cao và trung bnh chiếm tỉ
lệ lần lưt là 38,78%, 30,61% cao hơn so với nhóm thấp, rất cao và rất thấp là 18,37%, 9,18%
và 3,06%. (Hình 3)