Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 24 * Số 4 * 2020
Nghiên cứu Y học
44
KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG BỆNH NHÂN
LUPUS BAN ĐỎ TẠI PHÒNG KHÁM DỊ ỨNG - MIỄN DỊCH LÂM SÀNG,
BỆNH VIỆN ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Trần Thiên Tài*, Hoàng Thị Lâm**
TÓM TẮT
Đặt vấn đề: Lupus ban đỏ hệ thống là một trong những bệnh tự miễn dịch hệ thống thường gặp nhất. Tỷ lệ
bệnh ngày càng gia tăng, lưu hành độ ước tính vào khoảng 20 – 150/100.000 dân, bệnh thường gặp ở nữ giới
trong độ tuổi sinh đẻ.
Mục tiêu: Khảo sát các đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của các bệnh nhân lupus ban đỏ đến khám và điều
trị tại phòng khám Dị ứng - Miễn dịch lâm sàng, bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh.
Phương pháp: Nghiên cứu tiến cứu mô tả cắt ngang trên các bệnh nhân thỏa đủ tiêu chuẩn chẩn đoán
lupus đến khám và điều trị tại phòng khám Dị ứng - Miễn dịch lâm sàng, BV Đại học Y Dược TP.HCM từ
tháng 7/2018 đến tháng 7/2019.
Kết quả: 97 bệnh nhân thỏa đủ tiêu chuẩn chẩn đoán lupus cho kết quả như sau: tuổi mắc bệnh nhỏ nhất là
16, tuổi lớn nhất là 75, nữ gặp nhiều hơn nam với tỷ lệ 8:1, thời gian mắc bệnh trung bình (tháng): 9.3 + 17.3, lý
do đến khám và điều trị chiếm tỷ lệ nhiều nhất là ban cánh bướm (58,7%), các biểu hiện lâm sàng thường gặp là
ban cánh bướm (72,2%), ban dạng đĩa (16,5%), da nhạy cảm với ánh sáng (52,6%), loét miệng (21,6%), khớp
(62,9%), thận (50,5%), huyết học (40,2%), thanh mạc (8,2%). 27,8% bệnh nhân có coombs test trực tiếp dương
tính, 63,9% bệnh nhân giảm C3, 60,8% bệnh nhân giảm C4. Tỷ lệ bệnh nhân có ANA (+) chiếm 85,6%, tỷ lệ
anti-dsDNA (+) chiếm 51,5%. Tỷ lệ anti-Sm (+) là 29,9%. Có 50,5% bệnh nhân có protein niệu 24h > 0,5g.
Kết luận: Bệnh nhân lupus ban đỏ hệ thống tại phòng khám Dị ứng - Miễn dịch lâm sàng, BV ĐHYD
TP.HCM có biểu hiện lâm sàng đa dạng và ở các mức độ khác nhau. Các cơ quan bị tổn thương bao gồm da,
khớp, huyết học, thanh mạc, thận. Trong đó tổn thương thận gặp ở 50% trường hợp, đa phần là viêm thận lupus.
Có 50,5% bệnh nhân có protein niệu 24h > 0,5g, giảm C3, C4 liên quan đến độ hoạt động của bệnh, nhất là tổn
thương thận.
Từ khóa: lupus ban đỏ hệ thống, ANA, anti-dsDNA, anti-Sm
ABSTRACT
CLINICAL CHARACTERISTICS IN LUPUS PATIENTS AT THE ALLERGY AND CLINICAL
IMMUNOLOGY UNIT OF UNIVERSITY MEDICAL CENTER IN HO CHI MINH CITY
Tran Thien Tai, Hoang Thi Lam
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 24 - No. 4 - 2020: 44 - 50
Backgroud: Systemic lupus erythematosus (SLE) is one of the most common autoimmune systemic diseases.
The reported prevalence of SLE is increasing and estimated incidence rate are 20-150 / 100,000, the disease
appears to be more common in women, especially in reproductive age.
Objectives: The aim of study was to survey the clinical signs and laboratory findings of SLE patients at the
Allergy – Clinical Immunology Clinic, University of Medical Center, HCMC (UMC).
*Đơn vị Dị ứng – Miễn dịch lâm sàng, BV Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh
**Bộ môn Dị ứng – Miễn dịch lâm sàng, Đại học Y Hà Nội
Tác giả liên lạc: ThS.BS. Trần Thiên Tài ĐT: 0934035040 Email: kootinlok1985@yahoo.com
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 24 * Số 4 * 2020
45
Methods: A Cross-sectional descriptive study on patients who had the criteria for diagnosis of SLE at the
Allergy - Clinical Immunology Clinic, UMC, from July 2018 to July 2019.
Results: In our study, 97 SLE patients had results: the youngest age is 16 years old, the oldest is 75 years
old, the proportion of female/male was 8:1, the average time of illness before examing at UMC (months) was 9.3 +
17.3, the main reason for examination was malar rash (58.7%), the common clinical manifestations were malar
rash (72.2%), discoid rash (16.5%), photosensitivity (52.6%), oral ulcer (21.6%), athritis (62.9%), renal disorder
(50.5%), hematologic disorder (40.2%), serositis (8.2%). 27.8% of patients had a positive direct coombs test,
63.9% of patients had decreased C3 complement, 60.8% of patients had decreased C4. The proportion of patients
with positive ANA was approximately 85.6%, positive anti-dsDNA (+) was approximately 51.5% and the
positive anti-Sm was approximately 29.9%. There was 50.5% of patients with proteinuria 24h> 0.5g.
Conclusion: Patients with SLE at the Allergy – Clinical Immunology clinic, UMC had different clinical
manifestations. Disorders involved skin, joints, hematology, serosa and renal. In which renal disorder occured in
50% of cases, mostly lupus nephritis. There were 50.5% of patients had proteinuria 24h> 0.5g, decreased C3, C4
related to the activity of the disease, especially renal disorder.
Keywords: systemic lupus erythematosus, ANA anti-dsDNA, anti-Sm
ĐẶT VẤN ĐỀ
Lupus ban đỏ hệ thống (LBĐHT) là một
trong những bệnh tự miễn dịch hệ thống thường
gặp nhất. Cho đến nay căn nguyên LBĐHT vẫn
còn nhiều vấn đề chưa được biết rõ, nhưng
nhiều nghiên cứu đã gợi ý rằng các yếu tố di
truyền, miễn dịch, hoóc môn, giới tính và môi
trường là những yếu tố quan trọng trong cơ chế
bệnh sinh LBĐHT. Rối loạn về miễn dịch dịch
thể với sự xuất hiện của các tự kháng thể như
ANA (KTKN), anti-dsDNA, cùng với sự giảm
bổ thể C3, C4 đã được chứng minh là một trong
những rối loạn bệnh học đặc trưng của bệnh(1).
Phòng khám Dị ứng - Miễn dịch lâm sàng,
bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh tiếp
nhận khám và điều trị ngoại trú các bệnh nhân
bệnh dị ứng và tự miễn, từ trước đến nay chưa
có một nghiên cứu nào được thực hiện tại đây để
đánh giá về bệnh nhân bệnh lupus. Xuất phát từ
thực tiễn trên, chúng tôi quyết định thực hiện đề
tài “Khảo sát đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng
của bệnh nhân bệnh lupus ban đỏ đến khám và
điều trị tại phòng khám Dị ứng - Miễn dịch lâm
sàng, bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ
Chí Minh” nhằm mục tiêu khảo sát cụ thể các
đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng của
bệnh nhân lupus ban đỏ tại phòng khám Dị ứng
– Miễn dịch lâm sàng, bệnh viện Đại học Y Dược
TP. Hồ Chí Minh
ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
97 bệnh nhân thỏa đủ điều kiện có ≥4/11 tiêu
chuẩn trong bộ tiêu chuẩn chẩn đoán LBĐHT
của Hội Thấp khớp học Hoa Kỳ (ACR) chỉnh sửa
1997, cả trong tiền sử bệnh và tại thời điểm thăm
khám khi đến khám tại phòng khám Dị ứng -
Miễn dịch lâm sàng, bệnh viện Đại học Y Dược
TP. Hồ Chí Minh từ ngày 01/7/2018 đến ngày
01/7/2019 được chẩn đoán mắc bệnh LBĐHT(1).
Tiêu chuẩn loại trừ
Bệnh nhân có thai, cho con bú.
Bệnh nhân mắc bệnh mô liên kết hỗn hợp
(xơ cứng bì, viêm khớp dạng thấp, viêm da cơ,
viêm đa cơ).
Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả cắt ngang.
Phương pháp tiến hành
Bệnh nhân được chẩn đoán lupus ban đỏ
(thỏa tiêu chuẩn chọn vào và không có tiêu
chuẩn loại trừ) sẽ được giải thích rõ về mục
đích, cách tiến hành nghiên cứu. Nếu đồng ý,
bệnh nhân sẽ ký vào bản chấp thuận tham gia
nghiên cứu.
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 24 * Số 4 * 2020
Nghiên cứu Y học
46
Phương pháp thu thập số liệu: Qua thăm
khám, hỏi bệnh, tham khảo kết quả xét nghiệm
và phỏng vấn theo bộ câu hỏi.
Phương pháp chọn mẫu
Chọn mẫu thuận tiện để đánh giá các đặc
điểm dịch tể, lâm sàng và cận lâm sàng của
người bệnh. Chúng tôi chọn tất cả các bệnh nhân
thỏa đủ tiêu chuẩn lựa chọn trong thời gian
nghiên cứu từ 01/7/2018 đến 01/7/2019.
Xử lý số liệu
Trình bày dữ liệu dưới dạng bảng hoặc biểu
đồ bằng phần mềm Microsoft Powerpoint.
Xử lý và thống kê số liệu qua phần mềm
SPSS for windows phiên bản 20.0, Excel.
Các dữ liệu được mô tả dưới dạng trung
bình, độ lệch chuẩn, tần suất và tỷ lệ. Biến số
định tính được biểu diễn bằng tần suất và phần
trăm. Biến số định lượng được biểu diễn bằng
trung bình và độ lệch chuẩn nếu có phân phối
chuẩn, bằng trung vị và khoảng tứ vị nếu không
có phân phối chuẩn.
Phép kiểm Chi Square được dùng để so sánh
các tỷ lệ hoặc tìm mối liên hệ của các biến định
tính. Phép kiểm ANOVA dùng để kiểm định giá
trị trung bình của nhiều nhóm với phương sai
bằng nhau. Phép kiểm t dùng để so sánh hai
trung bình nếu biến định lượng. Với p < 0,05
được xem là có ý nghĩa thống kê.
Phép kiểm Wilcoxon test so sánh từ 3 trung
bình trở lên và không có phân phối chuẩn hoặc
phương sai không bằng nhau.
Phép kiểm Fisher so sánh các tỉ lệ nếu vọng
trị nhỏ hơn 10.
Biến số trong nghiên cứu
Bảng 1: Các biến số chính
Định nghĩa
Ban đỏ cố định, phẳng hoặc nổi cao, trên
gò má, không xâm phạm rãnh mũi má.
các vết đỏ nổi cao có vảy sừng bám
chắc và nút sừng nang lông; sẹo teo có
thể có ở tổn thương cũ
Trên 2 khớp có biểu hiện viêm ( sưng, ấn
đau, có thể tràn dịch)
Trụ hồng cầu hoặc trụ Hem
> 5 hồng cầu/vi trường. Loại trừ sỏi,
Triệu chứng
Định nghĩa
nhiễm trùng hoặc các nguyên nhân khác
Protein niệu
>0,5g/24h mới xuất hiện hoặc tăng gần
đây
Đái ra mủ
> 5 bạch cầu/vi trường. Loại trừ tình
trạng nhiễm trùng
Loét niêm mạc
Viêm loét niêm mạc miệng hoặc mũi mới
xuất hiện hoặc tái diễn
Rụng tóc
Rụng tóc bất thường thành mảng hoặc
lan toả mới hoặc tái phát
Viêm màng
phổi
Đau ngực kiểu đau màng phổi, tiếng cọ
màng phổi hoặc tràn dịch màng phổi
hoặc dày màng phổi.
Viêm màng
ngoài tim
Đau màng ngoài tim với ít nhất một trong
các dấu hiệu sau: cọ màng tim, tràn dịch
trên lâm sàng hoặc biểu hiện trên điện
tim, siêu âm tim.
Rối loạn tâm
thần
Động kinh: trong điều kiện không có sai
lầm về dùng thuốc, không có rối loạn
chuyển hóa, hoặc urê huyết cao, hoặc
ceto-acidosis, hoặc mất cân bằng điện
giải. Hoặc: Loạn thần: trong các điều
kiện tương tự như động kinh.
Giảm bổ thể
C3, C4
C3, C4 giảm thấp hơn ngưỡng bình
thường thấp của xét nghiệm
ANA
Kháng thể kháng nhân có nồng độ bất
thường trong kỹ thuật miễn dịch huỳnh
quang
Anti - Sm
Kháng thể kháng Smith
Anti - dsDNA
Tăng hiệu giá kháng thể kháng dsDNA
cao hơn giá trị bình thường
Sốt
>380 C loại trừ nhiễm trùng
Giảm tiểu cầu
<100 G/l loại trừ nguyên nhân do thuốc
Giảm bạch cầu
<3 G/l loại trừ nguyên nhân do thuốc
Coomb test
trực tiếp
Là một kỹ thuật miễn dịch huyết học có
vai trò quan trọng trong việc phát hiện
các kháng thể trên bề mặt hồng cầu
Các biến số khác gồm: giới tính, tuổi, nơi ở,
nghề nghiệp, tuổi khởi phát, thời gian đợt bệnh
hiện tại, tiền sử bản thân và tiền sử gia đình.
KẾT QUẢ
Đặc điểm đối tượng nghiên cứu
Độ tuổi, giới tính
Bảng 2: Đặc điểm tuổi và giới của dân số nghiên cứu
(N=97)
Biến số
Giá trị
Giới
Nam
15 (15,63%)
Nữ
82 (84,38%)
Tuổi
34,3 +12,2 năm
Trong nghiên cứu của chúng tôi, 97 bệnh
nhân thỏa tiêu chuẩn chọn mẫu, tuổi thấp nhất
là 16 tuổi, cao nhất là 75 tuổi. Tuổi trung bình:
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 24 * Số 4 * 2020
47
34,3+12,2 (năm). Phần lớn trong nhóm tuổi 16-45,
chiếm 78,9%. Về giới tính, nam chiếm tỷ lệ
15,63%, nữ chiếm 84,38%, tỷ lệ nữ:nam=8:1 (Bảng 2).
Nơi cư trú
Phần lớn bệnh nhân đến khám cư ngụ tại
thành phố Hồ Chí Minh, chiếm tỷ lệ 37,1%
(Hình 1).
Lý do đến khám
Ban cánh bướm là lý do khiến bệnh nhân
đến khám nhiều nhất chiếm 58,7%. Tiếp sau đó
là đau khớp (31,9%), rụng tóc (27,8%), loét miệng
(18,5%), ban đỏ khác (14,4%), được cơ sở y tế
chẩn đoán trước đó (12,3%), phù (7,2%) và sốt
(6,2%) (Hình 2).
Hình 1: Phân bố nơi cư trú (N=97)
58.7
31.9
27.8
18.5
15.5
14.4
12.3
7.2
6.2
0
10
20
30
40
50
60
70
Ban cánh
bướm
Đau khớp
Rụng tóc
Loét miệng
Ngứa da
mặt
Ban dạng
đĩa
Được chẩn
đoán trước
đó
Phù
Sốt
Lý do đến khám
Hình 2: Đặc điểm lý do đến khám của bệnh nhân (N=97)
Thời gian mắc bệnh trung bình
Bảng 3: Thời gian mắc bệnh trung bình (N=97)
Biến số
Giá trị
Thời gian mắc bệnh
(tháng)
< 12 tháng
77 (79%)
12 – 60 tháng
19 (20%)
> 60 tháng
1 (1%)
Thời gian mắc bệnh trung bình (tháng) +
SD: 9,3 + 17,3. Thời gian mắc bệnh ngắn nhất
0.5 tháng, dài nhất 120 tháng. Khoảng thời
gian mắc bệnh từ lúc khởi phát triệu chứng
đến lúc được chẩn đoán là 12 tháng, chiếm tỷ
lệ cao nhất (77%) (Bảng 3).
Tiền sử có người thân mắc bệnh lupus
Tỷ lệ bệnh nhân có tiền sử có ít nhất một
người thân trong gia đình mắc bệnh lupus chiếm
6,28% (Bảng 4).
Bảng 4: Đặc điểm tiền sử gia đình mắc bệnh lupus
(N=97)
Tiền sử gia đình có người
thân mắc bệnh lupus ban đỏ
Có
6,28%
Không
93,72%
Đặc điểm lâm sàng
Biểu hiện lâm sàng ở da là thường gặp nhất
với ban cánh bướm (72,2%), ban dạng đĩa
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 24 * Số 4 * 2020
Nghiên cứu Y học
48
(16,5%), da nhạy cảm với ánh sáng (52,6%) và
loét miệng (21,6%). Sau đó là lần lượt các biệu
hiện ở khớp (62,9%), thận (50,5%), huyết học
(40,2%), thanh mạc (8,2%) (Bảng 5).
Bảng 5: Đặc điểm lâm sàng theo tiêu chuẩn ACR
1997 (N=97)
Giá trị
Đặc điểm lâm sàng về tổn thương da và niêm mạc
Ban đỏ cánh bướm
70 (72,2%)
Ban đỏ dạng đĩa
16 (16,5%)
Nhạy cảm ánh sáng
51 (52,6%)
Loét miệng
21 (21,6%)
Đặc điểm lâm sàng về tổn thương khớp
Viêm khớp
61 (62,6%)
Đặc điểm lâm sàng về tổn thương thanh mạc
Viêm thanh mạc (viêm màng
phổi, màng tim)
8 (8,2%)
Đặc điểm lâm sàng về tổn thương thận
Tổn thương thận
49 (50,5%)
Đặc điểm lâm sàng về tổn thương huyết học
Rối loạn huyết học
39 (40,2%)
Đặc điểm lâm sàng về tổn thương thần kinh
Tổn thương thần kinh
0 (0%)
Đặc điểm về sự hiện diện các tự kháng thể
ANA
85 (87,6%)
Anti dsDNA
50 (51,5%)
Anti – Sm
29 (29,9%)
Đặc điểm cận lâm sàng
Bảng 6: Đặc điểm các chỉ số miễn dịch (N=97)
Biến số
Giá trị
Coomb test trực tiếp
Dương tính
27 (27,8%)
Âm tính
70 (72,2%)
Bổ thể C3 (g/L)
Bình thường
34 (35,1%)
Tăng
1 (1,0%)
Giảm
62 (63,9%)
Bổ thể C4 (g/L)
Bình thường
37 (38,1%)
Tăng
1 (1,0%)
Giảm
59 (60,8%)
ANA (O/D)
Dương tính
85 (87,6%)
Anti – dsDNA
Dương tính
50 (51,5%)
Anti – Sm
Dương tính
29 (29,9%)
Bảng 7: So sánh các chỉ số miễn dịch với nhóm dân số
người bình thường (N=97)
Biến số
Trung bình ± độ lệch chuẩn
p
Coomb test trực tiếp
Dương tính
<0,001
Bổ thể C3 (g/L)
0,74 ± 0,42
<0,001
ANA (O/D)
4,05 + 2,01
<0,001
Anti – dsDNA
43,88 + 72,7
<0,001
Anti – Sm
1,43 + 1,27
<0,001
Bảng 8: So sánh nồng độ hemoglobin giữa 2 nhóm
Coomb test dương và âm tính (N=97)
Coomb test
Trung bình ± độ
lệch chuẩn
p
Nồng độ
hemoglobin
Âm tính
140.384 ± 18.2177
<0,001
Dương tính
104.889 ± 18.4189
Có 10,3% bệnh nhân có giảm bạch cầu, 13,4%
bệnh nhân giảm hồng cầu, 32% bệnh nhân giảm
hemoglobin và 25,8% bệnh nhân giảm tiểu cầu.
50,5% bệnh nhân có protein niệu 24h >0,5g.
27,8% bệnh nhân có coombs test trực tiếp
dương tính và coomb test trực tiếp có mối liên hệ
đến sự giảm nồng độ hemoglobin.
63,9% bệnh nhân giảm C3 và 60.8% bệnh
nhân giảm C4.
Nồng độ trung bình của KTKN là 4,05 ± 2,01
(O/D) và tỷ lệ bệnh nhân dương tính chiếm cao
nhất với 85,6%. Nồng độ trung bình của KT
kháng dsDNA là 43,88 ± 72,7 (IU/ml), tỷ lệ
dương tính chiếm 51,5%. Nồng độ trung bình
của KT kháng Sm là 1,43 ± 1,27 (O/D), tỷ lệ
dương tính chiếm 29,9%.
BÀN LUẬN
Theo ghi nhận từ kết quả của chúng tôi, tuổi
trung bình là 34,3 ± 12,2 tuổi, nhóm tuổi gặp
nhiều nhất tập trung từ 16 – 45 tuổi (chiếm
78,9%), tỷ lệ nữ: nam khoảng 8:1, tương tự với
kết quả của nghiên cứu của Danchenko N
(2006)(2). Phần lớn bệnh nhân cư trú tại TP. HCM
và ban cánh bướm ở mặt là lý do đến khám
chiếm tỷ lệ cao nhất, phù hợp với tần suất về các
biểu hiện lâm sàng của bệnh LBĐHT trong y
văn. Khoảng thời gian mắc bệnh được chẩn
đoán ở thời điểm ≤12 tháng tính từ lúc xuất hiện
các triệu chứng đầu tiên chiếm cao nhất là 77,5%,
kết quả này phù hợp với báo cáo của Vũ Thị Vân
(2017)(3). Tỷ lệ bệnh nhân có tiền sử có ít nhất một
người thân trong gia đình mắc bệnh lupus chiếm
6,28% cũng tương đương với kết quả của
Nguyễn Hữu Trường (2017) là 4,9%, kết quả này
đã phần nào cho thấy tầm quan trọng của yếu tố
di truyền trong cơ chế sinh bệnh học của
LBĐHT(4).
Tỷ lệ bệnh nhân có biểu hiện lâm sàng viêm