Ngày nhận bài: 13-10-2024 / Ngày chấp nhận đăng bài: 20-11-2024 / Ngày đăng bài: 22-11-2024
*Tác giả liên hệ: Trương Vân Anh. Bệnh viện Thống Nhất, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. E-mail: vananhgmhs@gmail.com
© 2024 Bản quyền thuộc về Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh.
https://www.tapchiyhoctphcm.vn 125
ISSN: 1859-1779
Nghiên cứu Y học
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh; 27(5):125-132
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.05.15
Khảo sát hạ natri máu trước phẫu thuật ở người bệnh
lớn tuổi
Trương Vân Anh1,*, Hà Ngọc Chi2, Nguyễn Ngọc Anh3
1Bệnh viện Thống Nhất, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
2Bộ môn Gây mê Hồi sức, khoa Y Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
3Bệnh viện Nhân Dân 115, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam
Tóm tắt
Đặt vấn đề: Hạ natri máu trước phẫu thuật chiếm khoảng 7 – 21% tùy thuộc vào đối tượng nghiên cứu.
Mục tiêu: Khảo sát tỷ lệ người bệnh từ 60 tuổi trở lên hạ natri máu trước phẫu thuật là bao nhiêu và các yếu tố liên quan.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu tiến cứu mô tả cắt ngang có phân tích trên người bệnh từ 60 tuổi
trở lên phẫu thuật chương trình tại bệnh viện Thống Nhất trong thời gian từ tháng 01 năm 2023 đến tháng 06 năm 2023.
Kết cục chính của nghiên cứu là tỷ lệ hạ natri máu trước phẫu thuật.
Kết quả: Nghiên cứu bao gồm 193 người bệnh, 110 nam (57%), 83 nữ (43%), tuổi trung bình 72,2 ± 8,5 tuổi (60 tuổi –
96 tuổi). 25 người bệnh (13%) hạ natri máu trước phẫu thuật, hạ natri máu nhẹ 92%, hạ natri máu trung bình 4%, hạ natri
máu nặng 4%. Người bệnh có bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính ([ORhc = 17,61], phc = 0,009), sử dụng thuốc lợi tiểu
([ORhc = 23,38], phc <0,001) có tỷ lệ hạ natri máu trước phẫu thuật cao hơn nhóm còn lại.
Kết luận: Hạ natri máu trước phẫu thuật ở người bệnh từ 60 tuổi trở lên chiếm tỷ lệ 13%, liên quan đến bệnh phổi tắc
nghẽn mãn tính, sử dụng thuốc lợi tiểu.
Từ khóa: hạ natri máu trước phẫu thuật; người bệnh lớn tuổi
Abstract
INCIDENCE OF PREOPERATIVE HYPONATREMIA IN ELDERLY PATIENTS
Truong Van Anh, Ha Ngoc Chi, Nguyen Ngoc Anh
Background: Preoperative hyponatremia accounts for about 7 - 21% depending on the study population.
Objectives: To describe the proportion of patients aged 60 years and older with preoperative hyponatremia and related
factors.
Method: Cross-sectional study with analysis on patients aged 60 years and older undergoing elective surgery at Thong
Nhat hospital during the period from January 2023 to June 2023. The primary outcome of the study was the rate of
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 5 * 2024
126 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.05.15
preoperative hyponatremia.
Results: The study included 193 patients, 110 men (57%), 83 women (43%), aver-age age 72.2 ± 8.5 years (60 years -
96 years old). 25 patients (13%) had preoperative hyponatremia, mild hyponatremia 92%, moderate hyponatremia 4%,
severe hyponatremia 4%. Patients with chronic obstructive pulmonary disease ([aOR = 17.61], p = 0.009), use of
diuretics ([aOR = 23.38], p <0.001) had a higher rate of preoperative hyponatremia than the other group.
Conclusion: Preoperative hyponatremia in patients aged 60 years and older accounted for 13%, related to chronic
obstructive pulmonary disease and use of diuretics.
Keywords: preoperative hyponatremia; elderly patients
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nhiều nghiên cứu trên đối tượng người bệnh ngoại khoa đã
được thưc hiện với mục tiêu xác định mối liên quan giữa tình
trạng hạ natri máu trước phẫu thuật với các biến chứng sau
phẫu thuật. Kết quả cho thấy hạ natri máu trước phẫu thuật là
yếu tố nguy cơ gây tăng tỷ lệ tử vong; tăng nguy cơ xuất hiện
các biến chứng nặng như biến cố mạch vành, nhiễm trùng vết
mổ, viêm phổi; và tăng thời gian nằm viện dẫn đến tăng chi
phí điều trị [1,2].
Nghiên cứu của Li CQ có 11,3% trường hợp hạ natri máu
trước phẫu thuật [1]. Nghiên cứu của Leung AA đánh giá tiên
lượng của tình trạng hạ natri máu trước phẫu thuật đối với các
kết cục bất lợi trong thời kỳ chu phẫu có 7,8% người bệnh bị
hạ natri máu trong đó phẫu thuật tim [2], mạch máu và chỉnh
hình chiếm tỉ lệ cao trong nhóm hạ natri máu. Nghiên cứu về
đối tượng người bệnh phẫu thuật chỉnh hình cũng tìm được
mối liên hệ giữa hạ natri máu trước phẫu thuật và kết quả bất
lợi sau phẫu thuật [3,4]. Hạ natri máu thường liên quan đến
tuổi lớn, nhiều bệnh lý đi kèm, và sử dụng các thuốc như:
thuốc lợi tiểu, thuốc ức chế hệ renin – angiotensin, thuốc
hướng thần [2,4,5].
Một số y văn trong nước đã báo cáo thực trạng khá phổ
biến của tình trạng hạ natri máu khi điều trị nội trú, tuy nhiên
ở nhóm người bệnh lớn tuổi cần phẫu thuật thì lại thấy rất ít
y văn trong nước đề cập đến. Chúng tôi thực hiện nghiên cứu
này nhằm khảo sát tỷ lệ người bệnh từ 60 tuổi trở lên hạ natri
máu trước phẫu thuật là bao nhiêu và các yếu tố liên quan.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Người bệnh từ 60 tuổi trở lên, phẫu thuật chương trình tại
bệnh viện Thống Nhất trong thời gian từ tháng 01 năm 2023
đến tháng 06 năm 2023.
2.1.1. Tiêu chuẩn loại
Không có xét nghiệm natri máu trước phẫu thuật.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu tiến cứu cắt ngang mô tả có phân tích.
2.2.2. Cỡ mẫu
Nghiên cứu này có mục tiêu chính là xác định tỷ lệ người
bệnh từ 60 tuổi trở lên hạ natri máu trước phẫu thuật nên
chúng tôi sử dụng công thức ước tính cỡ mẫu ước lượng một
tỷ lệ:
N = Z
× ( )
Trong đó:
𝛼 là sai lầm loại 1, chọn 𝛼 = 0,05 (5%).
𝑍
là hệ số tính từ phân phối chuẩn tại 𝛼 = 0,05 →
𝑍
= 1,96.
p là tỷ lệ người bệnh từ 60 tuổi hạ natri máu trước phẫu
thuật. Tỷ lệ hạ natri máu trên người bệnh từ 60 tuổi trước phẫu
thuật nói chung chưa có một tỷ lệ nhất định, do đó chúng tôi
dựa trên tỷ lệ hạ natri máu trước phẫu thuật là 7,8% [2].
Chúng tôi xác định tỷ lệ 7,8%. Chọn p = 0,078.
d là sai số biên, theo quy tắc xác định sai số biên được tác
giả Virasakdi Chongsuvivatwong đề xuất, vì p = 0,078 < 0,1
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 5 * 2024
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.05.15 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 127
nên chọn sai số biên d=p/2=0,078/2= 0,039.
Từ đó áp dụng công thức tính cỡ mẫu:
N = Z
× p(1 − p)
d= 1,96 × 0,078 × (1 − 0,078)
0,039= 182
Tính được cỡ mẫu là 182 người bệnh.
Dự trù mất mẫu nên cỡ mẫu cuối cùng là 190 người bệnh.
2.2.3. Quá trình nghiên cứu
Người bệnh lựa chọn vào nghiên cứu được ghi nhận đặc
điểm trước phẫu thuật bao gồm: tuổi, giới tính, cân nặng,
chiều cao, tình trạng dinh dưỡng theo chỉ số khối cơ thể
(BMI), tình trạng thể chất theo hiệp hội Gây mê Hoa Kỳ
(ASA), kết quả xét nghiệm natri máu lần đầu khi nhập viện
(lấy giá trị natri lần đầu khi nhập viện bởi vì trong quá trình
chờ phẫu thuật người bệnh có natri máu thấp sẽ được điều trị
về mức bình thường trước khi phẫu thuật), bệnh lý ngoại khoa
cần phẫu thuật, bệnh lý đi kèm, thuốc sử dụng trước phẫu
thuật (Hình 1).
Hình 1. Quy trình nghiên cứu
2.2.4. Biến số nghiên cứu
Biến số kết cục chính là tỷ lệ hạ natri máu trước phẫu thuật.
Có hạ natri máu khi nồng độ natri máu <135mmol/l. Phân
loại hạ natri máu dựa trên nồng độ natri máu [6]:
- Nhẹ: nồng độ natri máu từ 125 đến 134 mmol/l.
- Trung bình: nồng độ natri máu từ 120 đến 124 mmol/l.
- Nặng: nồng độ natri máu < 120 mmol/l.
Biến số kiểm soát: tuổi, tình trạng thể chất theo ASA, tình
trạng dinh dưỡng theo BMI, bệnh lý ngoại khoa cần phẫu
thuật, bệnh lý đi kèm, thuốc sử dụng trước phẫu thuật.
2.2.6. Phân tích và xử lý số liệu
Tính tần số và tỷ lệ phần trăm (%) cho các biến định tính.
Lượng giá mức độ liên quan từng yếu tố với hạ natri máu
bằng hồi quy logistic đơn biến với tỉ số OR (Odds ratio) với
khoảng tin cậy 95% (KTC 95%).
Xác định các yếu tố liên quan bằng cách sau khi phân tích
đơn biến thì biến có giá trị p <0,25 được đưa vào phân tích đa
biến bằng hồi quy đa biến logistic.
Có ý nghĩa thống kê với giá trị p <0,05. Xử lý thống kê
bằng phần mềm Stata 16.0.
3. KẾT QUẢ
Trong số 193 người bệnh được chọn vào nghiên cứu tuổi
nhỏ nhất là 60 tuổi và lớn nhất là 96 tuổi. Phẫu thuật thuộc
nhóm chấn thương chỉnh hình (27%), phẫu thuật thuộc nhóm
tiết niệu và tiêu hóa chiếm tỷ lệ bằng nhau (18,1%), nhóm
phẫu thuật thần kinh và phẫu thuật tai mũi họng chiếm tỉ lệ
Người bệnh ≥ 60 tuổi phẫu thuật chương trình trong danh sách khám tiền mê
Đưa vào nghiên cứu (n = 193)
-Tỷ lệ
-Các yếu tố liên quan
Đánh giá n
ồ
ng đ
ộ
natri máu theo k
ế
ả
xét nghi
ệ
m đi
ệ
n gi
ả
i đ
ồ
l
ầ
n đ
ầ
u tiên khi nh
ậ
p vi
ệ
n
Natri máu ≥ 135 mmol/l
n = 168
+
H
ạ
natri máu n
h
ẹ
: 125
-
134 mmol/l
.
+ Hạ natri máu trung bình: 120 - 124 mmol/l.
+ Hạ natri máu nặng: <120 mmol/l.
Natri máu < 135 mmol/l
n = 25
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 5 * 2024
128 | https://www.tapchiyhoctphcm.vn https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.05.15
thấp nhất. Bệnh lý tăng huyết áp thường gặp nhất (60,6%),
sau đó đến đái tháo đường (25,4%), chiếm tỷ lệ thấp nhất là
xơ gan (2,6%). Thuốc ức chế men chuyển (10,4%), lợi tiểu
(3,6%), SSRIs chiếm tỷ lệ thấp nhất (0,5%).
Bảng 1. Đặc điểm dân số nghiên cứu
Đặc điểm Số lượng (n = 193) Tỉ lệ (%)
Tuổi 72,2 ± 8,5 *
Nhóm tuổi
60 – 69 tuổi
70 – 79 tuổi
80 – 89 tuổi
≥ 90 tuổi
85
72
28
8
44,0
37,3
14,5
4,1
Giới
Nam
Nữ
110
43
57,0
43,0
Tình trạng dinh dưỡng theo BMI
Thiếu cân: <18,5 kg/m2 12 6,2
Bình thường: 18,5 – 24,9 kg/m2
132 68,4
Thừa cân: 25 – 29,9 kg/m2 46 23,8
Béo phì ≥ 30 kg/m2 3 1,6
Phân độ ASA:
ASA I
ASA II
ASA III
ASA IV
9
111
72
1
4,7
57,5
37,3
0,5
*: Trung bình – Độ lệch chuẩn; BMI: chỉ số khối cơ thể;
ASA: hiệp hội gây mê Hoa Kỳ
Trong nhóm tham gia nghiên cứu, hạ natri máu trước phẫu
thuật có 25 người bệnh. Hạ natri máu nhẹ trước phẫu thuật
chiếm tỷ lệ 92%, hạ natri máu nặng và trung bình chiếm tỷ lệ
bằng nhau và bằng 4% (Hình 2, 3).
Hình 2. Tỷ lệ hạ natri máu
Hình 3. Mức độ hạ natri máu
Các yếu tố liên quan đến tình trạng hạ natri máu trước phẫu
thuật ở người bệnh lớn tuổi trong mô hình hồi quy logistic
đơn biến (Bảng 2).
Liên quan giữa nhóm tuổi, giới tính với tình trạng hạ natri
máu có ý nghĩa thống kê (Bảng 3).
Bảng 2. Liên quan giữa đặc điểm người bệnh và hạ natri máu
Đặc điểm Hạ natri máu Giá trị p OR
KTC 95%
Có (n=25, %) Không (n=168, %)
Nhóm tuổi
60 – 69 tuổi
70 – 79 tuổi
80 – 89 tuổi
≥ 90 tuổi
5 (20,0)
9 (36,0)
9 (36,0)
2 (8,0)
80 (47,6)
63 (37,5)
19 (11,3)
6 (3,6)
0,06 a
1
2,29 (0,73 – 7,16)
7,58 (2,28 – 25,22)
5,33 (0,85 – 33,51)
Giới tính
Nam 9 (36,0) 101 (60,1) 0,024 a 1
Nữ 16 (64,0) 67 (39,9) 2,68 (1,12 – 6,42)
Tình trạng dinh dưỡng theo BMI
Thiếu cân 4 (16,0) 8 (4,8)
0,28 a
3,9 (1,05 – 14,53)
Bình thường 15 (60,0) 117 (69,6) 1
Thừa cân 6 (24,0) 40 (23,8) 1,17 (0,43 – 3,22)
Béo phì 0 3 (1,8) -
Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh * Tập 27 * Số 5 * 2024
https://doi.org/10.32895/hcjm.m.2024.05.15 https://www.tapchiyhoctphcm.vn | 129
Đặc điểm Hạ natri máu Giá trị p OR
KTC 95%
Có (n=25, %) Không (n=168, %)
Tình trạng thể chất theo ASA
ASA I 0 9 (5,4)
0,105 a
-
ASA II 11 (44,0) 100 (59,5) 1
ASA III 14 (56,0) 58 (34,5) 2,19 (0,93 – 5,15)
ASA IV 0 1 (0,6) -
ASA: hiệp hội Gây mê Hoa kỳ; BMI: chỉ số khối cơ thể; a: hồi quy logistic đơn biến
Bảng 3. Liên quan giữa bệnh lý ngoại khoa cần phẫu thuật và hạ natri máu
Đặc điểm Hạ natri máu Giá trị p OR
KTC 95%
Có (n = 25, %) Không (n = 168, %)
CTCH 11 (44) 41 (24,4)
0,041 a
1
Gan – mật – tụy 2 (8) 25 (14,9) 0.3 (0,06 – 1,46)
Lồng ngực – mạch máu 2 (8) 21 (12,5) 0,35 (0,07 – 1,75)
Tiết niệu 8 (32) 27 (16,1) 1,1 (0,39 – 3,1)
Thần kinh 1 (4) 15 (8,9) 0,25 (0,03 – 2,09)
Tiêu hóa 1 (4) 34 (20,2) 0,11 (0,01 – 0,89)
Tai mũi họng 0 5 (3) -
CTCH: chấn thương chỉnh hình; a: hồi quy logistic đơn biến
Bảng 4. Liên quan giữa bệnh lý đi kèm và hạ natri máu
Đặc điểm Hạ natri máu Giá trị p OR
KTC 95%
Có (n = 25, %) Không (n = 168, %)
Tăng huyết áp
Có 17 (68) 100 (59,5) 0,413 a 1,45
(0,59 – 3,54)
Không 8 (32) 68 (40,5)
Đái tháo đường
Có 10 (40) 39 (23,2) 0,084 a 2,21
(0,92 – 5,30)
Không 15 (60) 129 (76,8)
COPD
Có 6 (24) 4 (2,4) < 0,001 a 12,95
(3,35 – 50,01)
Không 19 (76) 164 (97,6)
Suy thận mạn
Có 5 (20) 6 (3,6) 0,006 a 6,75
(1,89 – 24,14)
Không 20 (80) 162 (96,4)
Xơ gan
Có 2 (8) 3 (1,8) 0,124 a 4,78
(0,76 – 30,16)
Không 23 (92) 165 (98,2)
Bệnh mạch vành
Có 6 (24) 21 (12,5) 0,148 a
2,21
(0,79 – 6,16)
Không 19 (76) 147 (87,5)
COPD: bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính; a: hồi quy logistic đơn biến