TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
225
KHẢO SÁT NGUY CƠ TIỀN SẢN GIẬT QUÝ 1
DỰA TRÊN MÔ HÌNH YẾU TỐ NGUY CƠ MẸ
VÀ MÔ HÌNH PHỐI HỢP FMF TẠI HỆ THỐNG Y TẾ MEDLATEC
Triệu Thùy Anh 1, Vũ Anh Tuấn1, Trần Văn Chiều1,
Phạm Văn Trân2, Trịnh Thị Quế1
TÓM TẮT32
Tiền sản giật là một trong những nguyên
nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong cho mẹ và
thai nhi. Việc sàng lọc phát hiện và điều trị dự
phòng sớm giúp giảm thiểu nguy cơ khởi phát
tiền sản giật trong suốt thai kì. Mục tiêu: Xác
định nguy cơ tiền sản giật dựa trên mô hình yếu
tố nguy cơ mẹ và mô hình phối hợp FMF; mối
liên quan giữa nguy cơ tiền sản giật với một số
yếu tố lâm sàng và cận lâm sàng. Đối tượng:
Thai phụ có tuổi thai từ 11 tuần 01 ngày đến 13
tuần 06 ngày tới khám và sàng lọc tiền sản giật
quý 1 tại Hệ thống Y tế MEDLATEC từ tháng 5
năm 2023 đến hết tháng 04 năm 2024. Phương
pháp: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, hồi cứu. Phân
tích số liệu thống kê dựa trên phần mềm SPSS
22.0. Kết quả: Có 9,86% thai phụ có kết quả
nguy cơ cao với tiền sản giật khi sử dụng mô
hình sàng lọc FMF, cao hơn đáng kể so với mô
hình sử dụng yếu tố nguy cơ mẹ theo hướng dẫn
Bộ Y tế (1,68%). Nồng độ huyết thanh các dấu
ấn PAPP-A và PlGF của các thai phụ thuộc
nhóm nguy cơ cao (3,42 ± 2,40 và 34,78 ± 19,28)
thấp hơn rõ rệt so với nhóm nguy cơ thấp (4,87 ±
3,06 và 57,40 ± 26,07; p<0,001). Tuổi mẹ > 35
1Hệ thống Y tế MEDLATEC
2Học viện Quân y
Chịu trách nhiệm chính: Triệu Thùy Anh
SĐT: 0985269889
Email: anh.trieuthuy@medlatec.com
Ngày nhận bài: 15.8.2024
Ngày phản biện khoa học: 17.8.2024
Ngày duyệt bài: 23.8.2024
Người phản biện: PGS.TS Nguyễn Gia Bình
tuổi, hỗ trợ sinh sản, mang thai lần đầu, nồng độ
PAPP-A < 0,4 MoM, nồng độ PlGF < 100 pg/mL
và MAP > 88,5 mmHg là các đối tượng có nguy
cơ với tiền sản giật cao hơn. Kết luận: Sàng lọc
tiền sản giật quý 1 bằng mô hình FMF nên được
áp dụng cho tất cả các thai phụ nhằm tăng khả
năng phát hiện nguy cơ cao với tiền sản giật để
có biện pháp dự phòng hiệu quả.
Từ khóa: tiền sản giật
SUMMARY
RISK OF PREECLAMPSIA IN FIRST-
TRIMESTER SCREENING USING THE
MATERNAL FACTORS AND THE FMF
ALGORITHM IN MEDLATEC
HEALTHCARE SYSTEM
Preeclampsia is one of the leading causes of
maternal and fetal morbidity and mortality. Early
screening and preventive treatment help
minimize the risk of preeclampsia during
pregnancy. Objective: to determine the risk of
preeclampsia based on the maternal risk factor
model and the FMF model; the relationship
between the risk of preeclampsia and clinical and
laboratory factors. Subjects: Pregnant women
with gestational age from 11 weeks 01 day to 13
weeks 06 days who was examinated and
screened for pre-eclampsia in the first trimester at
MEDLATEC Healthcare system from May 2023
to the end of April 2024. Methods: retrospective
cross-sectional study. Statistical analysis using
SPSS 22.0 software. Results: 9,86% of
participants have high risk for first trimester
preeclampsia screening when using the FMF
algorithm, significantly higher than using the
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN LẦN THỨ 27 - HỘI HÓA SINH Y HỌC HÀ NỘI VÀ CÁC TỈNH PHÍA BẮC
226
maternal risk factor model (1,68%). The
concentration of serum maternal PAPP-A and
PlGF in high risk group (3,42 ± 2,40 and 34,78 ±
19,28) are significantly lower than the low risk
group (4,87 ± 3,06 and 57,40 ± 26,07; p<0,001).
Maternal age > 35, assisted reproduction,
nulliparity, maternal serum PAPP-A
concentration < 0,4 MoM, maternal serum PlGF
concentration < 100 pg/mL are the risk factor of
high risk for first trimester preeclampsia
screening. Conclusion: First trimester screening
for pre-eclampsia using FMF algorithm should
be applied to every pregnant women for risk
assessment and preventive treatment if needed.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Tiền sản giật là rối loạn chức năng đa cơ
quan ảnh hưởng đến 2 – 10% phụ nữ mang
thai và là một trong những nguyên nhân hàng
đầu gây bệnh tật và tử vong cho mẹ và thai
nhi1. Nhiều nghiên cứu cho thấy việc sử
dụng aspirin liều thấp đem lại hiệu quả làm
giảm đáng kể tiến triển thành tiền sản giật.
Vì vậy, việc phát hiện sớm nhóm thai phụ có
nguy cơ cao với tiền sản giật từ sớm và điều
trị dự phòng là rất có giá trị.
Trước đây, các tổ chức như Hiệp hội Sản
phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG) và Viện Quốc gia
về sức khỏe và chăm sóc sức khỏe (NICE) đã
đề xuất sàng lọc tiền sản giật chỉ dựa trên
yếu tố nguy cơ của mẹ. Ưu điểm của những
phương pháp này là dễ áp dụng, tuy nhiên
hiệu quả sàng lọc khá hạn chế, như theo
khuyến nghị của NICE tỷ lệ phát hiện được
tiền sản giật non tháng và tiền sản giật đủ
tháng lần lượt là 41% và 34% 2. Hiện tại,
Hiệp hội Y khoa Thai nhi (FMF) đưa ra mô
hình dự báo tiền sản giật dựa trên các chỉ số
như yếu tố nguy cơ của mẹ, huyết áp động
mạch trung bình (Mean arterial pressure,
MAP), chỉ số xung động mạch tử cung
(uterine artery pulsatility index, UtPI), yếu tố
phát triển nhau thai (placental Growth
Factor, PlGF) và protein A liên quan tới thai
kỳ (pregnancy-associated plasma protein-A,
PAPP-A), có tỷ lệ phát hiện lần lượt là 90%
và 75% đối với tiền sản giật khởi phát trước
34 tuần và trước 37 tuần2.
Tại Việt Nam, Hướng dẫn sàng lọc và
điều trị dự phòng tiền sản giật của Bộ Y tế
ban hành năm 2021 đã đưa sàng lọc tiền sản
giật sớm bằng FMF vào lược đồ sàng lọc
khuyến cáo cho tất cả phụ nữ có thai. Tuy
vậy, mô hình sàng lọc của FMF hiện nay
chưa được áp dụng rộng rãi, cũng như mới
chỉ có một vài nghiên cứu về mô hình này tại
khu vực miền Nam.
Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu
“Khảo sát nguy cơ tiền sản giật quý 1 dựa
trên mô hình yếu tố nguy cơ mẹ và mô hình
phối hợp FMF tại Hệ thống Y tế
MEDLATEC”, với hai mục tiêu chính:
1. Xác định tỷ lệ sàng lọc tiền sản giật
quý 1 dựa trên mô hình yếu tố nguy cơ mẹ và
mô hình phối hợp FMF của các đối tượng
phụ nữ có thai đến khám tại Hệ thống Y Tế
MEDLATEC.
2. Khảo sát mối liên quan giữa tỷ lệ sàng
lọc tiền sản giật quý 1 có nguy cơ cao với các
yếu tố lâm sàng, cận lâm sàng khác.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Thai phụ tới
khám và được sàng lọc tiền sản giật quý 1 tại
Hệ thống Y tế MEDLATEC từ tháng
05/2023 tới hết tháng 04/2024.
- Tiêu chuẩn lựa chọn: được chẩn đoán
có thai, tuổi thai nằm trong khoảng từ 11
tuần đến 13 tuần 06 ngày, siêu âm thai tại
thời điểm chỉ định sàng lọc chưa phát hiện
bất thường và thời điểm siêu âm không quá
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
227
48h so với thời điểm lấy mẫu làm xét nghiệm
sàng lọc.
- Tiêu chuẩn loại trừ: sử dụng biotin liều
cao ≥ 5mg/ngày trong 24h trước thời điểm
lấy mẫu, không đồng ý tham gia nghiên cứu,
thiếu thông tin nghiên cứu.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu mô tả cắt ngang.
Cỡ mẫu:
• : giá trị phân bố chuẩn, với =
0.05 (độ tin cậy 95%) thì = 1.96.
• : tỷ lệ mắc bệnh. Theo nghiên cứu của
Dương Mỹ Linh (2023), tỷ lệ phụ nữ có thai
sàng lọc tiền sản giật nguy cơ cao là 10%.
Như vậy = 0.1.
• : mức sai số tương đối tùy theo nguồn
lực của đơn vị nghiên cứu. Ở đây chúng tôi
lựa chọn (15%). Ước tính khoảng
10% đối tượng nghiên cứu không đồng ý
tham gia hoặc thiếu thông tin nghiên cứu. Từ
đó tính được cỡ mẫu tối thiểu là 1700 mẫu.
Thực tế chúng tôi ghi nhận được 2080
mẫu.
Mẫu máu của các thai phụ được thu thập,
ly tâm tách huyết thanh và thực hiện phân
tích trên hệ thống Cobas Pro. Dữ liệu của
thai phụ sau đó được đưa vào phần mềm The
First Trimester Screening Program phiên bản
2.8.1 do FMF phát triển để tính toán nguy cơ
tiền sản giật. Các thông tin cần cho thuật
toán bao gồm: tiền sử của mẹ, huyết áp động
mạch trung bình, xung động mạch tử cung,
thông tin về thai kì lần này (số lượng thai,
phương pháp thụ thai, tuổi thai tại thời điểm
sàng lọc), nồng độ các dấu ấn sinh học
PAPP-A và PlGF. Ngưỡng cut-off cho nguy
cơ tiền sản giật trước 34 tuần là 1:150; trước
34 tuần là 1:100 theo khuyến cáo của FMF.
Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm:
- Thông tin của mẹ: tuổi mẹ, tiền sử bệnh
lý, huyết áp trung bình, chỉ số xung động
mạch tử cung, phương pháp thụ thai, số lần
mang thai.
- Kết quả sàng lọc: nồng độ PAPP-A,
nồng độ PlGF, nguy cơ tiền sản giật.
Số liệu được xử lý bằng Microsoft Excel
và SPSS 22.0.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 3.1. Một số đặc điểm của nhóm đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm đối tượng nghiên cứu
n =
Tỷ lệ (%)
Tuổi ≤ 35
1757
84,52
Tuổi > 35
323
15,48
Đơn thai
2080
100%
Số lần mang thai
Con so
1261
60,45
Con rạ
Tiền sử TSG
22
1,07
Không có tiền sử TSG
797
38,48
Phương pháp thụ thai
Tự nhiên
1732
83,03
Hỗ trợ sinh sản
354
16,97
Kết quả nghiên cứu cho thấy: nhóm thai phụ trên 35 tuổi chiếm tỷ lệ 15,48%. Trong số
2080 đối tượng nghiên cứu, có 1261 thai phụ mang thai lần đầu tiên, chiếm tỷ lệ 60,45%; có
HỘI NGHỊ KHOA HỌC THƯỜNG NIÊN LẦN THỨ 27 - HỘI HÓA SINH Y HỌC HÀ NỘI VÀ CÁC TỈNH PHÍA BẮC
228
819 thai phụ đã mang thai lần 2 trở lên, trong đó có 22 thai phụ đã từng có tiền sử tiền sản
giật ở lần thai kì trước, chiếm 1,07%. 100% thai phụ trong thai kỳ lần này là đơn thai.
Bảng 3.2. Xác định nguy cơ tiền sản giật theo từng mô hình.
Các mô hình sàng lọc
p
Số đối tượng (n)
Tỷ lệ (%)
Mô hình yếu tố nguy cơ mẹ (theo Bộ Y tế)
35
1,68
< 0,001
- Tiền sử tiền sản giật
22
1,07
- Tiền sử tăng huyết áp mạn
6
0,29
- Tiền sử đái tháo đường
5
0,24
- Tiền sử bệnh tự miễn
2
0,10
Mô hình phối hợp đa yếu tố FMF
205
9,86
Kết quả từ bảng trên cho thấy mô hình phối hợp đa yếu tố FMF cho tỷ lệ sàng lọc tiền sản
giật quý 1 nguy cơ cao là 9,86% cao hơn so với mô hình yếu tố nguy cơ mẹ (1,68%), sự khác
biệt này có ý nghĩa thống kê với p < 0,001.
Bảng 3.3. So sánh các chỉ số giữa nhóm nguy cơ cao và nhóm nguy cơ thấp theo mô
hình đa biến FMF
Nhóm nguy cơ cao
(N = 205)
Nhóm nguy cơ thấp
(N = 1875)
p
Tuổi mẹ trung bình (năm)
30,83 ± 5,57
29,37 ± 4,79
< 0,01
Lần mang thai là lần đầu tiên (%)
72.2%
59.3%
< 0,01
Huyết áp động mạch trung bình (mmHg)
87,97 ± 10,61
77,25 ± 6,96
< 0,01
Xung động mạch tử cung UtA-PI (PI)
1,17 ± 0,41
0,94 ± 0,35
< 0,01
Nồng độ PAPP-A huyết thanh (IU/L)
3,42 ± 2,40
4,87 ± 3,06
< 0,01
Nồng độ PAPP-A huyết thanh (MoM)
0,86 ± 0,51
1,15 ± 0,61
< 0,01
Nồng độ PlGF huyết thanh (pg/mL)
34,78 ± 19,28
57,40 ± 26,07
< 0,01
Nồng độ PlGF huyết thanh (MoM)
0,60 ± 0,32
0,96 ± 0,40
< 0,01
Kết quả từ bảng trên cho thấy có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tuổi mẹ, huyết áp
động mạch trung bình, xung động mạch tử cung, nồng độ PAPP-A huyết thanh (theo IU/L và
theo MoM), nồng độ PlGF huyết thanh (theo pg/L và MoM) giữa hai nhóm có kết quả sàng
lọc tiền sản giật quý 1 nguy cơ cao và nguy cơ thấp.
Bảng 3.4. Mối liên quan giữa nguy cơ cao tiền sản giật và một số thông tin lâm sàng,
cận lâm sàng
Yếu tố nguy cơ
OR
p
Tuổi mẹ > 35
2,162
<0,01
Lần mang thai là lần đầu
1,786
<0,01
Có hỗ trợ sinh sản
2,481
<0,01
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 542 - THÁNG 9 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
229
Nồng độ PAPP-A < 0.4 MoM
5,070
<0,01
Nồng độ PlGF < 100 pg/mL
4,278
0,007
Mean MAP > 88.5 mmHg
13,612
<0,01
UtA-PI (MoM) < bách phân vị 10th
0,389
0,005
Từ bảng trên cho thấy, tuổi mẹ trên 35
tuổi có mối liên quan với kết quả sàng lọc
tiền sản giật nguy cơ cao với OR = 2,162, p
< 0,01. Về các dấu ấn sinh học, nồng độ
PAPP-A < 0,4 MoM và PlGF < 100 pg/mL
cũng có mối liên quan với kết quả sàng lọc
tiền sản giật nguy cơ cao, với OR = 5,070 (p
< 0,01) và OR = 4,278 (p = 0,007). Trong số
các yếu tố trên, chỉ số huyết áp động mạch
trung bình (MAP) > 88.5 mmHg có giá trị
OR lớn nhất, với OR = 13,612 (< 0,01).
IV. BÀN LUẬN
Trong nghiên cứu của chúng tôi, tỷ lệ
thai phụ sàng lọc tiền sản giật quý 1 bằng mô
hình phối hợp FMF có kết quả nguy cơ cao
là 9.86%. Tỷ lệ này tương đương với nghiên
cứu của Dương Mỹ Linh và cộng sự tại bệnh
viện Phụ sản thành phố Cần Thơ (10.0%) và
thử nghiệm sàng lọc ASPRE năm 2017
(10.5%) 3. Phương pháp sàng lọc bằng mô
hình FMF cho tỷ lệ sàng lọc dương tính cao
hơn phương pháp sử dụng yếu tố nguy cơ mẹ
(1,68%), điều này có thể được giải thích là
do mô hình FMF kết hợp đa yếu tố, bao gồm
cả nguy cơ mẹ, nồng độ dấu ấn sinh học và
các thông số khác của thai phụ để tính toán
nguy cơ, trong khi phương pháp sàng lọc
bằng mô hình nguy cơ mẹ chỉ dựa vào duy
nhất tiền sử của thai phụ để đưa ra kết luận
thai phụ đó thuộc nhóm nguy cơ cao hay
thấp đối với tiền sản giật.
Khi so sánh nồng độ huyết thanh của
PlGF và PAPP-A của thai phụ thuộc nhóm
nguy cơ cao và nguy cơ thấp tiền sản giật
quý 1 theo mô hình phối hợp FMF, chúng tôi
nhận thấy nồng độ của hai dấu ấn này ở
nhóm nguy cơ cao thấp hơn nhóm nguy cơ
thấp, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p
< 0.01, kết quả này tương đồng với nghiên
cứu của Dương Mỹ Linh công bố năm 2023
3. Một số nghiên cứu khác về nồng độ PAPP-
A và PlGF có so sánh nồng độ giữa nhóm
khỏe mạnh và nhóm đã khởi phát tiền sản
giật có chỉ rõ sự khác nhau về nồng độ
PAPP-A và PlGF. Kết quả nghiên cứu này
cũng có sự tương đồng nhất định với các
nghiên cứu trên, đó là nồng độ PAPP-A và
PlGF thấp hơn thường đi kèm với nguy cơ
khởi phát tiền sản giật 3. Chúng tôi cũng
nhận thấy những thai phụ có nồng độ PlGF <
100 pg/mL là yếu tố nguy cơ với tiền sản giật
nguy cơ cao (OR = 4,278, p = 0,007). Theo
Hiệp hội Tim mạch Hoa Kì (AHA), nồng độ
PlGF < 100 pg/mL có mối liên hệ với tình
trạng tăng huyết áp ở mẹ, sinh non và nhẹ
cân ở trẻ sơ sinh 4. PlGF là protein được tổng
hợp rất sớm từ trong thai kì, với vai trò kiểm
soát sự tăng trưởng biệt hóa của các nguyên
bào nuôi và quá trình hình thành mạch máu
nhau thai. Sự rối loạn cân bằng giữa các yếu
tố tăng sinh mạch và chống tăng sinh mạch,
trong đó có sự giảm nồng độ PlGF được cho
là dẫn đến rối loạn hệ thống nội mạc, gây co