HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
162
16. Abu-Hasheesh MO, El Bahnasawy
HTJJMJ. Effectiveness of the Nursing
Health Program for mothers with children
undergoing bronchoscopy. 2011;45:147-58.
17. Fertleman C. Diagnosis and Management of
Foreign Body Aspiration and Foreign Body
Ingestion in children. 2019.
KIẾN THỨC VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN
VỀ PHÒNG NGỪA BỆNH SỞI TRẺ EM Ở BÀ MẸ
TẠI KHOA SẢN ĐẺ, BỆNH VIỆN SẢN NHI NGHỆ AN NĂM 2024
Đoàn Minh Hoàng1, Trần Thị Kiều Anh1
TÓM TẮT26
Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu
mô tả cắt ngang trên 400 bà mẹ có con mới sinh
tại khoa Sản đẻ bệnh viện Sản Nhi Nghệ An.
Mục tiêu: Đánh giá kiến thức về phòng ngừa
bệnh sởi cho trẻ em ở bà mẹ vừa sinh con tại
khoa Sản đẻ, Bệnh viện Sản Nhi Nghệ An năm
2024 từ đó xác định một số yếu tố liên quan đến
kiến thức về phòng ngừa bệnh sởi cho trẻ em ở
nhóm đối tượng trên. Kết quả: Tỷ lệ kiến thức
của các bà mẹ về dự phòng bệnh sởi, tỷ lệ không
đạt nhiều hơn gấp đôi tỷ lệ đạt với 69%, tỷ lệ đạt
chỉ chiếm 31%. 80% biết sởi lây truyền qua
đường hô hấp. 58,3% trả lời đúng nguyên nhân
mắc sởi là do vi rút sởi. 51,7% cho rằng viêm
phổi là biến chứng của sởi. Tất cả bà mẹ trong
nghiên cứu đều cho rằng vắc xin sởi có thể
phòng được bệnh sởi. 48% trả lời đúng phác đồ
tiêm phòng sởi có 2 mũi. bà mẹ trả lời đúng thời
điểm tiêm vắc xin sởi mũi đầu là 9 tháng. Độ tuổi
có mối tương quan thuận với kiến thức đạt về dự
phòng sởi, mối liên quan có ý nghĩa thống kê
1Trường Đại học Y khoa Vinh
Chịu trách nhiệm chính: Đoàn Minh Hoàng
SĐT: 0918670458
Email: doanhoang972@gmail.com
Ngày nhận bài: 30/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
(P<0,05, OR=1,8; KTC:1,2-2,8). Yếu tố dân tộc
có liên quan tới kiến thức dự phòng bệnh sởi, sự
liên quan có ý nghĩa thống kê (p<0,05; OR=0,0;
KTC: 0,5-1,6). Yếu tố học vấn có mối liên quan
thuận tới kiến thức về dự phòng sởi, người có
trình độ học vấn càng cao thì tỷ lệ kiến thức đạt
càng cao (p<0,05). Yếu tố nghề nghiệp có mối
liên quan có ý nghĩa thống kê với kiến thức dự
phòng sởi (P<0,05, OR=1,6; KTC: 1-2,4).
Từ khóa: bệnh sởi, bệnh lây nhiễm, y tế
công cộng
SUMMARY
KNOWLEDGE AND SOME RELATED
FACTORS ON PREVENTION OF MEASLES
IN CHILDREN IN MOTHERS AT THE
DEPARTMENT OF OBSTETRICS, NGHE
AN OBSTETRICS AND PEDIATRIC
HOSPITAL IN 2024
Subjects and methods: Cross-sectional
descriptive study on 400 mothers with newborns
at the Obstetrics and Pediatrics Department of
Nghe An Obstetrics and Pediatrics Hospital.
Objectives: 1. Assess knowledge about measles
prevention for children in mothers who have just
given birth at the Obstetrics and Pediatrics
Department, Nghe An Obstetrics and Pediatrics
Hospital in 2024. 2. Identify some factors related
to knowledge about measles prevention for
children in the above group of subjects. Results:
The rate of knowledge of mothers about measles
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
163
prevention, the rate of failure is more than double
the rate of achievement with 69%, the
achievement rate is only 31%. 80% know that
measles is transmitted through the respiratory
tract. 58.3% correctly answered that the cause of
measles is the measles virus. 51.7% think that
pneumonia is a complication of measles. All
mothers in the study believe that measles vaccine
can prevent measles. 48% answered correctly that
the measles vaccination regimen has 2 doses. The
mother answered correctly that the first dose of
measles vaccine was 9 months. Age was
positively correlated with knowledge of measles
prevention, the relationship was statistically
significant (P<0.05, OR=1.8; CI: 1.2-2.8).
Ethnicity was positively correlated with
knowledge of measles prevention, the relationship
was statistically significant (p<0.05; OR=0.0; CI:
0.5-1.6). Education was positively correlated with
knowledge of measles prevention, the higher the
education level, the higher the knowledge rate
(p<0.05). Occupation was statistically
significantly correlated with knowledge of
measles prevention (P<0.05, OR=1.6; CI: 1-2.4).
Keywords: measles, infectious diseases,
public health
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh sởi là bệnh truyền nhiễm cấp tính lây
theo đường hô hấp, có khả năng gây các vụ dịch
lớn. Bệnh có thể gây ra các biến chứng nặng nề và
có thể gây tử vong ở trẻ nhỏ. Trước đây, bệnh xảy
ra thường xuyên và có tỷ lệ lây nhiễm cũng như tử
vong rất cao. Từ năm 1985, vắc xin sởi được đưa
vào Chương trình tiêm chủng mở rộng Quốc gia.
Kể từ đó, tình hình mắc sởi và tử vong do các biến
chứng đã giảm đi rõ rệt. Tính đến năm 2004, tỷ lệ
lưu hành bệnh sởi ở Việt Nam đã giảm đến 573 lần
so với năm 1985 1. Trên thực tế, mặc dù bệnh sởi
có thể có những biến chứng nặng nề, dẫn tới tử
vong nhưng nếu được phát hiện sớm, chăm sóc và
điều trị kịp thời thì bệnh có thể khỏi và tránh được
các biến chứng. Vì vậy việc tìm hiểu người dân,
đặc biệt là các sản phụ mới sinh, những người có
ảnh hưởng lớn nhất tới các quyết định phòng chống
bệnh sởi cho trẻ em có kiến thức như thế nào về
phòng chống bệnh sởi, có bao nhiêu phụ nữ đã tiêm
phòng trước khi mang thai là rất quan trọng. Tìm
hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến kiến thức và thực
hành phòng chống bệnh sởi giúp nâng cao nhận
thức vài vai trò của các nhà lâm sàng và các chuyên
gia trong lĩnh vực truyền nhiễm.
Tuy nhiên hiện nay các nghiên cứu hiện
nay tập trung chủ yếu đều về kiến thức về
bệnh học lâm sàng và tỷ lệ tiêm chủng bệnh
sởi, các nghiên cứu về kiến thức, thực hành
về bệnh sởi và cách phòng ngừa của người
dân còn rất ít. Bệnh viện Sản Nhi Nghệ An là
bệnh viện hạng 1, thuộc tuyến cuối của tỉnh
Nghệ An là nơi thu dung, điều trị cho các
bệnh nhi và sản phụ trên toàn tỉnh Nghệ An
và 2 tỉnh lân cận là Thanh Hóa và Hà Tĩnh,
trong các đợt dịch sởi, bệnh viện cũng là nơi
điều trị chính cho các bệnh nhi mắc sởi tại
khu vực Bắc Trung Bộ. Để tăng cường giáo
dục sức khỏe người dân cũng như củng cố
các bằng chứng khoa học hỗ trợ các nhà
quản lý y tế hoạch định chính sách chăm sóc
sức khỏe nhân dân, chúng tôi tiến hành
nghiên cứu: “Kiến thức, thực hành và một
số yếu tố liên quan về phòng ngừa bệnh sởi
trẻ em ở bà mẹ tại khoa Sản đẻ, Bệnh viện
Sản Nhi Nghệ An năm 2024”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu
400 bà mẹ sau khi sinh tại Khoa Sản đẻ,
Bệnh viện Sản Nhi Nghệ An
- Tiêu chuẩn lựa chọn: Đồng ý tham gia.
- Tiêu chuẩn loại trừ: Bà mẹ không hiểu
và không thể trả lời được câu hỏi
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Thời gian, địa điểm nghiên cứu
- Thời gian: 11/2023-08/2024.
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
164
- Địa điểm: Khoa sản đẻ, bệnh viện Sản
Nhi Nghệ An
2.2.2. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu
mô tả cắt ngang
2.2.3. Cỡ mẫu: tính theo công thức:
Trong đó n: cỡ mẫu, Z(1-α/2) = 1,96, p =
33,3% (Tỷ lệ PNCT có kiến thức tốt về dự
phòng bệnh sởi trong nghiên cứu của Mai
Thị Lan Hương trên 378 PNCT tại Thị xã Từ
Sơn, Bắc Ninh năm 2020) 2. Dự phòng 15%
số người bỏ nghiên cứu hoặc trả lời không
đầy đủ các câu hỏi, cỡ mẫu trong nghiên cứu
này là 400 bà mẹ.
2.2.4. Kỹ thuật và công cụ thu thập số liệu
Từ tháng 12/2023 đến hết tháng 05/2024,
khi người bệnh đến khám tại khoa Sản đẻ,
sau khi người bệnh khám xong, nghiên cứu
viên phỏng vấn trực tiếp đối tượng nghiên
cứu đã chọn, mỗi cuộc phỏng vấn 15-20 phút
dựa trên bộ câu hỏi đã xây dựng. Bộ câu hỏi
đánh giá kiến thức, thực hành phòng chống
bệnh sởi, bao gồm 3 phần chính:
+ Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu:
tuổi, địa bàn sinh sống, tình trạng hôn nhân,
trình độ học vấn, nghề nghiêp
+ Phần kiến thức gồm các câu hỏi về
kiến thức chung về bệnh sởi, các biện pháp
phòng chống bệnh sởi, nguồn cung cấp thông
tin về bệnh sởi; cách chăm sóc, phòng ngừa
khi mắc sởi.
+Phần thực hành gồm các nội dung Thực
hành tiêm phòng cho bản thân trước khi
mang thai; kế hoạch tiêm phòng cho trẻ khi
trẻ đủ tháng. Tiêu chuẩn đánh giá được xây
dựng dựa theo bài giảng bệnh sởi trong giáo
trình bệnh học bệnh truyền nhiễm của tác giả
Nguyễn Văn Kính, hướng dẫn dự phòng
bệnh sởi của chương trình tiêm chủng mở
rộng, nghiên cứu của Mai Thị Lan Hương về
kiến thức phòng sởi của bà mẹ [1,16,52].
2.2.5. Phương pháp xử lý số liệu:
Dữ liệu nghiên cứu được nhập vào máy
tính và kiểm định bằng phần mềm
EpiData.Dữ liệu được chuyển sang phân tích
bằng phần mềm Stata.Chúng tôi sử dụng các
test kiểm định: Chi2, Fisher-exact test, t-test,
Pearsontest cho các biến phân phối chuẩn và
Mann-Whitney, Spearman-test cho các biến
phân phối không chuẩn
Đạo đức nghiên cứu: Đối tượng được mời
tham gia vào nghiên cứu được giải thích cụ
thể về mục đích, nội dung nghiên cứu và dựa
trên nguyên tắc đồng thuận tham gia nghiên
cứu. Mọi thông tin của đối tượng đều được
giữ bí mật và chỉ sử dụng cho mục đích
nghiên cứu. Đề tài đã được sự chấp thuận của
ban giám đốc bệnh viện Sản nhi Nghệ An. Đề
tài đã được Hội đồng thông qua đề cương của
trường Đại học Y khoa Vinh phê duyệt.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Độ tuổi trung bình của các bà mẹ trong
nghiên cứu là 30,2 ± 4,9, người ít tuổi nhất
20 tuổi, người lớn tuổi nhất 50; 59,5% có độ
tuổi từ 18-29 tuổi. Chủ yếu là dân tộc kinh
97,5%. 78,5% không theo tôn giáo nào,
11,8% theo thiên chúa giáo, 9,8% theo phật
giáo. Chủ yếu các đối tượng đến từ nông
thôn (74,8%). 30% đối tượng là nội trợ,
25,3% thất nghiệp, 24,5% công chức, viên
chức, 20,3% công nhân/nông dân. Tất cả đều
có 2 con và có hôn nhân ổn định.
Biểu đồ 3.1. Kiến thức của các bà mẹ về dự
phòng bệnh sởi (n=400)
Nhận xét: Biểu đồ 3.2 cho thấy tỷ lệ kiến
thức của bà mẹ về dự phòng bệnh sởi, tỷ lệ
không đạt nhiều hơn gấp đôi tỷ lệ đạt với
69%, tỷ lệ đạt chỉ chiếm 31%.
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
165
Bảng 3.1. Kiến thức của các bà mẹ về bệnh sởi (n=400)
Đặc điểm
n
%
Kiến thức về
đường lây
Hô hấp
320
80,0
Không biết
41
10,3
Máu
33
8,3
Da, niêm mạc
3
0,8
Tiêu hóa
3
0,8
Nhận thức về
sự nguy hiểm
của bệnh sởi
Nguy hiểm vì biến chứng, có thể tử vong
357
89,3
Không biết
41
10,3
Không nguy hiểm, tự khỏi
2
0,5
Nguyên nhân
mắc sởi
Do vi rút sởi
233
58,3
Do vi khuẩn sởi
72
18,0
Do thời tiết
55
13,8
Không biết
50
12,5
Triệu chứng
sởi
Ho
372
93,0
Sốt
319
79,8
Phát ban
133
33,3
Viêm kết mạc
8
2,0
Sưng hạch sau tai
5
1,3
Hạt Koplic
3
0,8
Biến chứng
của sởi
Viêm phổi
207
51,7
Hội chứng màng não
129
32,3
Viêm não
112
28,0
Tiêu chảy
33
8,3
Viêm tai giữa
7
1,8
Kiến thức của bà mẹ về đường lây truyền bệnh qua đường hô hấp cao nhất 80%, 10,3%
không biết sởi lây truyền qua đâu. 89,3% bà mẹ cho rằng bệnh sởi nguy hiểm vì biến chứng có
thể gây tử vong, 10,3% không biết vì sao bệnh sởi nguy hiểm. Kiến thức về nguyên nhân mắc
sởi là do vi rus sởi chỉ 58,3%. Kiến thức về triệu chứng thường gặp như phát ban sởi, viêm kết
mạc,… còn thấp, Kiến thức về biến chứng viêm phổi của bệnh sởi thấp 51,7%, viêm não 28%.
Bảng 3.2. Kiến thức của các bà mẹ về khả năng phòng bệnh sởi (n=400)
Đặc điểm
n
%
Phòng được
399
99,8
Không phòng được
1
0,2
Biết
305
76,3
Không biết
95
23,8
Phòng được
400
100,0
1 mũi
27
6,8
2 mũi
192
48,0
3 mũi
48
12,0
Không biết
133
33,2
6 tháng
75
18,8
9 tháng
293
73,3
≥12 tháng
3
0,8
Không biết
29
7,2
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
166
Gần như tuyệt đối bà mẹ cho rằng sởi có thể phòng dc (99,8%), 76,3% bà mẹ biết về miễn
dịch mẹ truyền sang con. Tất cả bà mẹ trong nghiên cứu đều cho rằng vắc xin sởi có thể
phòng được bệnh sởi,6,8% cho rằng phác đồ tiêm sởi có 1 mũi, 48% cho rằng phác đồ tiêm
phòng sởi có 2 mũi, 12% 3 mũi và 33,2% không biết phác đồ tiêm sởi có mấy mũi. 73,3% bà
mẹ cho rằng thời điểm tiêm vắc xin sởi mũi đầu là 9 tháng, 18,8% cho rằng 6 tháng, 0,8% cho
rằng trên 12 tháng và 7,2% trả lời không biết.
Bảng 3.3. Mối liên quan giữa kiến thức về dự phòng bệnh sởi và yếu tố dân tộc, tôn giáo, nơi
sống (n=400)
Kiến thức về dự phòng bệnh sởi
Đạt
n (%)
Không đạt
n (%)
OR
(KTC)
P
Tuổi
19-29
134 (63)
77(37)
1,8
(1,2-1,8)
0,007*
≥30
145 (75,5)
47 (24,5)
Học vấn
≤THCS
11 (45,8)
13 (54,2)
0,006*
THPT
82 (62,6)
49 (37,4)
Trung cấp/cao đẳng
109 (73,6)
39 (26,4)
Đại học/sau đại học
74 (76,3)
23 (23,7)
Nghề
nghiệp
Hiện đi làm
133 (74,3%)
143 (64,7%)
1,6
(1-2,4)
0,039*
Tạm thời không đi làm/thất nghiệp
46 (25,7%)
78 (35,3%)
Dân tộc
Kinh
274 (70,3)
116 (29,7)
0,9
(0,5-1,6)
0,001*
Dân tộc khác
2 (20)
8 (80)
Tôn giáo
Có
59 (68,6)
27 (31,4)
0,9
(0,6-1,6)
0,929
Không
217 (69,1)
97 (30,9)
Nơi sống
Thành thị
72 (71,3)
29 (28,7)
0,9
(0,5-1,4)
0,565
Nông thôn
204 (68,2)
95 (31,8)
Độ tuổi có mối tương quan thuận với
kiến thức đạt về dự phòng sởi, mối liên quan
có ý nghĩa thống kê (P<0,05, OR=1,8;
KTC:1,2-2,8).
Yếu tố dân tôc có liên quan tới kiến thức
dự phòng bệnh sởi, sự liên quan có ý nghĩa
thống kê (p<0,05; OR=0,0; KTC: 0,5-1,6).
Yếu tố học vấn có mối liên quan thuận
tới kiến thức về dự phòng sởi, người có trình
độ học vấn càng cao thì tỷ lệ kiến thức đạt
càng cao.
Yếu tố nghề nghiệp có mối liên quan có
ý nghĩa thống kê với kiến thức dự phòng sởi
(P<0,05, OR=1,6; KTC: 1-2,4). Trong nhóm
có việc làm tỷ lệ trả lời đạt chiếm 74,3%;
nhóm tạm thời không đi làm/thất nghiệp tỷ lệ
đạt chiếm 64,7%.
IV. BÀN LUẬN
4.1. Kiến thức dự phòng bệnh sởi
Tỷ lệ bà mẹ có kiến thức dự phòng sởi
đạt là 31%. Kết quả này của chúng tôi thấp
hơn với kết quả của Mai Thị Lan Hương khi
nghiên cứu này cho thấy có 97,6% kiến thức
đạt, chỉ 2,4% chưa đạt 2. Nghiên cứu của
Đoàn Văn Dương (2016) có kết quả 86,3%
đạt, 13,7% chưa đạt 3. Nghiên cứu của
Nguyễn Thị Thu Hường Năm 2014 nhận
thấy 39,5% bà mẹ có kiến thức dự phòng sởi
tốt, 54,3% kiến thức trung bình, 6,2% kiến
thức kém 4. Để có cái nhìn khách quan hơn
về vấn đề này, chúng tôi bàn luận sâu hơn
vào các câu hỏi sau. 80% bà mẹ trả lời đúng
sởi lây truyền qua đường hô hấp. Tỷ lệ này
cao hơn so với một số nghiên cứu khác.