Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển công nghiệp chế biến rau quả ở Việt Nam trong quá trình hội nhập

Chia sẻ: Nguyễn Vương Cường | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:212

Thêm vào BST

Báo xấu

169
lượt xem 46
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển công nghiệp chế biến rau quả ở Việt Nam trong quá trình hội nhập trình bày lí luận về phát triển công nghiệp chế biến rau quả ở Việt Nam trong quá trình hội nhập, phân tích thực trạng phát triển công nghiệp chế biến rau quả ở Việt Nam, phương hướng và biện pháp phát triển công nghiệp chế biến rau quả ở Việt Nam trong quá trình hội nhập.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển công nghiệp chế biến rau quả ở Việt Nam trong quá trình hội nhập

i Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng §¹i häc kinh tÕ quèc d©n tr−¬ng ®øc lùc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn rau qu¶ ë ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp Chuyªn ng nh: Kinh tÕ, Qu¶n lý v KÕ ho¹ch ho¸ KTQD M· sè: 5.02.05 5.02.05 luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. GS.TS. NguyÔn ®×nh phan 2. PGS.TS. Tr−¬ng ®oµn thÓ Hµ Néi - 2006
ii L I CAM OAN Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Nh ng s li u, tư li u, k t qu ưa ra trong Lu n án là trung th c và n i dung c a Lu n án chưa t ng ư c ai công b trong b t kỳ công trình nghiên c u khoa h c nào. Ngư i cam oan Trương cL c
iii M CL C TRANG PH BÌA L I CAM OAN M CL C B NG CH CÁI VI T T T DANH M C CÁC B NG DANH M C CÁC HÌNH V , SƠ M U....................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. NH NG V N LÝ LU N CHUNG V PHÁT TRI N CÔNG NGHI P CH BI N RAU QU TRONG I U KI N H I NH P ................................. 9 1.1. c i m và vai trò c a công nghi p ch bi n rau qu ....................................... 9 1.2. Xu th phát tri n và m t s ch tiêu ánh giá trình phát tri n c a công nghi p ch bi n rau qu ...................................................................... 21 1.3. Nhân t nh hư ng t i s phát tri n công nghi p ch bi n rau qu .................. 27 1.4. Kinh nghi m c a các nư c trong khu v c và trên th gi i trong phát tri n công nghi p ch bi n rau qu ........................................................... 45 CHƯƠNG 2. PHÂN TÍCH TH C TR NG PHÁT TRI N CÔNG NGHI P CH BI N RAU QU VI T NAM .................................................................................. 53 2.1. Sơ lư c quá trình hình thành và phát tri n công nghi p ch bi n rau qu Vi t Nam............................................................................................ 53 2.2. Th c tr ng phát tri n công nghi p ch bi n rau qu Vi t Nam...................... 57 2.3. ánh giá t ng quát s phát tri n công nghi p ch bi n rau qu Vi t Nam....................................................................................................... 102 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG HƯ NG VÀ BI N PHÁP PHÁT TRI N CÔNG NGHI P CH BI N RAU QU VI T NAM TRONG QUÁ TRÌNH H I NH P ........... 109 3.1. Quan i m phát tri n công nghi p ch bi n rau qu ....................................... 109 3.2. nh hư ng phát tri n công nghi p ch bi n rau qu ...................................... 110 3.3. Bi n pháp phát tri n công nghi p ch bi n rau qu Vi t Nam trong quá trình h i nh p................................................................................... 119 K T LU N VÀ KI N NGH ...................................................................................... 159 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH Ã CÔNG B ........................................................ 161 DANH M C TÀI LI U THAM KH O ....................................................................... 162 PH L C ................................................................................................................. 167
iv B NG CH CÁI VI T T T Vi t t t Nghĩa ti ng Anh Nghĩa ti ng Vi t CBTPXK Ch bi n th c ph m xu t kh u CNCBRQ Công nghi p ch bi n rau qu TNN u tư nư c ngoài EU European Union C ng ng kinh t Châu Âu FAO Food and Agricaltural T ch c lương th c th gi i Organisation GAP Good Agricaltural Pratices Công ngh nông nghi p tiên ti n GDP Gross Domestic Product T ng s n ph m qu c n i GSP Generalised System of H th ng ưu ãi thu quan ph c p Preferences ISO Internation Standard T ch c tiêu chu n hóa qu c t v Organisation ch t lư ng KNXK Kim ng ch xu t kh u LD Xí nghi p liên doanh v i nư c ngoài MFN The Most Favoured Nation Quy ch t i hu qu c NSCB & NM Nông s n ch bi n và ngh mu i SITC System of Inter - Trade Danh m c tiêu chu n ngo i thương classification theo H th ng phân lo i qu c t SMFs Smal and Moyen Các doanh nghi p quy mô v a và Enterprises nh SWOT Strengths/ Weaknes/ Ma tr n k t h p phân tích chi n lư c Opportunies/ Threats bên trong và bên ngoài TOWS Threats/ Opportunies/ Ma tr n ngư c k t h p phân tích Weaknes/ Strengths chi n lư c bên ngoài và bên trong TSP/N T n s n ph m/năm V.A/G.O Value Added/ Gross Ouput T l giá tr gia tăng so v i giá tr s n xu t công nghi p VEGETEXCO Vietnam National T ng Công ty Rau qu , nông s n Vegetable, Fruit and Vi t Nam Agricultural Product Corporation VNN 100% v n nư c ngoài VSATTP V sinh an toàn th c ph m XHCN Xã h i ch nghĩa
v DANH M C CÁC B NG STT Tên b ng Trang 1 B ng 1.1. Cơ c u kinh t và s d ch chuy n cơ c u kinh t Vi t Nam 16 2 B ng 1.2. Cơ c u hàng xu t kh u phân theo SITC (2000-2004) 18 3 B ng 1.3. Chính sách c a Nhà nư c tác ng n kh năng c nh tranh 45 c a doanh nghi p 4 B ng 2.1. Tình hình s n xu t s n ph m ch y u rau qu h p 57 5 B ng 2.2. T c phát tri n SXSP ch y u rau qu h p 59 6 B ng 2.3. Cơ c u m t hàng ho c nhóm m t hàng RQCB c a Vegetexco 59 2001 - 2004 7 B ng 2.4. T tr ng m t hàng d a so v i toàn b rau qu ch bi n c a 61 T ng Công ty Rau qu (1999 - 2004) 8 B ng 2.5. Công su t phân theo khu v c s h u v i quy mô công nghi p 70 9 B ng 2.6. S n ph m d a h p ch y u (1988 - 1994) 75 10 B ng 2.7. Kim ng ch xu t kh u nhóm m t hàng rau qu 77 11 B ng 2.8. T c phát tri n KNXK 1999 - 2004 77 12 B ng 2.9. Kim ng ch xu t kh u sang các th trư ng (1990 - 1994) 80 13 B ng 2.10. S n lư ng d a ch bi n c a T ng Công ty Rau qu giai 81 o n 1992 - 1994 14 B ng 2.11. Kim ng ch xu t kh u d a c a T ng Công ty Rau qu giai 82 o n 1992 - 1994 15 B ng 2.12. Kim ng ch xu t kh u d a giai o n 1995-1998 84 16 B ng 2.13. Kim ng ch xu t kh u các s n ph m d a c a T ng Công ty 85 rau qu (1995 -1998) 17 B ng 2.14. Kim ng ch xu t kh u d a ch bi n c a T ng Công ty rau 86 qu giai o n 1999 - 2004 18 B ng 2.15. M t s th trư ng xu t kh u d a ch bi n c a T ng Công ty 91 Rau qu Vi t Nam 19 B ng 2.16. Giá d a xu t kh u m t s nư c trên th gi i 93 20 B ng 2.17. KNXK d a h p sang th trư ng M 95 21 B ng 2.18. Tình hình XK rau qu giai o n 1999 - 2004 97 22 B ng 3.1. V n d ng phân tích ma tr n SWOT 114 23 B ng 3.2. V n d ng d báo KNXKRQ 117 24 B ng 3.3. K t qu d báo KNXK 118 25 B ng 3.4. K t qu c a câu h i 3 134 26 B ng 3.5. K t qu c a câu h i 4 134 27 B ng 3.6. K t qu c a câu h i 7 135 28 B ng 3.7. K ho ch u tư m r ng c a T ng Công ty Rau qu n 137 năm 2005 29 B ng 3.8. V n d ng ma tr n s n ph m/th trư ng 147
vi DANH M C CÁC HÌNH, SƠ STT Tên hình Trang 1 Hình 1.1. Tháp nhu c u c a Maslow 11 2 Hình 1.2. Cơ c u hàng xu t kh u phân theo SITC (2000 - 2004) 19 3 Hình 1.3. Nhân t nh hư ng theo mô hình kim cương c a M.Porter 28 4 Hình 1.4. Các y u t u vào s n xu t c a doanh nghi p 34 5 Hình 1.5. Các ngành có liên quan và h tr 43 6 Hình 2.1. Tình hình s n xu t s n ph m ch y u rau qu h p 58 (2000 - 2004) 7 Hình 2.2. K t qu th c hi n giá tr s n ph m d a so v i giá tr TSL 61 (1999 -2004) 8 Hình 2.3. Công su t phân theo khu v c s h u v i quy mô công nghi p 70 9 Hình 2.4. Mô hình s n xu t kinh doanh rau qu 73 10 Hình 2.5. S n ph m rau qu h p ch y u c a T ng Công ty Rau qu 75 (1988 - 1994) 11 Hình 2.6. Kim ng ch xu t kh u nhóm m t hàng rau qu (1999 - 2004) 78 12 Hình 2.7. Kim ng ch xu t kh u d a giai o n 1995 - 1998 84 13 Hình 2.8. Kim ng ch xu t kh u các s n ph m d a ch bi n c a 85 T ng Công ty Rau qu (1995 - 1998) 14 Hình 2.9. Kim ng ch xu t kh u d a ch bi n c a T ng Công ty Rau 87 qu giai o n 1999 - 2004 15 Hình 2.10. Giá d a xu t kh u c a Vi t Nam so v i bình quân c a 93 th gi i 16 Hình 2.11. Kim ng ch xu t kh u d a h p sang th trư ng M 95 17 Hình 2.12. Tình hình xu t kh u rau qu theo th trư ng năm 2002 98 18 Hình 2.13. Tình hình xu t kh u rau qu theo th trư ng năm 2003 98 19 Hình 2.14. Tình hình xu t kh u rau qu theo th trư ng năm 2004 98 20 Hình 3.1. D báo kim ng ch xu t kh u rau qu 119 21 Hình 3.2. Chu i cung ng - m i liên h gi a các doanh nghi p 144 22 Hình 3.3. Dây chuy n giá tr theo M.Porter 151 23 Hình 3.4. Giá tr gia tăng ngo i sinh 153 24 Hình 3.5. Năm lĩnh v c thu c giá tr gia tăng ngo i sinh 155
1 M U 1. Tính c p thi t c a tài lu n án Phát tri n công nghi p ch bi n nông s n là m t nh hư ng chi n lư c ư c ưu tiên hàng u trong chuy n d ch cơ c u ngành công nghi p. Trong ó công nghi p ch bi n rau qu là m t trong nh ng b ph n c u thành quan tr ng. M c dù t l ch bi n còn th p so v i m t s ngành ch bi n nông s n khác trong nư c cũng như các nư c trong khu v c ( ang d ng l i con s t 5% n 7 %), nhưng s n ph m rau qu ch bi n c a nư c ta ã kh ng nh ư c v th là m t trong nh ng nhóm m t hàng t kim ng ch xu t kh u tương i cao, góp ph n th c hi n chi n lư c xu t kh u cũng như công nghi p hoá hi n i hoá t nư c. Nh ng năm 70 và 80, s n ph m rau qu ch bi n c a Vi t Nam ch y u ư c xu t kh u sang Liên Xô và m t s nư c XHCN ông Âu. T i nh ng th trư ng này s n ph m rau qu ch bi n cũng ã kh ng nh ư c uy tín, c bi t có nh ng m t hàng ã t ng nh n ư c huy chương vàng t i h i ch qu c t lúc ó. Cu c kh ng ho ng kinh t và chính tr này ã có nh ng tác ng to l n t i n n kinh t Vi t Nam. Công nghi p ch bi n rau qu không n m ngoài tình tr ng ó. Th trư ng tiêu th rau qu ch bi n b thu h p m t cách áng k . Nhưng cũng t thách th c ó l i là cơ h i các doanh nghi p s n xu t kinh doanh trong ngành hàng rau qu i m i công ngh , tích c c tìm ki m và phát tri n ư c m t s th trư ng m i như Nh t b n, EU, M ... Tuy nhiên nh ng k t qu bư c u còn r t h n ch và khiêm t n. Hơn n a, vi c u tư i m i công ngh c a các nhà máy ch bi n chưa ư c quan tâm úng m c và tri t . i u ó nh hư ng l n t i năng su t, ch t lư ng cũng như chi phí s n xu t. Th c t trong th i gian qua công tác b o m nguyên li u rau qu cho ch bi n cũng g p không ít khó khăn. Có lúc các nhà máy ch bi n thi u nguyên li u m t cách tr m tr ng, ngư c l i cũng có lúc nơi này hay nơi
2 khác tình tr ng nguyên li u ư c u tư theo quy ho ch ph c v cho nhà máy ch bi n nhưng ã không ư c ưa vào ch bi n công nghi p theo mong mu n. i u ó gây nên nh ng thi t h i to l n cho ngư i tr ng nguyên li u rau qu mà c th là nông dân. ây là m t v n ã và ang gây nên r t nhi u b c xúc thu hút s quan tâm c a toàn xã h i. Nh ng th c tr ng phát tri n chưa b n v ng và n nh trên ch u s tác ng c a y u t chính sách phát tri n, c bi t là các chính sách vĩ mô. Nh ng chính sách v tài chính, i m i công ngh , xu t kh u. Hơn n a cũng xu t phát t thói quen tiêu dùng rau qu tươi s ng c a ngư i Vi t Nam cũng có nh hư ng không nh t i s phát tri n c a ngành công nghi p ch bi n này. T ó công nghi p ch bi n rau qu g p nhi u khó khăn trong s n xu t kinh doanh. Tình hình s n xu t công nghi p và tiêu th s n ph m rau qu ch bi n, c bi t là th trư ng nư c ngoài vài năm g n ây không n nh và có bi u hi n i xu ng. M t câu h i l n ư c t ra là t i sao chúng ta có nh ng ngu n l c r t ti m năng v nguyên li u rau qu c a vùng nhi t i, ngu n nhân l c khá d i dào, th trư ng u ra c a s n ph m rau qu ch bi n v n còn r ng m , nhưng ngành công nghi p ch bi n rau qu nư c ta l i chưa phát tri n m nh so v i m t s ngành ch bi n nông s n khác cũng như so v i m t s nư c trong khu v c và trên th gi i có cùng i u ki n? Theo chúng tôi mu n t n t i và phát tri n trong i u ki n c nh tranh m i c a quá trình h i nh p kinh t th gi i và khu v c òi h i công nghi p ch bi n rau qu ph i có nh ng thay i mang tính cách m ng v các m t như im i công ngh ch bi n phù h p, b o m nguyên li u rau qu cho ch bi n cũng như th c hi n có hi u qu khâu tiêu th s n ph m c th trư ng trong nư c và th trư ng nư c ngoài. Có nh ng v n c n tháo g , gi i quy t ph m vi các
3 doanh nghi p, nhưng cũng có nh ng v n c n phân tích và gi i quy t ph m vi vĩ mô như chính sách khuy n khích xu t kh u, quy ho ch vùng nguyên li u. 2. T ng quan các tài li u nghiên c u tài Ch nghiên c u v phát tri n công nghi p ch bi n rau qu ch bi n nhi u khía c nh, ph m vi không gian, i tư ng nghiên c u khác nhau trong th i gian qua ư c t ng quan l i như sau: - Chi n lư c thâm nh p th trư ng M , tài nghiên c u c p b , Ch nhi m PGS. TS. Võ Thanh Thu (5/2001)[51], trong ó có c p n nhóm m t hàng rau, c và qu trong chi n lư c thâm nh p vào th trư ng M trong i u ki n h i nh p, c bi t sau khi Hi p nh thương m i Vi t- M ư c ký k t. tài nghiên c u c nh ng cơ s lý lu n và th c ti n ph c v cho quá trình ho ch nh chi n lư c thâm nh p vào th trư ng M trong b i c nh Vi t Nam chu n b ký k t Hi p nh thương m i Vi t - M . Theo chúng tôi tài này xu t chi n lư c thâm nh p th trư ng M khi chưa ký k t Hi p nh, dù sao ó cũng m i ch là d báo, mong mu n. Th c t sau khi Hi p nh thương m i Vi t- M ã ký k t, r t nhi u v n ã n y sinh mà nh ng b t l i thư ng là v Vi t Nam. - M t s bi n pháp thúc y xu t kh u m t s rau qu n năm 2005 (Mã s 97- 78- 083), Ch nhi m tài: CNKT. HoàngTuy t Minh- Vi n nghiên c u Thương m i- B Thương m i, nghi m thu 17/2/2000[6]. tài ã nghiên c u t ng quan th c tr ng xu t kh u các s n ph m c a ngành hàng rau qu . Qua ó ã có ánh giá nh ng ưu i m và nh ng h n ch v xu t kh u rau qu c a Vi t Nam trong giai o n hi n nay. T ó các tác gi c a tài ã có nh ng xu t nh m thúc y công tác xu t kh u nhóm s n ph m r t ti m năng này n năm 2005. tài ch t p trung vào th trư ng xu t kh u. Theo chúng tôi n u quá nh n m nh n xu t kh u và s n ph m xu t kh u l i không có s c c nh tranh, trong khi ó th trư ng n i a y ti m năng l i b qua là m t h n ch c n gi i quy t ; - án y m nh xu t kh u rau qu th i kỳ 2001- 2010- B Thương m i
4 (2/2001)[5]. án ư c nghiên c u sau khi Th tư ng Chính ph ã có Quy t nh s 182/1999/Q - TTg phê duy t án phát tri n rau, qu và hoa, cây c nh th i kỳ 1999- 2010, trong ó m c tiêu xu t kh u vào năm 2010 là 1 t USD. án này cũng ư c t ch c nghiên c u sau khi Chính ph ã thông qua Chi n lư c xu t nh p kh u th i kỳ 2001- 2010, trong ó ph n u t kim ng ch 1,85 t USD v nhóm hàng này (bao g m c kim ng ch xu t kh u h t tiêu là 250 tri u USD). góp ph n tri n khai th c hi n các m c tiêu, nhi m v nêu trên, B Thương m i xây d ng án y m nh xu t kh u rau hoa qu th i kỳ 2010- 2010 nh m ki n ngh x lý các v n có liên quan trong s n xu t- tr ng tr t- ch bi n và xu t kh u rau qu , c bi t là các v n v chính sách, bi n pháp t o ngu n hàng có kh năng c nh tranh cao và tìm ki m m r ng th trư ng tiêu th nư c ngoài. Qua ó chúng ta cũng nh n th y i v i nhóm m t hàng rau qu trong ó có s n ph m ch bi n chưa ư c nghiên c u, gi i quy t ng b v i th trư ng n i a án quan tr ng này; - tài c a TS. Lê Th Hoàng- Vi n KTNN- B NN &PTNT (2001) [12]: Nghiên c u chính sách và gi i pháp phát tri n DNV& N trong b o qu n, ch bi n và tiêu th m t s s n ph m nông nghi p. i tư ng nghiên c u là SMEs th c hi n quá trình b o qu n và ch bi n các lo i nông s n ch y u, trong ó có nhóm s n ph m rau qu . tài nghiên c u v i nh ng cơ s lý lu n và d a trên nh ng k t qu kh o sát, i u tra th c t công phu; - tài : i u ki n y m nh phát tri n rau qu Vi t Nam [26] c a c GS. TS. Nguy n Th Nhã và m t s c ng tác viên (2002)- B KH T- V NN &PTNT. tài ư c nghiên c u khía c nh s n xu t nông nghi p, giai o n quan tr ng t o ngu n nguyên li u cho công nghi p ch bi n rau qu . Theo chúng tôi mu n phát tri n ngành hàng rau qu thì ngoài v n gi i quy t khâu s n xu t nguyên li u thì phát tri n công nghi p ch bi n là c n
5 thi t. Giá tr hàng nông s n có ư c nâng cao hay không chính là ch bi n và thương m i; - Chính sách và gi i pháp nâng cao giá tr gia tăng hàng nông s n xu t kh u c a Vi t Nam hi n nay(2005), tài nghiên c u c p b (B Thương m i). Ch nhi m tài: GS.TSKH. Lương Xuân Quỳ. tài ã nghiên c u d a trên cơ s lý lu n v giá tr gia tăng, m t ph m trù kinh t r t ư c chú ý nghiên c u th i gian g n ây. Trên cơ s lý lu n, tài ã phân tích và ánh giá v th c tr ng giá tr gia tăng c a m t s nông s n xu t kh u ch y u như g o, chè, cà phê, thu s n. T ó tài ã có nh ng xu t v các chính sách và gi i pháp nh m nâng cao giá tr gia tăng cho nh ng ngành hàng tương ng. Chúng tôi r t ng tình v i nh ng gi i pháp v các chính sách vĩ mô h tr . Theo chúng tôi ngoài cơ s lý lu n v giá tr gia tăng theo ti p c n chu i, cũng c n nh n m nh hơn n a n ti p c n h th ng trong gi i quy t v n giá tr gia tăng không riêng gì v i các ngành hàng nông s n, mà còn úng v i các ngành hàng khác. Trong tài nghiên c u ngành hàng rau qu cũng chưa ư c c p nghiên c u. - Nghiên c u c a TS. Bùi Th Minh H ng v i bài vi t: Nh n di n m t s nhân t xác nh thành công trong phát tri n ngành s n ph m t i Vi t Nam. Chúng tôi r t ng tình v i quan i m c a tác gi v i vai trò ch oc am t xích c u trong mô hình kim cương c a M.Porter i v i s phát tri n c a m t s ngành công nghi p Vi t Nam. Tuy nhiên theo chúng tôi các nhân t khác trong mô hình kim cương( u vào, c nh tranh hi n t i trong ngành, ngành có liên quan và h tr ) cũng c n t trong m i quan h tác ng qua l i v i nhau ch không thu n tuý ch là nhân t cung như tác gi ã kh ng nh; - H i ngh qu c t v chu i giá tr vùng i Tây Dương [65] ư c t ch c t i Dartmonth(Nouvell- Ecosse- Canada), trong ó có tham lu n c a GS. David Hughes, thu c i h c Luân ôn c p n giá tr gia tăng i
6 v i công nghi p ch bi n qu . ây là nh ng tài li u b ích chúng tôi có cái nhìn toàn di n hơn khi th c hi n lu n án. Tuy nhiên theo chúng tôi tác gi l i ch nh n m nh n m i liên k t gi a nhà s n xu t v i th trư ng u ra nh h th ng thương m i bán l phát tri n công nghi p h p mà không c p và nh n m nh n khâu gi i quuy t nguyên li u u vào là chưa tho áng; - Tài li u c a FAO v trái cây nhi t i, ( http://www.FAO.org/FAP.STA). ây là nh ng thông tin r t b ích chúng tôi có nhãn quan nhìn t ng th khi nghiên c u tài; - Tài li u nghiên c u tiêu dùng nư c u ng bình quân u ngư i t trái cây c a m t s nư c trên th gi i(International Trade Centre UNCTAD/WTO). Nh ng thông tin c a tài li u giúp chúng tôi có s so sánh, i chi u v i th c t c a Vi t Nam, ng th i cũng th y rõ hơn v xu hư ng phát tri n c a th trư ng rau qu ch bi n trên th gi i. Các tài trên là các công trình ã nghiên c u và ư c công b , chúng thu c nh ng tài c th khác nhau khía c nh này hay khía c nh khác c a lo i ch phát tri n ngành công nghi p ch bi n rau qu c a nư c ta và th gi i. Tuy nhiên vi c nghiên c u phát tri n công nghi p ch bi n rau qu trong nh ng b i c nh m i c a n n kinh t m , m c c nh tranh ngày càng quy t li t, h i nh p kinh t th gi i và khu v c phát tri n thì chưa ư c quan tâm nghiên c u nhi u. Hơn n a vi c phát tri n công nghi p ch bi n rau qu theo yêu c u v ch t lư ng, b n v ng cũng chưa ư c c p nhi u. Nh ng tư duy v chu i cung ng và chu i giá tr trong b i c nh h i nh p còn chưa ư c nghiên c u nhi u. T nh ng lý do trên tôi ã ch n tài: "Phát tri n công nghi p ch bi n rau qu Vi t Nam trong quá trình h i nh p". 3. M c ích nghiên c u c a lu n án M c ích c a lu n án là nghiên c u nh ng cơ s lý lu n v phát tri n
7 công nghi p ch bi n rau qu . T nh ng cơ s lý lu n ó nh m phân tích và ánh giá úng th c tr ng phát tri n công nghi p ch bi n rau qu Vi t Nam. Qua ó tìm ra nh ng y u kém cũng như nh ng nguyên nhân c khách quan và ch quan d n n nh ng m t còn h n ch . K t h p gi a lý lu n và th c ti n, lu n án ưa ra nh ng bi n pháp nh m phát tri n ngành công nghi p ch bi n rau qu Vi t Nam trên cơ s nâng cao kh năng c nh tranh c a s n ph m rau qu ch bi n trong quá trình h i nh p hi n nay. 4. Ph m vi nghiên c u và i tư ng nghiên c u c a lu n án Lu n án nghiên c u ngành công nghi p ch bi n rau qu trong ó t p trung ch y u vào T ng công ty rau qu (VEGETEXCO), nay thu c T ng công ty rau qu , nông s n. Lu n án nghiên c u các n i dung phát tri n công nghi p ch bi n rau qu t b o m nguyên li u ch bi n, u tư cơ s v t ch t, phát tri n th trư ng tiêu th cũng như nh ng v n liên k t kinh t nh m phát tri n công nghi p ch bi n rau qu . S n ph m d a ch bi n là m t hàng ư c t p trung nghiên c u ch y u v i t ng n i dung thích h p trong lu n án. Lu n án nghiên c u phát tri n công nghi p ch bi n rau qu các khía c nh kinh t , t ch c và k ho ch hoá phát tri n. Th i gian nghiên c u trong lu n án: s li u, tình hình ư c nghiên c u và kh o sát ch y u giai o n 2000- 2004. 5. Các phương pháp nghiên c u Lu n án ư c nghiên c u v i phương pháp tư duy chung nh t là duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s . H th ng phương pháp c th ã ư cv n d ng trong khi th c hi n lu n án. Các phương pháp c th bao g m: - Thu th p, nghiên c u ngu n tài li u th c p c trong nư c và ngoài nư c như sách, t p chí, các báo cáo t ng k t c a các doanh nghi p và cơ quan qu n lý chuyên ngành rau qu . Ngu n tài li u th c p ư c s p x p, phân t theo các ch ph c v cho quá trình nghiên c u.
8 - Phương pháp nghiên c u i u tra tr c ti p t i th c a có ngu n tài li u sơ c p. Chúng tôi ã tr c ti p trao i, ph ng v n m t s Giám c, các nhà qu n tr m t s doanh nghi p s n xu t kinh doanh rau qu , các cơ quan qu n lý nhà nư c thu c B NN&PTNT, B Công nghi p, B Thương m i. ây th c ch t là phương pháp chuyên gia ã ư c v n d ng khi nghiên c u lu n án. có cơ s cho bi n pháp phát tri n th trư ng trong nư c, chúng tôi ã v n d ng phương pháp i u tra thăm dò thái ngư i tiêu dùng ti m năng v i nhóm s n ph m rau qu ch bi n v i m u ư c l a ch n t i th trư ng Hà N i. B câu h i i u tra ã ư c thi t k , tham kh o, i u ch nh và hoàn thi n trư c khi g i cho nh ng ngư i ư c i u tra. - Phương pháp phân tích , i chi u và so sánh cũng ư c v n d ng trong quá trình nghiên c u lu n án. - Lu n án cũng ã nghiên c u và v n d ng m t s mô hình trong kinh t , c th chúng tôi ã v n d ng mô hình d báo c u th trư ng v i ch tiêu kim ng ch xu t kh u rau qu . Phương pháp d báo theo mô hình tuy n tính ư c l a ch n v n d ng. Chúng tôi cũng ã s d ng ph n m m SPSS trong quá trình th c hi n phương pháp nh m ưa ra nh ng k t qu nhanh chóng và có hi u qu . Ngoài ra các mô hình chu i giá tr , ma tr n s n ph m/ th trư ng cũng ư c lu n án nghiên c u và v n d ng. 6. óng góp c a lu n án - H th ng hoá nh ng lý lu n chung v phát tri n công nghi p ch bi n rau qu trong i u ki n h i nh p, trong ó mô hình kim cương c a M.Porter ư c v n d ng nghiên c u các nhân t nh hư ng t i s phát tri n công nghi p ch bi n rau qu ; - Phân tích và ánh giá úng th c tr ng phát tri n công nghi p ch bi n rau qu Vi t Nam và các y u t nh hư ng t i s phát tri n c a nó, c bi t là nh ng h n ch và thách th c, ch ra nh ng nguyên nhân làm cơ s th c
9 ti n cho các bi n pháp phát tri n hơn n a ngành công nghi p này trư c nh ng yêu c u h i nh p hi n nay Vi t Nam; - xu t m t s bi n pháp nh m phát tri n CNCBRQ trong i u ki n h i nh p hi n nay Vi t Nam. Chu i cung ng và chu i giá tr ã ư cv n d ng nghiên c u như nh ng công c xác l p nh ng căn c cho các bi n pháp phát tri n công nghi p ch bi n rau qu , c bi t là bi n pháp liên k t kinh t c trong nư c và v i nư c ngoài c a ngành hàng rau qu . 7. Gi i thi u b c c c a lu n án Ngoài ph n M u, K t lu n cũng như Ph l c, Lu n án ư c chia thành 3 chương: Chương 1. Nh ng v n lý lu n chung v phát tri n công nghi p ch bi n rau qu trong i u ki n h i nh p Chương 2. Phân tích th c tr ng phát tri n công nghi p ch bi n rau qu Vi t Nam Chương 3. Phương hư ng và bi n pháp phát tri n công nghi p ch bi n rau qu Vi t Nam trong quá trình h i nh p
10 CHƯƠNG 1 NH NG V N LÝ LU N CHUNG V PHÁT TRI N CÔNG NGHI P CH BI N RAU QU TRONG I U KI N H I NH P 1.1. ĐĐc ĐiĐm vĐ vai trò cĐa công nghiĐp chĐ biĐn rau quĐ 1.1.1. c i m c a công nghi p ch bi n rau qu Công nghi p ch bi n rau qu là m t trong nh ng phân ngành h p c a ngành công nghi p ch bi n. Theo cách phân lo i c a T ng c c th ng kê trên cơ s phân theo danh m c h th ng ngành kinh t qu c dân Ngh nh 75/CP, ngày 27 tháng 10 năm 1993 (VSIC) (Ph l c 3), công nghi p ch bi n nông s n bao g m 4 phân ngành, trong ó công nghi p ch bi n rau qu thu c nhóm phân ngành th nh t: +Phân ngành ch bi n lương th c, th c ph m và u ng; +Phân ngành ch bi n thu c lá và thu c lào; +Phân ngành ch bi n g ; +Phân ngành gi y và các s n ph m b ng gi y. V i cách phân lo i kim ng ch xu t nh p kh u theo cơ c u k ho ch Nhà nư c ư c chia thành 5 nhóm thì công nghi p ch bi n rau qu thu c nhóm 3 là: Hàng nông s n và nông s n ch bi n (Ph l c 2) V i cách phân lo i theo Danh m c tiêu chu n ngo i thương mã c p 1 ch s (SITC) thì công nghi p ch bi n thu c c hai nhóm A g i là Hàng thô hay m i sơ ch (nhóm 0- 4), trong ó nhóm 0 là Lương th c, th c ph m và ng v t s ng, còn nhóm B nó s thu c nhóm 6 g i là Hàng ch bi n ch y u phân theo lo i nguyên li u (Ph l c 1) Có m t cách phân lo i theo chương DM H th ng i u hoà (HS 96) thì
11 nhóm m t hàng ch bi n rau qu thu c mã 20 ư c g i là s n ph m ch bi n t rau qu . Cách phân lo i này g m 96 mã ngành chính th c và m t mã ngành b xung (Ph l c 4) Như v y t s k t h p m t s cách phân lo i ch y u ang ư c s d ng trong qu n lý và th ng kê kinh t trên, i tư ng “công nghi p ch bi n rau qu ’’ ư c s d ng chính th ng trong lu n án này. So v i ngành công nghi p ch bi n nói chung và công nghi p ch bi n nông s n nói riêng, công nghi p ch bi n rau qu có m t s c i m sau: - S n ph m và th trư ng: S n ph m rau qu ch bi n là m t hàng th c ph m ph c v cho nhu c u ăn u ng c a con ngư i, phân theo công d ng kinh t c a s n ph m thì s n ph m rau qu ch bi n a s thu c nhóm tư li u tiêu dùng. Tuy nhiên có m t s ít s n ph m rau qu ch bi n cũng có vai trò là s n ph m trung gian ch bi n m t s lo i s n ph m cu i cùng khác, ch ng h n nư c d a qu cô c ư c dùng làm nguyên li u s n xu t các lo i bánh k o, m ph m. S n ph m rau qu ch bi n là nhóm m t hàng r t a d ng và phong phú, có th phân thành m t s lo i ch y u sau: s n ph m óng h p, s y khô, mu i, sơ ch , nư c hoa qu . S n ph m rau qu ch bi n thu c nhóm m t hàng th c ph m và u ng nên th i gian b o qu n và s d ng có gi i h n nh t nh. Nh ng s n ph m rau qu ch bi n góp ph n tho mãn nhu c u v t ch t. Tuy nhiên có th x p nh ng m t hàng này vào nhóm s n ph m tiêu dùng cao c p ch không thu c nh ng m t hàng thi t y u như m t s lương th c, th c ph m khác, ch ng h n như g o, rau tươi ăn hàng ngày. u tư vào s n xu t s n ph m rau qu ch bi n có tính r i ro cao, l i nhu n th p. c i m này òi h i các nhà ho ch nh chính sách vĩ mô c n tính n trong s khuy n khích u tư vào khu v c này c a n n kinh t . N u theo cách phân lo i nhu c u c a Maslow thì nó thu c nhóm nhu c u
12 v t ch t và n m áy c a Hình 1. 1. T hoàn thi n Nhu c u ư c kính tr ng Nhu c u xã h i Nhu c u an toàn Nhu c u v t ch t (ăn, u ng, m c...) Hình 1. 1. Tháp nhu c u c a Maslow Theo Maslow nhu c u c a con ngư i ư c phân thành 5 lo i và ư c x p theo các b c như hình tháp. Nhìn chung con ngư i ta thư ng mong mu n ư c tho mãn các nhu c u b c th p trư c r i m i mong mu n ư c tho mãn các nhu c u b c thang trên. Nhưng trên th c t xu hư ng ó không ph i lúc nào và không ph i b t c ai cũng úng. B i l cũng có th c u v v t ch t chưa ư c tho mãn t t nhưng ngư i ta v n có nhu c u ư c an toàn, v n có nhu c u giao lưu v i công ng bên ngoài. ây là m t h n ch c a cách nh n nh và ánh giá c a Maslow v c u c a con ngư i i v i s n ph m tiêu dùng. i v i th trư ng nông s n, s n ph m rau qu ch bi n ư c x p vào lo i s n ph m cao c p. Theo[23], t ó c u c a s n ph m có m t s c trưng sau: Th nh t c u có m i quan h ngh ch v i giá c , có nghĩa là khi giá tăng
13 lên s làm cho c u v s n ph m rau qu ch bi n gi m xu ng và ngư c l i khi giá r và gi m xu ng s làm cho c u tiêu dùng nhóm s n ph m này tăng lên;Th hai, c u c a s n ph m này có quan h thu n v i thu nh p c a ngư i tiêu dùng. Khi thu nh p c a ngư i tiêu dùng tăng lên thì h s có xu hư ng mua nhi u hơn lo i m t hàng ch bi n này. Quy lu t m c c u theo nghiêng i xu ng: Khi giá c a m t m t hàng ư c nâng lên (trong i u ki n các y u t khác không thay i) thì lư ng c u v hàng hoá ó gi m xu ng. Nói cách khác, n u ngư i s n xu t quy t nh tung s lư ng m t m t hàng ra th trư ng hôm nay nhi u hơn hôm qua, trong i u ki n các y u t khác b ng nhau, thì ch có th bán ư c m t kh i lư ng l n hơn v i giá th p hơn ngày hôm qua. Như v y y u t giá c tác ng chính n c u, ngoài ra còn có m t s y u t khác như: thu nh p bình quân c a ngư i tiêu dùng, quy mô c a th trư ng hay là s h gia ình rõ ràng có tác ng n lư ng c u m i m c giá, giá c và tình tr ng có s n nh ng m t hàng khác, c bi t là các m t hàng thay th và cu i cùng là y u t thu c v ch quan g i là kh u v hay s thích c a ngư i tiêu dùng[29]. V th trư ng, i v i s n ph m rau qu ch bi n có m t s nét n i b t như sau: có th nói v m t l ch s thì s n ph m rau qu ch bi n trình th p thư ng g n v i nhu c u tiêu dùng c a ngư i nông dân trong b i c nh t cung t c p v th c ph m rau qu . Còn i v i các s n ph m rau qu ch bi n theo ki u công nghi p l n c bi t là các lo i rau qu h p thư ng g n v i th trư ng các thành ph , ô th cũng như các khu công nghi p. B i vì s phát tri n c a các ngành công nghi p ch bi n nông s n cũng g n li n v i vi c ph c v nhu c u tiêu dùng v các lo i lương th c, th c ph m ch bi n gia tăng c a quá trình ô th hoá. Như v y có th nói v i th trư ng ô th , khu công nghi p thì khách hàng ch y u c a s n ph m rau qu ch bi n thư ng có thu nh p tương i cao trong xã h i. Hay nói cách khác khách hàng thư ng
14 là nh ng ngư i có kh năng thanh toán cao. Là s n ph m thu c nhóm lương th c th c ph m nên th i gian b o qu n t sau khi s n xu t n khi tiêu dùng không ph i là dài như m t s hàng công nghi p tiêu dùng khác. T c i m này òi h i quá trình ch bi n, b o qu n c n tuân th nh ng yêu c u v VSATTP r t cao. Có như v y s n ph m m i gi ư c uy tín tho mãn nh ng òi h i ngày càng cao v ch t lư ng s n ph m c a th trư ng; - Nguyên li u ch bi n: Nguyên li u ch bi n ch y u là các lo i rau qu tương ng v i t ng vùng và ti u vùng khí h u, ch ng h n vùng nhi t i có d a, cam, v i, nhãn, chu i, dưa chu t, xoài, thanh long, cà chua, n m...;vùng ôn i có táo, lê, ào, m n, b p c i... S n ph m rau qu là lo i nông s n có tính th i v trong gieo tr ng và thu ho ch. Th i gian thu ho ch rau qu ng n, th m chí có nh ng lo i ch t n a tháng n m t tháng. Có nh ng lo i m t năm tr ng và thu ho ch m t v như v i, nhãn, chôm chôm, nhưng cũng có nh ng lo i m t năm tr ng và thu ho ch t hai v tr lên, ch ng h n d a, cam, cà chua, dưa chu t. Tuy nhiên dư i tác ng và v n d ng nh ng ti n b khoa h c công ngh ngư i ta có th h n ch b t ư c tính th i v c a m t s nông s n, trong ó có m t s lo i rau qu . Tính a d ng và phong phú c a các lo i nguyên li u rau qu òi h i và cho phép gi i quy t chính sách a d ng hoá s n ph m c a các nhà máy ch bi n. T ó t ra yêu c u cho vi c u tư công su t h p lý các nhà máy ch bi n, phương án s n ph m cũng như công tác nh v các ơn v s n xu t kinh doanh trong lĩnh v c này. Dư i góc ho ch nh các doanh nghi p ch bi n có th v n d ng mô hình chi n lư c s n xu t s n ph m h n h p theo mùa v . ây là m t mô hình chi n lư c r t ư c các nhà kinh doanh quan tâm là th c hi n vi c k t h p s n xu t các lo i s n ph m theo mùa v khác nhau, b xung cho nhau. Ví d , m t doanh nghi p ch bi n th c ph m, v a s n xu t và cung c p các s n