intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Luận văn tốt nghiệp Đại học: Trích ly β-Carotene và Lycopene từ bột Gấc bằng CO2 siêu tới hạn

Chia sẻ: Lamchanthinh Thinh | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:97

290
lượt xem
72
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tốt nghiệp Đại học "Trích ly β-Carotene và Lycopene từ bột Gấc bằng CO2 siêu tới hạn" được nghiên cứu với các nội dung: Giới thiệu, tổng quan, nguyên liệu và phương pháp nghiên cứu, kết quả bàn luận, kết luận và kiến nghị. Đề nắm vững hơn nội dung đề tài mời các bạn cùng tham khảo tài liệu.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Luận văn tốt nghiệp Đại học: Trích ly β-Carotene và Lycopene từ bột Gấc bằng CO2 siêu tới hạn

  1. LỜI CẢM ƠN Trƣớc tiên, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô Lê Thị  Kim Phụng  và thầy Hoàng Minh Nam, ngƣời đã tận tình truyền đạt những kinh nghiệm và  kiến thức nghiên cứu khoa học quý báu cũng nhƣ  tạo mọi điều kiện thuận lợi  nhất giúp em có thêm tri thức và hoàn thành tốt luận văn này. Trong những năm tháng học tập tại trƣờng Đại học Cần Thơ  thành phố  Cần Thơ, em đã đƣợc rất nhiều thầy cô hƣớng dẫn và truyền đạt những kiến   thức quý báu, em xin gởi lời cảm  ơn đến tập thể  các thầy cô khoa Công nghệ,   trƣờng Đại học Cần Thơ, đặc biệt là thầy cô bộ môn Công nghệ Hóa học. Em xin chân thành cảm ơn đến các anh chị  cán bộ phòng thí nghiệm trọng   điểm Công Nghệ  Hóa học & Dầu khí Đại học Bách khoa TP Hồ  Chí Minh đã  nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi giúp em thực hiện tốt luận văn này. Gia đình luôn là hậu phƣơng vững chắc, là động lực to lớn giúp em vƣợt   qua mọi khó khăn trong học tập và cuộc sống. Xin gửi lời cảm  ơn đến tập thể lớp Công nghệ hóa K35 và những ngƣời   bạn đã động viên, giúp đỡ em rất nhiều trong suốt thời gian học tập tại trƣờng  cũng nhƣ khi thực hiện đề tài.
  2. MỤC LỤC  CÁC KÍ HIỆU    VIẾT TẮT                                                                                          ......................................................................................     i  DANH    MỤC HÌNH                                                                                                   ...............................................................................................      ii  DANH    MỤC BẢNG                                                                                                  ..............................................................................................      v  MỞ    ĐẦU                                                                                                                  ..............................................................................................................       vi  CHƢƠNG 1:    GIỚI    THIỆU                                                                                      ..................................................................................      1 1.1 Đặt vấn đề.............................................................................................1 1.2  Đối tƣợng    nghiên cứu                                                                               ...........................................................................      2 1.3  Mục đích    nghiên cứu                                                                                  ..............................................................................      2 1.4  Nội dung    nghiên cứu                                                                                  ..............................................................................      2 1.5  Phƣơng pháp    nghiên cứu                                                                           .......................................................................      2  CHƢƠNG 2:    TỔNG    QUAN                                                                                     .................................................................................      3 2.1 Sơ lƣợc về gấc......................................................................................3 2.1.1 Đặc điểm sinh thái..........................................................................3 2.1.2  Thành phần    hóa    học                                                                            ........................................................................      5 2.1.3 β­carotene........................................................................................6 2.1.4 Lycopene..........................................................................................9 2.2  Phƣơng pháp nghiên cứu    trích    ly                                                             .........................................................       11 1.2.1 Phƣơng pháp trích ly bằng Soxhlet...............................................11 1.2.2 Phƣơng pháp ngâm dầm...............................................................12 1.2.3  Phƣơng pháp trích ly bằng dung môi siêu    tới    hạn                           .......................       13  CHƢƠNG 3: NGUYÊN LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP    NGHIÊN    CỨU                 .............       29 3.1  Nguyên liệu  và       hóa    chất                                                                          ......................................................................       29 3.1.1  Nguyên    liệu                                                                                       ...................................................................................       29
  3. 3.1.2  Hóa    chất                                                                                             .........................................................................................       31 3.2  Thiết bị    thí    nghiệm                                                                                  ..............................................................................       32 3.2.1  Thiết bị trích ly siêu    tới hạn                                                              ..........................................................       32 3.2.2  Thiết bị cô quay    chân    không                                                              ..........................................................       34 3.2.3  Thiết bị phân tích sắc  ký     l  ỏng hiệu năng cao    (HPLC)                     .................       35 3.3  Phƣơng pháp    nghiên cứu                                                                         .....................................................................       38 3.3.1  Sơ đồ        nghiên cứu                                                                              ..........................................................................       38 3.3.2 Quy trình trích ly β­carotene..........................................................39 3.4  Phƣơng pháp    tính toán                                                                             .........................................................................       42 3.4.1  Xây dựng    dƣờng    chuẩn                                                                    ................................................................       42 3.4.2  Điều kiện phân    tích HPLC                                                                ............................................................       43 3.4.1  Tính toán kết quả phân    tích HPLC                                                    ................................................       44 3.4.2  Xác định độ ẩm của    nguyên    liệu                                                      ..................................................       45  CHƢƠNG 4: KẾT QUẢ VÀ    BÀN LUẬN                                                             .........................................................       46 4.1  Độ ẩm    nguyên    liệu                                                                                  ..............................................................................       46 4.2  Trích ly    ­carotene     và     lycopene từ       màng gấc:                                         .....................................       46 4.2.1  Đánh giá nguồn    nguyên    liệu:                                                            ........................................................       46 4.2.2  So  sánh các ph   ƣơng pháp trích ly    ­carotene       và    lycopene                ............       57  CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ    KIẾN NGHỊ                                                           .......................................................       65 5.1  Kết luận                                                                                                   ...............................................................................................       65 5.2  Một số    kiến nghị                                                                                      ..................................................................................       66  TÀI LIỆU    THAM KHẢO                                                                                         .....................................................................................       67
  4. CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT HPLC: High Performance Liquid Chromatopraphy (sắc kí lỏng hiệu năng  cao) SFE: Supercritical Fluid Extraction (trích ly bằng dung môi siêu tới hạn) TC: Nhiệt độ siêu tới  hạn PC: Áp suất siêu tới
  5. DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Một số hình ảnh về gấc...........................................................................3 Hình 2.2: Gấc tẻ.......................................................................................................4 Hình 2.3: Gấc nếp....................................................................................................4 Hình 2.4 Cấu trúc phân tử của β­carotene................................................................6 Hình 2.5: Sơ đồ chuyển hóa β­carotene thành vitamin A........................................8 Hình 2.6: Cấu trúc phân tử của lycopene.................................................................9 Hình 2.7: Hàm lƣợng lycopene có trong một số loại trái cây và rau quả..............10 Hình 2.8: Mô tả hệ thống trích ly Soxhlet..............................................................11 Hình 2.9: Giản đồ pha trạng thái siêu tới hạn của một chất.................................14 Hình 2.10: Giản đồ pha của CO2............................................................................16 Hình 2.11: Tỷ trọng CO2  siêu tới hạn phụ thuộc vào nhiệt độ và áp suất............17 Hình 2.12: Sự thay đổi độ nhớt η của CO2  siêu tới hạn vào nhiệt độ và áp suất. 18 Hình 2.13: Ảnh hƣởng của nhiệt độ và áp suất tới độ nhớt của CO2 siêu tới hạn  và hệ số khuếch tán của chất tan...........................................................................19 Hình 2.14: Ảnh hƣởng của nhiệt độ đến hiệu suất thu hồi β­carotene từ phế  phẩm cà chua sử dụng CO2  siêu tới hạn................................................................21 Hình 2.15: Ảnh hƣởng của thời gian và kích thƣớc hạt đến quá trình trích ly β­  carotene từ cà rốt.....................................................................................................21 Hình 2.16: Sự phụ thuộc của kết quả thu cao hoa bƣởi vào thời gian trích ly.....22 Hình 2.17: Ảnh hƣởng của thời gian đến hiệu suất trích ly β­carotene từ gấc.....23 Hình 2.18: Khảo sát quá trình trích ly  ­carotene (1) và lycopene (2) sử dụng các  dung môi khác nhau................................................................................................24 Hình 2.19: Ảnh hƣởng của lƣợng CO2  sử dụng đến hiệu suất thu hồi  ­carotene  ở áp suất khác nhau, nhiệt độ 40 oC (A) và 50  oC (B)...........................................24
  6. Hình 3.1: Quy trình sơ chế bột màng gấc..............................................................30
  7. Hình 3.2: Thiết bị trích ly siêu tới hạn Thar SFE 100............................................32 Hình 3.3: Sơ đồ quy trình trích ly sử dụng thiết bị Thar – SFE.............................33 Hình 3.4: Thiết bị cô quay chân không...................................................................34 Hình 3.5 Thiết bị phân tích HPLC..........................................................................35 Hình 3.6: Sơ đồ hệ thống phân tích sắc ký lỏng hiệu năng cao............................36 Hình 3.7: Cột dùng cho HPLC................................................................................37 Hình 3.8: Sơ đồ nghiên cứu quá trình trích ly β­carotene từ gấc...........................38 Hình 3.9: Sơ đồ quy trình trích ly  ­carotene từ gấc..............................................39 Hình 3.10: Đƣờng chuẩn của β­carotene...............................................................42 Hình 3.11: Đƣờng chuẩn của lycopene..................................................................43 Hình 4.1: Đồ thị biểu diễn hàm lƣợng  ­carotene trích đƣợc từ..........................47 Hình 4.2: Kết quả phân tích HPLC của trích ly SFE  từ mẫu nguyên liệu 1........48 Hình 4.3: Kết quả phân tích HPLC của trích ly SFE  từ mẫu nguyên liệu 2........48 Hình 4.4: Kết quả phân tích HPLC của trích ly SFE + ethanol từ mẫu nguyên liệu   1 ..............................................................................................................................    49 Hình 4.5: Kết quả phân tích HPLC của trích ly SFE + ethanol từ mẫu nguyên liệu   2 ..............................................................................................................................    49 Hình 4.6: Kết quả phân tích HPLC của trích ly ngâm dầm từ mẫu nguyên liệu 1...  50 Hình 4.7: Kết quả phân tích HPLC của trích ly ngâm dầm từ mẫu nguyên liệu   2... 50 Hình 4.8: Kết quả phân tích HPLC của trích ly Soxhlet từ mẫu nguyên liệu  1        51 Hình 4.9: Kết quả phân tích HPLC của trích ly Soxhlet  từ mẫu nguyên liệu 2. . .51 Hình 4.10: Đồ thị biểu diễn hàm lƣợng lycopene trích đƣợc từ...........................52 Hình 4.11: Kết quả phân tích HPLC của trích ly SFE  từ mẫu nguyên liệu 1.......53 Hình 4.12: Kết quả phân tích HPLC của trích ly SFE  từ mẫu nguyên liệu 2.......53 Hình 4.13: Kết quả phân tích HPLC của trích ly SFE + ethanol từ mẫu nguyên  liệu  1......................................................................................................................54
  8. Hình 4.14: Kết quả phân tích HPLC của trích ly SFE + ethanol từ mẫu nguyên  liệu  2......................................................................................................................54 Hình 4.15: Kết quả phân tích HPLC của trích ly Soxhlet từ mẫu nguyên liệu 1. .55
  9. Hình 4.16: Kết quả phân tích HPLC của trích ly Soxhlet từ mẫu nguyên liệu 2...55 Hình 4.17: Kết quả phân tích HPLC của trích ly ngâm dầm từ mẫu nguyên liệu 1 .  56 Hình  4.18:  Kết  quả  phân tích  HPLC  của trích ly  ngâm  dầm  từ  mẫu  nguyên  liệu 2 . 56 Hình 4.19: Đồ thị biểu diễn hàm lƣợng β­carotene trích ly đƣợc.......58 Hình 4.20: Đồ thị biểu diễn hàm lƣợng lycopene trích ly đƣợc...........................59 Hình 4.21: Đồ thị biểu diễn hiệu suất trích ly  ­carotene và lycopene..................61 Hình 4.22: Đồ thị biểu diễn độ chọn lọc của các phƣơng pháp trích ly β­carotene  . 62 Hình 4.23: Đồ thị biểu diễn độ chọn lọc của các phƣơng pháp trích ly  lycopene..................................................................................................................63
  10. DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Hàm lƣợng β­carotene trong 100g thực phẩm ăn đƣợc.........................7 Bảng 2.2: Nhiệt độ và áp suất tới hạn của một số chất.......................................15 Bảng 2. 3: Một số đặc điểm của CO2...................................................................17 Bảng 2.4: Ảnh hƣởng của áp suất đến hiệu suất thu hồi β­carotene từ phế phẩm  cà chua dùng CO2  siêu tới hạn................................................................................20 Bảng 2.5: So sánh thành phần các chế phẩm trích ly hoa Huplon bằng CO2 siêu  tới hạn và bằng các kỹ thuật truyền thống............................................................27 Bảng 2.6: Hàm lƣợng tổng β­carotene và lycopene có trong bột gấc...................30 Bảng 3.1: Các loại hóa chất đƣợc sử dụng...........................................................31 Bảng 3.2: Khoảng tuyến tính đƣờng chuẩn của β­carotene.................................42 Bảng 3.3: Khoảng tuyến tính đƣờng chuẩn của lycopene...................................43 Bảng 4.1: Kết quả xác định độ ẩm........................................................................46 Bảng 4.2: Hàm lƣợng  ­carotene trích đƣợc từ 2 nguồn nguyên liệu khác nhau 46 Bảng 4.3: Hàm lƣợng lycopene trích đƣợc từ 2 nguồn nguyên liệu khác nhau...52 Bảng 4.4: Hàm lƣợng β­carotene và lycopene thu đƣợc từ các phƣơng pháp trích  ly ..............................................................................................................................    58 Bảng 4.5: Hiệu suất trích ly β­carotene và lycopene bằng các phƣơng pháp.......60 Bảng 4.6: Độ chọn lọc của các phƣơng pháp trích ly...........................................62
  11. MỞ ĐẦU Gấc là một thực phẩm thuốc độc đáo của Việt Nam. Sử  dụng gấc và các  chế phẩm của gấc sẽ góp phần phòng và điều trị bệnh thiếu vitamin A ở trẻ em   và tạo nguồn thực phẩm có chứa các chất kháng oxy hóa giúp ngăn ngừa nhiều  loại bệnh ung thƣ. Trong gấc có chứa hàm lƣợng β­carotene và lycopene rất cao,  là những hợp chất có giá trị sinh học cao và rất tốt đối với sức khỏe con ngƣời. Hiện nay có nhiều phƣơng pháp trích ly  ­carotene và lycopene từ gấc nhƣ  trích ly Soxhlet, ngâm dầm dung môi và trích ly siêu tới hạn. Nghiên cứu này đã  so sánh hiệu quả trích ly của các phƣơng pháp trên, đánh giá các ảnh hƣởng đến   quá trình trích ly  β­carotene và lycopene bằng CO2 siêu tới hạn. Khảo sát so sánh  giữa các phƣơng pháp trích ly β­carotene và lycopene nhƣng đặc biệt chú ý nhiều   tới phƣơng pháp trích ly siêu tới hạn. Do công nghệ  trích ly bằng lƣu chất siêu   tới hạn dùng trong trích ly các dƣợc chất và hƣơng liệu từ  ngồn thiên nhiên là  một kỹ thuật đang đƣợc phát triển cạnh tranh với các kỹ  thuật truyền thống do  ƣu thế  vƣợt trội, tạo các sản phẩm có độ  tinh khiết cao, giảm ô nhiễm môi   trƣờng và không để lại dƣ lƣợng hóa chất có hại cho sức khỏe con ngƣời, đây  là những tiêu chí quan trọng trong sản xuất các chế phẩm hóa dƣợc, mỹ phẩm và  thực phẩm. Hiệu quả của các phƣơng pháp ngâm dầm, Soxhlet, sử dụng n­hexane làm  dung môi và trích ly bằng CO2 siêu tới hạn có và không có dung môi hỗ trợ đƣợc  so sánh. Kết quả cho thấy, trích ly siêu tới hạn có dung môi hỗ  trợ có nhiều ƣu   diểm hơn các phƣơng pháp còn lại. Đồng thời, nghiên cứu này còn khảo sát các  nguồn nguyên liệu gấc khác nhau và phƣơng pháp sơ  chế  ban đầu nhằm đạt   hiệu suất thu hồi β­carotene và lycopene là cao nhất. Từ những kết quả này, có thể thực hiện các nghiên cứu sâu hơn về phƣơng  pháp trích ly  β­carotene và lycopene từ  gấc bằng CO2  siêu tới hạn để  có thể  chuyển đổi quy mô lên sản xuất công nghiệp.
  12. CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU 1.1 Đặt vấn  đề Từ  hàng ngàn năm trƣớc con ngƣời đã biết sử  dụng thảo dƣợc trong các   đơn thuốc chữa bệnh và tăng cƣờng sức khỏe, nhất là ở  Trung Quốc và Ấn Độ.  Đã có nhiều loại cây đƣợc sử dụng rộng rãi làm hƣơng liệu và thuốc chữa bệnh  nhƣ  bạc hà, cỏ  xạ  hƣơng, dừa cạn,... Ngày nay, bằng các kỹ  thuật hiện đại,  ngƣời ta đã xác định đƣợc nhiều hoạt chất có trong các thảo dƣợc. Những năm   gần đây, thế giới đang có xu hƣớng quay về với các hợp chất tự  nhiên, ƣu tiên  sử  dụng các hoạt chất tự  nhiên trong việc chăm sóc và bảo vệ  sức khỏe con   ngƣời. Và đã có nhiều công trình nghiên cứu từ  trƣớc đến nay thực hiện các  nhiệm vụ  phân tách, xác định cấu trúc và triển khai sản xuất tinh dầu và hoạt  chất sinh học từ nguồn thảo dƣợc Việt Nam. Trong đó, gấc là một loài cây đƣợc   trồng nhiều ở nƣớc ta. Giá trị  dinh dƣỡng của gấc rất cao nhƣng ngƣời ta vẫn   dùng chủ yếu trong thực phẩm chƣa đƣợc khai thác hết tìm năng của nó. Trong  gấc có chứa nhiều chất mà nổi bật là β­carotene, lycopene với hàm lƣợng cao. Nhƣ chúng ta đã biết β­carotene đƣợc chuyển hóa thành vitamin A trong cơ  thể  nên chúng còn đƣợc gọi là tiền tố  vitamin  A.  Vì vậy, sự  có mặt của  β­ carotene trong cơ thể giúp phòng tránh bệnh mù mắt, giúp tăng cƣờng thị lực. Nó  còn tăng cƣờng hệ miễn dịch, có tác dụng tốt đối với sự  tăng trƣởng, tái tạo  và  phát tiển của cơ thể. Ngoài ra, β­carotene còn có tác dụng ngăn ngừa các bệnh về  tim mạch  và  một số  bệnh ung thƣ  nhƣ  ung thƣ  phổi, ung thƣ  dạ  dày,… Bên   cạnh đó, trong gấc còn chứa nhiều lycopene một chất có khả năng chống oxi hóa   mạnh   nhất   trong   họ   carotenoid   nên   ức   chế   tế   bào   ung   thƣ   rất   hiệu   quả.  Lycopene có tác dụng  ức chế  các loại bƣớu lành cũng nhƣ ác tính, đƣợc dùng  trong chữa trị các loại ung thƣ tuyến vú, dạ dày, tuyến tiền liệt và hiện nay đang  đƣợc sử  dụng rộng rãi trong dƣợc phẩm và  mỹ  phẩm. Tuy nhiên, cơ  thể  con  ngƣời chúng ta không có khả  năng sinh ra  β­ carotene và lycopene nên cần phải  hấp thụ  chúng từ  các  nguồn thực  phẩm hàng ngày.  Cho nên việc  trích ly  β­ carotene và lycopene để ứng dụng vào một số sản phẩm trong công nghiệp dƣợc   và công nghệ thực phẩm là rất cần thiết. Một trong những công nghệ đƣợc dùng  để  tách lấy các  hợp  chất tự  nhiên đƣợc  ƣu tiên nghiên cứu, phát triển  và  ứng  dụng hiện nay đó là công nghệ trích ly bằng lƣu chất siêu tới hạn. Với những ƣu  thế  vƣợt  trội  so  với  các  phƣơng  pháp  truyền  thống  nhƣ  sản  phẩm  có  độ  tinh 
  13. khiết cao, giảm ô nhiễm môi trƣờng và không để lại dƣ lƣợng hóa chất có hại  cho sức khỏe con ngƣời. Trong các lƣu chất siêu tới hạn thì CO 2 đƣợc sử dụng  phổ biến hơn cả bởi ngoài đặc tính chung  CO2 còn là một chất dễ kiếm, rẻ tiền,   không duy trì sự  cháy. Nhƣng đối với những hợp chất cụ thể thì cần có những   điều
  14. kiện trích ly cụ  thể. Do đó, chúng ta cần nghiên cứu tìm ra những điệu kiện tối  ƣu cho việc trích ly các hợp chất có trong gấc mà đặc biệt là  β­carotene và   lycopene. Công nghệ này còn đặc biệt hiệu quả  khi áp dụng cho các đối tƣợng  tinh dầu quý và kém bền nhiệt. 1.2 Đối tƣợng nghiên cứu Các đối tƣợng nghiên cứu của đề tài bao gồm: ­ Nghiên cứu trên vật liệu là quả gấc. ­ Thiết bị trích ly siêu tới hạn Thar­SFE. ­ Quá trình trích ly CO2  siêu tới hạn. 1.3 Mục đích nghiên cứu Đề tài nghiên cứu nhằm mục đích: ­ Tách lấy β­carotene và lycopene từ màng gấc bằng phƣơng pháp trích ly  siêu tới hạn với dung môi là CO2. ­ So sánh các phƣơng pháp trích ly β­carotene và lycopene từ gấc. ­ Tối ƣu hóa quá trình trích ly β­carotene và lycopene. 1.4 Nội dung nghiên cứu ­ Đánh giá hàm lƣợng  ­carotene và lycopene thu hồi từ các nguồn khác nhau. ­ Khảo sát các phƣơng pháp trích ly  ­carotene và lycopene từ gấc. 1.5 Phƣơng pháp nghiên cứu Các phƣơng pháp nghiên cứu đề tài bao gồm: ­ Tìm hiểu lí thuyết về quá trình trích ly siêu tới hạn và những vấn đề có  liên quan đến trích ly. ­ Tìm hiểu hệ thống thiết bị trích ly siêu tới hạn Thar­SFE. ­ Thực hiện các thí nghiệm trên thiết bị trích ly siêu tới hạn. Tiến hành trích  ly β­carotene và lycopene từ bột màng gấc. ­ Thực nghiệm so sánh hiệu quả  trích ly  β­carotene  và  lycopene của các  phƣơng pháp trích ly khác nhau: ngâm dầm, Soxhlet, trích ly bằng CO 2  ở  trạng  thái siêu tới hạn.
  15. CHƢƠNG 2: TỔNG QUAN 2.1 Sơ lƣợc về  gấc 2.1.1 Đặc điểm sinh thái [3­7] Hình 2.1: Một số hình ảnh về gấc Gấc có tên khoa học là Momordica cochinchinensis, là loại cây bản địa của  Việt Nam, thuộc chi Mƣớp (Momordica) đắng họ  Bầu bí (Cucurbitaceae). Gấc  là cây nhiệt đới đƣợc trồng  ở  nhiều quốc gia vùng nhiệt đới. Ngoài tên gọi là   gấc tại Việt Nam, nó đƣợc gọi với nhiều tên khác nhau nhƣ  fak kao (ở  Thái  Lan), bhat kerala (ở Ấn Độ), mộc miết (ở Trung Quốc) và mak kao (ở Lào). Gấc là một loại cây đơn tính khác gốc, có cây đực  và cây cái riêng biệt. Cây  gấc leo khỏe, thân có thể dài đến 15m, thân dây có tiết diện gốc. Lá gấc mọc so  le, chia thùy khía sâu tới nửa phiến lá, nhẵn, xanh biếc, to bằng bàn tay và xòe  kiểu chân vịt, dài từ  8 – 18cm. Bên cạnh cuống lá có mọc các tay leo, tăng khả  năng bám vào cộc hoặc cây. Hoa có hai loại gồm có hoa cái và hoa đực. Hoa mọc  ở nách lá, màu vàng nhạt, đài hoa có màu xanh. Quả gấc hình tròn, màu lá cây, khi   chín chuyển sang màu đỏ cam, đƣờng kính quả từ 15 – 20cm. Vỏ gấc có gai rậm,   mỗi quả  thƣờng có sáu múi. Thịt gấc màu đỏ  cam, hạt gấc màu nâu thẫm, hình   dẹp, có khía. Gấc trổ hoa từ mùa hè sang mùa thu, đến mùa đông mới chín. Mỗi  năm cây gấc chỉ  thu hoạch đƣợc một mùa. Cây gấc phát triển mạnh   về  mùa  mƣa, đến mùa đông sau khi quả chín hết, lá rụng, những dây nhỏ  cũng khô héo   hết, đến giữa mùa đông năm sau lại đâm chồi nảy lộc. Chu kỳ gieo trồng từ chín  tháng đến một năm với tuổi thọ 15 – 20 năm. Ở Việt Nam, gấc đƣợc thu hoạch 
  16. từ tháng  mƣời  đến tháng hai. Sau khi thu hoạch, gấc có thể  bảo quản lên đến  một tháng ở  điều kiện môi trƣờng.  Cây  gấc  có  sức  chống  chịu  tốt,  chƣa  xuất  hiện sâu bệnh, ít bị chim chuột
  17. phá, ngoài ra thân và lá gấc có mùi hôi nên bò cũng không ăn. Gấc mọc bò trên các   giàn, bờ  rào, bụi tre. Trƣớc đây, gấc là loại cây hoang dại mọc  ở  nhiều vùng   nƣớc ta, đƣợc nhân dân ta chọn lọc đem về trồng từ lâu. Gấc đƣợc chia thành 2 loại: + Gấc nếp: trái to, có nhiều hạt, vỏ  trái có màu xanh gai to, ít gai, khi chín   chuyển sang màu đỏ  cam rất đẹp. Bổ  trái ra bên trong trái có màu vàng tƣơi,   màng bao bọc hạt có màu đỏ tƣơi rất đậm. + Gấc tẻ: trái nhỏ  hoặc trung bình vỏ  dày tƣơng đối ít hạt, gai nhọn, trái   chín bổ  ra bên trong trái có màu vàng nhạt và màng bao bọc hạt hoặc màu hồng  không đƣợc đỏ tƣơi nhƣ gấc nếp. Hình 2.3: Gấc nếp Hình 2.2: Gấc tẻ Tại Việt Nam, thịt gấc đƣợc sử dụng chủ yếu để nhuộm màu các loại xôi,  gọi là  xôi gấc. Vì sắc đỏ  nên xôi gấc đƣợc  ƣa chuộng trong những việc nhƣ  đình đám trong các dịp lễ tết hay cƣới hỏi. Ngƣời ta dùng màng hạt và hạt của  nó đánh với một ít rƣợu để trộn lẫn với gạo nếp sau đó đem thổi thành xôi, giúp  cho món xôi có màu đỏ  và thay đổi hƣơng vị. Nhiều phần của cây gấc nhƣ hạt,  tinh dầu, rễ đƣợc dùng làm thuốc đông y. Hạt gấc dùng để chữa các chứng bệnh   nhƣ mụn nhọt độc, viêm da thần kinh, trĩ,... Rễ gấc chữa tê thấp sƣng chân và lá  gấc dùng với tầm gửi đắp ngoài da làm thuốc tiêu sƣng tấy. Ngoài ra, dầu gấc có   tác dụng nhƣ  thuốc có vitamin A, dùng bôi lên các vết thƣơng ngoài da, chữa   bệnh khô mắt, quáng gà, tăng cƣờng thị lực.
  18. 2.1.2 Thành phần hóa học Dầu gấc là một loại tinh dầu đƣợc chiết tách  từ  quả  gấc. Dầu gấc tinh  khiết có chứa  β­carotene, lycopene, vitamin E   và  rất nhiều chất béo thực   vật  linoleic  14,7%; stearic 7,69%; palmatic 33,38%;... và các vi  chất rất cần thiết cho  cơ thể  con ngƣời. ­ β­carotene: cao gấp 1,8 lần so với dầu gan cá thu, 10 lần so với cà rốt, gấp  gần 20 lần so với đu đủ  chín, β­carotene có tác dụng chống lão hóa mạnh, đồng   thời bổ sung Vitamin A. ­ Lycopene: cao gấp 70 lần so với cà chua, đến mức có thể  kết tinh thành  tinh thể.  Là  chất thuộc họ  Carotenoid có khả  năng chống lão hóa, ngăn ngừa  chứng nhồi máu cơ tim. ­ Vitamin E  ở dạng  α­tocopherol: đây chính là vitamin E thiên nhiên nên có  tác dụng mạnh hỗ trợ sự phát triển của cơ quan sinh sản và làm đẹp da. ­ Acid Linoleic (omega 6): Còn gọi là vitamin F giúp bền vững thành mạch   máu, ngăn ngừa các bệnh về tim mạch, giúp hạ cholesterol máu. ­ Acid Oleic (Omega 9): giúp phát triển hệ thần kinh và các loại sợi có  Myelin. Đặc biệt tốt cho bà mẹ mang thai và cho con bú, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Ngoài ra, dầu gấc còn có các nguyên tố vi lƣợng nhƣ: coban, sắt, kẽm,  selen,... Một số công dụng của dầu gấc: ­ Phòng và chữa khô mắt, thoái hóa hoàng điểm, giúp mắt sáng và khỏe nhờ  vào tác dụng của β­carotene. ­ Chữa sạm da, nám da, mụn trứng cá, da khô, da nổi sần, tróc vảy. Có tác   dụng dƣỡng da, bảo vệ da, giúp da luôn hồng hào, tƣơi trẻ  và mịn màng. Tăng  sức đề  kháng cho da, chống lại các tác nhân gây hại từ  môi trƣờng cho da nhƣ  nắng nóng, khói bụi, ô nhiễm,... ­ Đặc biệt mát­xa dầu gấc phòng chống lão hóa da, ngăn hiện tƣợng cháy  nắng và gìn giữ làn da khỏe mạnh. β­carotene và lycopen là các  chất carotenoids,  loại chất chống oxy hóa thực vật có tác dụng dọn sạch thƣờng xuyên các sản  phẩm oxy hóa làm lão hóa da, gây ung thƣ da, gây các bệnh viêm nhiễm. ­ Phòng và chữa rụng tóc, làm tóc mềm mại.
  19. ­ Ngăn ngừa chứng viêm và phá hủy AND trong các tế  bào da khi tiếp xúc  ánh nắng. Kích thích sinh ra lớp mô mới, làm vết thƣơng mau lành, chữa các vết   bỏng, vết loét, nứt... Một số  nghiên cứu của các nhà nghiên cứu ngƣời Mỹ  đƣợc công bố  gần  đây cho thấy các hợp chất của  β­carotene, lycopen, vitamin E... có trong dầu gấc  có tác dụng làm vô hiệu hóa 75% các chất gây ung thƣ nói chung nhƣ ung thƣ vú,  ung thƣ tuyến tiền liệt. Các nghiên cứu gần đây cũng cho thấy rằng hàm hƣợng  protein trong gấc có tác dụng ngăn ngừa tế bào ung thƣ. Để  bảo quản dầu gấc ta cần tránh bị  ánh sáng chiếu vào, không nên để   ở  nơi  có nhiệt độ quá cao. 2.1.3 β ­carotene [8­11] Hình 2. 4 Cấu trúc phân tử của β­carotene β­carotene thuộc họ  carotenoids tồn tại trong tự nhiên. Carotenoids là một  họ  các hợp chất đƣợc cấu tạo từ  tám đơn vị  isoprene, trong phân tử  thƣờng có   40 nguyên tử Cacbon. Carotenoids là sắc tố tự nhiên tạo ra màu vàng, da cam, đỏ  trong rất nhiều loại hoa quả  trong đó có gấc. Con ngƣời ngày nay rất quan tân   nghiên cứu các hợp chất carotenoids và đã đạt đƣợc những kết quả không chỉ  về  ảnh hƣởng của chúng lên cơ thể sinh vật mà còn đƣa ra một số sản phẩm thuốc  và thực phẩm bổ sung hàng ngày. β­carotene là tiền  tố  của vitamin A tìm thấy trong thực vật. Trong cơ  thể  nếu dƣ lƣợng vitamin A thì sẽ bị đào thải, còn β­carotene đƣợc dự trữ trong gan   đến lúc cần thiết. Điều này có nghĩa là cơ thể  bạn không thể  dùng nó trực tiếp  nhƣ vitamin A, mà phải biến đổi nó qua dạng của vitamin A. β­carotene  ở dạng bột kết tinh có màu nâu đỏ, khối lƣợng phân tử  là 536,9  g/mol, nhiệt độ nóng chảy 180 – 183oC. β­carotene tan tốt trong một số dung môi  hữu cơ  nhƣ  hexane, chloroform, benzene; tan ít trong dầu thực vật và hầu nhƣ  không tan trong nƣớc cũng nhƣ  rƣợu. Ngoài ra,  β­carotene dễ  bị  biến đổi khi  tiếp xúc với ánh sáng và nhiệt độ cao.
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
8=>2