Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
165
MC Đ T CHĂM SC V THÔNG S ĐO LƯNG CHC NĂNG
CA NGƯI BNH SAU GHP THN
Nguyn Quang Huy1,2, H Th Như Xuân1, Lê Th Hạnh Phước2, Nguyn Th Băng Châu2
TM TT
Đặt vấn đề: Tự chăm sóc và thông số chức năng đóng vai trò quan trọng trong việc theo dõi và chăm sóc
người bệnh sau ghép thận.
Mc tiêu: Đnh gi mức đ tự chăm sóc, cc thông số chức năng và đc đim nhân khu học ca người
bệnh sau ghp thận.
Đối tượng v phương php: Nghiên cứu thống kê mô t 84 người bệnh đang theo dõi sau ghp ti phòng
khm ghp thận bệnh viện Ch Ry trong thời gian 01/05/2019 đn 01/08/2019. Bng câu hi 29-KTSMS (29-
item kidney transplant self-management scale) và cc thông số chức năng s đưc thu thập t thng thứ 2 đn 1
năm sau ghp thận.
Kt qu: Thông qua b câu hi v mức đ tự chăm sóc người bệnh sau ghp thận ca 84 trường hp trong
nghiên cứu cho thấy kh năng tự chăm sóc ca người bệnh khá cao với đim trung bình theo b câu hi 29-
KTSMS t 131.18 ± 12.18 đim. Các thông số chức năng nhìn chung nm ở mức giới hn bình thường.
Kt lun: Bng câu hi 29-KTSMS cho thấy hai lnh vực có đim số thấp nhất: phòng nga ri ro tim mch
26,2%, phòng nga ung thư da 34,5% và thông số chức năng Triglyceride 219,46 mg/dL nm ngoài ngưng
bình thường so với chun KDIGO. Điu này khuyn cáo nhân viên y t cn quan tâm tư vấn, hướng dn kin
thức và kỹ năng tự chăm sóc sau ghp thận cho người bệnh.
T kha: Ghp thận, mức đ tự chăm sóc, thông số chức năng
ABSTRACT
SELF-MANAGEMENT CAPACITY AND FUNDAMENTAL BIOLOGICAL LABORATORY
OF VIETNAMESE PATIENTS POST KIDNEY TRANSPLANT
Nguyen Quang Huy, Ha Thi Nhu Xuan, Le Thi Hanh Phươc, Nguyen Thi Bang Chau
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 25 - No. 5 - 2021: 165 - 172
Background: Self-management capacity and fundamental biological laboratory play an important role in
monitoring and caring process of patients after kidney transplantation.
Objectives: Evaluate the level of self-management capacity, the value of fundamental biochemical
laboratories and the demographics data of Vietnamese patients post kidney transplant.
Method: The descriptive research design with 84 patients follow up treatment and caring at Cho Ray
Hospital from 01/05/2019 to 01/08/2019. The 29-KTSMS (29-item kidney transplant self-management scale), the
biochemical laboratory results and demographic data collected from medical profiles of patients who received a
kidney transplant after 2 months to 1 year.
Results: The research findings supported that among 84 patients post kidney transplants, the self-
management capacity was high with the Meanscore of 29-KTSMS was 131.18 ± 12.18. Almost the biochemical
laboratory results following in three times tests generally in normal range.
1Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh 2Bnh vin Chợ Ry, Thành phố Hồ Chí Minh
Tc gi liên lc: TS.ĐD. Hà Thị Như Xuân ĐT: 0356435986 Email: xuanha@ump.edu.vn
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
166
Conclusions: The 29-KTSMS showed that two dimensions of Self-management at the lowest score were
cardiological risk prevention and skin cancer prevention with the frequency at 26.2% and 34.5% respectively.
Among biochemical laboratory results, only the Triglyceride with mean= 219.46 mg/dL was exceeded the
standard of KDIGO (2009). These findings suggested that the healthcare provider needs to educate more
knowledge and skills in these aspects in order to improve the patient’s self-management.
Keywords: kidney transplant, self-management, biochemical laboratory
ĐẶT VẤN ĐỀ
Vic tự chăm sóc và theo di các thông số
chức năng của người bnh sau ghp thận không
phải là khái nim mới. Tự chăm sóc là khái nim
chỉ v những hoạt động nm duy trì sức khỏe
người bnh sau ghp thận tại nhà như: quản lý
thuốc, theo di huyết áp, dấu hiu nhim trng,
hoạt động thể dục, giảm căng thng , lo lắng, chế
độ dinh dưng ph hợp, các mối quan h x hội,
nhận thức v hình ảnh bản thân(1). Thông số
chức năng nghĩa là duy trì n định các chức
năng sống của người bnh: nồng độ thuốc ức
chế min dịch, chức năng thận, đường huyết
máu, chức nặng gan, axit uric, chức năng m
máu và huyết áp trong các lần khám định kỳ.
Hơn 14.000 bài viết đ được xác định trong
MEDLINE v sự thay đi các thông số chức
năng của người bnh sau ghp thận làm lch lạc
hướng điu trị của bác sĩ(2). Nếu người bnh sau
ghp thận không tuân thủ sự tự chăm sóc và
theo di chức năng sống thì họ phải gánh chịu
rất nhiu hậu quả như nhim trng, mất thận
ghp và có nguy cơ tử vong(3). Tuy nhiên, vấn đ
tự chăm sóc và theo di thông số chức năng của
người bnh sau ghp thận vn chưa có một
nghiên cứu cụ thể nào trong lĩnh vực ghp thận.
Để có chất lượng cuộc sống lâu dài v mọi mặt ở
những người bnh sau ghp thận, chúng tôi đ
thực hin, báo cáo mức độ tự chăm sóc và thông
số đo lường chức năng của người bnh sau ghép
thận. Đây sẽ là bng chứng khoa học hữu ích
giúp xây dựng các chương trình can thip điu
dưng hiu quả cho người bnh sau ghp thận.
Mục tiêu
Đánh giá mức độ tự chăm sóc và thông số
chức năng của người bnh (NB) sau ghp thận.
ĐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHP NGHIÊN CU
Đối tượng nghiên cứu
Người bnh ≥18 tui sau ghp thận Người
bnh sau ghp thận t 2 tháng – 1 năm đang
điu trị và tái khám tại phng khám ghp thận
bnh vin Chợ Ry.
Tiêu chuẩn loại tr
Người bnh có biến chứng sớm sau ghp.
Người bnh t chối tham gia nghiên cứu. Người
bnh không hoàn thành câu hỏi nghiên cứu.
Người bnh không tiếp tục theo dõi hoặc chuyển
sang trung tâm ghép thận khác.
Phương pháp nghiên cứu
Thit k nghiên cứu
Nghiên cứu cắt ngang mô tả.
Phương php tin hành
Nghiên cứu sẽ được thực hin tại phòng
khám Ghép thận, bnh vin Chợ Ry. Nghiên
cứu viên gặp người bnh và giải thch mục đch
nghiên cứu sau đó mời người bnh tham gia.
Nếu người bnh đồng tham gia nghiên cứu,
nghiên cứu viên sẽ cho người bnh k vào bản
đồng thuận và hướng dn người bnh cách trả
lời và hoàn thành các bộ câu hỏi nghiên cứu. Các
thông số đo lường chức năng của người bnh
sau ghp thận sẽ được nghiên cứu viên ghi lại t
hồ sơ ngoại chn không số của người bnh sau
ghp thận được lưu tại phng khám ghp thận.
Công c thu thp số liệu
Công cụ thu thập số liu gồm 3 phần:
- Phần 1: thu thập thông tin NB (11 câu).
- Phần 2: đánh giá mức độ tự chăm sóc của
người bnh sau ghp thận bao gồm 29 câu hỏi
được sử dụng để đo lường hành vi tự chăm sóc
sau ghép thận của người bnh trong năm lĩnh
vực: quản lý thuốc (7 câu), phng nga rủi ro
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
167
tim mạch (6 câu), theo dõi sau ghép (6 câu), dự
phòng nhim trùng (6 câu), và phòng chống ung
thư da (4 câu) đ được thiết kế sn bởi tác giả
Chung SY (2018) có độ tin cậy (Cronbach’s
α=0,84)(1). Điểm của tng người bnh sẽ được
tnh theo thang điểm Likert scale số điểm tăng
dần t 1 đến 5 điểm theo mức độ đo lường hành
vi tự chăm sóc sau ghép thận của người bnh.
Tương ứng với "điểm 1 (Rất không đồng ý), 2
(Không đồng ý), 3 (Không chắc), 4 (Đồng ý), 5
(Hoàn toàn đồng )". Điểm của thang đo này
bng tng điểm của 29 câu. Tng điểm càng cao
chứng minh khả năng tự chăm sóc của người
bnh càng tốt. Theo nghiên cứu của Shu-Yu
Chung (2018) trên 150 người bnh thì điểm
trung bình v khả năng tự chăm sóc của người
bnh sau ghp thận là 67 điểm.
- Phần 3: đánh giá thông số đo lường chức
năng của người bnh sau ghp thận được ghi
nhận bắt đầu t tháng thứ 2 sau ghp thận và
trong 4 lần tái khám liên tiếp, mỗi lần tái khám
cách nhau 1 tháng.
Bin số nghiên cứu
“Tự quản lý ghép thận” khái nim chỉ v
những hoạt động nm duy trì sức khỏe người
bnh sau ghp thận tại nhà như: quản lý thuốc,
theo di huyết áp, dấu hiu nhim trng, hoạt
động thể dục, giảm căng thng, lo lắng, chế độ
dinh dưng ph hợp, các mối quan h x hội,
nhận thức v hình ảnh bản thân.
“Thông số chức năng” nghĩa là duy trì n
định các chức năng sống của người bnh bao
gồm các xét nghim: huyết học, sinh hóa, vi sinh,
nồng độ thuốc ức chế min dịch và huyết áp
trong các lần khám định kỳ.
Thống kê và xử lý số liệu
Các số liu được xử lý bng phần mm SPSS
20.0. Biến định tnh được biểu hin bng tần số
và t l %. Biến định lượng được biểu hin bng
số trung bình, phương sai và độ lch chun hoặc
trung vị nếu không có phân bố chun.
Y đức
Nghiên cứu đ được thông qua Hội đồng
Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học Đại học Y
Dược Thành phố Hồ Chí Minh, số 356/ĐHYD-
HĐ kngày 08/07/2019.
KT QU
Đc đim nhân khu học
Bng 1. Đc đim nhân khu học ca người bệnh sau
ghp thận (N=84)
Đc đim
Tỷ lệ %
Nhm tui
18-29
23,8
30-49
67,8
50-69
8,3
Gii tnh
Nam
67,9
N
32,1
Ngưi hin tng
Cng huyt thng
66,7
Không cng huyt thng
23,8
Cht no
6
Ngưng tun hon
3,6
Bnh vin ghp thn
Bnh vin Chợ Rẫy
85,7
Bnh vin 115
1,2
Bnh vin 103
1,2
Bnh vin Trung Ương Hu
7,1
Bnh vin Vit Đức
2,4
Bnh vin Vinmec Hà Nội
1,2
Bnh vin Xuyên
1,2
S ln ghp thn
Ln 1
97,6
Ln 2
2,4
Hôn nhân
Độc thân
31
Đ kt hôn
65,5
Ly dị
3,6
Sng cng
Một mình
7,1
Gia đình
91,7
Bn thân
1,2
Nơi sng
Thành ph
69
Nông thôn
31
Trình độ hc vn
Tiểu hc - Trung hc
8,3
Trung hc ph thông
31
Trung cp, Cao đng
28,6
Đi hc, sau đi hc
32,1
Ngh nghip
Nông dân - công nhân lao động
11,9
Nghiên cứu Y học
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
168
Đc đim
Tn s
Tỷ lệ %
Kinh doanh buôn bán
24
28,6
Công nhân viên chức văn phng
28
33,3
Nội trợ, ở nhà
21
25
Thu nhp
< 5 triu/ tháng
18
21,4
5 - 10 triu/ tháng
38
45,2
10 - 15 triu/ tháng
21
25
> 15 triu/ tháng
7
8,3
Kết quả Bng 1 cho thấy nhóm tui cao nhất
chiếm t l 69% là nhóm t 30 tui đến 49 tui.
Nam giới chiếm t l cao gấp đôi nữ giới, lần
lượt là 67,9%. 85,7% người bnh được ghp thận
tại bnh vin Chợ Ry với 66,7% người hiến thận
cng huyết thống. Ghp thận lần một là 97,6%.
Những người bnh sau ghp thận đ kết hôn là
65,6%. Số người bnh sau ghp thận sống cng
gia đình là 91,7% và phần lớn sinh sống tại thành
phố 69%. Trình độ văn hóa có t l % gần như
ngang nhau với 31% trung học ph thông, 32,1%
đại học - sau đại học, 28.6% trung cấp – cao đng
và 8,3% tiểu học. Cao nhất 33,3% người bnh là
công nhân viên chức – văn phng. Mức thu
nhập tài chnh t 5 triu đến 10 triu chiếm t l
cao nhất 45,2%.
Sự tự chăm sóc của người bệnh sau ghp thận
Bng 2. Sự tự chăm sóc ca người bệnh sau ghp
thận
B công cụ
N
Đim
thấp
nhất
Đim
cao
nhất
Đim
trung
bnh
Đ
lệch
chuẩn
Đ
lệch
Theo di sau
ghp
84
17
30
27,8
2,6
-1,3
Theo di nhim
trng
84
22
30
27,5
2,7
-0,4
Phng chng
ung thư da
84
12
20
17,2
2,5
-0,3
Sự tự chăm sc
84
88
145
131,1
12,3
-0,7
Quản lý thuc
84
23
35
32,6
3,0
-1,0
Phng ngừa rủi
ro tim mch
84
12
30
26,0
3,3
-0,9
Tng cộng có 84 đối tượng cho nghiên cứu.
Kết quả bộ câu hỏi tự chăm sóc của người bnh
sau ghp thận cho thấy: đa phần người bnh sau
ghp thận tự biết cách chăm sóc tốt cho bản thân
mình với điểm trung bình 131.18 điểm, độ lch
chun 12.184 (Bng 2).
Các thông số chức năng của người bệnh sau
ghp thận tại Việt Nam từ tháng thứ 2 sau ghp
đến 1 năm
Bng 3. Bng tóm tắt các thông số chức năng sống
trung bình ca người bệnh sau ghp thận (N=84)
Tên thông s chc
năng
Tng
trung bnh
Đ lệch
chuẩn
Đơn vị
Creatitin
1,4
0,4
mg/dL
eGFR
65,3
16,9
mL/min/1,73m2
Đưng huyt
90,1
24,7
mg/dL
CSA: C0
134,2
52,5
ng/mL
FK506
9,2
1,7
ng/mL
Triglyceride
219,5
90,1
mg/dL
Cholesterol
196,8
36,8
mg/dL
HDL
52,1
14,1
mg/dL
LDL
101,3
30
mg/dL
Acid Uric
6,9
1,5
mg/dL
ALT
25,1
15
U/L
AST
23,5
6,2
U/L
Na
141,6
33
mmol/L
K
3,7
0,4
mmol/L
Huyt áp tâm thu
127,2
15,4
mmHg
Huyt áp tâm trương
80,8
10,2
mmHg
Tng trung bình tất cả các thông số đo lường
chức năng của 84 người bnh sau ghp trong 4
lần tái khám liên tiếp, mỗi lần cách nhau 1 tháng.
Nhìn chung các giá trị của mỗi thông số nm
trong khoảng giới hạn bình thường như đúng
theo các khuyến cao hướng dn theo di và điu
trị người bnh sau ghp thận (Bng 3).
BN LUN
Đc đim nhân khu học chung về đối tượng
nghiên cứu
Tui: trong nghiên cứu 36,11 ± 8,9 tui.
Nhóm tui thường gặp t 30 tui đến 49 tui
chiếm nhiu nhất trong nhóm tui nghiên cứu
(67,9%). Có thể nói t l mắc bnh suy thận mạn
ngày càng tăng cao ở nhóm tui này và có thể
cho thấy bnh suy thận đang trên đà trẻ hóa ở
dân số Vit Nam.
Giới tnh: được phân bố cho hai nhóm nam
và nữ với 67,9% thuộc v nam giới chiếm t l
cao hơn nữ giới 32,1% trong nghiên cứu. Mặc d
có sự chênh lch v giới tính của người bnh sau
ghp nhưng t l sống ở những người bnh sau
ghp là nữ giới cao hơn so với nam giới. Thực tế
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 25 * Số 5 * 2021
Nghiên cứu Y học
Chuyên Đề Điều Dưỡng - Kỹ Thuật Y Học
169
cho thấy nữ giới quan tâm đến sức khỏe, tích cực
tìm kiếm các thông tin, b sung kiến thức để bảo
v và chăm sóc quả thận của mình tốt hơn nam
giới(4).
Đặc điểm chung: 84 đối tượng trong nghiên
cứu sau thống kê có 26 (31%) người bnh ghp
thận sống độc thân. Kết quả này cũng một phần
nào nói lên rng những người bnh chưa kết
hôn, sống một mình thì kết quả sức khỏe và vic
tuân thủ các chế độ điu trị, chăm sóc km(5).
Trình độ học vấn của người bnh sau ghp
thận rất quan trọng nói lên sự hiểu biết của họ v
bnh, những người bnh có trình độ học vấn
thấp dưới 12 năm cần phải xem xt kỹ trước khi
đưa vào danh sách chờ nhận thận. Nghiên cứu
đ chỉ ra rng trình độ học vấn có liên quan tích
cực với kiến thức v chăm sóc sức khỏe, hành vi
tuân thủ thuốc và sự sống sót của quả thận ghp
(6). Trình độ học vấn dưới 12 năm chiếm 8,3%
trong nghiên cứu. Điu này nói lên người bnh
có trình độ học vấn dưới 12 năm vn được ghp
thận nhưng cần phải có sự xem xt của hội đồng
ghp thận và cam kết của người bnh cũng như
người thân v sự tuân thủ chế độ điu trị và
chăm sóc.
Mức độ thu nhập của người bnh ghp thận
chỉ ở mức thu nhập trung bình t 5 triu đến 10
triu chiếm đến 38 (45,2%) trong tng số 84
người bnh trong nghiên cứu. Với mức độ thu
nhập này và người bnh đu sử dụng bảo hiểm
y tế, có thể đảm bảo cho người bnh đủ khả
năng chi trả khoản thuốc sau mỗi lần tái khám.
Nhưng kinh tế của người bnh vn có khả năng
ảnh hưởng đến chế độ chăm sóc tại nhà. Đó là
một vấn đ cần được tìm hiểu kỹ hơn trong các
nghiên cứu tiếp theo.
Mức đ chăm sóc của người bệnh sau ghp
thận
Quản lý thuốc của người bnh sau ghp t
câu QLT 1 - QLT 7 với số điểm trung bình 32,5 ±
3. Đ có 69% đạt số điểm trung bình t 32 điểm
trở lên. Theo một nghiên cứu cho thấy t l
không tuân thủ vic dng thuốc ở người bnh
ghép sau thận dao động t 15% đến 55%(7), và t
l chưa tuân thủ dng thuốc t nghiên cứu dao
động khoảng 31%. Những thống kê ban đầu
trong nghiên cứu này cho thấy rng người bnh
sau ghp thận họ đ quan tâm và thắc mắc cũng
như những vấn đ mà tác dụng của các thuốc
mà người bnh đang uống.
Phng nga ri ro tim mạch
Bnh lý tim mạch có thể nói là một trong ba
trường hợp gây tử vong cho người bnh trên
toàn cầu(8). Không chỉ thế bnh tim mạch vn là
nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở những
người bnh sau ghép thận. Trong phần lĩnh vực
phng nga rủi ro v tim mạch t câu RRTM 1 –
RRTM 6. Số điểm trung bình rủi ro v tim mạch
là 26 ± 3,3. Trong đó 57,2% số điểm t 26 điểm
trở lên và 26,2% người bnh trả lời đạt số điểm
tối đa 30 điểm. Cao huyết áp và rối loạn m máu
là một trong những nguyên nhân dn đến bnh
tim mạch ở những người sau ghp thận. Mặc d
các thông số v chức năng m máu và huyết áp
cho t l tốt và người bnh sau ghp vn luôn
theo di và điu trị nguy cơ v bnh tim mạch,
nhưng qua kết quả thống kê trong lĩnh vực
phng nga rủi ro v tim mạch cho ta thấy
người bnh vn chưa quan tâm nhiu v bnh
tim mạch.
Theo di sau ghp thn
Là một trong những vic làm mà người bnh
sau ghp thận phải luôn luôn phối hợp thật tốt
với nhân viên y tế để có duy trì quả thận ghp
của bản thân họ trong thời gian dài. Một số
nghiên cứu gần đây cũng cho thấy 47% số người
bnh không tuân thủ trong vic khám chữa bnh
định kỳ dn đến tn thương thận ghp(9). Với 6
câu t TDSG 1 - TDSG 6, điểm trung bình 27,8 ±
2,5, số điểm cao nhất là 30 điểm có tới 42,8% và
70,2% trường hợp có số điểm trung bình là 27
điểm. T những kết quả thống kê cho thấy rng
mức độ theo di sau khi đ ghp thận của người
bnh khá cao. Có thể thấy sơ bộ người bnh sau
ghp thận có quan tâm đến những vấn đ v
tng trạng của họ như huyết áp, cân nặng, lượng
nước tiểu và lịch hn tái khám.