TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
355
NGHIÊN CỨU HÌNH ẢNH CỘNG HƯỞNG TỪ SỨC CĂNG KHUẾCH TÁN
Ở NGƯỜI BỆNH ALZHEIMER VIỆT NAM
Nguyễn Đăng Hải1, Phạm Đình Đài1, Đặng Phúc Đức1,
Đỗ Đức Thuần1, Đặng Minh Đức1, Phan Thế Hà1,
Nguyễn Đăng Cương1, Nguyễn Duy Bắc2, Lâm Khánh3
TÓM TẮT46
Mục tiêu: Đánh giá biến đổi chất trắng não
người bệnh Alzheimer (AD) bằng cộng hưởng từ
sức căng khuếch tán (DTI). Đối tượng và
phương pháp: nghiên cứu cắt ngang. Tái tạo
hình ảnh 7 đường dẫn truyền chính của 32 bệnh
nhân (BN) Alzheimer người Việt Nam và 30
người nhóm chứng bằng DTI 3.0 Tesla. Kết quả:
Tuổi trung bình (68,78±7,86), từ (56-85 tuổi).
Nam/nữ (13/19), tuổi trung bình ở nhóm chứng
(70,53±6,17), Nam/nữ (16/14), không có sự khác
biệt giữa hai nhóm về độ tuổi và tỷ lệ giới
(p=0.34 và 0,63). Tái tạo 7 bó chất trắng gồm: bó
(vỏ-tuỷ, vỏ-tiểu não, đồi thị-vỏ não, trán-chẩm,
thái dương-chẩm, hồi đai và thể chai (gối thể chai
và lồi thể chai) với các chỉ số: số lượng sợi, chiều
dài sợi, số voxel, FA và ADC ở nhóm người
bệnh Alzheimer và nhóm chứng. Tổn thương bó
thần kinh ở người bệnh AD so với nhóm chứng ở
4 bó với biểu hiện giảm FA gồm: bó (trán-chẩm,
thái dương-chẩm, hồi đai và phần gối-lồi chai).
Không có sự khác biệt ở 3 bó (vỏ-tuỷ, đồi thị-vỏ
não, vỏ-tiểu não). Chỉ số FA bó hồi đai trái có
giá trị tin cậy nhất trong chẩn đoán có bệnh
Alzheimer, diện tích dưới đường cong: 0,856;
p=0,000, độ nhạy 63%, độ đặc hiệu 97%. Kết
1Bệnh viện quân y 103
2Học viện Quân y
3Bệnh viện Trung ương Quân đội 108
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Đăng Hải
Email: bsntndhai@gmail.com
Ngày nhận bài: 10/8/2024
Ngày gửi phản biện: 12/8/2024
Ngày duyệt bài: 22/8/2024
luận: Có thể phát hiện biến đổi tính toàn vẹn của
chất trắng ở người bệnh Alzheimer bằng DTI.
Biến đổi vi cấu trúc của bó hồi đai trái gợi ý mắc
bệnh Alzheimer. Cần các nghiên cứu khác để
đánh giá.
Từ khóa: bó chất trắng, cộng hưởng từ sức
căng khuếch tán (DTI), Alzheimer.
SUMMARY
STUDY ON DIFFUSION TEHSOR
IMAGING IN VIETNAMESE
ALZHEIMER'S PATIENTS
Objective: To assess the characteristics of
White matter of Vietnamese Alzheimer's disease
(AD) patients with 3 Tesla Tesla diffusion tensor
imaging (DTI). Subject and method: The cross-
sectional study was conducted on 32 Vietnamese
AD, compared with 30 normal subjects (NS). We
reconstructed and tested the association between
WH in 7 major fiber tracts based on Region of
interest (ROI) method by using MRI 3.0 Tesla.
Result: the Mean (± SD) age of AD patient:
68,78±7,86, max age: 85 years old, min age: 56
years old; Male/female: 13/19, the Mean (± SD)
age of NS: 70,53±6,17 years old, Male/female:
16/14 no statistically significant difference
between age, male and female (p=0.34 và 0,63,
respectively). We reconstructed 7 white matter
tracts including: corticospinal tract, cortico-
ponto-cerebellar tract, thalamocortical tract,
superior longitudinal fasciculus (SLF), inferior
longitudinal fasciculus (ILF), cingulum (C) and
corpus callosum (includes: genu and splenium)
with quantitative measures: number of fibers,
fiber length, voxels, FA and ADC in AD group
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
356
and control group. we found microstructural
changes in AD compared to the control group in
4 tracts with reduced FA, including: SLF, ILF,
cingulum and genu-splenium of corpus callosum,
no difference was seen in the last 3 fiber tracts.
The FA of left cingulum had the most reliable
value in diagnosing Alzheimer's disease, area
under the curve: 0.856; p=0.000, sensitivity 63%
and specificity 97%. Conclusion: The results of
our study suggest that white matter integrity in
Vietnamese Alzheimer patients. The
microstructure changes of left ILF suggest
diagnosis of AD. Futher studies are needed.
Keywords: fiber tract, DTI, Alzheimer
Disease.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh Alzheimer (AD) là một dạng rối
loạn thoái hoá thần kinh nguyên phát không
hồi phục, chủ yếu xảy ra ở người lớn tuổi, là
nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sa sút trí tuệ
(SSTT)[1]. Gần đây, các kỹ thuật dựng hình
thần kinh dành riêng cho cấu trúc chất trắng
(các đường dẫn truyền thần kinh) trong đó
chụp cộng hưởng từ sức căng khuếch tán
(DTI) dựa trên sự khuếch tán bất đẳng hướng
(anisotropy) các phân tử nước trong các sợi
trục [2, 3] đã được quan tâm nghiên cứu. Ở
Việt Nam, nghiên cứu DTI dựa trên phân
tích vùng (ROI) nhằm đánh giá các chỉ số
trong DTI (số lượng sợi, chiều dài sợi, số
voxel, FA và ADC trong tái tạo bó thần kinh)
đơn lẻ (bó tháp hay bó vỏ tuỷ) trong đánh giá
hình thái và vi cấu trúc ở nhóm người khoẻ
mạnh và nhóm người bệnh [4, 5] mặc dù
được quan tâm nhưng chưa có nghiên cứu
nào trên người bệnh AD. Chúng tôi tiến hành
nghiên cứu này nhằm “Đánh giá biến đổi
chất trắng trong não người bệnh Alzheimer
Việt Nam bằng cộng hưởng từ sức căng
khuếch tán 3.0 Tesla”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Gồm 32 BN Alzheimer (AD) không mắc
các bệnh lý về não hoặc tổn thương về thần
kinh khác và 30 người nhóm chứng không
mắc bệnh tâm thần kinh.
Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân
Nhóm nghiên cứu: Bệnh nhân AD được
chọn theo tiêu chuẩn DSM 5, được xác định
chẩn đoán, theo dõi và khám định kỳ tại
Bệnh viện Lão khoa Trung ương.
Nhóm chứng: người không mắc các bệnh
lý tâm thần kinh.
Tất cả các đối tượng nghiên cứu được
được khám lâm sàng, chụp MRI với các
chuỗi xung cơ bản và xung DTI cùng với làm
các xét nghiệm cần thiết để loại trừ các bệnh
lý có thể ảnh hưởng tới vị trí, cấu trúc bó
thần kinh như: Parkinson, đột quỵ, u não, não
úng thủy, bệnh Huntington, bệnh Pick và
giang mai.
Tiêu chuẩn loại trừ: Nhóm AD: tất cả
đối tượng khi được phát hiện mắc một trong
các bệnh lý gây tổn thương hệ thần kinh
ngoài bệnh lý Alzheimer được loại khỏi
nghiên cứu. Nhóm chứng: mắc bất kỳ một
bệnh thần kinh - tâm thần.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang có
đối chứng.
Chọn cỡ mẫu: thuận tiện
Phương tiện nghiên cứu: Máy chụp cộng
hưởng từ Achieva 3T (Phillips, Hà Lan) có
coil sọ 16 kênh có phần mềm chụp DWI và
DTI. Trạm xử lý hình ảnh với phần mềm
Extended MR Workspace 2.6.3.2.
Kỹ thuật chụp cộng hưởng từ DTI: Thực
hiện các lớp cắt ngang từ nền - đỉnh sọ với
các chuỗi xung cơ bản T1W, T2W, FLAIR.
Thực hiện chuỗi xung DWI và chuỗi xung
DTI 32 SENSE với các thông số: TR:
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
357
10172ms, TE: 93ms, gradient thăm dò
khuếch tán ở 32 hướng, b0 và b1000 s/mm2,
ma trận 128x128, FOV: 230x230 mm, chiều
dày lớp cắt 2mm, cắt liên tiếp, kích cỡ voxel
1,8x1,8x2 mm.
Kỹ thuật tái tạo hình bó thể chai trong
não: Sử dụng các bộ dữ liệu phim chụp DTI
để có được bản dựng lại 3D của bó thần kinh
trong não để xây dựng lại quỹ đạo của các bó
từ nguyên ủy đến hết hành não. Để tái tạo lại
toàn bộ các bó một bên não, chúng tôi dựng
bản đồ FA 2D (fractional anisotropy) trên
máy trạm, chọn các vùng quan tâm chính
(ROI) là vị trí của từng bó riêng biệt trên bản
đồ FA trên các lát cắt trục trên dưới (axial),
trước sau (coronal) hoặc phải trái (Sagittal).
Từ hình ảnh 3D, phần mềm xác định vị trí,
đặc điểm bó đã dựng được.
Bó vỏ - tuỷ: 4 ROIs
Bó đồi thị - vỏ não: 3 ROIs
Bó Trán – chẩm: 3ROIs
Bó vỏ - tiểu não: 3 ROIs
Bó thái dương – chẩm: 3 ROIs
Hồi đai: 3 ROIs
Thể chai: 2 ROIs
Hình 1. Vị trí đặt ROIs các bó thần kinh
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
358
Phương pháp xử lý số liệu: phần mềm
SPSS 20.0.
Các biến định tính và định lượng được
biểu diễn và tính toán thống kê theo thuật
toán phù hợp. Sử dụng đường cong ROC,
tính diện tích dưới đường cong AUC, tìm độ
nhạy độ đặc hiệu, điểm cắt về giá trị dự báo
của các biến liên tục, chọn biến có diện tích
dưới đường cong lớn nhất là biến có giá trị
nhất cho chẩn đoán bệnh, với giá trị AUC
0,8 được xem là giá trị tốt, từ 0,6 và <0,8 là
tạm được, <0,6 là không có giá trị cho chẩn
đoán. Giá trị p < 0,05 được coi là có ý nghĩa
thống kê.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung nhóm bệnh nhân nghiên cứu
Bảng 3.1. Đặc điểm tuổi trung bình của nhóm AD và nhóm chứng
Tuổi
Nhóm AD (n=32)
Nhóm chứng (n=30)
p
Số năm mắc AD
Mean ± SD
68,78±7,86
70,53±6,17
0,34
4,28±2,50
Min
56
58
-
1
Max
85
86
-
13
Tuổi trung bình của nhóm AD (68,78±7,86) tuổi, nhóm chứng (70,53±6,17)(p=0,34); tuổi
cao nhất và nhỏ nhất ở nhóm AD và nhóm chứng lần lượt là: 85-56 tuổi, 86-58 tuổi. Số năm
mắc bệnh AD (4,28±2,5) năm, nhiều nhất: 13 năm và ít nhất: 1 năm.
Bảng 3.2. Đặc điểm phân bố về giới
Giới tính
Nhóm chứng (n,%)
p
Nam
14(46,70)
Pchi-squre=0,63
Nữ
16(53,30)
BMI (X ± SD)
22,09±1,62
0,26
Tỷ lệ nam/nữ ở nhóm AD/nhóm chứng: 13/19(40,60/59,40%) và 15/16(46,70/53,30%);
BMI của nhóm AD và nhóm chứng lần lượt là 21,65±1,49 và 22,09±1,62, (p=0,26).
3.2. Đặc điểm về DTI bó thần kinh bệnh nhân Alzheimer
Bảng 3.3. Đặc điểm các giá trị DTI bó vỏ - tủy hai bên phải, trái nhóm AD
Giá trị
Phải (n=32)
(X ± SD)
Trái (n=32)
(X ± SD)
P
Pnhóm AD- nhóm chứng
Phải
Trái
Số lượng sợi
271,53±184,14
275,81±181,91
0,91
0,004
0,000
Chiều dài sợi
112,13±17,26
112,47±18,48
0,84
0,052
0,005
Voxel
545,75±266,87
562,43±239,39
0,69
0,003
0,000
FA
0,47±0,03
0,48±0,03
0,001
0,56
0,59
ADC
0,90±0,12
0,88±0,14
0,20
0,007
0,003
Bó vỏ-tuỷ 2 bên có xu hướng khá tương đồng: số lượng sợi, chiều dài sợi, voxel và ADC
khác biệt giữa 2 nhóm có ý nghĩa, (p <0,05); FA khác biệt không có ý nghĩa: (p>0,05), trừ bó
vỏ tuỷ bên phải không có sự khác biệt giữa 2 nhóm.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
359
Bảng 3.4. Đặc điểm các giá trị DTI bó vỏ - tiểu não hai bên phải, trái nhóm AD
Giá trị
Phải (n=32)
(X ± SD)
Trái (n=32)
(X ± SD)
P
Pnhóm AD- nhóm chứng
Phải
Trái
Số lượng sợi
390,90±275,37
326,90±222,49
0,10
0,007
0,000
Chiều dài sợi
106,22±23,89
113,67±25,21
0,07
0,000
0,021
Voxel
899,56±355,79
845,78±348,66
0,34
0,005
0,001
FA
0,45±0,03
0,46±0,03
0,23
0,31
0,91
ADC
0,78±0,10
0,77±0,10
0,69
0,003
0,005
Bó vỏ-tiểu não 2 bên: số lượng sợi, chiều dài sợi, voxel và ADC khác biệt giữa 2 nhóm có
ý nghĩa, p <0,05; FA khác biệt không có ý nghĩa: p>0,05.
Bảng 3.5. Đặc điểm các giá trị DTI bó đồi thị - vỏ não hai bên phải, trái nhóm AD
Giá trị
Phải (n=32)
(X ± SD)
Trái (n=32)
(X ± SD)
P
Pnhóm AD- nhóm chứng
Phải
Trái
Số lượng sợi
490,25±310,44
426,18±392,19
0,18
0,000
0,000
Chiều dài sợi
113,19±15,86
112,53±16,41
0,71
0,007
0,001
Voxel
947,53±350,61
858,06±426,56
0,023
0,000
0,000
FA
0,43±0,02
0,44±0,03
0,035
0,65
0,96
ADC
0,91±0,09
0,92±0,11
0,35
0,017
0,87
Bó đồi thị-vỏ não 2 bên khá tương đồng: số lượng sợi, chiều dài sợi, voxel và ADC khác
biệt giữa 2 nhóm có ý nghĩa, p<0,05; FA khác biệt không có ý nghĩa: p>0,05 (ADC bó đồi thị-
vỏ não trái không khác biệt giữa 2 nhóm).
Bảng 3.6. Đặc điểm các giá trị DTI bó trán – chẩm hai bên phải, trái nhóm AD
Giá trị
Phải (n=32)
(X ± SD)
Trái (n=32)
(X ± SD)
P
Pnhóm AD- nhóm chứng
Phải
Trái
Số lượng sợi
345,93±285,61
281,81±210,92
0,27
0,11
0,85
Chiều dài sợi
197,98±22,64
104,05±22,91
0,46
0,054
0,038
Voxel
739,34±302,00
731,03±280.93
0,89
0,051
0,20
FA
0,40±0,03
0,40±0,03
0,46
0,017
0,045
ADC
0,82±0,10
0,80±0,09
0,04
0,96
0,23
Bó trán-chẩm phải: FA khác biệt có ý nghĩa: p<0,05; số lượng sợi, chiều dài sợi, voxel và
ADC khác biệt giữa 2 nhóm không có ý nghĩa: p>0,05. Bó trán-chẩm trái: chiều dài sợi và FA
khác biệt giữa 2 nhóm có ý nghĩa, p<0,05; số lượng sợi, voxel và ADC khác biệt giữa 2 nhóm
không có ý nghĩa: p>0,05.
Bảng 3.7. Đặc điểm các giá trị DTI bó thái dương - chẩm hai bên phải, trái nhóm AD
Giá trị
Phải (n=32)
(X ± SD)
Trái (n=32)
(X ± SD)
P
Pnhóm AD- nhóm chứng
Phải
Trái
Số lượng sợi
611,69±500,79
712,75±371,46
0,23
0,39
0,14
Chiều dài sợi
79,88±14,22
83,47±12,14
0,16
0,001
0,00
Voxel
686,19±346,14
691,19±296,68
0,93
0,052
0,05
FA
0,37±0,03
0,36±0,03
0,48
0,00
0,00
ADC
0,81±0,11
0,82±0,13
0,24
0,18
0,95