40

nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.

Lª V¨n Mü*

T

xung quanh cã thÓ chia thµnh hai lo¹i: thø nhÊt lµ c¸c n−íc lín: Nga, NhËt B¶n, Ên §é; thø hai lµ c¸c n−íc võa vµ nhá. Trung Quèc cho r»ng t×nh h×nh c¸c n−íc l¸ng giÒng xung quanh Trung Quèc rÊt phøc t¹p: lín nhá kh¸c nhau, giµu nghÌo kh«ng ®ång ®Òu, m¹nh yÕu kh¸c nhau, nhiÒu lo¹i h×nh t«n gi¸o, ©n o¸n lÞch sö vµ lîi Ých hiÖn thùc ®an quyÖn vµo nhau.

rung Quèc lµ mét quèc gia cã l·nh thæ réng lín, cã ®−êng biªn giíi rÊt dµi. Xung quanh, Trung Quèc liÒn kÒ víi 15 n−íc l¸ng giÒng trªn ®Êt liÒn vµ 8 quèc gia l¸ng giÒng trªn biÓn,víi kho¶ng trªn 2 tû d©n, chiÕm chõng 40% d©n sè toµn cÇu(1). Quan niÖm an ninh cña Trung Quèc cho r»ng sù thay ®æi t×nh h×nh cña c¸c n−íc xung quanh còng nh− quan hÖ tèt xÊu gi÷a Trung Quèc víi c¸c n−íc xung quanh sÏ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn an ninh quèc gia, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn ®Þnh x· héi cña Trung Quèc. Tõ sau chiÕn tranh l¹nh, trong nhiÒu ph¸t biÓu c«ng khai, Trung Quèc ®· tá râ quan ®iÓm r»ng cïng víi sù ph¸t triÓn cña Trung Quèc, sù thay ®æi cña t×nh h×nh quèc tÕ vµ khu vùc hiÖn nay, th× ph¸t triÓn ngo¹i giao víi c¸c n−íc l¸ng giÒng xung quanh lµ néi dung quan träng trong chÝnh s¸ch ngo¹i giao cña Trung Quèc.

ChiÕn tranh l¹nh kÕt thóc ®· xuÊt hiÖn m«i tr−êng quèc tÕ cã lîi cho Trung Quèc c¶i thiÖn quan hÖ víi c¸c n−íc l¸ng giÒng, t¹o c¬ héi tèt ®Ñp cho viÖc æn ®Þnh m«i tr−êng xung quanh Trung Quèc. Trung Quèc ®· cã nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, coi quan hÖ víi l¸ng giÒng lµ néi dung quan träng cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. Ng−êi ta gäi ®ã lµ chÝnh s¸ch “ngo¹i giao l¸ng giÒng”. Trung Quèc cã nhiÒu cè g¾ng c¶i thiÖn quan hÖ lÇn l−ît víi tõng n−íc xung quanh vµ còng tõng b−íc giµnh ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ cã lîi, t¹o ®iÒu kiÖn æn ®Þnh xung quanh ®Ó cã thÓ tËp trung vµo ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi.

* TS. ViÖn Nghiªn cøu Trung Quèc

B¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi lÇn thø XIV cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc n¨m 1992 trong phÇn nãi vÒ quan hÖ víi c¸c n−íc l¸ng giÒng ®· ®¸nh gi¸: "Quan

Tõ n¨m 1978,Trung Quèc tiÕn hµnh c¶i c¸ch vµ më cöa, cã nh÷ng chuyÓn biÕn lín vÒ chiÕn l−îc. Trung Quèc ¸p dông chÝnh s¸ch ngo¹i giao ®éc lËp tù chñ toµn ph−¬ng vÞ, trong ®ã ®Æt quan hÖ víi l¸ng giÒng ë vÞ trÝ quan träng liªn quan trùc tiÕp ®Õn an ninh cña Trung Quèc. Theo Trung Quèc th× c¸c n−íc

41

B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ “ngo¹i giao l¸ng giÒng”…

hÖ h÷u nghÞ l¸ng giÒng th©n thiÖn víi c¸c n−íc xung quanh ta ë vµo thêi kú tèt nhÊt tõ khi thµnh lËp n−íc tíi nay"(2).

thêi kú míi lµ Trung Quèc gi¶i quyÕt quan hÖ víi Nga. Môc tiªu lµ gi÷ an toµn phÝa B¾c Trung Quèc ®Ó kh«ng bÞ søc Ðp nh− thêi Liªn X« cò, më réng kh«ng gian an ninh.

B¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi lÇn thø XV §¶ng Céng s¶n Trung Quèc n¨m 1997 nhÊn m¹nh: "CÇn ph¶i kiªn tr× quan hÖ h÷u nghÞ l¸ng giÒng th©n thiÖn. §©y lµ chñ tr−¬ng nhÊt qu¸n cña n−íc ta, quyÕt kh«ng thay ®æi. §èi víi nh÷ng vÊn ®Ò tranh chÊp gi÷a n−íc ta víi c¸c n−íc l¸ng giÒng, cÇn ph¶i xuÊt ph¸t tõ ®¹i côc gi÷ g×n hoµ b×nh vµ æn ®Þnh, th«ng qua hiÖp th−¬ng vµ ®µm ph¸n h÷u nghÞ ®Ó gi¶i quyÕt. NÕu ngay mét lóc kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc, cã thÓ t¹m g¸c l¹i, cÇu ®ång tån dÞ”(3).

Trung Quèc vµ Nga lµ hai n−íc lín cã chung ®−êng biªn giíi, quan hÖ hai n−íc ra sao sÏ cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn c¸c n−íc l¸ng giÒng xung quanh, ®Õn nhiÒu n−íc trªn d¶i lôc ®Þa ¢u- ¸ vµ ®Õn c¶ thÕ giíi. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80, nöa ®Çu thËp kû 90 thÕ kû XX quan hÖ Trung- Nga ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn tèt ®Ñp. §Õn nöa cuèi thËp kû 90 vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, quan hÖ Trung- Nga cµng cã nhiÒu tiÕn triÓn næi bËt khiÕn c¶ thÕ giíi quan t©m.

B¸o c¸o chÝnh trÞ §¹i héi XVI cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc n¨m 2002 còng chØ râ: “Hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn vÉn lµ chñ ®Ò hiÖn nay”. "Chóng ta sÏ tiÕp tôc t¨ng c−êng quan hÖ h÷u nghÞ l¸ng giÒng, kiªn tr× th©n thiÖn víi c¸c n−íc l¸ng giÒng, lÊy c¸c n−íc l¸ng giÒng lµm ®èi t¸c, t¨ng c−êng hîp t¸c khu vùc, ®−a quan hÖ giao l−u hîp t¸c víi c¸c n−íc xung quanh ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi”.(4)

Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 ®Çu nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XX, quan hÖ Trung- Nga qu¸ ®é æn ®Þnh vµ thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao. Th¸ng 5 n¨m 1989, cuéc gÆp gì lÞch sö sau 30 n¨m ®èi kh¸ng gi÷a nhµ l·nh ®¹o cÊp cao Trung Quèc - §Æng TiÓu B×nh vµ nhµ l·nh ®¹o cÊp cao Liªn X« - M. Gorbachev t¹i B¾c Kinh, lµ mèc khëi ®Çu quan träng trong viÖc nèi l¹i b×nh th−êng ho¸ quan hÖ Trung – X«. T¹i cuéc gÆp gì nµy, c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc vµ Liªn X« ®i ®Õn ký kÕt Th«ng c¸o chung vÒ viÖc b×nh th−êng ho¸ quan hÖ gi÷a hai n−íc (5)

So s¸nh nh÷ng quan ®iÓm nªu trªn cña 3 kú §¹i héi §¶ng Céng s¶n Trung Quèc, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng chÝnh s¸ch ngo¹i giao l¸ng giÒng cña Trung Quèc tõ sau chiÕn tranh l¹nh mang tÝnh liªn tôc vµ cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn, ngµy cµng cô thÓ vµ ®−îc tiÕn hµnh lÇn l−ît tõng b−íc vµo nh÷ng thêi c¬ thÝch hîp víi tõng n−íc l¸ng giÒng.

1. Trung Quèc ký HiÖp −íc h÷u h¶o l¸ng giÒng h÷u nghÞ víi Nga; Coi träng dßng chÝnh cña quan hÖ h÷u h¶o Trung- NhËt

Më ®Çu chÝnh s¸ch ngo¹i giao l¸ng giÒng cña Trung Quèc ®−îc ®Æt ra trong Sau khi Liªn X« tan r· n¨m 1991, quan hÖ Trung – Nga tiÕp tôc ph¸t triÓn. Th¸ng 12 – 1992, lÇn ®Çu tiªn Tæng thèng Nga Yeltsin sang th¨m Trung Quèc vµ héi ®µm víi Chñ tÞch Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n. Trong lÇn gÆp gì nµy, hai bªn ®· ra Tuyªn bè B¾c Kinh, ®−a ra nguyªn t¾c ph¸t triÓn quan hÖ hai n−íc trªn c¬ së kh¼ng ®Þnh kÕt qu¶ chuyÕn th¨m B¾c Kinh cña M.

42

nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.

th¨m M¸tc¬va (Nga) ba ngµy tõ 23- 9 ®Õn 25- 9- 2004 th× tõ ngµy 14 ®Õn ngµy 16 th¸ng 10 n¨m 2004, nhËn lêi mêi cña Chñ tÞch n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa Hå CÈm §µo, Tæng thèng Nga V.I.Putin ®· tíi th¨m chÝnh thøc n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa. Gorbachev n¨m 1989(6). Hai bªn ®· ký 24 hiÖp ®Þnh hîp t¸c trªn nhiÒu lÜnh vùc, ®Æt nÒn mãng v÷ng ch¾c cho quan hÖ hîp t¸c mét c¸ch b×nh ®¼ng gi÷a hai n−íc. Sau sù kiÖn nµy, tiÕp tôc diÔn ra nhiÒu ho¹t ®éng trao ®æi hîp t¸c gi÷a hai ChÝnh phñ, Quèc héi, qu©n ®éi vµ c¸c c¬ quan b¸o chÝ cña hai n−íc (7).

XuÊt ph¸t tõ mèi quan hÖ hîp t¸c, b×nh ®¼ng, tin cËy lÉn nhau, h−íng tíi thÕ kû XXI, ngµy 23 - 4 - 1997, t¹i §iÖn Cremli (Nga) Tæng thèng Nga Yeltsin vµ Chñ tÞch Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n ®· ký “Tuyªn bè chung Trung- Nga vÒ thÕ giíi ®a cùc vµ x©y dùng trËt tù thÕ giíi míi”, thiÕt lËp "quan hÖ Nga - Trung b×nh ®¼ng, b¹n bÌ chiÕn l−îc trong thÕ kû XXI" (8). Sau ®ã nguyªn thñ quèc gia hai n−íc th−êng xuyªn qua l¹i th¨m hái nhau vµ ký kÕt nhiÒu v¨n b¶n hîp t¸c quan träng. Sang ®Çu thÕ kû XXI, vµo th¸ng 7 n¨m 2001 t¹i B¾c Kinh (Trung Quèc) Chñ tÞch Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n vµ Tæng thèng Nga V.I.Putin ®· ký HiÖp ®Þnh l¸ng giÒng h÷u nghÞ vµ hîp t¸c gi÷a Liªn bang Nga vµ Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa, më ra triÓn väng trong t−¬ng lai x©y dùng quan hÖ gi÷a hai n−íc l¸ng giÒng trªn c¬ së míi(9).

Trong chuyÕn th¨m nµy, ngoµi viÖc hai bªn ký kÕt 13 tho¶ thuËn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ tr−íc sù chøng kiÕn cña nguyªn thñ hai n−íc, Trung Quèc vµ Nga ®· ra “Tuyªn bè Trung- Nga”. Tuyªn bè nªu râ: “Sù ph¸t triÓn quan hÖ Trung- Nga h¬n m−êi n¨m qua ®· ®¹t tíi ®é cao ch−a tõng cã tõ tr−íc ®Õn nay. “HiÖp −íc l¸ng giÒng hîp t¸c h÷u nghÞ Trung- Nga” ®−îc ký ngµy 16-7-2001 lµ cét mèc quan träng trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ hai n−íc, lµ v¨n kiÖn mang tÝnh c−¬ng lÜnh chØ ®¹o tèc ®é ph¸t triÓn quan hÖ Trung- Nga”. Sau lÔ ®ãn tiÕp t¹i §¹i lÔ ®−êng Nh©n d©n, Chñ tÞch Trung Quèc Hå CÈm §µo tuyªn bè: “Chóng t«i sÏ hîp t¸c víi nhau vµ ph¸t triÓn mèi quan hÖ hîp t¸c chiÕn l−îc trªn mäi lÜnh vùc, bao gåm chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ an ninh”. Tæng thèng Nga Putin tuyªn bè ®· ®¹t ®−îc mét “tho¶ thuËn ®ét ph¸” ®Ó ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ víi Trung Quèc. (10)

Nh÷ng n¨m qua, Trung Quèc vµ Nga kh«ng ngõng t¨ng c−êng quan hÖ trong c¸c lÜnh vùc v¨n ho¸, nghÖ thuËt, gi¸o dôc, thÓ thao…, ®· vµ ®ang cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong mèi giao l−u mËt thiÕt t¨ng c−êng hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a nh©n d©n hai n−íc.

Kh«ng chØ dõng ë viÖc c¶i thiÖn quan hÖ Trung- Nga, Trung Quèc cßn më réng quan hÖ vµ c¶i thiÖn quan hÖ víi c¸c n−íc Trung ¸ thuéc Liªn X« cò, t¹o nªn b−íc ®ét ph¸ míi ®Ó cã thªm kh«ng gian chiÕn l−îc réng lín h¬n.

Cã thÓ nãi, quan hÖ Trung- Nga thêi gian gÇn ®©y l¹i trë nªn v« cïng s«i ®éng qua c¸c chuyÕn th¨m lÉn nhau cña l·nh ®¹o cÊp cao hai n−íc. Thñ t−íng Trung Quèc ¤n Gia B¶o võa kÕt thóc chuyÕn Th¸ng 6 - 2001 Tæ chøc hîp t¸c Th−îng H¶i ®−îc thµnh lËp. Tæ chøc nµy ®−îc x©y dùng trªn quan hÖ gi÷a Trung Quèc vµ Nga, Trung Quèc víi c¸c n−íc

43

B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ “ngo¹i giao l¸ng giÒng”…

träng c©n b»ng chiÕn l−îc an ninh thÕ giíi.

Quan hÖ gi÷a Trung Quèc vµ Nga, gi÷a Trung Quèc víi c¸c n−íc kh¸c trong Tæ chøc hîp t¸c Th−îng H¶i tuy vÉn cßn nh÷ng m©u thuÉn ch−a ®−îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó nh−ng ®Òu cã thÓ ®−îc gi¶i quyÕt th«ng qua trao ®æi bµn b¹c víi tinh thÇn l¸ng giÒng, h÷u nghÞ, hîp t¸c cïng ph¸t triÓn.

Trung ¸ thuéc Liªn X« cò. Tæ chøc Hîp t¸c Th−îng H¶i ho¹t ®éng theo mét trôc chÝnh lµ hîp t¸c an ninh, cã lîi cho quan hÖ song ph−¬ng, h¬n n÷a nã cßn trë thµnh nh©n tè thóc ®Èy hoµ b×nh, æn ®Þnh trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, gi÷ c©n b»ng cho t×nh thÕ chiÕn l−îc thÕ giíi, gãp phÇn lo¹i bá t− duy chiÕn tranh l¹nh, ®−a ra mèi quan hÖ quèc gia kiÓu míi, mét quan ®iÓm an ninh kiÓu míi vµ mét m« thøc hîp t¸c l¸ng giÒng, khu vùc kiÓu míi.

Bªn h−íng §«ng cña Trung Quèc, viÖc c¶i thiÖn quan hÖ víi NhËt nh»m t¹o nªn mét æn ®Þnh míi mµ l©u nay Trung Quèc vÉn coi lµ mét mèi ®e do¹ tiÒm Èn v× NhËt cã liªn quan ®Õn c¶ §«ng B¾c ¸ vµ v× vÊn ®Ò liªn minh NhËt- Mü.

§Õn nay, Tæ chøc hîp t¸c Th−îng H¶i ®· b−íc vµo giai ®o¹n x©y dùng mét khung c¬ chÕ hãa. Th¸ng 5 n¨m 2003, Héi nghÞ nguyªn thñ cña tæ chøc nµy ®· chÝnh thøc quyÕt ®Þnh c¬ cÊu th−êng trùc quan träng, ®ã lµ ®Æt V¨n phßng Th− ký ë B¾c Kinh do nguyªn ®¹i sø Trung Quèc t¹i Nga Tr−¬ng §øc Qu¶ng lµm Tr−ëng ban th− ký, chuyÓn V¨n phßng chèng khñng bè tõ thñ ®« Bisker cña C−r¬g−xtan sang thñ ®« Taskent cña Ud¬bªkixtan; ®ång thêi héi nghÞ còng quyÕt ®Þnh hai vÊn ®Ò: thø nhÊt, c¸c n−íc thµnh viªn tæ chøc cuéc tËp trËn chèng khñng bè víi quy m« t−¬ng ®èi lín; thø hai, trong hîp t¸c kinh tÕ ®a ph−¬ng gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn, c¸c bªn ®· ký "§Ò c−¬ng hîp t¸c mËu dÞch ®a ph−¬ng gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn cña Tæ chøc hîp t¸c Th−îng H¶i", b¾t ®Çu khëi ®éng tiÕn tr×nh hîp t¸c kinh tÕ (11).

Dßng chÝnh cña quan hÖ Trung- NhËt chÝnh lµ kiÕn lËp mèi quan hÖ h÷u h¶o l¸ng giÒng Trung- NhËt. §©y kh«ng nh÷ng phï hîp víi lîi Ých cña nh©n d©n hai n−íc mµ cßn cã lîi cho hoµ b×nh vµ æn ®Þnh cña khu vùc vµ thÕ giíi. L·nh ®¹o hai n−íc Trung Quèc, NhËt B¶n ®· tËn dông mäi c¬ héi ®Ó thóc ®Èy quan hÖ song ph−¬ng ph¸t triÓn tèt ®Ñp. Th¸ng 11 n¨m 1998, Chñ tÞch Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n sang th¨m NhËt, tiÕp xóc víi c¸c nhµ b¸o, ®· nªu lËp tr−êng cña Trung Quèc vÒ c¸c vÊn ®Ò lÞch sö vµ vÊn ®Ò §µi Loan ®Ó h−íng tíi ph¸t triÓn quan hÖ h÷u h¶o l©u dµi Trung- NhËt. Hai bªn ®· c«ng bè “Tuyªn bè chung vÒ nç lùc kiÕn lËp quan hÖ b¹n bÌ hîp t¸c h÷u h¶o v× hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn”… TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2000, c¸c cuéc häp bµn trao ®æi ®Þnh kú gi÷a c¸c nhµ ngo¹i giao Trung Quèc vµ NhËt B¶n ®· tiÕn hµnh ®−îc 18 lÇn, trao ®æi an ninh 7 lÇn, Héi nghÞ Uû ban h÷u h¶o Trung- NhËt h−íng vÒ thÕ kû XXI ®−îc 14 lÇn… (12) Tõ sù ph¸t triÓn quan hÖ Trung- Nga vµ viÖc thµnh lËp Tæ chøc hîp t¸c Th−îng H¶i cã thÓ thÊy r»ng quan hÖ Trung - Nga vµ quan hÖ Trung Quèc víi c¸c n−íc Trung ¸ thuéc Liªn X« cò ®· trë thµnh nh©n tè quan träng cho viÖc æn ®Þnh an ninh khu vùc biªn giíi phÝa B¾c vµ T©y B¾c Trung Quèc, lµ nh©n tè quan

44

nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.

Quan hÖ Trung- NhËt tõ cuèi nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XX ®Õn nay cã chiÒu h−íng ph¸t triÓn tèt ®Ñp. Ngoµi nh÷ng thµnh tùu trªn, hai n−íc ®· tiÕn hµnh phèi hîp vµ trao ®æi vÒ mét sè vÊn ®Ò quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ th«ng qua ®èi tho¹i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò h¹t nh©n cña B¾c TriÒu Tiªn.

th¨m Trung Quèc. Trong buæi tiÕp, Chñ tÞch Hå CÈm §µo nhÊn m¹nh: Lµm thÕ nµo ®Ó thóc ®Èy quan hÖ Trung- NhËt ph¸t triÓn lµnh m¹nh, æn ®Þnh, s©u s¾c trong thÕ kû XXI hiÖn lµ vÊn ®Ò quan träng ®Æt ra gi÷a hai n−íc. Trung Quèc rÊt coi träng quan hÖ Trung- NhËt vµ lu«n xuÊt ph¸t tõ gãc ®é tÇm cao chiÕn l−îc vµ quan hÖ h÷u nghÞ l©u ®êi ®Ó nhËn thøc vµ tÝch cùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn quan hÖ Trung- NhËt. (14)

VÒ ph−¬ng diÖn mËu dÞch, cã thÓ nãi quan hÖ kinh tÕ mËu dÞch trë thµnh chÊt kÕt dÝnh cña quan hÖ hai n−íc. Hîp t¸c kinh tÕ Trung- NhËt võa mang tÝnh tÊt yÕu võa mang tÝnh kh¶ n¨ng, ®ång thêi cã tiÒm lùc to lín. N¨m 2004, kim ng¹ch mËu dÞch song ph−¬ng ®¹t 167,9 tû USD trong ®ã Trung Quèc xuÊt khÈu sang NhËt B¶n 73,5 tû USD Mü vµ nhËp khÈu tõ NhËt B¶n 94,4 tû USD(13). C¸c hîp t¸c vÒ kinh tÕ ®· dÇn thóc ®Èy vµ bæ sung cho quan hÖ song ph−¬ng Trung- NhËt ph¸t triÓn theo chiÒu h−íng tèt.

Tuy nhiªn, quan hÖ Trung – NhËt trong mÊy th¸ng ®Çu n¨m 2005 ®· l¹i tr¶i qua nh÷ng “gi«ng tè” d÷ déi nhÊt trong 30 n¨m qua. ViÖc NhËt B¶n kh«ng thõa nhËn nh÷ng téi ¸c mµ ph¸t xÝt NhËt ®· g©y ra ®èi víi nh©n d©n Trung Quèc trong §¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø 2, viÖc l·nh ®¹o cÊp cao NhËt B¶n th−êng xuyªn ®Õn viÕng ®Òn thê Yasukuni – n¬i thê nh÷ng ng−êi NhËt chÕt trËn trong chiÕn tranh thÕ giíi thø 2 mµ trong ®ã cã c¶ nh÷ng téi ph¹m chiÕn tranh v.v… ®iÒu ®ã ®i ng−îc l¹i nh÷ng nç lùc c¶i thiÖn quan hÖ Trung – NhËt.

Tuy quan hÖ kinh tÕ gi÷a Trung Quèc vµ NhËt B¶n ngµy cµng mËt thiÕt nh−ng quan hÖ chÝnh trÞ gi÷a hai n−íc vÉn ch−a ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tho¶ ®¸ng. VÊn ®Ò lÞch sö, vÊn ®Ò l·nh thæ vµ vÊn ®Ò §µi Loan lµ ba trë ng¹i chÝnh trong quan hÖ gi÷a hai n−íc. Nh−ng dï sao quan hÖ Trung- NhËt trong thÕ kû míi vÉn cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn tèt ®Ñp, bëi c¶ hai ®Òu cã lîi Ých æn ®Þnh, hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn trong khu vùc. §Æc biÖt, Trung Quèc kiªn tr× ®−êng lèi ngo¹i giao l¸ng giÒng h÷u h¶o sÏ t¹o ®−îc nhiÒu c¬ héi cho quan hÖ Trung- NhËt ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n.

Cuéc gÆp gì cÊp cao gi÷a Thñ t−íng NhËt B¶n Koizumi vµ Chñ tÞch Trung Quèc Hå CÈm §µo t¹i Héi nghÞ ¸ - Phi diÔn ra ë In®«nªxia (th¸ng 4 – 2005), Thñ t−íng NhËt B¶n ®· lªn tiÕng xin lçi nh÷ng quèc gia ®· tõng lµ n¹n nh©n cña ph¸t xÝt NhËt trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø 2. Dï kiªn quyÕt kh«ng xin lçi vÒ nh÷ng cuéc biÓu t×nh chèng NhËt võa qua trªn l·nh thæ Trung Quèc nh−ng Trung Quèc còng ®· nhËn söa ch÷a c¸c c¬ quan ®¹i diÖn vµ båi th−êng thiÖt h¹i cho c¸c c¬ së kinh doanh cña NhËt bÞ ®Ëp ph¸ trong nh÷ng cuéc b¹o ®éng nµy. §éng th¸i trªn phÇn nµo ®· lµm gi¶m Ngµy 23- 9- 2004 t¹i B¾c Kinh, Chñ tÞch Trung Quèc Hå CÈm §µo vµ Phã Chñ tÞch T¨ng Kh¸nh Hång ®· lÇn l−ît tiÕp ®oµn nghÞ sÜ quèc héi NhËt B¶n do Chñ tÞch H¹ viÖn K«m« dÉn ®Çu sang

45

B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ “ngo¹i giao l¸ng giÒng”…

c¨ng th¼ng trong quan hÖ Trung – NhËt trong nh÷ng th¸ng võa qua.

Nh−ng viÖc Phã Thñ t−íng Ng« Nghi ®ang ë th¨m NhËt B¶n bÊt ngê huû bá cuéc gÆp gì víi Thñ t−íng NhËt B¶n Junichiro Koizumi chiÒu 23 – 5- 2005 vµ lªn ®−êng vÒ n−íc sím h¬n dù kiÕn 1 ngµy ®· dÉn ®Õn mét vô n¸o ®éng ngo¹i giao vÒ chuyÕn c«ng du mµ mét sè ng−êi tõng hy väng sÏ gióp hµn g¾n mèi quan hÖ vèn ®ang c¨ng th¼ng gi÷a hai n−íc (15) Quan hÖ Trung – NhËt hiÖn nay ®ang ®øng tr−íc nh÷ng th¸ch thøc míi.

2. Ph¸t triÓn quan hÖ l¸ng giÒng h÷u nghÞ víi c¸c quèc gia §«ng B¾c ¸, víi Ên §é vµ c¸c n−íc Nam ¸.

Tuy nhiªn, do nh÷ng tiÕn bé ®· ®¹t ®−îc sau khi Hµn Quèc thi hµnh chÝnh s¸ch ngo¹i giao míi cña m×nh vµ viÖc Trung Quèc c¶i tæ kinh tÕ, thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa vµ nhÊt lµ sau n¨m 1992 quan hÖ Trung - Hµn b×nh th−êng ho¸ th× chÝnh s¸ch an ninh cña Trung Quèc ®èi víi b¸n ®¶o TriÒu Tiªn lµ h−íng tíi gi¶m c¨ng th¼ng trªn b¸n ®¶o nh»m gi÷ hoµ b×nh æn ®Þnh cho khu vùc. §¸ng chó ý lµ Trung Quèc ®· hîp t¸c víi Mü trong nç lùc phi h¹t nh©n ho¸ trªn b¸n ®¶o TriÒu Tiªn víi môc ®Ých ng¨n chÆn t¸i diÔn mét cuéc chiÕn tranh trªn b¸n ®¶o l¸ng giÒng nµy. §èi víi Trung Quèc, mét m«i tr−êng an ninh thuËn lîi ë b¸n ®¶o TriÒu Tiªn sÏ cã lîi cho nç lùc tËp trung vµo thùc hiÖn 4 hiÖn ®¹i ho¸.

C¸c n−íc §«ng B¾c ¸ lµ ®Þa bµn chiÕn l−îc tranh chÊp gi÷a nhiÒu n−íc lín ch©u ¸- Th¸i B×nh D−¬ng. Trung Quèc, Mü, NhËt, Nga lµ nh÷ng quèc gia lín vµ chñ yÕu tranh giµnh ¶nh h−ëng ë khu vùc nµy. Trung Quèc ®ang cè g¾ng gi÷ c©n b»ng kÐo dµi, kh«ng ®Ó x¶y ra nh÷ng x¸o ®éng bÊt lîi cho Trung Quèc.

VÒ vÊn ®Ò h¹t nh©n B¾c TriÒu Tiªn, hoµ b×nh thùc hiÖn kh«ng cã h¹t nh©n hoÆc phi h¹t nh©n ho¸ trªn b¸n ®¶o TriÒu Tiªn lµ thö th¸ch lín nhÊt, then chèt nhÊt mµ ngo¹i giao Trung Quèc gÆp ph¶i trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nã trùc tiÕp liªn quan tíi nhiÒu lîi Ých quèc gia quan träng cña Trung Quèc.

Sù ®èi ®Çu Nam- B¾c TriÒu Tiªn lµ s¶n phÈm cuèi cïng cña chiÕn tranh l¹nh trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang trë thµnh nh©n tè dÔ g©y biÕn ®éng nhÊt ë §«ng B¾c ¸.

Ngµy 6-1-2003, c¬ quan n¨ng l−îng nguyªn tö quèc tÕ nhÊt trÝ ra nghÞ quyÕt ®ßi B¾c TriÒu Tiªn tõ bá kÕ ho¹ch ph¸t triÓn h¹t nh©n, tiÕp nhËn l¹i c¸c ®iÒu tra viªn, ®Æt l¹i c¸c m¸y gi¸m s¸t thiÕt bÞ h¹t nh©n t¹i B¾c TriÒu Tiªn. Kh«ng ®ång ý víi nghÞ quyÕt trªn, ngµy 10 - 1 - 2003, B¾c TriÒu Tiªn tuyªn bè rót khái HiÖp −íc kh«ng phæ biÕn vò khÝ h¹t nh©n (NPT), khiÕn céng ®ång quèc tÕ hÕt søc lo ng¹i. §èi víi B¾c TriÒu Tiªn, t×nh h÷u nghÞ truyÒn thèng Trung- TriÒu vµ sù tho¶ thuËn tiÕp tôc HiÖp −íc h÷u nghÞ, hîp t¸c vµ gióp ®ì nhau gi÷a Trung Quèc vµ TriÒu Tiªn ký n¨m 1961 ®· lµm cho Hµn Quèc vµ mét vµi n−íc kh¸c trong khu vùc vÉn cßn lo ng¹i vÒ mèi quan hÖ nµy.

Trung Quèc ®ång ý víi chñ tr−¬ng mét b¸n ®¶o TriÒu Tiªn kh«ng cã vò khÝ h¹t nh©n. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, Trung Quèc, Hµn Quèc, Nga, NhËt B¶n, §èi víi Hµn Quèc, sù cã mÆt qu©n sù cña Mü lµ sèng cßn, Hµn Quèc tù nguyÖn chia sÎ g¸nh nÆng chi phÝ duy tr× qu©n ®éi Mü trªn b¸n ®¶o TriÒu Tiªn.

46

nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.

- CÇu ®ång tån dÞ, xö lý tho¶ ®¸ng sù kh¸c biÖt.

- §oµn kÕt hîp t¸c, cïng t¹o ra t−¬ng lai tèt ®Ñp. (16)

Mü vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ h÷u quan ®· cã nh÷ng cuéc tiÕp xóc ngo¹i giao song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng ®Ó t×m c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy. Lµ n−íc hiÓu B¾c TriÒu Tiªn nhÊt, tin r»ng Trung Quèc sÏ ph¸t huy vai trß rÊt lín trong vÊn ®Ò nµy.

Trung Quèc ph¶n ®èi ch¹y ®ua h¹t nh©n ë Nam ¸ vµ hÕt søc coi träng quan hÖ l¸ng giÒng h÷u h¶o víi Ên §é vµ Pakistan.

§Ó æn ®Þnh quan hÖ víi c¸c n−íc Nam ¸ vµ më réng con ®−êng ra Ên §é D−¬ng, Trung §«ng vµ ch©u Phi, Trung Quèc ®· thóc ®Èy c¶i thiÖn quan hÖ víi Ên §é vµ c¸c n−íc Nam ¸ mét c¸ch chñ ®éng h¬n.

Tõ cuèi nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XX, l·nh ®¹o Trung Quèc vµ l·nh ®¹o c¸c quèc gia Nam ¸ th¨m hái lÉn nhau t−¬ng ®èi nhiÒu, Trung Quèc ®Æc biÖt ph¸t triÓn quan hÖ víi tõng n−íc Ên §é vµ Pakistan…

HiÖn nay, tuy gi÷a Trung Quèc vµ Ên §é cßn ch−a gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng vÊn ®Ò biªn giíi, nh−ng hai n−íc ®· ký “Tuyªn bè chung nguyªn t¾c quan hÖ vµ hîp t¸c toµn diÖn Trung Quèc- Ên §é”, tuyªn bè kh«ng coi nhau lµ thï ®Þch, lµ mèi ®e do¹, ®ång thêi cïng chung søc ph¸t triÓn quan hÖ ®èi t¸c mang tÝnh x©y dùng l©u dµi, x¸c ®Þnh khung ph¸t triÓn quan hÖ hai n−íc trong t−¬ng lai. §Æc biÖt, Trung Quèc bµy tá sù ñng hé Ên §é tham gia th−êng trùc Héi ®ång B¶o an Liªn Hîp Quèc: “ChÝnh phñ Trung Quèc ®¸nh gi¸ cao ¶nh h−ëng vµ vai trß cña Ên §é trong c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ vµ khu vùc, vµ s½n sµng chøng kiÕn mét vai trß lín h¬n cña Ên §é trªn tr−êng quèc tÕ, trong ®ã cã diÔn ®µn Liªn Hîp Quèc”. (17)

3. Trung Quèc coi träng vµ ph¸t triÓn quan hÖ l¸ng giÒng h÷u h¶o, hîp t¸c ph¸t triÓn víi c¸c n−íc ASEAN.

N¨m 1996, Chñ tÞch Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n ®· sang th¨m Ên §é, Pakistan vµ Nªpan nh»m x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn quan hÖ song ph−¬ng gi÷a Trung Quèc víi c¸c n−íc h−íng tíi thÕ kû XXI. Chñ tÞch Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n ®−a ra chÝnh s¸ch l¸ng giÒng h÷u nghÞ víi Ên §é, vµ nªu râ: Trung Quèc vµ Ên §é ®Òu lµ hai quèc gia ®ang ph¸t triÓn, kh«ng ®Ó x¶y ra sù ®e do¹ cho ®èi ph−¬ng, chóng ta ch©n thµnh mong mái cïng chung sèng hoµ b×nh, l¸ng giÒng h÷u nghÞ, hîp t¸c cïng cã lîi, gióp ®ì nhau trong sù ph¸t triÓn l©u dµi.

Sau khi ®· c¬ b¶n gi¶i quyÕt ®−îc mèi quan hÖ víi c¸c n−íc l¸ng giÒng phÝa B¾c, §«ng vµ T©y Nam, th× §«ng Nam ¸ ®· trë thµnh h−íng ®ét ph¸ tiÕp sau ®Ó më ®−êng cho Trung Quèc ®i vµo khu vùc, ®i ra thÕ giíi.

Trong héi nghÞ t¹i Islamabad, thñ ®« Pakistan, Chñ tÞch Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n ®· tr×nh bµy toµn diÖn, cã hÖ thèng 5 chÝnh s¸ch c¬ b¶n cña Trung Quèc trong quan hÖ víi khu vùc Nam ¸: - Më réng qua l¹i, ®i s©u h÷u nghÞ.

- T«n träng lÉn nhau, x©y dùng quan hÖ l¸ng giÒng h÷u h¶o qua c¸c thÕ hÖ.

- Cïng cã lîi, cïng ph¸t triÓn. Trung Quèc lµ mét n−íc lín ®ang ph¸t triÓn cÇn ph¹m vi ¶nh h−ëng. Cïng víi viÖc gi¶i quyÕt quan hÖ víi c¸c quèc gia l¸ng giÒng xung quanh th× ASEAN lµ sù lùa chän tù nhiªn nhÊt, hîp lý nhÊt vµ còng lµ thiÕt yÕu nhÊt.

47

B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ “ngo¹i giao l¸ng giÒng”…

dùng hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. ASEAN trë thµnh träng ®iÓm trong chÝnh s¸ch ngo¹i giao l¸ng giÒng cña Trung Quèc, Trung Quèc ®· nç lùc rÊt cao trong viÖc x©y dùng quan hÖ víi tõng quèc gia thµnh viªn ASEAN vµ víi khèi n−íc ASEAN nãi chung.

VÒ mÆt chÝnh trÞ, HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN) ®−îc coi lµ chç dùa quan träng hµng ®Çu ®Ó Trung Quèc b¶o vÖ quyÒn lîi, ph¸t huy vai trß quèc tÕ. Trung Quèc vµ c¸c n−íc ASEAN n»m trong cïng mét khu vùc, cã hoµn c¶nh lÞch sö, v¨n ho¸ gÇn gòi vµ ®Òu lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, cã thÓ cã nh÷ng lîi Ých chung trong c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ vµ khu vùc. §©y lµ c¬ së chiÕn l−îc ®Ó Trung Quèc ph¸t triÓn mèi quan hÖ h÷u h¶o víi c¸c n−íc ASEAN.

§¹i héi lÇn thø XIV cña §¶ng Céng s¶n Trung Quèc häp vµo th¸ng 10 n¨m 1992 ®· x¸c ®Þnh mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i Trung Quèc lµ ph¸t triÓn quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n−íc ASEAN. XÐt vÒ l©u dµi, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Trung Quèc ®èi víi ASEAN lµ sù tiÕp nèi tõ tr−íc, nh»m lËp ¶nh h−ëng vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ víi ASEAN, kh«ng ®Ó cho bÊt kú n−íc lín nµo chen ch©n vµo §«ng Nam ¸, ®Æc biÖt lµ Mü vµ NhËt B¶n.

MÆt kh¸c, c¸c n−íc ASEAN cßn lµ ®èi t¸c quan träng ®Ó trung Quèc më cöa ®èi ngo¹i, ph¸t triÓn hîp t¸c cïng cã lîi. Trung Quèc vµ c¸c n−íc ASEAN cã vÞ trÝ ®Þa lý gÇn nhau, h¬n n÷a c¸c n−íc ASEAN l¹i lµ mét trong nh÷ng khu vùc tËp trung ®«ng nhÊt ng−êi Hoa vµ Hoa kiÒu, v× thÕ trong giao l−u ph¸t triÓn kinh tÕ còng cã −u thÕ riªng. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña toµn cÇu ho¸ vµ hîp t¸c ho¸ khu vùc, c¸c n−íc ASEAN ®ang trë thµnh khu vùc quan träng ®Ó Trung Quèc thùc hiÖn chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ “®i ra bªn ngoµi” cña m×nh.

VÒ phÝa c¸c n−íc ASEAN, khi míi thµnh lËp, ASEAN vèn kh«ng cã ý nguyÖn hîp t¸c víi Trung Quèc. Lóc ®Çu, 5 n−íc s¸ng lËp ASEAN mang ®Ëm s¾c th¸i ng¨n chÆn §«ng Nam ¸ bÞ “céng s¶n ho¸”, kiÒm chÕ phe XHCN më réng ¶nh h−ëng ®Õn khu vùc. Nh−ng sau khi ViÖt Nam- mét n−íc XHCN gia nhËp ASEAN (n¨m 1995) ch¼ng nh÷ng ®· lµm thay ®æi mÇu s¾c “chèng céng” cña ASEAN mµ cßn khiÕn ASEAN dÇn tiÕp cËn víi Trung Quèc. Tuy vÉn cßn mét sè n−íc ASEAN lo ng¹i “ThuyÕt vÒ mèi ®e do¹ tõ Trung Quèc”, vÉn ch−a l¬i láng c¶nh gi¸c ®èi víi Trung Quèc nh−ng ®· b¾t ®Çu ý thøc ®−îc sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña Trung Quèc kh«ng t¹o ra mèi ®e do¹ an ninh thùc sù ®èi víi ASEAN. Khi Trung Quèc mét m×nh chiÕm −u thÕ trªn c¸c lÜnh vùc thu hót vèn n−íc ngoµi, xuÊt khÈu, ph¸t triÓn kinh tÕ cã thÓ sÏ g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi VÒ mÆt an ninh, c¸c n−íc ASEAN lµ l¸ ch¾n trùc tiÕp b¶o vÖ an ninh quèc gia cña Trung Quèc vµ còng lµ ®Çu cÇu ®i ra thÕ giíi cña Trung Quèc. C¸c n−íc ASEAN phÇn lín ®Òu lµ n−íc võa vµ nhá, v× thÕ kinh tÕ vµ qu©n sù kh«ng t¹o nªn mèi ®e do¹ vÒ an ninh ®èi víi Trung Quèc. Trung Quèc cã thÓ cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi më réng khu vùc ¶nh h−ëng cña m×nh ë ®©y vµ t¹o lËp vai trß quan träng trong khu vùc. M«i tr−êng an ninh phÝa §«ng Nam Trung Quèc hoµ b×nh vµ æn ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó Trung Quèc cã ®−îc an ninh trªn h−íng Nam, tiÕn hµnh thuËn lîi sù nghiÖp x©y

48

nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.

ASEAN, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc thu hót vèn ®Çu t− vµ thÞ tr−êng xuÊt khÈu. v−îng quèc gia vµ khu vùc trong thÕ kû XXI. (18)

Ph¶i nãi r»ng, tõ cuèi nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XX ®Õn nay, quan hÖ Trung Quèc- ASEAN ®· ®¹t ®−îc nh÷ng tiÕn triÓn næi bËt. Th¸ng 7 n¨m 1996 Trung Quèc trë thµnh n−íc ®èi tho¹i b¹n bÌ toµn diÖn víi ASEAN. Th¸ng 2 n¨m 1997, Héi ®ång liªn hîp Trung Quèc- ASEAN ®−îc thµnh lËp t¹i B¾c Kinh (Trung Quèc) vµ tiÕn hµnh phiªn häp lÇn thø nhÊt. Trong quan hÖ víi c¸c n−íc ASEAN, Trung Quèc tÝch cùc tham gia DiÔn ®µn hîp t¸c khu vùc ASEAN (ARF), Hîp t¸c ASEAN- Trung Quèc (10 +1), ASEAN - Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc (10+3), dÇn dÇn n©ng cÊp quan hÖ Trung Quèc víi c¸c n−íc ASEAN, tõ ®ã t¹o ra ®−îc m«i tr−êng æn ®Þnh cho sù hîp t¸c vµ ph¸t triÓn trong khu vùc.

Song song víi sù h×nh thµnh c¸c c¬ chÕ hîp t¸c míi, quan hÖ kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ th−¬ng m¹i gi÷a Trung Quèc vµ ASEAN ph¸t triÓn rÊt nhanh. NÕu nh− kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu Trung Quèc - ASEAN n¨m 1978 míi chØ cã 0,86 tû USD th× n¨m 1991 lµ 8,3 tû; n¨m 1996 lµ 15, 85 tû; n¨m 2000 lµ 39,4 tû vµ n¨m 2001 lµ 41, 62 tû. Sau khi Trung Quèc gia nhËp WTO th× con sè nµy ®· ®¹t tíi 105,9 tû USD vµo n¨m 2004. ASEAN hiÖn lµ b¹n hµng nhËp khÈu lín thø ba cña Trung Quèc sau NhËt B¶n vµ EU, lµ ®èi t¸c xuÊt khÈu lín thø n¨m cña Trung Quèc sau Mü, EU, Hång K«ng vµ NhËt B¶n.(19)

Sù hîp t¸c Trung Quèc- ASEAN h−íng tíi thÕ kû XXI ®−îc kh¼ng ®Þnh trong tuyªn bè chung cña cuéc gÆp gì gi÷a nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu nhµ n−íc, chÝnh phñ c¸c n−íc thµnh viªn ASEAN vµ Chñ tÞch n−íc CHND Trung Hoa Giang Tr¹ch D©n t¹i Kualumpur thñ ®« Malaixia ngµy 16 th¸ng 12 n¨m 1997. Tuyªn bè chung nªu râ: “Nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu nhµ n−íc, chÝnh phñ c¸c n−íc thµnh viªn ASEAN vµ Chñ tÞch n−íc CHND Trung Hoa bµy tá sù hµi lßng vÒ nh÷ng mèi quan hÖ ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng gi÷a ASEAN vµ Trung Quèc còng nh− tõng n−íc thµnh viªn ASEAN vµ Trung Quèc”. C¸c bªn cam kÕt “thóc ®Èy c¸c mèi quan hÖ l¸ng giÒng tèt vµ h÷u nghÞ, t¨ng c−êng c¸c cuéc trao ®æi cÊp cao, cñng cè c¬ chÕ ®èi tho¹i vµ hîp t¸c trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc nh»m t¨ng c−êng hiÓu biÕt vµ lîi Ých chung”, “t¨ng c−êng sù hîp t¸c ë c¸c cÊp song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng trong viÖc thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ph¸t triÓn l©u bÒn vµ tiÕn bé x· héi trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, cïng cã lîi vµ chia sÎ tr¸ch nhiÖm v× lîi Ých vµ sù thÞnh T¹i Héi nghÞ nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o ASEAN vµ l·nh ®¹o Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc (10 +3) lÇn thø 5 vµ Héi nghÞ ASEAN- Trung Quèc (10 +1) häp vµo th¸ng 5 n¨m 2001, Thñ t−íng Trung Quèc Chu Dung C¬ ®· tr×nh bµy lËp tr−êng cña Trung Quèc ®èi víi h−íng ph¸t triÓn t−¬ng lai cña ASEAN vµ ®−a ra nh÷ng kiÕn nghÞ quan träng vÒ viÖc x©y dùng khu mËu dÞch tù do Trung Quèc- ASEAN.

49

B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ “ngo¹i giao l¸ng giÒng”…

Ngµy 4-11-2002 t¹i Phn«m Pªnh- thñ ®« Camphuchia, trong Héi nghÞ Trung Quèc víi c¸c n−íc HiÖp héi §«ng Nam ¸ (ASEAN) c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc vµ ASEAN ®· th¶o luËn b¶n “Tuyªn bè hµnh vi c¸c bªn vÒ biÓn Nam Trung Hoa (BiÓn §«ng)”. Sù kiÖn nµy ®¸nh dÊu sù tin t−ëng s©u s¾c lÉn nhau vÒ chÝnh trÞ gi÷a Trung Quèc vµ ASEAN, cã lîi cho viÖc b¶o vÖ hoµ b×nh vµ æn ®Þnh trong khu vùc. Còng t¹i héi nghÞ, c¸c nhµ l·nh ®¹o trung Quèc vµ ASEAN ®· chÝnh thøc th«ng qua HiÖp ®Þnh khung vÒ hîp t¸c kinh tÕ toµn diÖn gi÷a Trung Quèc vµ ASEAN, dù tÝnh ®Õn n¨m 2010 sÏ x©y dùng khu mËu dÞch tù do Trung Quèc- ASEAN (20). ViÖc thµnh lËp khu mËu dÞch tù do Trung Quèc- ASEAN lµ mét thµnh c«ng lín cña sù hîp t¸c Trung Quèc- ASEAN, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc kinh tÕ.

Th¸ng 11-2004, Thñ t−íng Trung Quèc ¤n Gia B¶o tham gia Héi nghÞ l·nh ®¹o ASEAN- Trung, NhËt, Hµn Quèc t¹i thñ ®« Viªn Ch¨n (Lµo), ®· tr×nh bµy “KÕ ho¹ch hµnh ®éng thùc hiÖn Tuyªn ng«n liªn hîp cña mèi quan hÖ ®èi t¸c chiÕn l−îc Trung Quèc- ASEAN h−íng tíi hoµ b×nh vµ phån vinh. Còng trong héi nghÞ nµy Trung Quèc vµ ASEAN cßn ký mét lo¹t hiÖp ®Þnh vµ chÝnh thøc khëi ®éng tiÕn tr×nh Khu mËu dÞch tù do Trung Quèc- ASEAN.(21)

thøc: §ã lµ vÊn ®Ò “ThuyÕt vÒ mèi ®e do¹ cña Trung Quèc” cã thÓ trë thµnh nh©n tè bÊt lîi ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn song ph−¬ng; vÊn ®Ò ng−êi Hoa, Hoa kiÒu ë c¸c quèc gia §«ng Nam ¸; vÊn ®Ò §µi Loan; vÊn ®Ò c¸c n−íc lín Mü, NhËt, Ên §é ®Òu t¨ng c−êng quan hÖ víi c¸c n−íc §«ng Nam ¸, cã ý ®å lîi dông mét sè n−íc §«ng Nam ¸ ®Ó kiÒm chÕ Trung Quèc, lµm suy yÕu ¶nh h−ëng cña Trung Quèc. §Æc biÖt vÊn ®Ò Tr−êng Sa (Nam Sa) lµ trë ng¹i lín nhÊt cho viÖc Trung Quèc thiÕt lËp ph¹m vi thÕ lùc trong ASEAN. VÊn ®Ò dÇu má t¹i Tr−êng Sa lµ sè mét, tiÕp ®Õn lµ vÊn ®Ò mang tÝnh chiÕn l−îc ®èi víi Tr−êng Sa cña Trung Quèc. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Tr−êng Sa kh«ng khÐo sÏ lµm tiªu tan kÕ ho¹ch thiÕt lËp quan hÖ hîp t¸c h÷u nghÞ gi÷a Trung Quèc víi c¸c n−íc ASEAN. V× vËy Trung Quèc chñ tr−¬ng lÊy nguyªn t¾c “tam gi¸c tranh chÊp cïng ph¸t triÓn” lµm khu«n khæ t¹o dùng quan hÖ hîp t¸c l©u dµi víi c¸c n−íc cã liªn quan. Ph−¬ng ch©m c¬ b¶n cña Trung quèc lµ gi÷ ®óng 5 nguyªn t¾c chung sèng hoµ b×nh vµ ®µm ph¸n ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp quèc tÕ, trong ®ã bao hµm c¶ tinh thÇn l¸ng giÒng h÷u h¶o ®Ó gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng c¸c vÊn ®Ò biªn giíi. Môc ®Ých chñ yÕu nhÊt cña Trung Quèc ë §«ng Nam ¸ hiÖn nay lµ phßng ngõa Mü, sau ®ã thùc hiÖn hîp t¸c kinh tÕ, chÝnh trÞ víi c¸c n−íc ASEAN nh»m b¶o ®¶m æn ®Þnh, phån vinh biªn c−¬ng chiÕn l−îc cña Trung Quèc.

*

Tõ Héi nghÞ Trung −¬ng 3 kho¸ XI, Trung Quèc b¾t ®Çu tiÕn hµnh c¶i c¸ch vµ më cöa. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña Quan hÖ l¸ng giÒng h÷u h¶o Trung Quèc- ASEAN h−íng tíi thÕ kû XXI ®ang ngµy cµng tiÕn triÓn tèt ®Ñp. Nh−ng còng ph¶i thÊy r»ng, ®ång thêi víi viÖc duy tr× xu thÕ hîp t¸c tèt ®Ñp th× Trung Quèc vµ c¸c quèc gia ASEAN còng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi mét sè th¸ch

50

nghiªn cøu trung quèc sè 3(61) - 2005.

(3). V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø XV §CS Trung Quèc, TTXVN, TLTK§B, ngµy 17-9-1997.

(4). V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø XVI §CS Trung Quèc, Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 2003, tr. 83.

(5). Nh©n d©n nhËt b¸o (Trung Quèc),

ngµy 15-8-1989.

(6). Quan hÖ quèc tÕ hiÖn ®¹i. Häc viÖn quan hÖ quèc tÕ, M¸txc¬va (Nga) n¨m 2001, tr. 368.

(7). Quan hÖ Trung - Nga 50 n¨m qua,

TTXVN, TTKCN, ngµy 19-12-1999.

(8). Quan hÖ quèc tÕ hiÖn ®¹i, S®d, tr.

369.

(9). Liªn X« - Trung Quèc: tõ ®èi ®Çu ®Õn bÌ b¹n, IU.PEsKOP. Trung Quèc trong chÝnh trÞ thÕ giíi, ViÖn ViÔn ®«ng, ViÖn Hµn l©m khoa häc Nga, M¸txc¬va 2002, tr. 185.

(10). TTXVN, TTKCN, ngµy 16-10-2004.

(11). Nh− trªn, ngµy 21-3-2004.

(12. D−êng Phóc X−¬ng (chñ biªn): LÞch sö ngo¹i giao ®−¬ng ®¹i Trung Quèc 1949 - 2001. Tñ s¸ch ngo¹i giao häc (Trung Quèc) n¨m 2002, tr. 538, 539.

(13) C«ng b¸o thèng kª ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi quèc d©n n¨m 2004 n−íc CHND Trung Hoa. Côc Thèng kª Nhµ n−íc, ngµy 28-2-2005.

(14). TTXVN, TLTK§B, ngµy 30-9-2004.

(15). Tin m¹ng Vietnamnet ngµy 25-4-

t×nh h×nh trong n−íc, nh÷ng biÕn ®æi cña côc diÖn quèc tÕ sau chiÕn tranh l¹nh, Trung Quèc ®· tõng b−íc ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh, chÝnh s¸ch ngo¹i giao l¸ng giÒng ngµy cµng ®−îc cô thÓ h¬n, nhê vËy Trung Quèc cã thªm ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó x©y dùng hiÖn ®¹i ho¸ vµ thùc hiÖn c¶i c¸ch víi tèc ®é cao h¬n, më cöa réng h¬n ®Ó ph¸t triÓn x©y dùng kinh tÕ vµ më réng khu vùc ¶nh h−ëng. §¹i héi lÇn thø XVI §¶ng Céng s¶n Trung Quèc ®Ò ra môc tiªu x©y dùng toµn diÖn x· héi kh¸ gi¶ trong nh÷ng thËp kû ®Çu thÕ kû XXI, hy väng r»ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn môc tiªu to lín ®ã, trong quan hÖ l¸ng giÒng, khu vùc vµ quèc tÕ, Trung Quèc sÏ trë thµnh mét nh©n tè tÝch cùc, x©y dùng quan hÖ hîp t¸c æn ®Þnh, gãp phÇn quan träng cho an ninh khu vùc vµ quèc tÕ. Nh− vËy sÏ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho Trung Quèc x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë trong n−íc, ®ång thêi gãp phÇn t¹o dùng nÒn hoµ b×nh, tin cËy lÉn nhau trong khu vùc vµ còng lµ thuËn lîi víi dßng chÝnh cña thÕ giíi ngµy nay lµ: Hoµ b×nh- hîp t¸c- cïng ph¸t triÓn, hîp víi quy luËt ph¸t triÓn cña thÕ giíi ®−¬ng ®¹i vµ t−¬ng lai.

¯

2005

(16). Nh− chó thÝch (12),tr. 553.

(17). TTXVN, TLTK§B, ngµy 01-11-2004.

Chó thÝch:

(18). Nh− trªn, ngµy 26-12-1997.

(1). TTXVN, TLTK§B ngµy 31-12-2004

(19). Nh− chó thÝch (13)

(20). TTXVN, TLTK§B, ngµy 08-11-2002.

(2). V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø XIV §¶ng Céng s¶n Trung Quèc, TTXVN, TLTK§B, ngµy 14 -10-1992.

(21). Nh− trªn, ngµy 4-4-2001