Phản biện xã hội trong quản lý sự phát triển xã hội ở Việt Nam hiện nay - Đỗ Văn Quân

32<br /> X· héi häc thùc nghiÖm Xã hội học, số 3(111), 2010<br /> <br /> <br /> <br /> Ph¶n biÖn x· héi trong qu¶n lý sù ph¸t triÓn<br /> x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay<br /> <br /> §ç V¨n Qu©n * F<br /> 0<br /> P<br /> T<br /> 7<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. VÒ kh¸i niÖm Ph¶n biÖn x· héi<br /> Phong trµo Khai s¸ng ë Ch©u ¢u thÕ kû XVII - XVIII ®· s¶n sinh ra thuËt ng÷<br /> vµ sù thÓ hiÖn cña kh¸i niÖm ph¶n biÖn x· héi (social discourse). §iÒu nµy ®­îc thÓ<br /> hiÖn qua ph¸t biÓu cña triÕt gia ng­êi Ph¸p - Voltaire, thÕ kû thø XVIII: “T«i cã thÓ<br /> kh«ng ®ång ý nh÷ng ®iÒu anh nãi nh­ng t«i cã thÓ chÕt ®Ó b¶o vÖ quyÒn anh ®­îc nãi<br /> nh÷ng ®iÒu ®ã” (...). QuyÒn ®­îc nãi theo ng«n ng÷ cña khoa häc hiÖn ®¹i chÝnh lµ<br /> ph¶n biÖn x· héi - mét trong nh÷ng quyÒn c¨n b¶n cña con ng­êi ®­îc x©y dùng trªn<br /> c¬ së quyÒn tù do ng«n luËn. Nã võa lµ ®iÒu kiÖn, võa lµ môc tiªu cÇn h­íng ®Õn trong<br /> qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia, d©n téc.<br /> Theo t¸c gi¶ Ph¹m Xu©n Nam, cã 5 m« h×nh ph¸t triÓn xÊu - nghÞch lý cña sù ph¸t<br /> triÓn x· héi mµ nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®ang ph¶i ®èi mÆt. §ã lµ: t¨ng tr­ëng kinh tÕ<br /> nhanh nh­ng tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi l¹i thÊp; t¨ng tr­ëng kinh tÕ nh­ng dÉn ®Õn<br /> sù tµn lôi cña n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n; t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh, nh­ng møc ®é d©n<br /> chñ ho¸ cßn thÊp; t¨ng tr­ëng kinh tÕ nh­ng v¨n ho¸, ®¹o ®øc suy ®åi; t¨ng tr­ëng kinh<br /> tÕ nh­ng m«i tr­êng suy tho¸i, sù c©n b»ng m«i tr­êng sinh th¸i bÞ ph¸ vì (Ph¹m Xu©n<br /> Nam; 2008, tr 10). T¸c gi¶ còng cho r»ng: trong thêi ®¹i ngµy nay, sù bïng næ cña cuéc<br /> c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ, sù h×nh thµnh x· héi th«ng tin vµ kinh tÕ tri thøc, sù<br /> ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña xu thÕ toµn cÇu hãa,... ®· ®Æt ra nhiÒu thêi c¬ ph¸t triÓn lín<br /> ®an xen víi nh÷ng th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x·<br /> héi. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c quèc gia, d©n téc trªn thÕ giíi ph¶i tØnh t¸o, tr­íc mçi b­íc ®i<br /> cña m×nh. NÕu xö lý ®óng, v­ît qua ®­îc th¸ch thøc th× sÏ t¹o ra thêi c¬ míi. MÆt kh¸c,<br /> nÕu bá lì, ®¸nh mÊt thêi c¬ th× sù tôt hËu cµng trÇm träng h¬n. Bëi vËy, ph¸t triÓn x·<br /> héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi trong thêi hiÖn ®¹i ®ßi hái rÊt cao vÒ n¨ng lùc, trÝ tuÖ,<br /> b¶n lÜnh cña chñ thÓ l·nh ®¹o vµ cÇn ph¶i ®­îc dÉn d¾t bëi tri thøc khoa häc (§inh<br /> Xu©n Lý; 2009). Tr­íc yªu cÇu nµy, gÇn ®©y ë n­íc ta xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu ®Ò tµi khoa<br /> häc tËp trung nghiªn cøu chñ ®Ò ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi 1. Bµi viÕt F<br /> 1<br /> P<br /> T<br /> 7 T<br /> 7<br /> P<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> nµy t×m hiÓu vÊn ®Ò ph¶n biÖn x· héi trong qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi theo h­íng tiÕp<br /> cËn liªn ngµnh x· héi häc vµ chÝnh trÞ häc.<br /> Theo Tõ ®iÓn B¸ch khoa gi¶i thÝch: “Ph¶n biÖn lµ nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ vÒ mét<br /> c«ng tr×nh khoa häc (luËn ¸n, luËn v¨n, kho¸ luËn hoÆc kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc<br /> cña mét ®Ò tµi, mét ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu…) (Tõ ®iÓn B¸ch khoa; 2003, tr<br /> <br /> *<br /> Ths. ViÖn X· héi häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh Quèc gia Hå ChÝ Minh.<br /> 1<br /> ChØ tÝnh riªng Ch­¬ng tr×nh KH&CN cÊp Nhµ n­íc: “Ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi<br /> trong tiÕn tr×nh ®æi míi ë ViÖt Nam” (KX.02/06-10) ®· cã 23 ®Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n­íc; Ch­¬ng tr×nh<br /> ®Ò tµi cÊp Bé n¨m 2009 - 2010 cña ViÖn X· héi häc, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam còng triÓn khai 5<br /> ®Ò tµi theo h­íng nghiªn cøu nµy.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đỗ Văn Quân 33<br /> <br /> <br /> 407). Theo quan ®iÓm nµy, ph¶n biÖn lµ ho¹t ®éng diÔn ra trong lÜnh vùc nghiªn cøu<br /> khoa häc. Cßn ph¶n biÖn x· héi theo t¸c gi¶ NguyÔn TrÇn B¹t: "lµ sù tranh luËn mét<br /> c¸ch chuyªn nghiÖp gi÷a c¸c lùc l­îng x· héi víi nhau hoÆc lµ víi nhµ cÇm quyÒn ®Ó<br /> t¹o sù chÝnh x¸c chÝnh trÞ cña mçi mét hµnh ®éng cã chÊt l­îng chÝnh s¸ch hoÆc ®Þnh<br /> h­íng. NÕu kh«ng cã sù tham gia cña hai lùc l­îng nµy th× chØ cßn qu¸ tr×nh ph¶n<br /> øng x· héi chø kh«ng ph¶i lµ ph¶n biÖn x· héi" (NguyÔn TrÇn B¹t; 2007). Cã lÏ c¸ch<br /> tiÕp cËn nµy dùa trªn hiÖn thùc chÝnh trÞ ë c¸c x· héi ph­¬ng T©y víi ®Æc tr­ng lµ cña<br /> bé m¸y nhµ n­íc vµ x· héi d©n sù ph¸t triÓn. Trong V¨n kiÖn §¹i héi X §¶ng Céng<br /> s¶n ViÖt Nam cho r»ng: Ph¶n biÖn x· héi lµ ph¸t huy d©n chñ x· héi chñ nghÜa vµ<br /> quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, ý thøc tr¸ch nhiÖm cña nh©n d©n trong viÖc tham gia<br /> qu¶n lý Nhµ n­íc… Nh©n d©n kh«ng chØ cã quyÒn mµ cßn cã tr¸ch nhiÖm tham gia<br /> ho¹ch ®Þnh vµ thi hµnh c¸c chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. Ph¶n biÖn<br /> x· héi lµ nhu cÇu cÇn thiÕt vµ ®ßi hái b¾t buéc cña qu¸ tr×nh l·nh ®¹o vµ ®iÒu hµnh<br /> ®Êt n­íc, kh¾c phôc tÖ quan liªu… (§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ; 2006, tr 182). §©y cã lÏ<br /> lµ quan ®iÓm ®­îc nhiÒu ng­êi trÝch dÉn khi ®Ò cËp nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ph¶n<br /> biÖn x· héi t¹i ViÖt Nam. Tõ gi¸c ®é tiÕp cËn x· héi häc, trong mét c«ng tr×nh nghiªn<br /> cøu gÇn ®©y t¸c gi¶ TrÞnh Duy Lu©n cho r»ng: Cã thÓ t¹m hiÓu ph¶n biÖn x· héi lµ sù<br /> tham gia ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸ nh©n, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc x· héi vµo mét<br /> vÊn ®Ò, mét chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch nµo ®ã cña Nhµ n­íc nh»m lµm cho chñ tr­¬ng,<br /> chÝnh s¸ch ®ã ngµy cµng hoµn thiÖn, ®¸p øng nhu cÇu x· héi, t¹o nªn sù ®ång thuËn<br /> nh»m phôc vô tèt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò quèc kÕ, d©n sinh. §ã lµ sù tËp hîp søc s¸ng t¹o<br /> vµ trÝ tuÖ cña c¸c giai tÇng, c¸c céng ®ång nh©n d©n, t¹o nªn søc m¹nh néi lùc ®Ó gi¶i<br /> quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. §­êng lèi chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng, Nhµ n­íc, c¸c<br /> quyÕt ®Þnh ®iÒu hµnh cña ChÝnh phñ ®Òu cã thÓ lµ ®èi t­îng cña ph¶n biÖn x· héi.<br /> Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu quyÕt ®Þnh cã ¶nh h­ëng lín ®Õn ®êi sèng vµ t©m tr¹ng cña toµn<br /> x· héi hoÆc cña mét bé phËn tÇng líp d©n c­ ®Òu cÇn vµ hoµn toµn cã ®iÒu kiÖn ®Ó<br /> thùc hiÖn ph¶n biÖn x· héi réng r·i tr­íc khi ®­a vµo thùc hiÖn (TrÞnh Duy Lu©n;<br /> 2009, tr 4).<br /> KÕ thõa c¸c quan ®iÓm võa nªu vµ trong khu«n khæ tiÕp cËn liªn ngµnh x· héi<br /> häc - chÝnh trÞ häc, cã thÓ kh¼ng ®Þnh: Ph¶n biÖn x· héi lµ qu¸ tr×nh mµ c¸c chñ thÓ<br /> (c¸ nh©n hay tæ chøc) ®­a ra c¸c lËp luËn, ph©n tÝch nh»m: kiÓm tra, ph¸t hiÖn, chøng<br /> minh, kh¼ng ®Þnh, phª ph¸n, bæ sung hoÆc b¸c bá mét ®Ò ¸n (ph­¬ng ¸n, dù ¸n, chÝnh<br /> s¸ch kinh tÕ - x· héi...) “chÝnh thèng” ®· ®­îc h×nh thµnh vµ c«ng bè tr­íc ®ã. Ph¶n<br /> biÖn x· héi lµ mét ho¹t ®éng tÊt yÕu cña x· héi d©n chñ; lµ néi dung, môc tiªu vµ c«ng<br /> cô cña ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi. Vµ ho¹t ®éng nµy cÇn ph¶i mang<br /> tÝnh tù gi¸c, chuyªn nghiÖp, khoa häc vµ ®­îc quy ®Þnh bëi ph¸p luËt.<br /> 2. Ph¶n biÖn x· héi - mét ho¹t ®éng hç trî qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi<br /> Ph¶n biÖn x· héi lµ mét c«ng cô kh¸ch quan hç trî cho ho¹t ®éng l·nh ®¹o cã<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 34 Phản biện xã hội trong sự quản lý phát triển….<br /> <br /> <br /> hiÖu qu¶ c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Thùc tÕ ®·<br /> chøng minh chñ thÓ l·nh ®¹o, qu¶n lý cÇn cã ph¶n biÖn x· héi ®Ó ho¹ch ®Þnh, kiÓm<br /> tra, kh¼ng ®Þnh hay ®Ó ®iÒu chØnh, söa ®æi, thay ®æi c¸c chÝnh s¸ch cña m×nh. C¸c<br /> h×nh thøc ®Ó cã ®­îc ph¶n biÖn x· héi thay ®æi tïy theo tõng thêi kú, phô thuéc tõng<br /> chÝnh thÓ, cã khi rÊt th« s¬, nh÷ng còng cã thÓ rÊt phøc t¹p. NÕu c¸c chñ thÓ qu¶n lý<br /> biÕt c¸ch sö dông ph¶n biÖn x· héi th× nã sÏ trë thµnh mét kªnh th«ng tin - c«ng cô<br /> rÊt quan träng phôc vô cho c«ng viÖc cña m×nh. Trong mét bµi viÕt gÇn ®©y, t¸c gi¶<br /> Tr­¬ng V¨n Dòng cho r»ng: Ph¶n biÖn x· héi trong tÝnh hiÖn thùc cña nã lµ viÖc ®éng<br /> viªn mäi ng­êi ph¸t huy s¸ng kiÕn, tÝch cùc, chñ ®éng tham gia, ®ãng gãp søc m×nh<br /> vµo c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc, qu¶n lý x· héi (Tr­¬ng V¨n Dòng; 2007, tr 48). Tr­íc<br /> ®ã, trong mét bµi viÕt ®¨ng trªn T¹p chÝ Céng s¶n, t¸c gi¶ TrÇn §¨ng TuÊn cho r»ng:<br /> c¸c thÓ chÕ kh¸c còng cã thÓ chÊp nhËn ph¶n biÖn x· héi nh­ lµ ph­¬ng thøc thu thËp<br /> th«ng tin ®Ó xö lý theo h­íng ®èi phã víi t©m tr¹ng x· héi (TrÇn §¨ng TuÊn, 2006).<br /> T¸c gi¶ ph©n tÝch tiÕp: ë vÞ trÝ quyÒn lùc, coi träng ph¶n biÖn sÏ cã ®­îc ph¶n biÖn x·<br /> héi cã tæ chøc, gióp Ých lín cho æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn; ng­îc l¹i, tr¸nh nÐ ph¶n biÖn x·<br /> héi, kÕt qu¶ lµ nhËn ®­îc ph¶n biÖn x· héi tù ph¸t, thuËn lîi ®Ó h×nh thµnh t©m thÕ<br /> ph¶n kh¸ng x· héi (TrÇn §¨ng TuÊn; 2006). Thùc tÕ cho thÊy trong qu¸ tr×nh l·nh<br /> ®¹o, qu¶n lý c¸c chñ thÓ th­êng truyÒn ®i c¸c th«ng ®iÖp cña m×nh ®èi víi c¸c giai<br /> tÇng trong x· héi, tuy nhiªn kÕt qu¶ th­êng thÊp h¬n so víi mong muèn. Cã nhiÒu<br /> nguyªn nh©n dÉn ®Õn hiÖn t­îng nµy, trong ®ã kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn t×nh tr¹ng<br /> chñ thÓ qu¶n lý ch­a t¹o ra nhÞp cÇu ®Õn ®èi t­îng qu¶n lý - ®ã chÝnh lµ ph¶n biÖn x·<br /> héi. TÇm quan träng cña ph¶n biÖn x· héi nh­ lµ mét c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu trong<br /> qu¸ tr×nh qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi, theo t¸c gi¶ NguyÔn TrÇn B¹t lµ: chØ cã thÓ ®­îc<br /> kh¬i dËy hay phôc sinh c¶m høng x· héi khi tæ chøc ®­îc mét c¬ cÊu ph¶n biÖn x· héi<br /> thµnh c«ng (NguyÔn TrÇn B¹t; 2007). Cßn trong mét bµi viÕt kh¸c t¸c gi¶ NguyÔn<br /> H÷u §Ô kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña ph¶n biÖn x· héi nh­ lµ mét kªnh th«ng tin<br /> quan träng cña qu¸ tr×nh qu¶n lý x· héi. Vµ b¶n th©n qu¸ tr×nh qu¶n lý còng chÝnh lµ<br /> qu¸ tr×nh trao ®æi th«ng tin gi÷a hÖ thèng qu¶n lý víi hÖ thèng bÞ qu¶n lý, gi÷a toµn<br /> bé hÖ thèng víi m«i tr­êng xung quanh cña nã (NguyÔn H÷u §Ô; 2005). Trong bèi<br /> c¶nh hiÖn nay qu¸ tr×nh l·nh ®¹o, qu¶n lý cÇn ph¶i h­íng ®Õn môc tiªu ph¸t triÓn x·<br /> héi b»ng c¸c gi¶i ph¸p/chÝnh s¸ch cã tÝnh thuyÕt phôc, hîp lý cho sù ph¸t triÓn. Nh­<br /> vËy, ph¶n biÖn x· héi lµ mét c«ng cô kh¸ch quan vµ ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cña c«ng<br /> viÖc l·nh ®¹o, qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi. Cã thÓ nh×n nhËn vai trß cña ph¶n biÖn x· héi<br /> nh­ lµ mét c«ng cô qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi trªn mét sè khÝa c¹nh sau ®©y:<br /> Mét lµ, ph¶n biÖn x· héi lµ qu¸ tr×nh/kªnh t¹o ra th«ng tin x· héi - mét yÕu tè<br /> ®ãng vai trß lµ c¬ së cña viÖc qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi mét c¸ch khoa häc. C¸c chñ thÓ<br /> l·nh ®¹o, qu¶n lý sö dông th«ng tin x· héi nh­ lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu trong qu¸<br /> tr×nh qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i cã ®Çy ®ñ th«ng tin vµ xö lý<br /> th«ng tin mét c¸ch khoa häc ë tÊt c¶ c¸c kh©u, c¸c b­íc cña qu¸ tr×nh qu¶n lý ph¸t<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đỗ Văn Quân 35<br /> <br /> <br /> triÓn x· héi. Nãi c¸ch kh¸c, qu¸ tr×nh qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi còng chÝnh lµ qu¸<br /> tr×nh liªn tôc thu thËp vµ xö lý th«ng tin (trong ®ã cã c¶ mèi liªn hÖ ng­îc) vµ ho¹t<br /> ®éng ph¶n biÖn x· héi chÝnh lµ mét kªnh cung cÊp th«ng tin.<br /> Hai lµ, ph¶n biÖn x· héi - c«ng cô trùc tiÕp trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, ph¸p<br /> luËt vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý cña nhµ n­íc. GÇn ®©y mét sè t¸c gi¶ cho r»ng : ph¶n biÖn<br /> x· héi cña c¸c nhµ khoa häc nãi riªng, nh©n d©n nãi chung lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu<br /> ®Ó ng¨n chÆn t×nh tr¹ng l¹m dông quyÒn lËp ph¸p ®Ó b¶o vÖ lîi Ých côc bé cña bé<br /> ngµnh. Trong mét bµi viÕt t¸c gi¶ NguyÔn Ngäc §iÖn cho r»ng: Muèn biÕt ®­îc mét<br /> v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cã tÝnh kh¶ thi hay kh«ng vµ cã mang l¹i lîi Ých cho x·<br /> héi hay kh«ng th× kh«ng thÓ bá qua vai trß cña sù ph¶n biÖn x· héi. Ph¶n biÖn x· héi<br /> sÏ chuyÓn t¶i ®­îc ®Çy ®ñ nh÷ng ý kiÕn cña c¸c ®èi t­îng sÏ bÞ t¸c ®éng trùc tiÕp bëi<br /> v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c chuyªn gia t©m huyÕt vÒ sù<br /> bÊt cËp, bÊt hîp lý hoÆc nh÷ng khiÕm khuyÕt kh¸c cña dù th¶o v¨n b¶n quy ph¹m<br /> ph¸p luËt. V¨n b¶n lµ do c¸c c¬ quan nhµ n­íc ban hµnh, bé ngµnh nµo qu¶n lý vÒ<br /> lÜnh vùc g× th× so¹n th¶o v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh vÒ lÜnh vùc ®ã nªn<br /> ®· vµ ®ang x¶y ra t×nh tr¹ng “kh«ng qu¶n lý ®­îc th× cÊm hoÆc h¹n chÕ”. Trong v¨n<br /> b¶n quy ph¹m ph¸p luËt còng chøa ®ùng rÊt nhiÒu nh÷ng hµng rµo kü thuËt ®Ó khi<br /> cÇn thiÕt chóng sÏ trë thµnh lîi thÕ cho c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc. Thªm vµo ®ã,<br /> nh÷ng ng­êi so¹n th¶o v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt th­êng thiÕu nh÷ng th«ng tin<br /> thùc tÕ ®Ó cã thÓ ®­a ra nh÷ng quy ®Þnh phï hîp. ChÝnh v× vËy mµ sù ph¶n biÖn x·<br /> héi ®èi víi mét dù th¶o v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt lµ hÕt søc cÇn thiÕt (NguyÔn<br /> Ngäc §iÖn; 2006). Minh ho¹ thùc tÕ, dï cã thÓ ch­a lµm ng­êi d©n hµi lßng, tuy nhiªn<br /> gÇn ®©y Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng nh­: lÊy ý<br /> t­ëng thiÕt kÕ, quy ho¹ch ph¸t triÓn khu trung t©m, biÓu t­îng, cæng chµo cho Thµnh<br /> phè; ph¶n biÖn vô ®iÖn kÕ ®iÖn tö, thùc phÈm cã chÊt ®éc h¹i, di dêi c¶ng Sµi Gßn, nhµ<br /> m¸y Ba Son ra khái néi thµnh; quy ho¹ch c«ng tr×nh ë c¸c “khu ®Êt vµng” trung t©m<br /> quËn 1 thµnh phè Hå ChÝ Minh; hay c¸c sù kiÖn “nãng” liªn quan ®Õn vÞ trÝ ®Æt dù ¸n<br /> ë Thñ ®«, nh­ Trung t©m th­¬ng m¹i 19 - 12, kh¸ch s¹n trong khu«n viªn C«ng viªn<br /> Thèng NhÊt… cña Hµ Néi, ®Òu ph¶n ¸nh s©u s¾c vai trß cña ph¶n biÖn x· héi víi t­<br /> c¸ch lµ c«ng cô qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi.<br /> Ba lµ, ph¶n biÖn x· héi khuyÕn khÝch ng­êi d©n cïng víi nhµ n­íc quan t©m vµ<br /> tham gia vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi mét c¸ch thùc chÊt. Bëi v× qu¶n lý<br /> sù ph¸t triÓn x· héi lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p vµ khã kh¨n. X· héi cµng ph¸t triÓn th×<br /> nhu cÇu cña x· héi còng ®a d¹ng vµ nhµ n­íc cÇn ph¶i ®¸p øng mét c¸ch linh ho¹t.<br /> Quy m«, chøc n¨ng, c¸ch thøc qu¶n lý cña nhµ n­íc ®ßi hái ph¶i vËn hµnh nhÞp nhµng<br /> víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. Theo mét kÕt qu¶ kh¶o s¸t th× hiÖn nay ë c¸c n­íc ph¸t<br /> triÓn, mçi n¨m chÝnh phñ gi¶i quyÕt kho¶ng tõ 350 - 450 ®Çu viÖc; t¹i Trung Quèc th×<br /> mét n¨m chÝnh phñ gi¶i quyÕt kho¶ng 1200 ®Çu viÖc, ë ViÖt Nam lµ kho¶ng 6000 -<br /> 6500 ®Çu viÖc (NguyÔn TrÇn B¹t; 2007). Nh­ vËy, khi ph¶n biÖn x· héi ®­îc x¸c ®Þnh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 36 Phản biện xã hội trong sự quản lý phát triển….<br /> <br /> <br /> nh­ lµ mét c«ng cô qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi kh«ng chØ lµm t¨ng hiÖu lùc, hiÖu qu¶<br /> qu¶n lý cña nhµ n­íc vµ x· héi mµ nã cßn lµm thay ®æi quan niÖm vÒ vai trß cña nhµ<br /> n­íc trong bèi c¶nh ®­¬ng ®ai.<br /> Bèn lµ, ph¶n biÖn x· héi - c«ng cô qu¶n lý ®Ó h­íng ®Õn ph¸t triÓn x· héi vµ<br /> qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi mét c¸ch hµi hoµ, bÒn v÷ng. Theo t¸c gi¶ §inh Xu©n Lý th×<br /> vÊn ®Ò ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý x· héi cña ViÖt Nam hiÖn nay ®ang gÆp rÊt<br /> nhiÒu th¸ch thøc. Ch¼ng h¹n, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, bªn c¹nh mÆt thµnh c«ng còng<br /> cßn nhiÒu h¹n chÕ. ViÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi ®­îc xem lµ tr¸ch nhiÖm cña<br /> Nhµ n­íc, ch­a quan t©m thu hót c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c nguån lùc trong x·<br /> héi tham gia gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò v¨n ho¸, x· héi; kÕt hîp ch­a tèt môc tiªu ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ víi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi; h¹n chÕ ph¶n biÖn x· héi hay duy tr×<br /> sù ph¶n biÖn chÊt l­îng kÐm sÏ dÔ r¬i vµo t×nh tr¹ng chuyªn chÕ, ®éc tµi, k×m h·m<br /> sù ph¸t triÓn x· héi. C¸c biÓu hiÖn cña m©u thuÉn míi do sù gi÷a kÕt hîp t¨ng<br /> tr­ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi; gi÷a khuyÕn khÝch lao ®éng lµm giµu<br /> chÝnh ®¸ng víi b¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi; gi÷a b¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi víi t¨ng<br /> c­êng ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ... còng kh«ng ngõng gia t¨ng (§inh Xu©n Lý;<br /> 2009). Nh÷ng thùc tiÔn nµy ®Æt ra nhiÒu th¸ch thøc ®èi víi qu¸ tr×nh qu¶n lý ph¸t<br /> triÓn x· héi vµ mét trong sè c¸c gi¶i ph¸p lµ ph¶i ph¸t huy vai trß cña ho¹t ®éng<br /> ph¶n biÖn x· héi.<br /> Mét trong nh÷ng yÕu tè ®Ó thóc ®Èy ph¶n biÖn x· héi ®ã lµ nhµ n­íc ph¶i x¸c<br /> lËp c¬ chÕ/m«i tr­êng mµ ë ®Êy mçi ng­êi d©n ®­îc thùc sù tham gia vµo viÖc<br /> ho¹ch ®Þnh, thùc hiÖn vµ quan träng h¬n lµ ph¶n biÖn l¹i c¸c ch­¬ng tr×nh hµnh<br /> ®éng cña nhµ n­íc, ®Ó nhµ n­íc ph¶i ®iÒu chØnh c¸c chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch sao cho<br /> thÝch hîp víi x· héi. Muèn thóc ®Èy ho¹t ®éng ph¶n biÖn x· héi trong thùc tiÔn cÇn<br /> ph¶i cã nhiÒu gi¶i ph¸p ®ång bé, ®Æc biÖt lµ cung cÊp kiÕn thøc, ®µo t¹o cho nh©n<br /> d©n, cho c¸n bé l·nh ®¹o qu¶n lý, nhµ khoa häc, nhµ b¸o… vÒ tinh thÇn ph¶n biÖn,<br /> thùc hiÖn quyÒn ph¶n biÖn, nhu cÇu ph¶n biÖn, c¬ héi ph¶n biÖn vµ kh¶ n¨ng ®Ó<br /> ph¶n biÖn x· héi. Khi x· héi ®­îc lµm quen vµ ®µo luyÖn tinh thÇn ph¶n biÖn x·<br /> héi th«ng qua nh÷ng cuéc th¶o luËn th× míi cã ®ñ n¨ng lùc ®Ó ph¶n biÖn nh÷ng<br /> vÊn ®Ò tõ ®êi sèng hµng ngµy ®Õn vÊn ®Ò hÖ träng cña quèc gia. §iÒu nµy còng cã<br /> nghÜa lµ ph¶i t¹o ra ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý trong hÖ thèng chÝnh trÞ cã<br /> kiÕn thøc, kü n¨ng chuyªn nghiÖp, vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¶n biÖn x· héi (§ç<br /> V¨n Qu©n; 2009, tr 63).<br /> 3. Ph¶n biÖn x· héi - mét néi dung trong qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi<br /> Ph¶n biÖn x· héi lµ mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu, nh­ng cÇn thiÕt ph¶i qu¶n lý tæ<br /> chøc ph¶n biÖn x· héi ®Ó phôc vô cho c¸c môc tiªu ph¸t triÓn x· héi ®óng ®¾n, ®Ó<br /> h¹n chÕ vµ ®Êu tranh víi viÖc lîi dông ph¶n biÖn x· héi vµo c¸c môc ®Ých chèng l¹i<br /> thÓ chÕ hoÆc vô lîi c¸ nh©n. Ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi trong ®iÒu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đỗ Văn Quân 37<br /> <br /> <br /> kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng, héi nhËp quèc tÕ vµ toµn cÇu ho¸ lµ nh÷ng vÊn ®Ò nan gi¶i<br /> ®èi víi ViÖt Nam hiÖn nay. §Ó gi¶i quyÕt bµi to¸n nµy cã nhiÒu gi¶i ph¸p cÇn ph¶i<br /> thùc hiÖn, trong ®ã x¸c ®Þnh ph¶n biÖn x· héi nh­ lµ mét néi dung cña qu¶n lý ph¸t<br /> triÓn x· héi. ViÖc x¸c ®Þnh nh­ vËy lµ cã tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan víi nh÷ng b»ng<br /> chøng nh­ sau:<br /> Mét lµ, cã thÓ kh¼ng ®Þnh yÕu tè quan träng t¹o ra sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh<br /> tæ chøc ph¶n biÖn x· héi chÝnh lµ sù tham gia cña c¸c chñ thÓ: nhµ n­íc; truyÒn th«ng<br /> ®¹i chóng; tæ chøc x· héi d©n sù; trÝ thøc... vµo viÖc quy ®Þnh nh÷ng giíi h¹n hîp lý<br /> cña quyÒn tù do ng«n luËn. NÕu nh©n d©n tham gia mét c¸ch tÝch cùc trong khu«n<br /> khæ ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt vµo c¸c tiÕn tr×nh chÝnh trÞ th× ®Êy chÝnh lµ më réng<br /> ®éng lùc ph¸t triÓn cña x· héi. NhiÖm vô cña nhµ n­íc lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc ranh giíi<br /> hîp lý cña qu¶n lý x· héi th«ng qua ho¹t ®éng ph¶n biÖn x· héi (NguyÔn TrÇn B¹t;<br /> 2007).<br /> Hai lµ, viÖc qu¶n lý ho¹t ®éng ph¶n biÖn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi lµ mét<br /> nhiÖm vô cô thÓ cña nhµ n­íc. Ph¶n biÖn x· héi chØ lµ mét trong c¸c biÓu hiÖn cña c¬<br /> chÕ tËp trung d©n chñ, nã chØ cã ý nghÜa vµ gi¸ trÞ khi n»m trong tæng thÓ c¬ chÕ tËp<br /> trung d©n chñ. ViÖc kh¼ng ®Þnh vai trß ý nghÜa vµ gi¸ trÞ cña ph¶n biÖn x· héi kh«ng<br /> cã nghÜa lµ tuyÖt ®èi hãa vai trß cña ph¶n biÖn x· héi, cho ®ã lµ gi¶i ph¸p v¹n n¨ng<br /> trong ®êi sèng chÝnh trÞ.<br /> Ph¶n biÖn x· héi mÆc dï cã tÝnh chÊt x©y dùng nh­ng trong nh÷ng bèi c¶nh,<br /> t×nh huèng nhÊt ®Þnh cã thÓ bÞ lùc l­îng ph¶n kh¸ng x· héi lîi dông. Do vËy, trong bèi<br /> c¶nh cô thÓ cña n­íc ta hiÖn nay, khi §¶ng Céng s¶n lµ ®¶ng cÇm quyÒn duy nhÊt,<br /> viÖc x©y dùng c¬ chÕ ph¶n biÖn x· héi cÇn ph¶i khoa häc, chÆt chÏ, tr¸nh kÏ hë ®Ó c¸c<br /> lùc l­îng thï ®Þch lîi dông.<br /> Ba lµ, trong qu¶n lý ph¶n biÖn x· héi ®Ó ®Ò phßng ph¶n biÖn ngÉu høng hay cßn<br /> gäi lµ "Ph¶n biÖn c¶m tÝnh". NhiÒu bµi viÕt ph¶n biÖn trªn b¸o chÝ cã ®éng c¬ x©y dùng<br /> vµ th¸i ®é trung thùc, nh­ng l¹i r¬i vµo tr×nh tr¹ng “lo¹n tiªu chÝ” do ng­êi viÕt c¶m<br /> tÝnh, phiÕn diÖn hoÆc ngé nhËn vÒ môc ®Ých cña c¸c c«ng tr×nh, dù ¸n m×nh ®ang ph¶n<br /> biÖn. Ch¼ng h¹n, khi ph¶n biÖn mét c«ng tr×nh v¨n hãa phôc vô chÝnh trÞ x©y dùng<br /> vµ cñng cè c¸c gi¸ trÞ c¬ b¶n cña x· héi th× nh÷ng ng­êi viÕt l¹i dùa vµo c¸c tiªu chÝ<br /> gi¶i trÝ vµ th­¬ng m¹i, ®ßi c«ng tr×nh ®ã ph¶i cã l·i...<br /> Bèn lµ, trong qu¶n lý ph¶n biÖn x· héi cÇn ®Ò phßng ph¶n biÖn “vuèt ®u«i”, ph¶n<br /> biÖn nÆc danh. Mét th¸i ®é ph¶n biÖn cã tÝnh x©y dùng bao giê còng kÞp thêi, cho dï<br /> ch­a s©u s¾c, ch­a hoµn chØnh vÉn cã gi¸ trÞ c¶nh b¸o, ng¨n chÆn sím nh÷ng sai lÇm<br /> vµ l·ng phÝ. Cßn ph¶n biÖn “vuèt ®u«i”, do ng­êi viÕt qu¸ thËn träng, hay cã mét ý ®å<br /> riªng nµo ®ã, kh«ng lªn tiÕng ngay khi vÊn ®Ò xuÊt hiÖn, ®Ó “kÝch ho¹t” mét qu¶ bom<br /> d­ luËn. ë n­íc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét sè ph¶n biÖn x· héi trªn b¸o chÝ ®·<br /> cã khuynh h­íng cña marketing chÝnh trÞ vµ kinh tÕ mét c¸ch gi¸n tiÕp. V× thÕ, ph¶n<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 38 Phản biện xã hội trong sự quản lý phát triển….<br /> <br /> <br /> biÖn x· héi lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®­a vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi theo luËt<br /> ®Þnh, cã nh­ vËy míi võa ph¸t huy quyÒn tù do d©n chñ, võa tr¸nh t×nh tr¹ng vuèt<br /> ®u«i, tr¸ h×nh.<br /> Cã thÓ nãi, ph¶n biÖn x· héi võa lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan cña ho¹t ®éng l·nh<br /> ®¹o, qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi, võa lµ mét hiÖn thùc tÊt yÕu lu«n tån t¹i trong ®êi sèng<br /> kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi cÇn ph¶i ®­îc qu¶n lý. Ph¶n biÖn x· héi nÕu ®­îc thùc hiÖn<br /> ®óng ®¾n, th­êng xuyªn vµ kÞp thêi sÏ ®ãng mét vai trß to lín trong sù ph¸t triÓn cña<br /> x· héi. §Ó qu¶n lý ph¶n biÖn x· héi ®¹t hiÖu qu¶ cao, cÇn kÕt hîp sö dông vµ ph¸t huy<br /> søc m¹nh cña c¶ Nhµ n­íc, céng ®ång vµ b¶n th©n mçi ng­êi d©n.<br /> ViÖt Nam ®ang trong tiÕn tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, x©y<br /> dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ héi nhËp víi thÕ giíi, cµng ®ßi hái ph¶i chó träng ph¸t<br /> triÓn x· héi vµ t¨ng c­êng qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi nh»m ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn hµi<br /> hßa vµ bÒn v÷ng. Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, qu¶n lý cña Nhµ n­íc vµ tham gia cña<br /> nh©n d©n ®èi víi sù nghiÖp nµy cÇn ph¶i ®­îc thÓ hiÖn râ h¬n th«ng qua viÖc ho¹ch<br /> ®Þnh c­¬ng lÜnh, ®­êng lèi chiÕn l­îc, c¸c ®Þnh h­íng vÒ chñ tr­¬ng vµ chÝnh s¸ch;<br /> th«ng qua thùc hiÖn ph¶n biÖn x· héi nh»m tõng b­íc hiÖn thùc ho¸ môc tiªu: d©n<br /> giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> <br /> 1. Hoµng ChÝ B¶o (2008), Ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi trong tiÕn<br /> tr×nh ®æi míi, T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ sè 10.<br /> 2. Hoµng ChÝ B¶o (2007), Ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi: quan<br /> niÖm, vÊn ®Ò, sù cÇn thiÕt cho ViÖt Nam vµ x¸c ®Þnh logic nghiªn cøu, T¹p chÝ<br /> Th«ng tin khoa häc x· héi sè 12.<br /> 3. NguyÔn TrÇn B¹t (2007), Ph¶n biÖn x· héi,http://chungta.com 27/02.<br /> 4. Tr­¬ng V¨n Dòng(2007), Ph¶n biÖn x· héi - Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn,<br /> T¹p chÝ Nghiªn cøu con ng­êi sè 6.<br /> 5. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2006), T×m hiÓu mét sè thuËt ng÷ trong V¨n kiÖn ®¹i<br /> héi X cña §¶ng, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.<br /> 6. NguyÔn Ngäc §iÖn (2006), Ph¸t huy vai trß ph¶n biÖn x· héi cña nhµ khoa häc ®èi<br /> víi c¸c dù ¸n ph¸p luËt, T¹p chÝ Nghiªn cøu lËp ph¸p sè 8.<br /> 7. NguyÔn H÷u §Ô (2005), Th«ng tin x· héi vµ vai trß cña nã trong qu¶n lý x· héi,<br /> T¹p chÝ TriÕt häc sè 3.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Đỗ Văn Quân 39<br /> <br /> <br /> 8. §inh Xu©n Lý(2009), §¶ng l·nh ®¹o ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi<br /> thêi kú ®æi míi, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi.<br /> 9. TrÞnh Duy Lu©n(2009), Mét sè vÊn ®Ò vÒ tham gia x· héi vµ ph¶n biÖn x· héi, T¹p<br /> chÝ X· héi häc sè 2.<br /> 10. NguyÔn ChÝ Mú(2007), Ph¶n biÖn x· héi vµ c¸c h×nh thøc, gi¶i ph¸p thùc hiÖn<br /> ph¶n biÖn x· héi ë Hµ Néi, tuyengiao.vn(4/2007).<br /> 11. Ph¹m Xu©n Nam(2008), TriÕt lý ph¸t triÓn ë ViÖt Nam - MÊy vÊn ®Ò cèt yÕu, Nxb<br /> Khoa häc X· héi, Hµ Néi.<br /> 12. §ç V¨n Qu©n(2009), Vai trß cña ph¶n biÖn x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay, T¹p chÝ<br /> Lý luËn chÝnh trÞ sè 2.<br /> 13. Phïng Thanh S¬n(2006), Ph¶n biÖn trong c«ng t¸c lËp ph¸p,vietbao.vn.<br /> 14. TrÇn §¨ng TuÊn(2006), Ph¶n biÖn x· héi: Mét sè vÊn ®Ò chung, T¹p chÝ Céng s¶n<br /> ®iÖn tö sè 114.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />