Phản biện xã hội trong quản lý sự phát triển xã hội ở Việt Nam hiện nay - Đỗ Văn Quân

Chia sẻ: Huynh Thi Thuy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

59
lượt xem 11
download

Phản biện xã hội trong quản lý sự phát triển xã hội ở Việt Nam hiện nay - Đỗ Văn Quân

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Phản biện xã hội trong quản lý sự phát triển xã hội ở Việt Nam hiện nay" trình bày về khái niệm phản biện xã hội, phản biện xã hội một hoạt động hỗ trợ quản lý phát triển xã hội, nội dung quản lý phát triển xã hội,... Đây là tài liệu tham khảo hữu ích cho các bạn chuyên ngành Xã hội học, mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phản biện xã hội trong quản lý sự phát triển xã hội ở Việt Nam hiện nay - Đỗ Văn Quân

32 X· héi häc thùc nghiÖm Xã hội học, số 3(111), 2010 Ph¶n biÖn x· héi trong qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay §ç V¨n Qu©n * F 0 P T 7 1. VÒ kh¸i niÖm Ph¶n biÖn x· héi Phong trµo Khai s¸ng ë Ch©u ¢u thÕ kû XVII - XVIII ®· s¶n sinh ra thuËt ng÷ vµ sù thÓ hiÖn cña kh¸i niÖm ph¶n biÖn x· héi (social discourse). §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn qua ph¸t biÓu cña triÕt gia ngêi Ph¸p - Voltaire, thÕ kû thø XVIII: “T«i cã thÓ kh«ng ®ång ý nh÷ng ®iÒu anh nãi nhng t«i cã thÓ chÕt ®Ó b¶o vÖ quyÒn anh ®îc nãi nh÷ng ®iÒu ®ã” (...). QuyÒn ®îc nãi theo ng«n ng÷ cña khoa häc hiÖn ®¹i chÝnh lµ ph¶n biÖn x· héi - mét trong nh÷ng quyÒn c¨n b¶n cña con ngêi ®îc x©y dùng trªn c¬ së quyÒn tù do ng«n luËn. Nã võa lµ ®iÒu kiÖn, võa lµ môc tiªu cÇn híng ®Õn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia, d©n téc. Theo t¸c gi¶ Ph¹m Xu©n Nam, cã 5 m« h×nh ph¸t triÓn xÊu - nghÞch lý cña sù ph¸t triÓn x· héi mµ nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®ang ph¶i ®èi mÆt. §ã lµ: t¨ng trëng kinh tÕ nhanh nhng tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi l¹i thÊp; t¨ng trëng kinh tÕ nhng dÉn ®Õn sù tµn lôi cña n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n; t¨ng trëng kinh tÕ nhanh, nhng møc ®é d©n chñ ho¸ cßn thÊp; t¨ng trëng kinh tÕ nhng v¨n ho¸, ®¹o ®øc suy ®åi; t¨ng trëng kinh tÕ nhng m«i trêng suy tho¸i, sù c©n b»ng m«i trêng sinh th¸i bÞ ph¸ vì (Ph¹m Xu©n Nam; 2008, tr 10). T¸c gi¶ còng cho r»ng: trong thêi ®¹i ngµy nay, sù bïng næ cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ, sù h×nh thµnh x· héi th«ng tin vµ kinh tÕ tri thøc, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña xu thÕ toµn cÇu hãa,... ®· ®Æt ra nhiÒu thêi c¬ ph¸t triÓn lín ®an xen víi nh÷ng th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c quèc gia, d©n téc trªn thÕ giíi ph¶i tØnh t¸o, tríc mçi bíc ®i cña m×nh. NÕu xö lý ®óng, vît qua ®îc th¸ch thøc th× sÏ t¹o ra thêi c¬ míi. MÆt kh¸c, nÕu bá lì, ®¸nh mÊt thêi c¬ th× sù tôt hËu cµng trÇm träng h¬n. Bëi vËy, ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi trong thêi hiÖn ®¹i ®ßi hái rÊt cao vÒ n¨ng lùc, trÝ tuÖ, b¶n lÜnh cña chñ thÓ l·nh ®¹o vµ cÇn ph¶i ®îc dÉn d¾t bëi tri thøc khoa häc (§inh Xu©n Lý; 2009). Tríc yªu cÇu nµy, gÇn ®©y ë níc ta xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu ®Ò tµi khoa häc tËp trung nghiªn cøu chñ ®Ò ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi 1. Bµi viÕt F 1 P T 7 T 7 P nµy t×m hiÓu vÊn ®Ò ph¶n biÖn x· héi trong qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi theo híng tiÕp cËn liªn ngµnh x· héi häc vµ chÝnh trÞ häc. Theo Tõ ®iÓn B¸ch khoa gi¶i thÝch: “Ph¶n biÖn lµ nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ vÒ mét c«ng tr×nh khoa häc (luËn ¸n, luËn v¨n, kho¸ luËn hoÆc kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc cña mét ®Ò tµi, mét ch¬ng tr×nh nghiªn cøu…) (Tõ ®iÓn B¸ch khoa; 2003, tr * Ths. ViÖn X· héi häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh Quèc gia Hå ChÝ Minh. 1 ChØ tÝnh riªng Ch¬ng tr×nh KH&CN cÊp Nhµ níc: “Ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi trong tiÕn tr×nh ®æi míi ë ViÖt Nam” (KX.02/06-10) ®· cã 23 ®Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ níc; Ch¬ng tr×nh ®Ò tµi cÊp Bé n¨m 2009 - 2010 cña ViÖn X· héi häc, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam còng triÓn khai 5 ®Ò tµi theo híng nghiªn cøu nµy. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
Đỗ Văn Quân 33 407). Theo quan ®iÓm nµy, ph¶n biÖn lµ ho¹t ®éng diÔn ra trong lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc. Cßn ph¶n biÖn x· héi theo t¸c gi¶ NguyÔn TrÇn B¹t: "lµ sù tranh luËn mét c¸ch chuyªn nghiÖp gi÷a c¸c lùc lîng x· héi víi nhau hoÆc lµ víi nhµ cÇm quyÒn ®Ó t¹o sù chÝnh x¸c chÝnh trÞ cña mçi mét hµnh ®éng cã chÊt lîng chÝnh s¸ch hoÆc ®Þnh híng. NÕu kh«ng cã sù tham gia cña hai lùc lîng nµy th× chØ cßn qu¸ tr×nh ph¶n øng x· héi chø kh«ng ph¶i lµ ph¶n biÖn x· héi" (NguyÔn TrÇn B¹t; 2007). Cã lÏ c¸ch tiÕp cËn nµy dùa trªn hiÖn thùc chÝnh trÞ ë c¸c x· héi ph¬ng T©y víi ®Æc trng lµ cña bé m¸y nhµ níc vµ x· héi d©n sù ph¸t triÓn. Trong V¨n kiÖn §¹i héi X §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam cho r»ng: Ph¶n biÖn x· héi lµ ph¸t huy d©n chñ x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, ý thøc tr¸ch nhiÖm cña nh©n d©n trong viÖc tham gia qu¶n lý Nhµ níc… Nh©n d©n kh«ng chØ cã quyÒn mµ cßn cã tr¸ch nhiÖm tham gia ho¹ch ®Þnh vµ thi hµnh c¸c chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc. Ph¶n biÖn x· héi lµ nhu cÇu cÇn thiÕt vµ ®ßi hái b¾t buéc cña qu¸ tr×nh l·nh ®¹o vµ ®iÒu hµnh ®Êt níc, kh¾c phôc tÖ quan liªu… (§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ; 2006, tr 182). §©y cã lÏ lµ quan ®iÓm ®îc nhiÒu ngêi trÝch dÉn khi ®Ò cËp nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ph¶n biÖn x· héi t¹i ViÖt Nam. Tõ gi¸c ®é tiÕp cËn x· héi häc, trong mét c«ng tr×nh nghiªn cøu gÇn ®©y t¸c gi¶ TrÞnh Duy Lu©n cho r»ng: Cã thÓ t¹m hiÓu ph¶n biÖn x· héi lµ sù tham gia ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸ nh©n, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, tæ chøc x· héi vµo mét vÊn ®Ò, mét chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch nµo ®ã cña Nhµ níc nh»m lµm cho chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ®ã ngµy cµng hoµn thiÖn, ®¸p øng nhu cÇu x· héi, t¹o nªn sù ®ång thuËn nh»m phôc vô tèt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò quèc kÕ, d©n sinh. §ã lµ sù tËp hîp søc s¸ng t¹o vµ trÝ tuÖ cña c¸c giai tÇng, c¸c céng ®ång nh©n d©n, t¹o nªn søc m¹nh néi lùc ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. §êng lèi chñ tr¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng, Nhµ níc, c¸c quyÕt ®Þnh ®iÒu hµnh cña ChÝnh phñ ®Òu cã thÓ lµ ®èi tîng cña ph¶n biÖn x· héi. Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu quyÕt ®Þnh cã ¶nh hëng lín ®Õn ®êi sèng vµ t©m tr¹ng cña toµn x· héi hoÆc cña mét bé phËn tÇng líp d©n c ®Òu cÇn vµ hoµn toµn cã ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn ph¶n biÖn x· héi réng r·i tríc khi ®a vµo thùc hiÖn (TrÞnh Duy Lu©n; 2009, tr 4). KÕ thõa c¸c quan ®iÓm võa nªu vµ trong khu«n khæ tiÕp cËn liªn ngµnh x· héi häc - chÝnh trÞ häc, cã thÓ kh¼ng ®Þnh: Ph¶n biÖn x· héi lµ qu¸ tr×nh mµ c¸c chñ thÓ (c¸ nh©n hay tæ chøc) ®a ra c¸c lËp luËn, ph©n tÝch nh»m: kiÓm tra, ph¸t hiÖn, chøng minh, kh¼ng ®Þnh, phª ph¸n, bæ sung hoÆc b¸c bá mét ®Ò ¸n (ph¬ng ¸n, dù ¸n, chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi...) “chÝnh thèng” ®· ®îc h×nh thµnh vµ c«ng bè tríc ®ã. Ph¶n biÖn x· héi lµ mét ho¹t ®éng tÊt yÕu cña x· héi d©n chñ; lµ néi dung, môc tiªu vµ c«ng cô cña ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi. Vµ ho¹t ®éng nµy cÇn ph¶i mang tÝnh tù gi¸c, chuyªn nghiÖp, khoa häc vµ ®îc quy ®Þnh bëi ph¸p luËt. 2. Ph¶n biÖn x· héi - mét ho¹t ®éng hç trî qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi Ph¶n biÖn x· héi lµ mét c«ng cô kh¸ch quan hç trî cho ho¹t ®éng l·nh ®¹o cã Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
34 Phản biện xã hội trong sự quản lý phát triển…. hiÖu qu¶ c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Thùc tÕ ®· chøng minh chñ thÓ l·nh ®¹o, qu¶n lý cÇn cã ph¶n biÖn x· héi ®Ó ho¹ch ®Þnh, kiÓm tra, kh¼ng ®Þnh hay ®Ó ®iÒu chØnh, söa ®æi, thay ®æi c¸c chÝnh s¸ch cña m×nh. C¸c h×nh thøc ®Ó cã ®îc ph¶n biÖn x· héi thay ®æi tïy theo tõng thêi kú, phô thuéc tõng chÝnh thÓ, cã khi rÊt th« s¬, nh÷ng còng cã thÓ rÊt phøc t¹p. NÕu c¸c chñ thÓ qu¶n lý biÕt c¸ch sö dông ph¶n biÖn x· héi th× nã sÏ trë thµnh mét kªnh th«ng tin - c«ng cô rÊt quan träng phôc vô cho c«ng viÖc cña m×nh. Trong mét bµi viÕt gÇn ®©y, t¸c gi¶ Tr¬ng V¨n Dòng cho r»ng: Ph¶n biÖn x· héi trong tÝnh hiÖn thùc cña nã lµ viÖc ®éng viªn mäi ngêi ph¸t huy s¸ng kiÕn, tÝch cùc, chñ ®éng tham gia, ®ãng gãp søc m×nh vµo c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc, qu¶n lý x· héi (Tr¬ng V¨n Dòng; 2007, tr 48). Tríc ®ã, trong mét bµi viÕt ®¨ng trªn T¹p chÝ Céng s¶n, t¸c gi¶ TrÇn §¨ng TuÊn cho r»ng: c¸c thÓ chÕ kh¸c còng cã thÓ chÊp nhËn ph¶n biÖn x· héi nh lµ ph¬ng thøc thu thËp th«ng tin ®Ó xö lý theo híng ®èi phã víi t©m tr¹ng x· héi (TrÇn §¨ng TuÊn, 2006). T¸c gi¶ ph©n tÝch tiÕp: ë vÞ trÝ quyÒn lùc, coi träng ph¶n biÖn sÏ cã ®îc ph¶n biÖn x· héi cã tæ chøc, gióp Ých lín cho æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn; ngîc l¹i, tr¸nh nÐ ph¶n biÖn x· héi, kÕt qu¶ lµ nhËn ®îc ph¶n biÖn x· héi tù ph¸t, thuËn lîi ®Ó h×nh thµnh t©m thÕ ph¶n kh¸ng x· héi (TrÇn §¨ng TuÊn; 2006). Thùc tÕ cho thÊy trong qu¸ tr×nh l·nh ®¹o, qu¶n lý c¸c chñ thÓ thêng truyÒn ®i c¸c th«ng ®iÖp cña m×nh ®èi víi c¸c giai tÇng trong x· héi, tuy nhiªn kÕt qu¶ thêng thÊp h¬n so víi mong muèn. Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn hiÖn tîng nµy, trong ®ã kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn t×nh tr¹ng chñ thÓ qu¶n lý cha t¹o ra nhÞp cÇu ®Õn ®èi tîng qu¶n lý - ®ã chÝnh lµ ph¶n biÖn x· héi. TÇm quan träng cña ph¶n biÖn x· héi nh lµ mét c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi, theo t¸c gi¶ NguyÔn TrÇn B¹t lµ: chØ cã thÓ ®îc kh¬i dËy hay phôc sinh c¶m høng x· héi khi tæ chøc ®îc mét c¬ cÊu ph¶n biÖn x· héi thµnh c«ng (NguyÔn TrÇn B¹t; 2007). Cßn trong mét bµi viÕt kh¸c t¸c gi¶ NguyÔn H÷u §Ô kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña ph¶n biÖn x· héi nh lµ mét kªnh th«ng tin quan träng cña qu¸ tr×nh qu¶n lý x· héi. Vµ b¶n th©n qu¸ tr×nh qu¶n lý còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh trao ®æi th«ng tin gi÷a hÖ thèng qu¶n lý víi hÖ thèng bÞ qu¶n lý, gi÷a toµn bé hÖ thèng víi m«i trêng xung quanh cña nã (NguyÔn H÷u §Ô; 2005). Trong bèi c¶nh hiÖn nay qu¸ tr×nh l·nh ®¹o, qu¶n lý cÇn ph¶i híng ®Õn môc tiªu ph¸t triÓn x· héi b»ng c¸c gi¶i ph¸p/chÝnh s¸ch cã tÝnh thuyÕt phôc, hîp lý cho sù ph¸t triÓn. Nh vËy, ph¶n biÖn x· héi lµ mét c«ng cô kh¸ch quan vµ ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cña c«ng viÖc l·nh ®¹o, qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi. Cã thÓ nh×n nhËn vai trß cña ph¶n biÖn x· héi nh lµ mét c«ng cô qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi trªn mét sè khÝa c¹nh sau ®©y: Mét lµ, ph¶n biÖn x· héi lµ qu¸ tr×nh/kªnh t¹o ra th«ng tin x· héi - mét yÕu tè ®ãng vai trß lµ c¬ së cña viÖc qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi mét c¸ch khoa häc. C¸c chñ thÓ l·nh ®¹o, qu¶n lý sö dông th«ng tin x· héi nh lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu trong qu¸ tr×nh qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i cã ®Çy ®ñ th«ng tin vµ xö lý th«ng tin mét c¸ch khoa häc ë tÊt c¶ c¸c kh©u, c¸c bíc cña qu¸ tr×nh qu¶n lý ph¸t Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
Đỗ Văn Quân 35 triÓn x· héi. Nãi c¸ch kh¸c, qu¸ tr×nh qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh liªn tôc thu thËp vµ xö lý th«ng tin (trong ®ã cã c¶ mèi liªn hÖ ngîc) vµ ho¹t ®éng ph¶n biÖn x· héi chÝnh lµ mét kªnh cung cÊp th«ng tin. Hai lµ, ph¶n biÖn x· héi - c«ng cô trùc tiÕp trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý cña nhµ níc. GÇn ®©y mét sè t¸c gi¶ cho r»ng : ph¶n biÖn x· héi cña c¸c nhµ khoa häc nãi riªng, nh©n d©n nãi chung lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó ng¨n chÆn t×nh tr¹ng l¹m dông quyÒn lËp ph¸p ®Ó b¶o vÖ lîi Ých côc bé cña bé ngµnh. Trong mét bµi viÕt t¸c gi¶ NguyÔn Ngäc §iÖn cho r»ng: Muèn biÕt ®îc mét v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cã tÝnh kh¶ thi hay kh«ng vµ cã mang l¹i lîi Ých cho x· héi hay kh«ng th× kh«ng thÓ bá qua vai trß cña sù ph¶n biÖn x· héi. Ph¶n biÖn x· héi sÏ chuyÓn t¶i ®îc ®Çy ®ñ nh÷ng ý kiÕn cña c¸c ®èi tîng sÏ bÞ t¸c ®éng trùc tiÕp bëi v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c chuyªn gia t©m huyÕt vÒ sù bÊt cËp, bÊt hîp lý hoÆc nh÷ng khiÕm khuyÕt kh¸c cña dù th¶o v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt. V¨n b¶n lµ do c¸c c¬ quan nhµ níc ban hµnh, bé ngµnh nµo qu¶n lý vÒ lÜnh vùc g× th× so¹n th¶o v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh vÒ lÜnh vùc ®ã nªn ®· vµ ®ang x¶y ra t×nh tr¹ng “kh«ng qu¶n lý ®îc th× cÊm hoÆc h¹n chÕ”. Trong v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt còng chøa ®ùng rÊt nhiÒu nh÷ng hµng rµo kü thuËt ®Ó khi cÇn thiÕt chóng sÏ trë thµnh lîi thÕ cho c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc. Thªm vµo ®ã, nh÷ng ngêi so¹n th¶o v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt thêng thiÕu nh÷ng th«ng tin thùc tÕ ®Ó cã thÓ ®a ra nh÷ng quy ®Þnh phï hîp. ChÝnh v× vËy mµ sù ph¶n biÖn x· héi ®èi víi mét dù th¶o v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt lµ hÕt søc cÇn thiÕt (NguyÔn Ngäc §iÖn; 2006). Minh ho¹ thùc tÕ, dï cã thÓ cha lµm ngêi d©n hµi lßng, tuy nhiªn gÇn ®©y Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng nh: lÊy ý tëng thiÕt kÕ, quy ho¹ch ph¸t triÓn khu trung t©m, biÓu tîng, cæng chµo cho Thµnh phè; ph¶n biÖn vô ®iÖn kÕ ®iÖn tö, thùc phÈm cã chÊt ®éc h¹i, di dêi c¶ng Sµi Gßn, nhµ m¸y Ba Son ra khái néi thµnh; quy ho¹ch c«ng tr×nh ë c¸c “khu ®Êt vµng” trung t©m quËn 1 thµnh phè Hå ChÝ Minh; hay c¸c sù kiÖn “nãng” liªn quan ®Õn vÞ trÝ ®Æt dù ¸n ë Thñ ®«, nh Trung t©m th¬ng m¹i 19 - 12, kh¸ch s¹n trong khu«n viªn C«ng viªn Thèng NhÊt… cña Hµ Néi, ®Òu ph¶n ¸nh s©u s¾c vai trß cña ph¶n biÖn x· héi víi t c¸ch lµ c«ng cô qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi. Ba lµ, ph¶n biÖn x· héi khuyÕn khÝch ngêi d©n cïng víi nhµ níc quan t©m vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi mét c¸ch thùc chÊt. Bëi v× qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p vµ khã kh¨n. X· héi cµng ph¸t triÓn th× nhu cÇu cña x· héi còng ®a d¹ng vµ nhµ níc cÇn ph¶i ®¸p øng mét c¸ch linh ho¹t. Quy m«, chøc n¨ng, c¸ch thøc qu¶n lý cña nhµ níc ®ßi hái ph¶i vËn hµnh nhÞp nhµng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. Theo mét kÕt qu¶ kh¶o s¸t th× hiÖn nay ë c¸c níc ph¸t triÓn, mçi n¨m chÝnh phñ gi¶i quyÕt kho¶ng tõ 350 - 450 ®Çu viÖc; t¹i Trung Quèc th× mét n¨m chÝnh phñ gi¶i quyÕt kho¶ng 1200 ®Çu viÖc, ë ViÖt Nam lµ kho¶ng 6000 - 6500 ®Çu viÖc (NguyÔn TrÇn B¹t; 2007). Nh vËy, khi ph¶n biÖn x· héi ®îc x¸c ®Þnh Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
36 Phản biện xã hội trong sự quản lý phát triển…. nh lµ mét c«ng cô qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi kh«ng chØ lµm t¨ng hiÖu lùc, hiÖu qu¶ qu¶n lý cña nhµ níc vµ x· héi mµ nã cßn lµm thay ®æi quan niÖm vÒ vai trß cña nhµ níc trong bèi c¶nh ®¬ng ®ai. Bèn lµ, ph¶n biÖn x· héi - c«ng cô qu¶n lý ®Ó híng ®Õn ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi mét c¸ch hµi hoµ, bÒn v÷ng. Theo t¸c gi¶ §inh Xu©n Lý th× vÊn ®Ò ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý x· héi cña ViÖt Nam hiÖn nay ®ang gÆp rÊt nhiÒu th¸ch thøc. Ch¼ng h¹n, nÒn kinh tÕ thÞ trêng, bªn c¹nh mÆt thµnh c«ng còng cßn nhiÒu h¹n chÕ. ViÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi ®îc xem lµ tr¸ch nhiÖm cña Nhµ níc, cha quan t©m thu hót c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c nguån lùc trong x· héi tham gia gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò v¨n ho¸, x· héi; kÕt hîp cha tèt môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ víi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi; h¹n chÕ ph¶n biÖn x· héi hay duy tr× sù ph¶n biÖn chÊt lîng kÐm sÏ dÔ r¬i vµo t×nh tr¹ng chuyªn chÕ, ®éc tµi, k×m h·m sù ph¸t triÓn x· héi. C¸c biÓu hiÖn cña m©u thuÉn míi do sù gi÷a kÕt hîp t¨ng trëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi; gi÷a khuyÕn khÝch lao ®éng lµm giµu chÝnh ®¸ng víi b¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi; gi÷a b¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi víi t¨ng cêng ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ... còng kh«ng ngõng gia t¨ng (§inh Xu©n Lý; 2009). Nh÷ng thùc tiÔn nµy ®Æt ra nhiÒu th¸ch thøc ®èi víi qu¸ tr×nh qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi vµ mét trong sè c¸c gi¶i ph¸p lµ ph¶i ph¸t huy vai trß cña ho¹t ®éng ph¶n biÖn x· héi. Mét trong nh÷ng yÕu tè ®Ó thóc ®Èy ph¶n biÖn x· héi ®ã lµ nhµ níc ph¶i x¸c lËp c¬ chÕ/m«i trêng mµ ë ®Êy mçi ngêi d©n ®îc thùc sù tham gia vµo viÖc ho¹ch ®Þnh, thùc hiÖn vµ quan träng h¬n lµ ph¶n biÖn l¹i c¸c ch¬ng tr×nh hµnh ®éng cña nhµ níc, ®Ó nhµ níc ph¶i ®iÒu chØnh c¸c chñ tr¬ng chÝnh s¸ch sao cho thÝch hîp víi x· héi. Muèn thóc ®Èy ho¹t ®éng ph¶n biÖn x· héi trong thùc tiÔn cÇn ph¶i cã nhiÒu gi¶i ph¸p ®ång bé, ®Æc biÖt lµ cung cÊp kiÕn thøc, ®µo t¹o cho nh©n d©n, cho c¸n bé l·nh ®¹o qu¶n lý, nhµ khoa häc, nhµ b¸o… vÒ tinh thÇn ph¶n biÖn, thùc hiÖn quyÒn ph¶n biÖn, nhu cÇu ph¶n biÖn, c¬ héi ph¶n biÖn vµ kh¶ n¨ng ®Ó ph¶n biÖn x· héi. Khi x· héi ®îc lµm quen vµ ®µo luyÖn tinh thÇn ph¶n biÖn x· héi th«ng qua nh÷ng cuéc th¶o luËn th× míi cã ®ñ n¨ng lùc ®Ó ph¶n biÖn nh÷ng vÊn ®Ò tõ ®êi sèng hµng ngµy ®Õn vÊn ®Ò hÖ träng cña quèc gia. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ ph¶i t¹o ra ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý trong hÖ thèng chÝnh trÞ cã kiÕn thøc, kü n¨ng chuyªn nghiÖp, vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¶n biÖn x· héi (§ç V¨n Qu©n; 2009, tr 63). 3. Ph¶n biÖn x· héi - mét néi dung trong qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi Ph¶n biÖn x· héi lµ mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu, nhng cÇn thiÕt ph¶i qu¶n lý tæ chøc ph¶n biÖn x· héi ®Ó phôc vô cho c¸c môc tiªu ph¸t triÓn x· héi ®óng ®¾n, ®Ó h¹n chÕ vµ ®Êu tranh víi viÖc lîi dông ph¶n biÖn x· héi vµo c¸c môc ®Ých chèng l¹i thÓ chÕ hoÆc vô lîi c¸ nh©n. Ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi trong ®iÒu Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
Đỗ Văn Quân 37 kiÖn kinh tÕ thÞ trêng, héi nhËp quèc tÕ vµ toµn cÇu ho¸ lµ nh÷ng vÊn ®Ò nan gi¶i ®èi víi ViÖt Nam hiÖn nay. §Ó gi¶i quyÕt bµi to¸n nµy cã nhiÒu gi¶i ph¸p cÇn ph¶i thùc hiÖn, trong ®ã x¸c ®Þnh ph¶n biÖn x· héi nh lµ mét néi dung cña qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi. ViÖc x¸c ®Þnh nh vËy lµ cã tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan víi nh÷ng b»ng chøng nh sau: Mét lµ, cã thÓ kh¼ng ®Þnh yÕu tè quan träng t¹o ra sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh tæ chøc ph¶n biÖn x· héi chÝnh lµ sù tham gia cña c¸c chñ thÓ: nhµ níc; truyÒn th«ng ®¹i chóng; tæ chøc x· héi d©n sù; trÝ thøc... vµo viÖc quy ®Þnh nh÷ng giíi h¹n hîp lý cña quyÒn tù do ng«n luËn. NÕu nh©n d©n tham gia mét c¸ch tÝch cùc trong khu«n khæ ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt vµo c¸c tiÕn tr×nh chÝnh trÞ th× ®Êy chÝnh lµ më réng ®éng lùc ph¸t triÓn cña x· héi. NhiÖm vô cña nhµ níc lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®îc ranh giíi hîp lý cña qu¶n lý x· héi th«ng qua ho¹t ®éng ph¶n biÖn x· héi (NguyÔn TrÇn B¹t; 2007). Hai lµ, viÖc qu¶n lý ho¹t ®éng ph¶n biÖn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi lµ mét nhiÖm vô cô thÓ cña nhµ níc. Ph¶n biÖn x· héi chØ lµ mét trong c¸c biÓu hiÖn cña c¬ chÕ tËp trung d©n chñ, nã chØ cã ý nghÜa vµ gi¸ trÞ khi n»m trong tæng thÓ c¬ chÕ tËp trung d©n chñ. ViÖc kh¼ng ®Þnh vai trß ý nghÜa vµ gi¸ trÞ cña ph¶n biÖn x· héi kh«ng cã nghÜa lµ tuyÖt ®èi hãa vai trß cña ph¶n biÖn x· héi, cho ®ã lµ gi¶i ph¸p v¹n n¨ng trong ®êi sèng chÝnh trÞ. Ph¶n biÖn x· héi mÆc dï cã tÝnh chÊt x©y dùng nhng trong nh÷ng bèi c¶nh, t×nh huèng nhÊt ®Þnh cã thÓ bÞ lùc lîng ph¶n kh¸ng x· héi lîi dông. Do vËy, trong bèi c¶nh cô thÓ cña níc ta hiÖn nay, khi §¶ng Céng s¶n lµ ®¶ng cÇm quyÒn duy nhÊt, viÖc x©y dùng c¬ chÕ ph¶n biÖn x· héi cÇn ph¶i khoa häc, chÆt chÏ, tr¸nh kÏ hë ®Ó c¸c lùc lîng thï ®Þch lîi dông. Ba lµ, trong qu¶n lý ph¶n biÖn x· héi ®Ó ®Ò phßng ph¶n biÖn ngÉu høng hay cßn gäi lµ "Ph¶n biÖn c¶m tÝnh". NhiÒu bµi viÕt ph¶n biÖn trªn b¸o chÝ cã ®éng c¬ x©y dùng vµ th¸i ®é trung thùc, nhng l¹i r¬i vµo tr×nh tr¹ng “lo¹n tiªu chÝ” do ngêi viÕt c¶m tÝnh, phiÕn diÖn hoÆc ngé nhËn vÒ môc ®Ých cña c¸c c«ng tr×nh, dù ¸n m×nh ®ang ph¶n biÖn. Ch¼ng h¹n, khi ph¶n biÖn mét c«ng tr×nh v¨n hãa phôc vô chÝnh trÞ x©y dùng vµ cñng cè c¸c gi¸ trÞ c¬ b¶n cña x· héi th× nh÷ng ngêi viÕt l¹i dùa vµo c¸c tiªu chÝ gi¶i trÝ vµ th¬ng m¹i, ®ßi c«ng tr×nh ®ã ph¶i cã l·i... Bèn lµ, trong qu¶n lý ph¶n biÖn x· héi cÇn ®Ò phßng ph¶n biÖn “vuèt ®u«i”, ph¶n biÖn nÆc danh. Mét th¸i ®é ph¶n biÖn cã tÝnh x©y dùng bao giê còng kÞp thêi, cho dï cha s©u s¾c, cha hoµn chØnh vÉn cã gi¸ trÞ c¶nh b¸o, ng¨n chÆn sím nh÷ng sai lÇm vµ l·ng phÝ. Cßn ph¶n biÖn “vuèt ®u«i”, do ngêi viÕt qu¸ thËn träng, hay cã mét ý ®å riªng nµo ®ã, kh«ng lªn tiÕng ngay khi vÊn ®Ò xuÊt hiÖn, ®Ó “kÝch ho¹t” mét qu¶ bom d luËn. ë níc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét sè ph¶n biÖn x· héi trªn b¸o chÝ ®· cã khuynh híng cña marketing chÝnh trÞ vµ kinh tÕ mét c¸ch gi¸n tiÕp. V× thÕ, ph¶n Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
38 Phản biện xã hội trong sự quản lý phát triển…. biÖn x· héi lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®a vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi theo luËt ®Þnh, cã nh vËy míi võa ph¸t huy quyÒn tù do d©n chñ, võa tr¸nh t×nh tr¹ng vuèt ®u«i, tr¸ h×nh. Cã thÓ nãi, ph¶n biÖn x· héi võa lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan cña ho¹t ®éng l·nh ®¹o, qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi, võa lµ mét hiÖn thùc tÊt yÕu lu«n tån t¹i trong ®êi sèng kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi cÇn ph¶i ®îc qu¶n lý. Ph¶n biÖn x· héi nÕu ®îc thùc hiÖn ®óng ®¾n, thêng xuyªn vµ kÞp thêi sÏ ®ãng mét vai trß to lín trong sù ph¸t triÓn cña x· héi. §Ó qu¶n lý ph¶n biÖn x· héi ®¹t hiÖu qu¶ cao, cÇn kÕt hîp sö dông vµ ph¸t huy søc m¹nh cña c¶ Nhµ níc, céng ®ång vµ b¶n th©n mçi ngêi d©n. ViÖt Nam ®ang trong tiÕn tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ héi nhËp víi thÕ giíi, cµng ®ßi hái ph¶i chó träng ph¸t triÓn x· héi vµ t¨ng cêng qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi nh»m ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn hµi hßa vµ bÒn v÷ng. Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, qu¶n lý cña Nhµ níc vµ tham gia cña nh©n d©n ®èi víi sù nghiÖp nµy cÇn ph¶i ®îc thÓ hiÖn râ h¬n th«ng qua viÖc ho¹ch ®Þnh c¬ng lÜnh, ®êng lèi chiÕn lîc, c¸c ®Þnh híng vÒ chñ tr¬ng vµ chÝnh s¸ch; th«ng qua thùc hiÖn ph¶n biÖn x· héi nh»m tõng bíc hiÖn thùc ho¸ môc tiªu: d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Hoµng ChÝ B¶o (2008), Ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi trong tiÕn tr×nh ®æi míi, T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ sè 10. 2. Hoµng ChÝ B¶o (2007), Ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi: quan niÖm, vÊn ®Ò, sù cÇn thiÕt cho ViÖt Nam vµ x¸c ®Þnh logic nghiªn cøu, T¹p chÝ Th«ng tin khoa häc x· héi sè 12. 3. NguyÔn TrÇn B¹t (2007), Ph¶n biÖn x· héi,http://chungta.com 27/02. 4. Tr¬ng V¨n Dòng(2007), Ph¶n biÖn x· héi - Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn, T¹p chÝ Nghiªn cøu con ngêi sè 6. 5. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2006), T×m hiÓu mét sè thuËt ng÷ trong V¨n kiÖn ®¹i héi X cña §¶ng, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 6. NguyÔn Ngäc §iÖn (2006), Ph¸t huy vai trß ph¶n biÖn x· héi cña nhµ khoa häc ®èi víi c¸c dù ¸n ph¸p luËt, T¹p chÝ Nghiªn cøu lËp ph¸p sè 8. 7. NguyÔn H÷u §Ô (2005), Th«ng tin x· héi vµ vai trß cña nã trong qu¶n lý x· héi, T¹p chÝ TriÕt häc sè 3. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn
Đỗ Văn Quân 39 8. §inh Xu©n Lý(2009), §¶ng l·nh ®¹o ph¸t triÓn x· héi vµ qu¶n lý ph¸t triÓn x· héi thêi kú ®æi míi, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi. 9. TrÞnh Duy Lu©n(2009), Mét sè vÊn ®Ò vÒ tham gia x· héi vµ ph¶n biÖn x· héi, T¹p chÝ X· héi häc sè 2. 10. NguyÔn ChÝ Mú(2007), Ph¶n biÖn x· héi vµ c¸c h×nh thøc, gi¶i ph¸p thùc hiÖn ph¶n biÖn x· héi ë Hµ Néi, tuyengiao.vn(4/2007). 11. Ph¹m Xu©n Nam(2008), TriÕt lý ph¸t triÓn ë ViÖt Nam - MÊy vÊn ®Ò cèt yÕu, Nxb Khoa häc X· héi, Hµ Néi. 12. §ç V¨n Qu©n(2009), Vai trß cña ph¶n biÖn x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay, T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ sè 2. 13. Phïng Thanh S¬n(2006), Ph¶n biÖn trong c«ng t¸c lËp ph¸p,vietbao.vn. 14. TrÇn §¨ng TuÊn(2006), Ph¶n biÖn x· héi: Mét sè vÊn ®Ò chung, T¹p chÝ Céng s¶n ®iÖn tö sè 114. Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn