Phân tích hình ảnh mùa thu trong 3 bài thơ Thu của Nguyễn Khuyến

ơ ủ ễ ế ề ả Đ  bài: Phân tích hình  nh mùa thu trong 3 bài th  Thu c a Nguy n Khuy n

ẫ ố Bài M u S  1:

ướ ủ ế ễ ế ẩ ị ượ Tr c nay, ba bài Thu  m, Thu đi u, Thu v nh(1) c a Nguy n Khuy n đã đ c bình

ữ ề ẩ ấ ơ ượ ể ồ ơ ph m r t nhi u. Nh ng bài th  này đ ễ   c coi là tiêu bi u cho h n th  Nôm Nguy n

ơ ủ ế ế ễ ế ậ ị ươ ả Khuy n,   xác   l p  v   th   Nguy n  Khuy n  là   "nhà   th   c a   quê   h ng  làng  c nh  Vi ệ   t

ả ướ ữ ứ ẳ ị ầ ớ Nam"(2). Ph n l n các tác gi có xu h ơ ng kh ng đ nh ba bài th  là nh ng b c tranh nên

ơ ẽ ượ ồ ủ ộ ẩ ệ ằ ắ ả th , v  đúng đ ồ c đi u h n c a mùa thu làng quê đ ng b ng B c B ;  n trong c nh thu

ề ỗ ế ướ ỗ ờ ấ ả ầ thanh bình là n i u hoài th m kín v  n i đau th i th  n ấ   c m t nhà tan mà b n thân b t

ế ắ ữ ậ ả ằ ỗ ơ ị ủ   ự l c,   b   t c(3).   Ph i   nói   r ng,   nh ng   nh n   đ nh   này   không   sai.   M i   bài   th   thu   c a

ộ ứ ỷ ặ ự ễ ế ằ ừ ễ ả ượ Nguy n Khuy n th c là m t b c tranh thu  m c b ng ngôn t , di n t đ ầ   c đúng th n

ộ ớ ữ ư ả ặ ả ằ ắ ồ ờ ướ thái c nh thu đ ng b ng B c B  v i nh ng hình  nh đ c tr ng: tr i xanh, n c trong, lá

ơ ễ ậ ấ ắ ọ ả ị vàng, khói tr ng, ao, nhà, ngõ... Đ c ba bài th  d  nh n th y không khí yên ủ   , d u êm c a

ự ậ ừ ế ờ ể ấ ộ ắ ộ làng quê t bao đ i. Tuy nhiên, ti p c n t ố    góc đ  khác là có th  th y m t s c thái đ i

ớ ự ơ ừ ộ ố ơ ả ề ươ ậ l p v i s  nên th , thanh bình t ba bài th  thu. M t s  tác gi đã bàn v  ph ệ   ng di n

ẫ ướ ẹ ủ ủ ế ả ả ẳ ơ ị này, song v n h ồ   ng đ n kh ng đ nh cái hay c a bài th  là c nh đ p c a làng c nh đ ng

ủ ế ả ắ ỗ ộ ế ổ ờ ằ b ng B c B  mùa thu và n i đau th i th  kín đáo c a tác gi (4). Bài vi t này xin b  sung,

ấ ố ả ế ụ ủ ủ ữ ạ ậ ớ ơ ộ ạ nh n m nh theo l i c m nh n m i: ba bài th  thu c a là k t t c a nh ng ng t ng t, tàn

ế ắ ả ả ụ ộ ễ ế ẫ ớ ơ ạ t ơ ủ   , th  đ ng, b  t c c  c nh l n tình. V i ba bài th  thu, Nguy n Khuy n là nhà th  c a

ữ ươ ả ỗ ế ắ ờ ờ nh ng tang th ng, tái tê đ n giày vò, kh c kho i n i đau đ i, đau th i.

ắ ọ ả ủ ễ ế ậ ạ ắ ặ ơ ộ ư ả   Ba bài th  thu c a Nguy n Khuy n cùng kh c h a c nh v t ng t ng t, v ng l ng, h   o,

ạ tàn t ụ ộ , th  đ ng.

ạ ượ ạ ộ ễ ả ề ẹ ố ẻ Tr ng thái ng t ng t đ c di n t ả  qua nhi u hình  nh eo h p, tăm t i và cô l . Đó là ao,

ị ệ ớ ặ ủ ữ ể ươ nhà, ngõ... Đây là nh ng không gian có đi m d  bi ể t v i đ c đi m c a văn ch ng trung

ề ạ ố ọ ườ ữ ể ọ ờ ạ đ i truy n th ng. Văn h c trung đ i th ng coi tr ng nh ng không gian tr i bi n, núi

ặ ộ ườ ầ ụ ể ể ệ ớ sông r ng l n, đ t con ng i trong t m kích vũ tr ọ    đ  th  hi n chí khí anh hùng "d c

ờ ộ ể ệ ề ễ ễ ế ẫ ơ ngang tr i r ng, v y vùng b  kh i" (Truy n Ki u ­ Nguy n Du). Nguy n Khuy n đi theo

ộ ướ ở ầ ằ ả m t h ỏ ế ng khác. Ông m  đ u bài Thu đi u b ng hình  nh cái ao bé nh :

ẽ ướ ạ Ao thu l nh l o n c trong veo

ườ ườ ướ ọ ớ ồ ầ ỏ ẹ ấ Cái ao làng, ao v n th ng là ao tù n ề c đ ng, nh  h p r t nhi u so v i h , đ m, phá...

ầ ắ ờ ị ạ ở ủ Cái ao có b  quây vòng quanh, con con trong t m m t còn b  vo l ạ i b i cái l nh c a mùa

ủ ướ ộ ấ ậ ự ậ ự ặ ở ộ thu và đ  trong veo c a n c. Theo tính ch t v t lí, s  v t có s  giãn n  khi g p đ  nóng

ạ ẽ ủ ộ ạ ặ ạ ườ ọ ế ả và co l i khi g p đ  l nh. Khí l nh l o c a mùa thu làm ng i đ c có c m giác chi c ao

ữ ẹ ơ ừ ừ ủ ộ ị b  thu h p h n. Thêm n a, tính t ệ ố  "trong veo" v a tuy t đ i hoá đ  trong c a n ướ ừ   c v a

ả ớ ạ ớ ừ ủ ể ề ế ả ỏ ợ g i ra c m giác có th  nhìn rõ c  gi i h n chi u sâu c a cái ao nh . Th  là v i t "trong

ỏ ớ ạ ề ộ ả ề ủ ề ẫ ỏ veo", cái ao đã t rõ gi ư   i h n nh  nhoi c a mình c  v  chi u r ng l n chi u sâu! Ch a

ở ầ ộ ầ ỏ ủ ữ ế ộ ị ầ   ế h t, đ  nh  c a cái ao còn b  thu thêm vào m t l n n a b i v n "eo"­ ti ng nào có v n

ệ ề ạ ơ ở ầ ầ ấ này khi phát âm, mi ng đ u co tròn l ệ   i! Ngay trong câu th  m  đ u, v n eo đã xu t hi n

ở ừ ạ ộ ầ ủ ẽ ơ hai t ạ   : l nh l o, trong veo. "Eo" còn là b  v n c a bài th : veo, teo, vèo, teo, bèo t o

ộ ả ư ậ ỏ ẹ ạ ạ ộ ượ nên m t c m giác ng t ng t, vây hãm! Nh  v y, tr ng thái nh  h p đã đ c th  hi n t ể ệ ớ   i

ầ ở ơ ầ ỗ ừ ữ ộ ẹ ạ ba l n câu th  đ u, sau m i t ề  ng , đ  h p càng v  sau càng thu thêm l i. Cái ao đã

ư ố ắ ỏ ơ ứ ể ỏ ượ ữ ỏ ế nh  còn nh  c  g ng co đ n m c không th  nh  h n đ ấ c n a. Tính ch t nh  bé còn

ấ ả ự ầ ả ọ choán l y toàn bài do tác gi ơ  l a ch n v n "eo" cho c  bài th !

ỏ ế ụ ượ ứ ủ ế ấ ơ ế Đ n câu th  hai c a bài Thu đi u, tính ch t bé nh  ti p t c đ c gia tăng h n:

ế ẻ ộ ề M t chi c thuy n câu bé t o teo.

ừ ỉ ố ế ợ ớ ừ ệ ấ ộ ỏ ộ ề Trên ao nh  xu t hi n m t con thuy n bé. T  ch  s  ít "m t" k t h p v i t ẻ  láy "t o teo"

ế ề ỏ ơ ưở ư ộ ấ ỏ ỏ ỉ khi n con thuy n càng nh  bé h n ­ t ng ch  nh  m t ch m nh  chút xíu, c n con và

ỏ ơ ữ ỏ ẹ ể ệ ấ ạ ừ ầ cũng không th  nh  h n n a! Tr ng thái nh  h p này cũng xu t hi n ngay t đ u bài Thu

m:ẩ

ỏ ấ Năm gian nhà c  th p le te,

ố ậ Ngõ t i đêm sâu đóm l p lòe.

ủ ồ ế ỉ ề ắ ố ộ ố ố ằ Cái nhà năm gian truy n th ng c a đ ng b ng B c B  cu i th  k  XIX v n bé nh  đ ỏ ượ   c

ề ự ỏ ằ ừ ấ ứ ế ế ấ ấ ụ ể c  th  thêm v  s  nh  bé b ng t ứ ự    th p. Th p đ n m c le te ­ nghĩa là th p đ n m c c c

ể ấ ơ ượ ữ ừ ư ườ ầ ạ ộ đ , ch ng nh  không th  th p h n đ ỉ ủ c n a, ch  đ  cho ng i cúi đ u ra vào. Tr ng thái

ế ụ ỏ ẹ ượ ể ệ ở ộ nh  h p này ti p t c đ c th  hi n qua không gian ngõ. Ngõ m  r ng không gian v ề

ậ ẹ ề ế ộ ộ ơ chi u dài h n m t cái ao, m t cái nhà, song nó ch t h p. Trong bài Thu đi u, ngõ quanh co

ỏ ẹ ủ ể ể ẳ ặ ộ ườ ­ không th ng ­ đ c đi m này càng làm tăng lên đ  nh  h p c a ki u đ ng làng ngõ

ẩ ị ố ố ộ ố ộ ầ xóm. Trong Thu  m, ngõ b  chìm trong đêm t i ­ ngõ t i. Đ  t ữ i m t l n n a thu thêm đ ộ

ừ ả ấ ỏ ẹ ủ h p c a con ngõ! Không gian nào cũng tù túng, nh  bé! Xét t ng hình  nh cũng th y hình

ả ề ể ỏ nh nào cũng nh  nhoi: cái ao, cái ngõ, cái lá, chút sóng, bèo, con thuy n... Có th  nói,

ẹ ạ ố ế ế ễ ả ắ ả ạ ơ tr ng thái eo h p, tăm t i khi n cho c nh th  thu Nguy n Khuy n có s c thái  m đ m, tù

ủ ả ắ ộ túng c a c nh nông thôn nghèo B c B !

ớ ự ạ ố ộ ư ả ạ ạ ụ ộ Ấ ượ Cùng v i s  ng t ng t, t i tăm là tr ng thái h   o, tàn t , th  đ ng.  n t ng này đ ượ   c

ệ ể ề ả ướ ờ ủ ễ ơ ấ bi u hi n trong r t nhi u hình  nh d ế   i tr i xanh. Ba bài th  thu c a Nguy n Khuy n,

ắ ờ ầ bài nào cũng có b u tr i xanh ng t:

ầ ơ ử ắ ờ ­ T ng mây l l ng tr i xanh ng t,

ắ Ngõ trúc quanh co khách v ng teo.

(Thu đi u)ế

ắ ờ ộ ­ Da tr i ai nhu m mà xanh ng t,

ắ ỏ ầ M t lão không v y cũng đ  hoe.

(Thu  m)ẩ

ấ ầ ắ ờ ­ Tr i thu xanh ng t m y t ng cao,

ầ ơ ắ ơ C n trúc l ph , gió h t hiu.

ị (Thu v nh)

ư ủ ắ ả ả ặ ờ ơ ố ộ ề   Tr i xanh là hình  nh đ c tr ng c a mùa thu B c B . Đó v n là hình  nh nên th , hi n

ở ề ả ườ ườ ệ ạ ị d u, trong sáng ủ  tâm c m c a nhi u ng ớ i. V i ng i hi n đ i, màu xanh là bi u t ể ượ   ng

ư ớ ươ ệ ắ ạ ả ớ ờ ủ c a hoà bình. Nh ng v i văn ch ng trung đ i, hình  nh tr i xanh còn g n v i ý ni m v ề

ộ ự ượ ế ố ủ ứ ầ ạ ọ ố ớ m t l c l ng siêu nhiên có s c m nh ghê g m, chi ph i m i bi n c  c a tr n gian. Th ế

ế ờ ườ ắ ớ ướ ữ ỗ ồ ự l c tr i xanh khi n ng ả i ta kh c kho i, đau đ n tr ể   c nh ng n i đau bu n không th  lý

ả ườ ấ ữ ế ỏ ờ ớ ờ ế ắ ắ gi i. Con ng i c t lên nh ng ti ng h i không l i đáp, b  t c, cay đ ng v i tr i:

ẳ ừ Xanh kia thăm th m t ng trên,

ự ỗ Vì ai gây d ng cho nên n i này?

ụ ể ầ ặ ị (Chinh ph  ngâm khúc ­ Đ ng Tr n Côn, Đoàn Th  Đi m)

ươ ề ậ ỉ Màu xanh trong văn ch ậ   ng cũng v y, nó cũng nhi u khi có ý nghĩa ch  cái vô cùng, vô t n

ắ ệ ủ ề ấ ỗ ươ kh c nghi ệ t c a thiên nhiên. Khi xu t hi n màu xanh, nhi u n i tang th ồ   ng đau bu n

ả tr i ra:

Trăm năm còn có gì đâu,

ộ ấ ẳ ổ Ch ng qua m t n m c  khâu xanh rì.

ễ ề (Cung oán ngâm khúc ­ Nguy n Gia Thi u)

ơ ươ ơ Sau này, th  Vũ Hoàng Ch ậ   ng (1916­1976) cũng có hai câu th  mang màu xanh đ m

ấ ư ế ậ ch t suy t , tri ư ế t lu n nh  th :

ừ ấ T  phen Trái Đ t ra đi,

ệ ươ L  chia phôi đã xanh rì trùng d ng.

ị ơ (Nh p trúc mùa th )

ữ ể ế ờ ồ ườ ờ ợ ứ Nh ng xanh tr i, xanh bi n, xanh cây, xanh m ... khi n ng i ta r n r n! Nó ch ng t ỏ

ờ ấ ẫ ứ ớ ả ứ ố ứ ộ ờ ố ỏ tr i đ t v n c  mãi cao r ng, th i gian c  trôi, c  cây c  s ng... Nó s ng v i b n thân nó,

ữ ạ ớ ụ ủ ườ ướ ệ ố ậ đ i l p v i cái h u h n, tàn l i c a con ng i. Tr c cái màu xanh nghi ấ t ngã  y, con

ườ ở ươ ờ ợ ở ư ị ự ả ặ ớ ỗ ng i tr  nên đau th ng v i v i b i nh  b  t ữ  nhiên vô c m v i nh ng n i đau qu n xót

ủ ả c a b n thân mình!

ở ạ ớ ủ ề ễ ế ơ ờ ở Tr  l ổ ậ   i v i ba bài th  thu c a Nguy n Khuy n. Tr i xanh đã tr  thành n n và làm n i b t

ọ ậ ủ ữ ạ ỏ ườ ữ ướ cái h u h n, nh  bé c a m i v t nói chung, con ng i nói riêng. Thêm n a, d ả   i kho ng

ự ậ ệ ượ ắ ờ ệ ự ụ ộ ố ế ể ạ ư ả tr i xanh ng t, các s  v t, hi n t ng n i ti p nhau bi u hi n s  th  đ ng, tàn t , h   o.

ế ượ ể ệ ở ờ ủ ả ơ ư ả Cái h   o, tàn t ạ ướ  tr c h t đ c th  hi n th i gian c a ba bài th  thu. C  ba bài th ơ

ố ả ề ố ườ ạ ư ươ ề đ u có b i c nh là chi u và t i mùa thu. Ng i trung đ i có t duy âm d ệ ng rõ r t. Mùa

ề ố ộ ờ ươ ổ ư ổ thu, chi u t i thu c th i gian âm (d ạ ng là mùa xuân, mùa h ; bu i sáng, bu i tr a...).

ủ ủ ễ ề ế ặ ờ ờ Nguy n Khuy n đ t th i gian âm c a ngày vào th i gian âm c a mùa. Chi u thu trong

ồ ạ ị ầ ượ ế ụ ề ệ ế ấ ẩ Thu v nh. R i l i chi u và đêm l n l t ti p t c xu t hi n trong Thu  m, Thu đi u. Ch ỉ

ư ể ặ khác là lúc có trăng (Song th a đ  m c ánh trăng vào; Làn ao lóng lánh bóng trăng loe), lúc

ặ ố ủ ấ ặ ườ ố ỉ ng t ch  màu t i đen dày đ c trùm l p, vây b a đ ng thôn (Ngõ t ậ   i đêm sâu đóm l p

ở ươ ờ ổ ư ươ ề ố ế ổ lòe). Th i gian bu i sáng là kh i d ng, bu i tr a là chính d ng; đ n chi u t ờ   i, th i

ở ề ớ ề ố ả ờ ề ự ợ ụ gian đã tr  v  v i khí âm. B n thân th i gian chi u t ệ i này g i ý ni m v  s  tàn l i. Đi

ụ ể ừ ạ ư ả ắ ậ ổ ố ộ ớ ự cùng v i s  tàn l ế i là h   o (luôn v n đ ng, bi n đ i, tho t ch c đã chuy n t ứ    d ng th c

ứ ắ ạ ờ ụ ề ố ư ả ấ này sang d ng th c khác). Trong th i kh c tàn l ủ i, h   o c a chi u t i mùa thu  y, các

ầ ượ ả ệ ố ệ ầ ấ ớ ị hình  nh khác l n l t xu t hi n trong h  th ng v i nó. Đó là c n trúc trong bài Thu v nh:

ầ ơ ắ ơ C n trúc l ph  gió h t hiu

ừ ơ ơ ợ ư ư ầ ả ầ ộ ướ T  láy l ph  g i lên hình  nh c n trúc g y gu c, lá l a th a. Tr ắ c làn gió h t hiu, cành

ơ ơ ư ế ầ ạ ờ ệ ứ ố ả trúc càng già y u, xác x , b  ph . Nó g n nh  đã c n ki t s c s ng. Hình  nh lá vàng

ể ạ ơ ị ự bi u th  s  tàn t rõ h n:

ướ Lá vàng tr ẽ ư c gió s  đ a vèo

ể ừ ế ị ủ ự ầ Lá vàng là chi c lá đã b  chuy n t màu xanh tràn đ y sinh khí sang màu vàng c a s  già

ế ầ ố ờ ả ớ ơ ơ ướ ụ nua, cu i đ i! V i hình  nh chi c c n trúc l ph  và lá vàng tr c gió, cái tàn l i trong

ế ơ ượ ả ở ự ậ ộ ờ ễ th  thu Nguy n Khuy n đã đ ể ệ c th  hi n c ữ    hai góc đ : th i gian và s  v t. Nh ng

ợ ự ư ả ự ế ủ ế ả hình  nh đó g i s  h   o ­ s  k t thúc c a ki p cây lá!

ư ả ạ ượ ạ ổ ắ ở ậ ợ Tr ng thái h   o còn đ c kh c ho  b  sung ả  t p h p các hình  nh khác. Đó là sóng

ướ ủ ấ ạ ầ ậ ơ n c, t ng mây, ánh sáng l p lòe c a đom đóm, cái ph t ph  khói nh t, cái lóng lánh ánh

ế ả ả ưở ế ừ trăng loe. C  hình  nh khóm bèo trên ao cũng khi n ta liên t ng đ n t ọ  "bèo b t"! T t c ấ ả

ọ ầ ữ ầ ấ ầ ả nh ng hình  nh đó làm cho m i t ng không gian cao xa (t ng mây), th p g n (sóng n ướ   c,

ạ ượ ế ộ ắ ạ ớ ừ ề khói, trăng) đ u không tĩnh t i mà đ c kh c ho  trong xu th  đ ng v i các t ữ ợ    ng : g n,

ừ ắ ấ ơ ổ ỏ ổ ấ   ậ l p loè, ph t ph , lóng lánh... Nó thay đ i (dù nh ) trong t ng tích t c. Thay đ i rõ nh t

ậ ữ ế ả ả ố ỗ ướ khi n nhân v t tr  tình th ng th t là hình  nh hoa năm ngoái, ng ng n c nào:

ấ ướ ậ M y chùm tr c gi u hoa năm ngoái,

ộ ế ỗ ướ M t ti ng trên không ng ng n c nào.

Ở ữ ự ự ữ ề ế ắ ả nh ng câu trên, s c thái th c ­  o còn nghiêng v  cái th c. Đ n nh ng câu này, hình

ả ộ ả ự ể ẳ ơ ỉ nh th  chuy n sang h n góc đ   o. Hoa năm ngoái có còn là bông hoa th c, hay ch  là

ạ ưở ậ ữ ỗ ướ bông hoa còn sót l i trong tâm t ng nhân v t tr tình? Ng ng n c nào di n t ễ ả ộ    m t

ạ ấ ế ể ờ ướ tr ng thái b t tri, vô tri ­ không bi t, không hi u. Năm ngoái là th i gian, n c nào là

ơ ơ ả ờ ớ ớ ề không gian. C  th i gian và không gian đ u chìm trong tâm thái ch i v i, ch i v i.

ụ ự ậ ệ ượ ư ả ủ ễ ơ ớ ự Cùng v i s  tàn l i, h   o, s  v t hi n t ế   ng trong ba bài th  thu c a Nguy n Khuy n

ụ ộ ụ ộ ấ ượ ị ở ọ ề còn th  đ ng. Tính ch t th  đ ng cũng đ ể c bi u th m i chi u kích không gian và ở

ự ậ ệ ượ các s  v t, hi n t ng:

ơ ợ ế Sóng bi c theo làn h i g n tí,

ướ Lá vàng tr ẽ ư c gió s  đ a vèo.

ầ ơ ử ắ ờ T ng mây l l ng tr i xanh ng t,

ớ ộ ướ ... Cá đâu đ p đ ng d i chân bèo.

(Thu đi u)ế

ạ ở ẽ ề ự ủ Vì sao l ụ ộ i nói th  đ ng? B i l , sóng, lá, mây, bèo đ u không t ch . Chúng không th  t ể ự

ặ ự ứ ế ố ụ ể ố ộ ị ộ chuy n đ ng ho c t đ ng yên mà luôn b  chi ph i, ph  thu c vào y u t khác. Sóng, lá,

ề ộ ở ơ ị ượ ố ị mây đ u b  tác đ ng b i gió. Sóng theo làn h i! Còn lá cũng không đ c c  đ nh trên cây

ể ự ị ế ị ố ữ n a mà đã lìa cành, b  gió cu n vèo đi. Chi c lá không th  t ạ ẽ ơ ề  đ nh đo t s  r i v  đâu mà

ư ế ễ ả ộ ấ ự ữ ừ ừ gió đ a đ n đâu thì ở ạ  t i đó! Ch  vèo v a di n t đ  bay nhanh v a cho th y s  không

ể ưỡ ạ ủ ế ự ị ướ th  nào c ng l ầ i gió c a chi c lá. T ng mây cũng không t đ nh h ng đ ượ ườ c đ ng bay

ổ ơ ữ ậ ả ố ẽ ủ c a mình gi a không trung. Nó còn có s  ph n trôi n i h n c  sóng và lá. Vì l sóng trên

ẽ ề ớ ấ ữ ề ầ ắ ẳ ờ ờ ao có b , lá vàng ch c h n s  v  v i đ t. Còn mây đi đâu, v  đâu gi a b u tr i xanh

ố ớ ủ ế ả ầ ậ ơ ộ ầ   mênh mông, vô t n? Ti p n i v i ý c a các câu th  trên, hình  nh t ng mây thêm m t l n

ế ố ụ ộ ở ứ ộ ệ ơ ơ ữ n a gia tăng y u t th  đ ng m c đ  cao h n, toàn di n h n. Vì trên cao có mây, d ướ   i

ấ ổ ở ạ ả ầ th p có bèo: mây trôi, bèo n i ­ đâu cũng lênh đênh, phiêu d t! Hình  nh t ng mây l ơ

ữ ề ờ ổ ấ ủ ự ậ ữ ộ ử l ng gi a n n tr i b  sung thêm m t ý n a vào tính ch t c a các s  v t trong bài th : s ơ ự

ổ ị ươ ộ ơ ử ữ ờ trôi n i vô đ nh, vô ph ặ ữ ầ ng! M t m t n a, t ng mây l l ng gi a tr i xanh còn thêm ý v ề

ữ ạ ữ ầ ạ ỏ ớ ờ ự ố ậ s  đ i l p gi a cái nh  bé h u h n (t ng mây) v i cái mênh mông vô h n (tr i xanh).

ể ế ế ằ ậ ầ ơ ễ Có th  nói, b ng tài năng b c th y, Nguy n Khuy n đã khi n cho ba bài th  thu nh ư

ữ ứ ữ ườ ọ ạ ằ nh ng b c tranh 3D, 5D b ng ngôn ng , cho phép ng ề   i đ c có cái nhìn "khúc x " nhi u

ộ ắ ề ề ấ ỗ ườ ọ ễ ữ ứ ậ chi u. M i chi u th y m t s c thái khác nhau. Ng ấ i đ c d  nh n th y nh ng b c tranh

ơ ộ ộ ướ ủ ế ậ ơ thu th  m ng. Tuy nhiên, sang m t h ễ   ng ti p c n khác, ba bài th  thu c a Nguy n

ẻ ẹ ữ ế ơ ườ ọ ố Khuy n không còn v  đ p nên th , thanh bình n a! Ng ể ấ ở i đ c có th  th y s n gai  c, s ợ

ự ộ ư ả ạ ặ ạ ủ ả ụ ộ ậ ắ hãi vì s  ng t ng t, v ng l ng, h   o, tàn t , th  đ ng c a c nh v t.

ự ồ ờ ơ ả ớ ộ ệ S  bu n th m tê tái v i tình đ i đ n đ c, chí khí cùng ki t

ươ ạ ờ ườ ư ả ụ ể ấ ả ặ ỏ Văn ch ng th i trung đ i th ng l y c nh ng  tình. Đ c đi m nh  nhoi, h   o, th ụ

ụ ộ ư ả ủ ủ ể ế ả ậ ỏ ộ ị ườ ộ đ ng c a c nh v t bi u th  cái nh  nhoi, h   o, th  đ ng c a m t ki p ng ừ   i. T  ý

ể ượ ủ ả ả ườ ủ nghĩa bi u t ơ ng c a hình  nh th , hình  nh con ng ễ   ơ i trong ba bài th  thu c a Nguy n

ế ượ ữ ả ể ệ ự ệ ộ ờ ờ Khuy n đ c th  hi n trong s  già nua, r u rã, cô đ c gi a c nh tàn, th i tàn, đ i tàn. Đ ể

ượ ươ ữ ủ ệ ễ ế ặ ầ ấ th y đ c ph ơ ng di n này c n đ t nh ng bài th  thu c a Nguy n Khuy n vào hoàn

ữ ả ơ ừ ặ ư ủ ươ ả c nh sáng tác và c m nh ng bài th  đó t đ c tr ng c a văn ch ữ   ạ ớ ng trung đ i v i nh ng

ể ố ể ặ đ c đi m ể ướ ệ ử ụ c l , s  d ng đi n tích, đi n c ...

ế ỉ ễ ế ấ ố ướ ấ ơ Nguy n Khuy n sáng tác ba bài th  thu vào cu i th  k  XIX. Khi  y, n c m t nhà tan,

ớ ủ ụ ễ ế ề ộ ỗ Nguy n Khuy n cáo quan v  quê Bình L c ­ Hà Nam. Ông mang n i đau l n c a m t con

ườ ỗ ầ ươ ể ấ ầ ả ả ậ ng i hi n danh khoa b ng vào b c nh t (Tam nguyên ­ ba l n đ  đ u c  thi H ng, thi

ẻ ấ ự ư ở ộ ướ ơ ờ ộ H i và thi Đình) nh ng tr  thành k  b t l c, vô nghĩa tr c th i cu c. Ba bài th  thu

ổ ữ ạ ấ ủ ạ ắ ỗ ờ kh c ho  th m thía n i đau c a Tam nguyên Yên Đ  gi a th i m t.

ướ ệ ở ế ệ ỗ ộ ỗ ễ ấ ề ả ấ Tr c h t là n i đau cô đ c. N i đau này hi n di n nhi u hình  nh. D  th y nh t là ở

ế ả ề hình  nh chi c thuy n, căn nhà, cái ngõ...

ế ẻ ộ ề ­ M t chi c thuy n câu bé t o teo

ỏ ấ ­ Năm gian nhà c  th p le te

ắ ­ Ngõ trúc quanh co khách v ng teo

ố ậ ­ Ngõ t i đêm sâu đóm l p lòe

ố ừ ỉ ự ề ấ ề ộ ộ ỉ Ch  có m t con thuy n, năm gian nhà. "M t"­ đây là s  t ch  s  duy nh t ­ con thuy n đã

ổ ơ ộ ỏ ưở ố ượ ư ề ạ ẫ ủ ỉ nh  bé còn n i đ n đ c! "Năm" ­ t ng có s  l ng nhi u, nh ng l ộ   i v n ch  là c a m t

ế ớ ồ ủ ề ộ ộ ỏ ngôi nhà nh ! M t con thuy n, m t cái nhà là không gian c a cá nhân. Th  gi ạ   i đ ng lo i

ở ộ ễ ế ớ ỉ ặ ư ủ c a con ng ườ ượ i đ c Nguy n Khuy n m  r ng t ộ   i ngõ. Nh ng "ngõ" lúc thì ch  đ c m t

ố ứ ắ ắ ắ ấ ắ ộ màu t i, lúc thì v ng teo! T c là v ng tanh, v ng ng t, không có l y m t bóng ng ườ   i.

ễ ả ế ớ ự ệ ả ổ ơ ườ ừ ề ộ Hình  nh th  có s  thay đ i vi c di n t th  gi i con ng ế i. T  "m t chi c thuy n câu",

ệ ỏ ồ ớ ộ ườ ồ ộ "năm gian nhà c " ­ đ ng nghĩa v i vi c có m t ng i ng i câu trên ao, có m t ng ườ   i

ở ộ ơ ớ ố ủ ề ố s ng trong căn nhà, không gian m  r ng h n v i "ngõ" ­ l i c a nhi u ng ườ ạ i l i qua,

ự ố ư ế ế ắ ắ ộ ố ố ể nh ng s  "m t", s  "năm" đ n đây đã chuy n sang "v ng teo". Th  là s  tr ng v ng đã ở

ệ ố ứ ẩ ườ ự ơ ộ ộ ộ ớ m c tuy t đ i! Nó đ y con ng ệ   i trên m t cái ao, m t cái nhà vào s  đ n đ c v i hi n

i.ạ t

ề ươ ạ ả ướ ệ ượ Đi u đáng nói thêm, trúc trong văn ch ng trung đ i là hình  nh c l t ư ng tr ng cho

ử ế ớ ắ ử ậ b c quân t . Ngõ trúc v ng khách nghĩa là th  gi i quân t ộ    anh hùng cũng không còn m t

ư ậ ể ẳ ẽ ữ ả ị ai. Có th  kh ng đ nh nh  v y. Vì l , nh ng hình  nh ướ ệ c l ố ấ    tùng, cúc, trúc, mai v n r t

ươ ẹ ẽ ễ ắ ỏ ơ ạ ề ạ ở xanh t i, kh e kho n, đ p đ  trong th  Nguy n Trãi l ả i đ u tr  thành  m đ m, m  h ơ ồ

ễ ế ễ ế ắ ơ ơ trong th  Nguy n Khuy n. Trúc trong th  Nguy n Khuy n nào v ng teo (Ngõ trúc quanh

ắ ơ ơ ơ ế ắ ơ ườ co khách v ng teo), nào l ầ  ph  (C n trúc l ph  gió h t hiu). Nó khi n ng i ta liên

ữ ế ậ ử ắ ệ ấ ưở t ng đ n nh ng b c quân t lay l t không còn nhu  khí, không còn khí ch t "quân t ử ố   c

ệ ạ ớ ệ ế ố ớ ậ ữ ứ ở ế ơ cùng"! Cô đ n v i hi n t i, nhân v t tr  tình tìm đ n vi c k t n i v i quá kh bài Thu

ị v nh. Song:

ứ ừ ấ Nhân h ng cũng v a toan c t bút,

ạ ẹ ớ Nghĩ ra l i th n v i ông Đào.

ỉ ớ ể ậ ẳ ườ ư ự ươ ể ế ẳ V y là ch ng th  tri k  v i ng i x a! Nghĩa là ch ng th  tìm ki m s  t ữ   ng giao gi a

ứ ả ườ ệ ố ị ẩ ế ơ ả ệ ạ ẫ c  hi n t i l n quá kh . Hình  nh con ng ứ i đã b  đ y lên đ n m c cô đ n tuy t đ i. Ch ỉ

ượ ượ ả ầ ư ớ còn cách m n r u gi i s u, nh ng tr  trêu thay:

ượ ế ằ ẳ ấ R u ti ng r ng hay hay ch ng m y,

ộ Đ  năm ba chén đã say nhè.

ả ơ ươ ả ấ ườ ề ở Cô đ n, th m th ng nh t là hình  nh con ng i thu mình trên cái thuy n bé cái ao

nh :ỏ

ự ố ẳ ượ ầ T a g i ôm c n lâu ch ng đ c,

ộ ướ ớ Cá đâu đ p đ ng d i chân bèo.

ế ả ưở ư ể ế ọ ươ Hình  nh này khi n ta liên t ng đ n đi n tích Lã V ng câu cá. Nh ng t ả ng ph n, trái

ượ ề ấ ế ả ờ ươ ề ố ử ẩ ng c hoàn toàn v  ch t. Th i th  đ o điên, Kh ậ   ọ ng T  Nha ­ Lã V ng v  s ng  n d t

ừ ế ắ ắ ẳ ờ ị ế ơ n i thác sâu r ng th m. Tuy nhiên, ông đoán đ nh, n m ch c th i th , bi ờ ậ t rõ th i v n. Vì

ế ở ờ ệ ớ ị ưỡ th , ông ngày ngày ra câu cá ờ ờ ơ ể ậ  b  sông V  ch  th i c  đ  l p nghi p l n. L ủ   i câu c a

ủ ầ ẳ ồ ông th ng, không có m i vì ông không câu cá mà đi "câu" minh ch , công h u, khanh

ả ượ ơ ươ ề ớ ố ị ướ t ng. Qu  nhiên, ông đã "câu" đ c C  X ng. V  sau v i tài an bang tr  qu c bình

ạ ươ ử ề ạ ậ ộ thiên h , Kh ụ ậ   ể ng T  Nha đã l p nhi u công lao hi n hách trong công cu c ph t Tr , l p

ề ạ ượ ầ ở ấ ề ứ ề ra tri u đ i nhà Chu, và ông đ c phong h u đ t T , t c là T  Thái Công sau này. Đó là

ề ộ ế ứ ể ớ ộ ươ ể ợ ử m t đi n tích h t s c hào hùng, to l n v  m t Kh ờ ơ   ẫ ng T  Nha kiên nh n đ  đ i th i c ,

ệ ớ ự ế ế ả ậ làm nên s  nghi p l n khi n cho h u th  ai cũng ph i tôn kính.

ế ễ ậ ở ẩ ồ ổ B c Tam nguyên Yên Đ  Nguy n Khuy n cũng ư   n và ng i câu. Nh ng là câu trong mùa

ộ ờ ứ ư ẹ ạ ờ ờ ướ ọ thu lá vàng ­ t c là lúc th i tàn, đ i tàn mà cu c đ i thì h n h p nh  ao tù n c đ ng; câu

ở ơ ự ự ọ ộ ế ế ẽ ề ờ trong s  vô v ng b i đ n đ c; câu trong s  bi quan vì không bi t th i th  s  đi đâu v  đâu

ổ ướ ư ờ ặ ướ ự ố (nh  mây trôi trên tr i xanh; bèo n i d i m t n c); câu trong s  khoanh tay bó g i nh ư

ề ự ấ ự ố ủ ả ứ ể ầ ả ự ế   ý th c rõ v  s  b t tài c a b n thân (t a g i ôm c n)... Có th  nói đó là hình  nh s  k t

ộ ậ ấ ự ữ ủ ứ ớ ỗ ướ ự ế ạ l i nh ng n i đau đ n khôn nguôi c a m t b c trí th c b t l c tr c th c t và không

ủ ủ ậ ờ ộ ị đoán đ nh đ ượ ươ c t ng lai c a th i cu c. Còn đâu khí phách c a nhân v t chính nhân quân

ữ ư ế ạ ọ ỉ ử t trong văn h c trung đ i? Không còn n a t ầ    th : Hoành sóc giang san cáp k  thu (C m

ấ ọ ữ ữ ấ ạ ngang ng n giáo tr n gi ế  non sông đã m y thu ­ Ph m Ngũ Lão). Không còn n a khí th :

ế ở ờ ấ Đã mang ti ng trong tr i đ t,

ả ớ Ph i có danh gì v i núi sông.

ễ ứ (Nguy n Công Tr )

ự ệ ế ả ả ả ạ ổ ồ Chí cùng l c ki ế   t, Tam nguyên Yên Đ  tìm đ n c nh: c nh bu n bã  m đ m; tìm đ n

ượ ể ả ầ ế ẳ ườ ắ ố ạ ượ r u: r u ch ng th  gi i s u, tìm đ n ng ắ i: v ng teo, hiu h t, tìm c  nhân l ớ   ẹ i th n v i

ườ ư ế ạ ạ ề ư ế ấ ng i x a. Th  là không có ai làm b n. Nhìn l i v  mình thì th y mình đã nh  chi c lá

ữ ờ ấ ả ữ ế ế ờ ộ ơ ớ ổ ạ   vàng r i gi a đ i, gi a th i cu c... T t c  khi n Tam nguyên Yên Đ  đau đ n đ n tê d i.

ưở ờ ự ỏ Ông nhìn hoa mà t ế ng hoa năm ngoái, nghe ti ng chim kêu trên tr i mà t h i:

ấ ướ ậ M y chùm tr c gi u hoa năm ngoái,

ộ ế ỗ ướ M t ti ng trên không ng ng n c nào?

ờ ẹ ấ ướ ở ộ ề ả ẽ ủ ả ả là b i th i đ p đ  c a c  b n thân và đ t n ứ c đã thu c v  quá kh . Nay là c nh đen t ố   i

ộ ấ ướ ệ ầ ỗ ướ ấ ướ ủ c a m t đ t n c nô l , l m than. Ng ng n ọ ậ c nào? Vì m i v t trên đ t n c này không

ờ ấ ữ ủ ủ ủ ặ ỏ ặ còn là c a mình n a. Tr i đ t đã là c a gi c, c  cây, chim muông cũng là c a gi c. Câu

ơ ươ ầ ủ ấ ướ ứ ấ ộ ế th  là ti ng kêu th ng th t th n c a m t trí th c m t n c!

Ở ự ổ ư ủ ữ ễ ế ề ơ ộ ợ    ba bài th  thu c a Nguy n Khuy n còn có m t đi u đáng l u ý n a. Đó là s  t ng h p

ề ở ẩ ề ề ể ề ể ố ọ ỏ nhi u đi n tích, đi n c : thi đ  mùa thu, Đào Ti m ổ     n, Lã V ng câu cá, l u c  Kh ng

ả ư ồ ử ể ệ ộ ừ ữ Minh (th o l ), r i m c, di p, hoa, đi u, t u... t nh ng câu:

ệ ạ ấ ồ ­ Ngô đ ng nh t di p l c,

ạ ậ Thiên h  t n tri thu.

ụ ế ộ ồ (M t chi c lá ngô đ ng r ng,

ạ ề ế ế Thiên h  đ u bi t mùa thu đã đ n)

ầ ươ ả (Sách Qu ng qu n ph ng ph ả ả, M c ph ) ộ

ả ờ ­ C m th i hoa ti n l ễ ệ ,

ệ ể ậ H n bi t đi u kinh tâm.

ả ờ (C m th i hoa r i l ơ ệ ,

ệ ớ ậ H n bi t ly, chim đau đ n lòng)

ỗ ọ ủ (Xuân v ng ­ Đ  Ph )

ứ ầ ế ế ấ ẳ ư ễ ế ế ệ ấ   ọ Nguy n Khuy n đã "ch  bi n" thi li u Hán h c tài đ n m c g n nh  làm m t h n đi d u

ể ờ ồ ượ ộ ố ể ệ ế ủ v t c a đi n. Đ ng th i, ông "xoay ng c" m t s  đi m, làm chúng khác bi t hoàn toàn

ợ ậ ấ ầ ớ ộ ọ ề v  tính ch t so v i ý nghĩa ban đ u. Lã V ng câu cá an nhiên đ i v n thành m t ng ườ   i

ồ ạ ệ ọ ả ư ề ỏ ữ ừ ầ ng i câu trong tàn t , tuy t v ng. Th o l ­ l u c  gi a r ng đ y tràn gió mát, trăng trong

ỏ ấ ữ ổ ố ạ ộ ủ c a Kh ng Minh thành cái nhà c  th p "le te" gi a xóm ngõ t ố   i tăm, ng t ng t. Trúc v n

ể ượ ế ễ ế ắ ắ ẳ ỏ ơ ơ ơ là bi u t ng kh e kho n, th ng t p đ n th  Nguy n Khuy n thành "l ắ    ph " hiu h t...

ủ ụ ườ ề ế ơ ị ỉ ọ Đi u này khi n cho ba bài th  thu đ ng ý v  m a mai, chua chát c a n  c ộ i trào l ng kín

ố ấ ủ ữ ễ ể ể ế ắ ậ đáo mà cay đ ng c a Nguy n Khuy n. Nh n ra nh ng đi n tích, đi n c   y trong ba bài

ơ ườ ọ ủ ữ ấ ỗ ổ th  thu, ng i đ c càng th m thía nh ng n i tái tê c a Tam nguyên Yên Đ  sau khi cáo

ề ở ẩ quan v n.

ổ ộ ủ ừ ễ ế ề ơ ổ ợ ỗ Ba bài th  thu c a Nguy n Khuy n cũng t ng h p nhi u n i đau ông t ng th  l . Đó là

ề ủ ộ ờ ổ ế ơ ỗ n i đau cô đ n trong bu i x  chi u c a cu c đ i:

ề ư ạ ộ ạ ờ Đ i lo n đi v  nh  h c đ c,

ự ổ Tu i già hình bóng t a mây côi.

ứ ả (C m h ng)

ấ ướ ỗ N i đau m t n c:

ả ắ Năm canh máu ch y đêm hè v ng,

ắ ồ ệ ờ Sáu kh c h n tan bóng nguy t m .

ứ ả ố (Qu c kêu c m h ng)

ỗ ấ ổ ớ ị ằ ấ ở ỉ ạ ấ ự ụ N i x u h  v i danh v , b ng c p đ nh cao mà l i b t l c, vô d ng:

ớ ỉ ­ Nghĩ mình cũng g m cho mình nh ,

ế ả Th  cũng bia xanh cũng b ng vàng.

ự (T  trào)

ổ ấ ở ­ Sách v  ích gì cho bu i  y,

ạ ẹ Áo xiêm nghĩ l i th n thân già...

ặ (Ngày xuân d n các con)

ạ ự ả ạ ế ủ ể ễ ế ễ ườ Có th  nói, Nguy n Khuy n đã di n đ t s  th m b i đ n cùng c a con ng i cá nhân

ứ ố ữ ề ả ờ mình. Ông kéo nh ng th  v n là ướ ệ c l : thi đ  mùa thu, hình  nh tr i xanh, lá vàng, hoa,

ủ ồ ữ ư ể ằ ắ ả ả ặ ộ ơ đi u..., nh ng hình  nh đ c tr ng c a đ ng b ng B c B : ao, nhà, ngõ... và c  tài th  văn

ử ậ ể ọ ỗ ả ủ ề ậ ế ­ gieo t v n "eo" thành công đ  b c n i đau xót khôn t c a mình v  v n ki p! Tài năng

ế ễ ỉ ở ự ậ ụ ệ ề ạ ố ủ c a Nguy n Khuy n không ch  là ế ợ    s  v n d ng sáng t o thi li u truy n th ng k t h p

ệ ử ụ ữ ế ầ ỵ ệ ở ỗ ớ v i vi c s  d ng nhu n nhu  ngôn ng  ti ng Vi t, mà còn là ế   ễ  ch  Nguy n Khuy n

ự ữ ế ế ừ ế ắ ạ ộ ớ ườ ọ không dùng tr c ti p đ n nh ng t ng t ng t, b  t c, đau đ n... mà ng ấ   ẫ i đ c v n th y

ữ ừ ế ứ ồ ụ ạ ừ ả ồ ơ ỗ n i tê tái đ n  a máu qua t ng con ch , t ng hình  nh th ! Đau bu n d n t l i trong c ả

ấ ừ ữ ắ ơ ổ ổ ộ ba bài th  cho th y s ng s ng chân dung m t Tam nguyên Yên Đ  đau kh , cay đ ng v ề

ề ờ ế ả b n thân, v  th i th !

ệ ẩ ậ ườ ủ ữ ẩ ả ớ Tác ph m ngh  thu t th ng có tính đa nghĩa. Tác ph m hay c a nh ng tác gi l n càng

ứ ự ư ộ ề ầ ả ừ ữ ế ch a đ ng nhi u t ng ý nghĩa đ a đ c gi đi t nh ng khám phá này đ n khám phá khác.

ư ế ủ ữ ữ ễ ế ẩ ơ ẩ   Ba bài th  thu c a Nguy n Khuy n là nh ng tác ph m nh  th . Đây là nh ng thi ph m

ườ ọ ả ậ ừ ề ề ặ ộ cho phép ng i đ c c m nh n t ả    nhi u góc đ , chi u kích khác nhau. Đ t các hình  nh

ệ ố ơ ướ ủ c a ba bài th  thu vào cùng h  th ng, xem xét chúng d i góc đ ộ ướ ệ ủ c l c a văn ch ươ   ng

ấ ả ể ắ ậ ạ ả ơ trung đ i và hoàn c nh sáng tác có th  nh n th y c nh s c trong ba bài th  thu không nên

ự ừ ơ ơ th , tâm s  trong ba bài th  thu không d ng l ạ ở i ầ  u hoài th m kín. Ng ượ ạ c l ạ   i, đó là tr ng

ự ổ ế ớ ư ả ủ ạ ộ ị ệ ượ thái tù túng ng t ng t vây hãm, là s  n i trôi, h   o, vô đ nh c a th  gi i hi n t ng và

ấ ự ủ ộ ơ ỏ ườ ướ ả ờ ờ ự s  nh  nhoi đ n đ c, b t l c c a con ng ề   c c nh tàn, đ i tàn, th i tàn. Chính đi u i tr

ế ụ ắ ả ế ế ễ ơ này khi n cho ba bài th  thu Nguy n Khuy n k t t ệ   ồ  s c thái đau bu n, chán n n, tuy t

ấ ớ ặ ủ ế ể ễ ơ ố ườ ọ v ng c a th  Nôm Nguy n Khuy n và th ng nh t v i đ c đi m con ng i trong sáng tác

ư ườ ự ưở ự ậ ậ ớ ủ c a ông: "Nhà nho x a th ng t lí t ng hoá mình, t ứ    v n v i các b c danh sĩ quá kh .

ế ễ ướ ạ ự ự ủ ậ Nguy n Khuy n b c sang giai đo n t trào, t ơ ổ ể    ph  nh n"(5); "Ông là nhà th  c  đi n

ủ ấ ườ ưở ề ố ỗ ầ đ u tiên th y cái r ng không c a con ng i lí t ng truy n th ng, là nhà th  m  đ u s ơ ở ầ ự

ượ ệ ố ổ ư ủ ư ớ ỉ ổ đ i thay các ý nghĩa t ng tr ng c a h  th ng thi pháp c  x a"(6). Ch  riêng v i ba bài

ừ ứ ễ ế ơ ỏ ộ ừ ầ th  thu này, Nguy n Khuy n đã v a ch ng t ể ệ   ậ  m t tài năng thi ca b c th y v a th  hi n

ố ủ ứ ự ấ ứ ấ ỗ ộ ướ th m thía n i lòng nh c nh i c a m t trí th c t ấ ự  th y mình b t l c, vô nghĩa tr ờ   c th i

cu c!ộ

ẫ ố Bài M u S  2:

ơ ổ ể ớ ủ ủ ễ ế ễ ộ ộ ế   Nguy n Khuy n là m t nhà th  c  đi n l n c a dân t c ta. Sáng tác c a Nguy n Khuy n

ộ ề ữ ề ề ễ ả ớ ộ di n ra trên nhi u đ  tài v i nh ng n i dung c m xúc phong phú. Trong đó có m t đ  tài

ả ả ạ ủ ắ ườ ổ ậ n i b t là miêu t c nh s c thiên nhiên làng quê, sinh ho t c a con ng i thôn quê. T ừ

ơ ủ ữ ệ ề ễ ế ả ằ ắ ồ nhi u bài th  c a Nguy n Khuy n hi n lên hình  nh nh ng làng quê đ ng b ng B c B ộ

ả ơ ộ ừ ế ệ ắ ậ ằ yên , th  m ng mà ông t ng thi ễ   t tha g n bó. Xuân Di u đã nh n xét r ng "Nguy n

ơ ủ ế ả ệ ủ ễ ế ơ Khuy n là nhà th  c a làng c nh Vi t Nam". Chùm ba bài th  thu c a Nguy n Khuy n đã

ỏ ạ ặ ắ ữ ậ ộ ứ ch ng t ấ    sinh đ ng cho nh n xét này. Đây cũng là nh ng sáng tác vào lo i đ c s c nh t

ơ ệ ừ ư ế ề v  mùa thu trong th  ca Vi t Nam ta t x a đ n nay.

ủ ễ ế ơ ế ơ ề Nhìn bao quát chùm th  thu c a Nguy n Khuy n Vi t chùm ba bài th  v  mùa  thu,

ứ ễ ỏ ứ ả ồ ồ ớ ớ ươ ế Nguy n Khuy n đã ch ng t ngu n c m h ng d i dào v i mùa thu, v i quê h ng.

ị ặ ắ ủ ủ ứ ữ ạ ả ấ ớ Chính c m h ng  y v i tài năng c a thi nhân đã t o nên giá tr  đ c s c c a nh ng bài th ơ

ạ ừ ể ạ ử ị ơ ề ư ế ầ này. L ch s  thi ca nhân lo i t ng đ  l i không ít v n th  v  mùa thu nh ng hi m có

ườ ổ ế ư ễ ế ợ ơ ọ ơ ữ nh ng tr ễ   ủ ng h p n i ti ng nh  chùm th  thu c a Nguy n Khuy n. Đ c th  Nguy n

ổ ế ế ệ ễ ế ấ ậ ọ Khuy n, Xuân Di u đã nh n xét: "Nguy n Khuy n n i ti ng nh t trong văn h c Vi ệ   t

ủ ứ ễ ế ấ ơ ơ ơ Nam là th  Nôm. Mà th  Nôm c a Nguy n Khuy n n c danh nh t là ba bài th  mùa thu

ủ ế ễ ế ẩ ỗ ơ ị ả ả Thu đi u, Thu  m, Thu v nh". M i bài th  thu c a Nguy n Khuy n miêu t ậ   , c m nh n

ở ộ ư ờ ố ấ ả ữ ề mùa thu m t không gian, th i gian không gi ng nhau nh ng t ả   t c  đó đ u là nh ng c nh

ậ ủ ộ Ở ằ ắ ồ ữ ề ậ ấ v t r t th t c a nông thôn vùng đ ng b ng B c B . đây, không h  có nh ng ướ ệ  c l

ơ ổ ắ ộ ờ ộ ầ   ộ ầ ố v n đã thành quen thu c trong th  c . M t b u tr i xanh ng t, ao thu trong veo, m t c n

ấ ạ ắ ộ ộ ậ   trúc h t hiu trong gió, m t ngõ xóm quanh co, m y gian nhà tranh mái r , m t hàng gi u

ộ ủ ữ ề ề ả ấ ấ ơ ph t ph  bóng khói ban chi u... đó đ u là nh ng c nh r t thân thu c c a làng quê Vi ệ   t

ả ư ố ự ứ ư ủ ờ Nam. Nó yên thanh bình nh  v n có t ề ộ  ngàn đ i ch  ch a h  đ ng gót giày c a quân

ượ ẳ ả ợ xâm l ậ   ồ c Pháp. Nó g i trong ta cái tình quê, h n quê sâu th m. Thi nhân đã c m nh n

ẻ ẹ ấ ữ ủ ậ ằ ồ ị ồ nh ng v  đ p  y c a làng quê b ng tâm h n bình d  mà thanh cao, h n h u và vô cùng

tinh t .ế

ơ ị ị ả ừ ộ ơ ộ Thu v nh (v nh mùa thu) ­ Bài th  không t mùa thu t ứ    m t n i, trong m t lúc mà là b c

ề ợ ổ ỉ Ở ư ủ ữ ầ ả tranh t ng h p, khá hoàn ch nh v  mùa thu. ặ    đây h u nh  có đ  nh ng hình  nh đ c

ư ở ệ ầ ầ ả ờ tr ng cho mùa thu thôn quê Vi t Nam( b u tr i cao xanh, c n trúc m nh mai, gió thu

ặ ướ ẹ ế ươ ướ ậ nh , m t n c bi c phu s ng khói, ánh trăng trong, chùm hoa tr ỉ ằ   c gi u...). Ch  b ng

ợ ượ ễ ế ấ ấ ơ ừ ả ậ ồ m y nét ch m phá, Nguy n Khuy n đã g i đ ả   c cái h n thu n i t ng c nh v t C m

ậ ế ủ ượ ể ệ ừ ắ ờ nh n tinh t c a thi nhân đ c th  hi n rõ qua cách dùng t ấ ừ   : Tr i thu xanh ng t m y t ng

ơ ư ầ ướ ủ ư ế ắ ơ ầ cao C n trúc l ể ặ    ph  gió h t hiu N c bi c trông nh  t ng khói ph  Song th a đ  m c

ậ ả ị ế ừ ườ bóng trăng vào... C nh mùa thu trong Thu v nh th t thanh khi ặ t, tĩnh l ng. T  đ ng nét

ắ ừ ế ộ ở ẹ Ấ ị ế đ n màu s c, t ậ  âm thanh đ n v n đ ng... cái gì ặ    đây cũng d u, cũng nh .  y cũng là đ c

ồ ự ỡ ữ ể ễ ế ồ ợ ớ ồ đi m tâm h n Nguy n Khuy n. Ông không h p v i nh ng gì  n ào, xô b , r c r . Tâm

ẻ ẹ ữ ữ ễ ể ể ắ ộ ớ ồ h n ông d  xúc đ ng v i nh ng v  đ p thanh tao, uy n chuy n, nh ng s c màu sáng

ồ ấ ị ườ ả ả ậ ắ trong, d u mát. Tâm h n  y cùng th ồ ầ   ộ ng ph  vào c nh v t m t chút h t hiu, bu n r u.

ở ấ ỗ ắ ả ị Không khí làng quê mùa thu Thu v nh im  ng và ph ng ph t n i u hoài. Không gian và

ủ ạ ờ ở ồ ị th i gian tr  nên mông lung, không xác đ nh trong tâm tr ng bâng khuâng bu n c a thi

ướ ậ ỗ ướ ấ nhân: M y chùm tr ộ ế c gi u hoa năm ngoái M t ti ng trên không ng ng n c nào... Th ế

ớ ư ẻ ả ợ ọ ờ gi i thiên nhiên này g i lên c m giác yên tĩnh trong tr o và ng ng v ng ngàn đ i. Tr ướ   c

ủ ữ ế ễ ế ộ ộ ờ ố ượ ở nh ng bi n đ ng ngang trái c a cu c đ i, Nguy n Khuy n mu n đ c mãi mãi trong

ủ ẻ ẹ v  đ p thanh tĩnh c a làng quê.

ơ ả ế ậ ừ ộ ắ Thu đi u (câu cá mùa thu) Bài th  c m nh n mùa thu t m t không gian xinh x n, th ơ

ộ ừ ể ủ ộ ườ ộ ả ở ầ ị ấ ằ m ng, t đi m nhìn c a m t ng i câu cá. ­M  đ u b ng m t c nh thu bình d  r t riêng

ế ớ ằ ắ ồ ộ ộ ặ ố ủ c a làng, quê đ ng b ng B c B : ao thu. M t th  gi i tĩnh l ng, trong su t mà trong đó

ọ ậ ẹ ẽ ạ ướ ề ộ m i v t hài hòa nh  nhõm: Ao thu l nh l o n ẻ   ế c trong veo M t chi c thuy n câu bé t o

ế ớ ữ ể ộ ẹ ậ ỉ teo. Nh ng chuy n đ ng, âm thanh trong th  gi i thu này th t nh  nhàng và ch  càng gây

ề ự ọ ế ự ỉ ợ ế ặ ấ ượ n t ẽ ư   ng v  s  đ ng k t, s  tĩnh l ng. Làn sóng bi c ch  "g n tí". Lá vàng cũng "kh  đ a

ự ả ả ậ ả ầ vèo trong gió thu... Hai câu th c t c nh g n, hai câu lu n t ể ợ   ả  canh cao, c nh xa đ  h p

ứ ả ượ ồ ỉ ở ầ ớ ơ ử ạ t o thành b c tranh thu yên , đ m bu n. Ch mùa thu m i có "T ng mây l ờ    l ng tr i

ắ ấ ệ ấ ầ ắ ầ ơ ờ ề xanh ng t"  y (ba l n trong ba bài th  thu đ u xu t hi n b u tr i xanh ng t). Cũng ch ỉ ở

ứ ắ ắ ấ ộ ớ ứ   làng quê x  B c đang đ  thu m i có "Ngõ trúc quanh co khách v ng teo"  y! Trong b c

ở ế ệ ả ườ ạ ồ tranh thu Thu đi u hi n lên hình  nh con ng ẽ   ơ i đang ng i câu cá n i ao thu l nh l o".

ườ ứ ề ẳ ộ ạ ư ế Song con ng i này cũng ch ng h  đánh đ ng thêm gì cho b c tranh. Trái l th  và i, t

ưở ủ ườ ấ ượ ỉ ạ ề ự ư ọ tâm t ng c a con ng i ch  t o thêm  n t ẩ   ng v  s  ng ng đ ng mà thôi. 4)Thu  m

ượ ượ ả ủ ậ ằ ạ ộ ườ ố (u ng r u mùa thu) Đây là mùa thu đ c c m nh n b ng tâm tr ng c a m t ng ồ   i ng i

ượ ấ ượ ẽ ả ỗ ườ ố u ng r u. Lúc này, c nh thu s  mang các  n t ề ng n i ni m riêng ­ d ư ng nh  cũng

ờ ỏ ậ ờ ẽ ề ừ ấ ế ầ ơ ch p ch n, m  t a. Có l vì th  mà bài th  có nhi u t ẩ    l p láy và dùng v n "oe". Thu  m

ả ở ộ ề ả ự ổ ể ờ ợ không miêu t ộ ả  riêng m t c nh thu m t th i đi m nào mà là s  "t ng h p nhi u c nh thu

ở ữ ề ể ệ ề ờ ơ ộ ớ ờ    nhi u th i đi m" (Xuân Di u). Bài th  cũng không h  có m t ch  "thu" (khác v i "tr i

ở ị ở ế ậ ậ ả ọ thu" Thu v nh và "ao thu" ắ    Thu đi u). V y mà đ c lên ta nh n ra chính xác c nh s c

ệ ộ ị ố ộ ủ thu quen thu c c a làng quê Vi t Nam. Đây là m t mái nhà tranh bình d  trong ngõ t i vào

ỏ ấ ữ ậ ố đêm sâu l p lòe nh ng con đom đóm: Năm gian nhà c  th p le te. Ngõ t i đêm sâu đóm

ố ể ấ ậ ớ ả ậ l p lòe. Ph i là "ngõ t i", "đêm sâu" thì m i có th  th y "đóm l p lòe"; ng ượ ạ c l ậ   i, cái l p

ấ ạ ủ ố ỗ ố ơ ơ lòe c a con đom đóm  y l ế i càng khi n cho ngõ t i b ng t i h n, đêm sâu thành sâu h n...

ơ ơ ư ủ ề ạ ấ ả ớ ổ ổ ớ ậ   Đây là c nh c a bu i sáng s m (hay bu i chi u) v i khói nh t ph t ph  n i l ng gi u.

ồ ạ ả ậ ấ ạ ặ ớ ơ R i l ư i c nh đêm trăng v i m t ao lóng lánh: L ng gi u ph t ph  màu khói nh t Làn áo

ộ ầ ố ở ạ ộ ờ ư ổ lóng lánh, bóng trăng loe. L i m t m t b u tr i trong su t ề    bu i ban tr a hay ban chi u

ơ ạ ắ ẳ ờ ộ ớ v i màu xanh thăm th m: Da tr i ai nhu m mà xanh ng t. Bài th  t o trong ta  n t ấ ượ   ng

ợ ấ ư ờ ị "phi th i gian" nh ng cũng g i r t sâu vào không khí tĩnh m ch, trong lành vô cùng thân

ộ ủ ệ thu c c a thôn quê Vi t Nam.

ắ ặ ủ ữ ế ế ễ ả ắ ơ ớ Đ n v i chùm ba bài th  thu c a Nguy n Khuy n, ta b t g p nh ng c nh s c không th ể

ấ ượ ẽ ữ ứ ắ ồ ộ ằ ẫ ủ l n c a mùa thu vùng nông thôn đ ng b ng B c B . Nh ng b c tranh thu  y đ c v  nên

ế ấ ươ ộ ố ằ ằ b ng t m lòng yêu m n quê h ặ   ng mình, b ng tình yêu cu c s ng thanh cao, tĩnh l ng

ủ ụ ủ ữ ố ơ ổ ch n thôn quê c a c  Tam nguyên Yên Đ . Thành công c a nh ng bài th  thu này cũng

ỏ ế ủ ư ễ ế ị ứ ch ng t ồ  tâm h n tinh t , ngòi bút tài hoa c a Nguy n Khuy n. Chúng đ a ông lên đ a v ị

ự ế ề ơ ủ ữ ả ệ danh d  trong các thi nhân vi t v  mùa thu, trong nh ng nhà th  c a làng c nh Vi t Nam.

ẫ ố Bài M u S  3:

ơ ớ ế ỉ ế ỉ ủ ễ ế ầ ướ ơ ố Nguy n Khuy n là nhà th  l n cu i th  k  XIX, đ u th  k  XX c a n c ta. Th  ông

ế ằ ẫ ộ ộ ễ   ậ đ m đà tính dân t c và mang m t phong cách riêng khó l n. Có ý ki n cho r ng: Nguy n

ơ ặ ắ ủ ữ ế ả ộ ệ ề Khuy n là m t trong nh ng nhà th  đ c s c c a làng c nh Vi ể ệ   t Nam. Đi u đó th  hi n

ữ ế ề ơ ị ấ ấ r t rõ qua nh ng sáng tác v  thiên nhiên, nh t là qua chùm th : Thu v nh, Thu đi u và Thu

m.ẩ

ư ế ề ề ơ ơ Đáng l u ý là các chi ti ư t trong ba bài th  này cũng nh  nhi u bài th  khác đ u rút ra t ừ

ậ ở ươ ả ậ ộ ồ ướ ả c nh v t quê h ng tác gi , m t vùng đ ng chiêm trũng quanh năm ng p n c, trong

ữ ữ ạ ớ ờ ố ọ làng vô s  ao chuôm v i nh ng b  tre quanh co bao b c nh ng mái r  nghèo.

ươ ế ợ ớ ồ ơ ằ ề ậ Tình yêu quê h ự ể ng, s  hi u bi ế ườ t t ắ   ng t n v  làng quê k t h p v i h n th  đ m th m,

ế ủ ả ơ ấ ủ ề ữ ầ ạ ơ tinh t c a tác gi ủ    đã sáng t o nên nh ng v n th  b t h  v  mùa thu n i thôn dã c a

ữ ễ ế ả ằ ắ ộ ơ ả   ồ đ ng b ng B c B . Thiên nhiên trong th  Nguy n Khuy n không ph i là nh ng hình  nh

ừ ượ ướ ệ ườ ơ ổ ể ữ ậ ả ấ ị tr u t ng, c l th ng th y trong th  c  đi n mà là nh ng c nh v t bình d , thân

ở ồ ủ ả ơ ồ ệ ậ ấ ớ ồ quen nông thôn. Cái h n c a c nh v t th m sâu vào tâm h n nhà th , đ ng đi u v i tâm

ở ủ ạ ồ tr ng u bu n, trăn tr  c a ông.

ợ ạ ư ả ơ ộ ứ ề ỉ Ba bài th , ba c nh thu khác nhau nh ng h p l i thành m t b c tranh hoàn ch nh v  mùa

ữ ư ặ ấ ớ thu v i nh ng nét đ c tr ng nh t.

ớ ầ ờ ợ ẽ ấ ầ ả ị ờ Thu v nh v  nên toàn c nh thu v i b u tr i xanh ngát, cao v i v i, m y c n trúc cong

ư ướ ắ ế ạ ươ ả ẹ cong, nhè nh  đung đ a tr c làn gió h t hiu. Ti t thu se l nh, s ả ng khói b ng l ng ph ủ

ề ố ặ ớ ồ ề ả ự ế ả ở trên m t ao h  lúc sáng s m và chi u t i khi n cho khung c nh th c tr  nên huy n  o:

ấ ừ ờ ắ Tr i thu xanh ng t m y t ng cao,

ầ ơ ắ ơ C n trúc l ph , gió h t hiu.

ư ầ ướ ế ủ N c bi c trông nh  t ng khói ph ,

ư ể ặ Song th a đ  m c bóng trăng vào.

ẹ ủ ắ ở ờ ướ ế ấ ươ Nét đ p c a mùa thu t ụ ạ ở ầ i b u tr i xanh ng t, l làn n c bi c th p thoáng khói s ng,

ở ộ ủ ử ả ạ ộ ề   ợ  ánh trăng thu bàng b c tràn qua song c a, g i nên khung c nh quen thu c c a m t mi n

ả quê yên , thanh bình.

ế ể ấ ơ ế ủ ữ ể ả ậ ờ Nhà th  quan sát r t kĩ chuy n bi n tinh t c a c nh v t trong nh ng th i đi m khác

ấ ả ề ạ ả ủ ệ ắ ầ ộ ồ ớ ồ ủ   nhau c a m t ngày. T t c  đ u g n gũi, g n bó và đ ng đi u v i tâm h n nh y c m c a

thi nhân.

Ở ỏ ạ ế ả ở ề ỏ Thu đi u, khung c nh không m  ra mà thu nh  l ế i. Ao đã nh , chi c thuy n câu cũng

ạ ộ ế ứ ẻ ẹ ề ế ỏ ộ ọ ế   nh : M t chi c thuy n câu bé t o teo. M i ho t đ ng cũng h t s c nh  nhàng: Sóng bi c

ơ ợ ướ ỉ ủ ứ ứ ẽ ư theo làn h i g n tí, Lá vàng tr ữ   c gió kh  đ a vèo. Gió heo may ch  đ  s c b t lìa nh ng

ắ ơ ộ ờ ầ   ế lá tre, lá trúc vàng úa và lá r i không thành ti ng. Trên cao, tr i xanh ng t m t màu, t ng

ơ ử ồ ự ố ư ứ ầ ộ ỗ mây l ớ  l ng nh  đ ng im m t ch  và ông câu v i cái dáng ng i t a g i ôm c n cũng nh ư

ỏ ạ ế ế ả ặ ỗ ượ ả ế ố c  thu mình cho nh  l i. Yên l ng bao trùm lên h t th y, đ n n i nghe đ c c  ti ng cá

ộ ớ ướ ấ ầ ặ đâu đ p đ ng d i chân bèo. Âm thanh  y càng làm tăng thêm ph n yên l ng, ông câu thu

ờ ấ ấ ộ ể ả mình b t đ ng ph i chăng cũng là đ  tan hòa vào tr i đ t xung quanh.

ẩ ạ ộ ẻ ẹ ơ ố ệ ớ ượ ộ Mùa thu trong Thu  m l i hi n ra v i m t v  đ p khác. Nhà th  u ng r u m t mình

ướ ệ ế ầ ầ ấ ả ả ộ d ủ   i trăng. Hình  nh làng quê bi n hi n theo cái nhìn, cái c m d n d n th m đ  say c a

ẫ ỏ ố ờ ườ ượ r u, v n là ba gian nhà c , ngõ t i, làn ao, bóng trăng, da tr i... th ộ   ng ngày quen thu c

ậ ừ ấ ư ứ ữ ữ ả ẳ ế đ n m c ch ng có gì đáng chú ý, nh ng đó là nh ng c nh, nh ng v t t đ t này mà ra,

ư ế ự ư ạ ậ ớ thi u nó thì hình nh  không còn gì là làng xóm t nghìn x a. V y mà v i tâm tr ng u

ồ ẵ ượ ơ ấ ả ầ ậ ấ ơ bu n s n có, l ạ ượ i đ c men r u ng m vào kh i lên, nhà th  th y c nh v t nhòe d n theo

ậ ắ ắ ấ ỏ con m t ngà ngà: nhà thì th p le te, đóm thêm l p loè, bóng trăng thì loe, m t cũng đ  hoe

ườ và ng i cũng say nhè.

ỏ ấ Ba gian nhà c  th p le te,

ố ậ Ngõ t i đêm sâu, đóm l p lòe.

ư ấ ạ ậ ơ L ng gi u ph t ph  màu khói nh t,

Làn ao lóng lánh bóng trăng loe.

ư ả ế ả ả ậ ườ ở ượ Nghĩa là c nh v t cũng nh  l o đ o, ch nh choáng men say. Ng i say b i r u thì ít mà

ấ ự ứ ậ ồ ướ ề ế ờ ạ ở b i bu n đau, day d t và gi n mình b t l c tr c th i th  thì nhi u. Gác bút l i không

ơ ữ ặ ắ ộ ố ượ ế làm th  n a, quên mình trong m ng, đ m chìm trong yên l ng hay u ng r u đ n say nhè

ớ ỗ ề ấ ừ ư ấ ắ ể đ  quên b t n i chua chát đ ng cay... đ u cùng xu t phát t tâm t ẫ     y, tuy nhiên nó v n

ượ ẩ ấ ở đ c  n gi u bên trong.

ấ ủ ề ơ ụ ệ ả ả ơ ơ ậ ộ Nét chung nh t c a ba bài th  Thu đ u quy t vào vi c t c nh v t thân thu c, đ n s  mà

ủ ả ị ệ ồ ồ dung d , đáng yêu c a làng c nh Vi ề ặ t Nam. Cái nhìn trên b  m t cùng cái h n đ ng quê

ậ ằ ừ ủ ừ ữ ệ ắ ấ ơ hi n lên r t rõ trong t ng câu, t ng ch . Cái tình c a nhà th  cũng th t đ m th m và tinh

ữ ầ ỉ ế t . Trong nh ng năm tháng cáo quan v ề ở ẩ ạ   n t i quê nhà, ch  có thiên nhiên g n gũi, trong

ơ ớ ế ễ ỗ ồ ờ ỏ ộ   ạ s ch, nên th  m i giúp Nguy n Khuy n khuây kh a đôi lúc trong khi n i bu n th i cu c

ườ th ặ ng xuyên đè n ng trái tim ông.

ệ ẹ ế ẩ ạ ơ ộ ơ ị ể ệ   Ba bài th  Thu v nh, Thu đi u, Thu  m t o thành m t chùm th  thu tuy t đ p, th  hi n

ủ ụ ể ẳ ơ ồ ị ầ   nét tài hoa c a ngòi bút c  Tam Nguyên, tiêu bi u cho h n th  dung d , th m sâu, đ y

ấ ữ ạ ọ ệ ế ơ ươ ầ ộ ch t tr  tình. B n đ c Vi ễ t Nam yêu th  Nguy n Khuy n, yêu quê h ng m t ph n là t ừ

ữ ơ nh ng bài th  đó.