Phân tích hình ảnh mùa thu trong 3 bài thơ Thu của Nguyễn Khuyến

Đề bài: Phân tích hình ảnh mùa thu trong 3 bài thơ Thu của Nguyễn Khuyến<br /> Bài Mẫu Số 1: <br /> Trước nay, ba bài Thu  ẩm, Thu điếu, Thu vịnh(1) của Nguyễn Khuyến đã được bình  <br /> phẩm rất nhiều. Những bài thơ  này được coi là tiêu biểu cho hồn thơ  Nôm Nguyễn <br /> Khuyến,   xác   lập  vị   thế   Nguyễn  Khuyến  là   "nhà   thơ   của   quê   hương  làng  cảnh  Việt <br /> Nam"(2). Phần lớn các tác giả có xu hướng khẳng định ba bài thơ là những bức tranh nên  <br /> thơ, vẽ đúng được điệu hồn của mùa thu làng quê đồng bằng Bắc Bộ; ẩn trong cảnh thu  <br /> thanh bình là nỗi u hoài thầm kín về nỗi đau thời thế nước mất nhà tan mà bản thân bất  <br /> lực,   bế   tắc(3).   Phải   nói   rằng,   những   nhận   định   này   không   sai.   Mỗi   bài   thơ   thu   của  <br /> Nguyễn Khuyến thực là một bức tranh thuỷ mặc bằng ngôn từ, diễn tả  được đúng thần <br /> thái cảnh thu đồng bằng Bắc Bộ với những hình ảnh đặc trưng: trời xanh, nước trong, lá <br /> vàng, khói trắng, ao, nhà, ngõ... Đọc ba bài thơ dễ nhận thấy không khí yên ả, dịu êm của  <br /> làng quê tự  bao đời. Tuy nhiên, tiếp cận từ góc độ  khác là có thể  thấy một sắc thái đối  <br /> lập với sự nên thơ, thanh bình từ  ba bài thơ  thu. Một số  tác giả  đã bàn về  phương diện  <br /> này, song vẫn hướng đến khẳng định cái hay của bài thơ là cảnh đẹp của làng cảnh đồng  <br /> bằng Bắc Bộ mùa thu và nỗi đau thời thế kín đáo của tác giả(4). Bài viết này xin bổ sung,  <br /> nhấn mạnh theo lối cảm nhận mới: ba bài thơ thu của là kết tụ của những ngột ngạt, tàn  <br /> tạ, thụ động, bế tắc cả cảnh lẫn tình. Với ba bài thơ thu, Nguyễn Khuyến là nhà thơ của <br /> những tang thương, tái tê đến giày vò, khắc khoải nỗi đau đời, đau thời.<br /> Ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến cùng khắc họa cảnh vật ngột ngạt, vắng lặng, hư ảo,  <br /> tàn tạ, thụ động.<br /> Trạng thái ngột ngạt được diễn tả qua nhiều hình ảnh eo hẹp, tăm tối và cô lẻ. Đó là ao, <br /> nhà, ngõ... Đây là những không gian có điểm dị biệt với đặc điểm của văn chương trung <br /> đại truyền thống. Văn học trung đại thường coi trọng những không gian trời biển, núi <br /> sông rộng lớn, đặt con người trong tầm kích vũ trụ  để  thể  hiện chí khí anh hùng "dọc  <br /> ngang trời rộng, vẫy vùng bể khơi" (Truyện Kiều ­ Nguyễn Du). Nguyễn Khuyến đi theo <br /> một hướng khác. Ông mở đầu bài Thu điếu bằng hình ảnh cái ao bé nhỏ:<br /> Ao thu lạnh lẽo nước trong veo<br /> Cái ao làng, ao vườn thường là ao tù nước đọng, nhỏ hẹp rất nhiều so với hồ, đầm, phá... <br /> Cái ao có bờ quây vòng quanh, con con trong tầm mắt còn bị vo lại bởi cái lạnh của mùa <br /> thu và độ trong veo của nước. Theo tính chất vật lí, sự vật có sự giãn nở khi gặp độ nóng <br /> và co lại khi gặp độ lạnh. Khí lạnh lẽo của mùa thu làm người đọc có cảm giác chiếc ao <br /> bị  thu hẹp hơn. Thêm nữa, tính từ  "trong veo" vừa tuyệt đối hoá độ  trong của nước vừa <br /> gợi ra cảm giác có thể nhìn rõ cả giới hạn chiều sâu của cái ao nhỏ. Thế là với từ "trong <br /> veo", cái ao đã tỏ  rõ giới hạn nhỏ  nhoi của mình cả  về  chiều rộng lẫn chiều sâu! Chưa <br /> hết, độ  nhỏ  của cái ao còn bị  thu thêm vào một lần nữa bởi vần "eo"­ tiếng nào có vần <br /> này khi phát âm, miệng đều co tròn lại! Ngay trong câu thơ mở đầu, vần eo đã xuất hiện  <br /> ở  hai từ: lạnh lẽo, trong veo. "Eo" còn là bộ  vần của bài thơ: veo, teo, vèo, teo, bèo tạo <br /> nên một cảm giác ngột ngạt, vây hãm! Như vậy, trạng thái nhỏ hẹp đã được thể hiện tới <br /> ba lần  ở  câu thơ  đầu, sau mỗi từ  ngữ, độ  hẹp càng về  sau càng thu thêm lại. Cái ao đã  <br /> nhỏ  còn như  cố  gắng co đến mức không thể  nhỏ  hơn được nữa. Tính chất nhỏ  bé còn <br /> choán lấy toàn bài do tác giả lựa chọn vần "eo" cho cả bài thơ!<br /> Đến câu thứ hai của bài Thu điếu, tính chất bé nhỏ tiếp tục được gia tăng hơn:<br /> Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.<br /> Trên ao nhỏ xuất hiện một con thuyền bé. Từ chỉ số ít "một" kết hợp với từ láy "tẻo teo"  <br /> khiến con thuyền càng nhỏ  bé hơn ­ tưởng chỉ  như  một chấm nhỏ chút xíu, cỏn con và  <br /> cũng không thể nhỏ hơn nữa! Trạng thái nhỏ hẹp này cũng xuất hiện ngay từ đầu bài Thu <br /> ẩm:<br /> Năm gian nhà cỏ thấp le te,<br /> Ngõ tối đêm sâu đóm lập lòe.<br /> Cái nhà năm gian truyền thống của đồng bằng Bắc Bộ cuối thế kỉ XIX vốn bé nhỏ  được  <br /> cụ thể thêm về sự nhỏ bé bằng từ thấp. Thấp đến mức le te ­ nghĩa là thấp đến mức cực <br /> độ, chừng như không thể thấp hơn được nữa, chỉ đủ cho người cúi đầu ra vào. Trạng thái <br /> nhỏ  hẹp này tiếp tục được thể  hiện qua không gian ngõ. Ngõ mở  rộng không gian về <br /> chiều dài hơn một cái ao, một cái nhà, song nó chật hẹp. Trong bài Thu điếu, ngõ quanh co <br /> ­ không thẳng ­ đặc điểm này càng làm tăng lên độ  nhỏ  hẹp của kiểu đường làng ngõ <br /> xóm. Trong Thu ẩm, ngõ bị chìm trong đêm tối ­ ngõ tối. Độ tối một lần nữa thu thêm độ <br /> hẹp của con ngõ! Không gian nào cũng tù túng, nhỏ bé! Xét từng hình ảnh cũng thấy hình <br /> ảnh nào cũng nhỏ  nhoi: cái ao, cái ngõ, cái lá, chút sóng, bèo, con thuyền... Có thể  nói,  <br /> trạng thái eo hẹp, tăm tối khiến cho cảnh thơ thu Nguyễn Khuyến có sắc thái ảm đạm, tù  <br /> túng của cảnh nông thôn nghèo Bắc Bộ!<br /> Cùng với sự ngột ngạt, tối tăm là trạng thái hư ảo, tàn tạ, thụ động. Ấn tượng này được  <br /> biểu hiện trong rất nhiều hình  ảnh dưới trời xanh. Ba bài thơ  thu của Nguyễn Khuyến,  <br /> bài nào cũng có bầu trời xanh ngắt:<br /> ­ Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt,<br /> Ngõ trúc quanh co khách vắng teo.<br /> (Thu điếu)<br /> ­ Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt,<br /> Mắt lão không vầy cũng đỏ hoe.<br /> (Thu ẩm)<br /> ­ Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao,<br /> Cần trúc lơ phơ, gió hắt hiu.<br /> (Thu vịnh)<br /> Trời xanh là hình  ảnh đặc trưng của mùa thu Bắc Bộ. Đó vốn là hình ảnh nên thơ, hiền <br /> dịu, trong sáng ở tâm cảm của nhiều người. Với người hiện đại, màu xanh là biểu tượng <br /> của hoà bình. Nhưng với văn chương trung đại, hình ảnh trời xanh còn gắn với ý niệm về <br /> một lực lượng siêu nhiên có sức mạnh ghê gớm, chi phối mọi biến cố của trần gian. Thế <br /> lực trời xanh khiến người ta khắc khoải, đau đớn trước những nỗi đau buồn không thể lý <br /> giải. Con người cất lên những tiếng hỏi không lời đáp, bế tắc, cay đắng với trời:<br /> Xanh kia thăm thẳm từng trên,<br /> Vì ai gây dựng cho nên nỗi này?<br /> (Chinh phụ ngâm khúc ­ Đặng Trần Côn, Đoàn Thị Điểm)<br /> Màu xanh trong văn chương cũng vậy, nó cũng nhiều khi có ý nghĩa chỉ cái vô cùng, vô tận  <br /> khắc nghiệt của thiên nhiên. Khi xuất hiện màu xanh, nhiều nỗi tang thương đau buồn <br /> trải ra:<br /> Trăm năm còn có gì đâu,<br /> Chẳng qua một nấm cổ khâu xanh rì.<br /> (Cung oán ngâm khúc ­ Nguyễn Gia Thiều)<br /> Sau này, thơ  Vũ Hoàng Chương (1916­1976) cũng có hai câu thơ  mang màu xanh đậm <br /> chất suy tư, triết luận như thế:<br /> Từ phen Trái Đất ra đi,<br /> Lệ chia phôi đã xanh rì trùng dương.<br /> (Nhịp trúc mùa thơ)<br /> Những xanh trời, xanh biển, xanh cây, xanh mồ... khiến người ta rờn rợn! Nó chứng tỏ <br /> trời đất vẫn cứ mãi cao rộng, thời gian cứ trôi, cỏ cây cứ sống... Nó sống với bản thân nó,  <br /> đối lập với cái hữu hạn, tàn lụi của con người. Trước cái màu xanh nghiệt ngã  ấy, con  <br /> người trở nên đau thương vời vợi bởi như bị tự nhiên vô cảm với những nỗi đau quặn xót <br /> của bản thân mình!<br /> Trở lại với ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến. Trời xanh đã trở thành nền và làm nổi bật <br /> cái hữu hạn, nhỏ bé của mọi vật nói chung, con người nói riêng. Thêm nữa, dưới khoảng  <br /> trời xanh ngắt, các sự vật, hiện tượng nối tiếp nhau biểu hiện sự thụ động, tàn tạ, hư ảo.<br /> Cái hư   ảo, tàn tạ  trước hết được thể  hiện  ở  thời gian của ba bài thơ  thu. Cả  ba bài thơ <br /> đều có bối cảnh là chiều và tối mùa thu. Người trung đại có tư duy âm dương rõ rệt. Mùa <br /> thu, chiều tối thuộc thời gian âm (dương là mùa xuân, mùa hạ; buổi sáng, buổi trưa...).  <br /> Nguyễn Khuyến đặt thời gian âm của ngày vào thời gian âm của mùa. Chiều thu trong <br /> Thu vịnh. Rồi lại chiều và đêm lần lượt tiếp tục xuất hiện trong Thu  ẩm, Thu điếu. Chỉ <br /> khác là lúc có trăng (Song thưa để mặc ánh trăng vào; Làn ao lóng lánh bóng trăng loe), lúc <br /> ngặt chỉ  màu tối đen dày đặc trùm lấp, vây bủa đường thôn (Ngõ tối đêm sâu đóm lập  <br /> lòe). Thời gian buổi sáng là khởi dương, buổi trưa là chính dương; đến chiều tối, thời  <br /> gian đã trở về với khí âm. Bản thân thời gian chiều tối này gợi ý niệm về sự tàn lụi. Đi  <br /> cùng với sự tàn lụi là hư ảo (luôn vận động, biến đổi, thoắt chốc đã chuyển từ dạng thức <br /> này sang dạng thức khác). Trong thời khắc tàn lụi, hư   ảo của chiều tối mùa thu  ấy, các  <br /> hình ảnh khác lần lượt xuất hiện trong hệ thống với nó. Đó là cần trúc trong bài Thu vịnh:<br /> Cần trúc lơ phơ gió hắt hiu<br /> Từ láy lơ phơ gợi lên hình ảnh cần trúc gầy guộc, lá lưa thưa. Trước làn gió hắt hiu, cành  <br /> trúc càng già yếu, xác xơ, bơ  phờ. Nó gần như  đã cạn kiệt sức sống. Hình  ảnh lá vàng  <br /> biểu thị sự tàn tạ rõ hơn:<br /> Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo<br /> Lá vàng là chiếc lá đã bị chuyển từ màu xanh tràn đầy sinh khí sang màu vàng của sự già  <br /> nua, cuối đời! Với hình  ảnh chiếc cần trúc lơ  phơ  và lá vàng trước gió, cái tàn lụi trong  <br /> thơ  thu Nguyễn Khuyến đã được thể  hiện cả   ở  hai góc độ: thời gian và sự  vật. Những  <br /> hình ảnh đó gợi sự hư ảo ­ sự kết thúc của kiếp cây lá!<br /> Trạng thái hư   ảo còn được khắc hoạ  bổ  sung  ở  tập hợp các hình  ảnh khác. Đó là sóng  <br /> nước, tầng mây, ánh sáng lập lòe của đom đóm, cái phất phơ khói nhạt, cái lóng lánh ánh  <br /> trăng loe. Cả hình ảnh khóm bèo trên ao cũng khiến ta liên tưởng đến từ "bèo bọt"! Tất cả <br /> những hình ảnh đó làm cho mọi tầng không gian cao xa (tầng mây), thấp gần (sóng nước,  <br /> khói, trăng) đều không tĩnh tại mà được khắc hoạ trong xu thế động với các từ ngữ: gợn,  <br /> lập loè, phất phơ, lóng lánh... Nó thay đổi (dù nhỏ) trong từng tích tắc. Thay đổi rõ nhất <br /> khiến nhân vật trữ tình thảng thốt là hình ảnh hoa năm ngoái, ngỗng nước nào:<br /> Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái,<br /> Một tiếng trên không ngỗng nước nào.<br /> Ở  những câu trên, sắc thái thực ­  ảo còn nghiêng về  cái thực. Đến những câu này, hình  <br /> ảnh thơ  chuyển sang hẳn góc độ   ảo. Hoa năm ngoái có còn là bông hoa thực, hay chỉ là <br /> bông hoa còn sót lại trong tâm tưởng nhân vật trữ  tình? Ngỗng nước nào diễn tả  một  <br /> trạng thái bất tri, vô tri ­ không biết, không hiểu. Năm ngoái là thời gian, nước nào là  <br /> không gian. Cả thời gian và không gian đều chìm trong tâm thái chơi vơi, chới với.<br /> Cùng với sự tàn lụi, hư  ảo, sự vật hiện tượng trong ba bài thơ  thu của Nguyễn Khuyến  <br /> còn thụ  động. Tính chất thụ động cũng được biểu thị   ở mọi chiều kích không gian và ở <br /> các sự vật, hiện tượng:<br /> Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,<br /> Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo.<br /> Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt,<br /> ... Cá đâu đớp động dưới chân bèo.<br /> (Thu điếu)<br /> Vì sao lại nói thụ động? Bởi lẽ, sóng, lá, mây, bèo đều không tự chủ. Chúng không thể tự <br /> chuyển động hoặc tự đứng yên mà luôn bị chi phối, phụ thuộc vào yếu tố khác. Sóng, lá, <br /> mây đều bị tác động bởi gió. Sóng theo làn hơi! Còn lá cũng không được cố  định trên cây <br /> nữa mà đã lìa cành, bị gió cuốn vèo đi. Chiếc lá không thể tự định đoạt sẽ rơi về đâu mà  <br /> gió đưa đến đâu thì ở  tại đó! Chữ  vèo vừa diễn tả  độ  bay nhanh vừa cho thấy sự không  <br /> thể nào cưỡng lại gió của chiếc lá. Tầng mây cũng không tự định hướng được đường bay  <br /> của mình giữa không trung. Nó còn có số phận trôi nổi hơn cả sóng và lá. Vì lẽ sóng trên <br /> ao có bờ, lá vàng chắc hẳn sẽ  về  với đất. Còn mây đi đâu, về  đâu giữa bầu trời xanh  <br /> mênh mông, vô tận? Tiếp nối với ý của các câu thơ trên, hình ảnh tầng mây thêm một lần  <br /> nữa gia tăng yếu tố thụ động ở mức độ cao hơn, toàn diện hơn. Vì trên cao có mây, dưới  <br /> thấp có bèo: mây trôi, bèo nổi ­  ở  đâu cũng lênh đênh, phiêu dạt! Hình  ảnh tầng mây lơ <br /> lửng giữa nền trời bổ sung thêm một ý nữa vào tính chất của các sự vật trong bài thơ: sự <br /> trôi nổi vô định, vô phương! Một mặt nữa, tầng mây lơ lửng giữa trời xanh còn thêm ý về <br /> sự đối lập giữa cái nhỏ bé hữu hạn (tầng mây) với cái mênh mông vô hạn (trời xanh).<br /> Có thể  nói, bằng tài năng bậc thầy, Nguyễn Khuyến đã khiến cho ba bài thơ  thu như <br /> những bức tranh 3D, 5D bằng ngôn ngữ, cho phép người đọc có cái nhìn "khúc xạ" nhiều  <br /> chiều. Mỗi chiều thấy một sắc thái khác nhau. Người đọc dễ nhận thấy những bức tranh  <br /> thu thơ  mộng. Tuy nhiên, sang một hướng tiếp cận khác, ba bài thơ  thu của Nguyễn  <br /> Khuyến không còn vẻ đẹp nên thơ, thanh bình nữa! Người đọc có thể thấy sởn gai ốc, sợ <br /> hãi vì sự ngột ngạt, vắng lặng, hư ảo, tàn tạ, thụ động của cảnh vật.<br /> Sự buồn thảm tê tái với tình đời đơn độc, chí khí cùng kiệt<br /> Văn chương thời trung đại thường lấy cảnh ngụ  tình. Đặc điểm nhỏ  nhoi, hư   ảo, thụ <br /> động của cảnh vật biểu thị  cái nhỏ  nhoi, hư   ảo, thụ  động của một kiếp người. Từ  ý <br /> nghĩa biểu tượng của hình ảnh thơ, hình ảnh con người trong ba bài thơ thu của Nguyễn  <br /> Khuyến được thể hiện trong sự già nua, rệu rã, cô độc giữa cảnh tàn, thời tàn, đời tàn. Để <br /> thấy được phương diện này cần đặt những bài thơ  thu của Nguyễn Khuyến vào hoàn <br /> cảnh sáng tác và cảm những bài thơ đó từ đặc trưng của văn chương trung đại với những  <br /> đặc điểm ước lệ, sử dụng điển tích, điển cố...<br /> Nguyễn Khuyến sáng tác ba bài thơ  thu vào cuối thế kỉ  XIX. Khi  ấy, nước mất nhà tan, <br /> Nguyễn Khuyến cáo quan về quê Bình Lục ­ Hà Nam. Ông mang nỗi đau lớn của một con  <br /> người hiển danh khoa bảng vào bậc nhất (Tam nguyên ­ ba lần đỗ đầu cả thi Hương, thi  <br /> Hội và thi Đình) nhưng trở  thành kẻ  bất lực, vô nghĩa trước thời cuộc. Ba bài thơ  thu <br /> khắc hoạ thấm thía nỗi đau của Tam nguyên Yên Đổ giữa thời mạt.<br /> Trước hết là nỗi đau cô độc. Nỗi đau này hiện diện ở nhiều hình ảnh. Dễ thấy nhất là ở <br /> hình ảnh chiếc thuyền, căn nhà, cái ngõ...<br /> ­ Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo<br /> ­ Năm gian nhà cỏ thấp le te<br /> ­ Ngõ trúc quanh co khách vắng teo<br /> ­ Ngõ tối đêm sâu đóm lập lòe<br /> Chỉ có một con thuyền, năm gian nhà. "Một"­ đây là số từ chỉ sự duy nhất ­ con thuyền đã  <br /> nhỏ bé còn nổi đơn độc! "Năm" ­ tưởng có số lượng nhiều, nhưng lại vẫn chỉ là của một <br /> ngôi nhà nhỏ! Một con thuyền, một cái nhà là không gian của cá nhân. Thế giới đồng loại <br /> của con người được Nguyễn Khuyến mở rộng tới ngõ. Nhưng "ngõ" lúc thì chỉ  đặc một <br /> màu tối, lúc thì vắng teo! Tức là vắng tanh, vắng ngắt, không có lấy một bóng người.  <br /> Hình ảnh thơ có sự thay đổi việc diễn tả thế giới con người. Từ "một chiếc thuyền câu", <br /> "năm gian nhà cỏ" ­ đồng nghĩa với việc có một người ngồi câu trên ao, có một người  <br /> sống trong căn nhà, không gian mở  rộng hơn với "ngõ" ­ lối của nhiều người lại qua,  <br /> nhưng số "một", số "năm" đến đây đã chuyển sang "vắng teo". Thế là sự trống vắng đã ở <br /> mức tuyệt đối! Nó đẩy con người trên một cái ao, một cái nhà vào sự  đơn độc với hiện  <br /> tại.<br /> Điều đáng nói thêm, trúc trong văn chương trung đại là hình ảnh ước lệ tượng trưng cho  <br /> bậc quân tử. Ngõ trúc vắng khách nghĩa là thế giới quân tử anh hùng cũng không còn một <br /> ai. Có thể khẳng định như vậy. Vì lẽ, những hình ảnh ước lệ tùng, cúc, trúc, mai vốn rất <br /> xanh tươi, khỏe khoắn, đẹp đẽ trong thơ Nguyễn Trãi lại đều trở thành ảm đạm, mơ  hồ <br /> trong thơ Nguyễn Khuyến. Trúc trong thơ Nguyễn Khuyến nào vắng teo (Ngõ trúc quanh  <br /> co khách vắng teo), nào lơ  phơ  (Cần trúc lơ  phơ  gió hắt hiu). Nó khiến người ta liên <br /> tưởng đến những bậc quân tử lay lắt không còn nhuệ khí, không còn khí chất "quân tử cố <br /> cùng"! Cô đơn với hiện tại, nhân vật trữ tình tìm đến việc kết nối với quá khứ ở bài Thu  <br /> vịnh. Song:<br /> Nhân hứng cũng vừa toan cất bút,<br /> Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào.<br /> Vậy là chẳng thể tri kỉ với người xưa! Nghĩa là chẳng thể  tìm kiếm sự  tương giao giữa  <br /> cả hiện tại lẫn quá khứ. Hình ảnh con người đã bị đẩy lên đến mức cô đơn tuyệt đối. Chỉ <br /> còn cách mượn rượu giải sầu, nhưng trớ trêu thay:<br />  Rượu tiếng rằng hay hay chẳng mấy,<br /> Độ năm ba chén đã say nhè.<br /> Cô đơn, thảm thương nhất là hình  ảnh con người thu mình trên cái thuyền bé  ở  cái ao <br /> nhỏ:<br /> Tựa gối ôm cần lâu chẳng được,<br /> Cá đâu đớp động dưới chân bèo.<br /> Hình ảnh này khiến ta liên tưởng đến điển tích Lã Vọng câu cá. Nhưng tương phản, trái <br /> ngược hoàn toàn về chất. Thời thế đảo điên, Khương Tử Nha ­ Lã Vọng về sống ẩn dật <br /> nơi thác sâu rừng thẳm. Tuy nhiên, ông đoán định, nắm chắc thời thế, biết rõ thời vận. Vì  <br /> thế, ông ngày ngày ra câu cá  ở  bờ  sông Vị  chờ  thời cơ để  lập nghiệp lớn. Lưỡi câu của <br /> ông thẳng, không có mồi vì ông không câu cá mà đi "câu" minh chủ, công hầu, khanh <br /> tướng. Quả  nhiên, ông đã "câu" được Cơ  Xương. Về  sau với tài an bang trị  quốc bình <br /> thiên hạ, Khương Tử Nha đã lập nhiều công lao hiển hách trong công cuộc phạt Trụ, lập  <br /> ra triều đại nhà Chu, và ông được phong hầu ở đất Tề, tức là Tề Thái Công sau này. Đó là <br /> một điển tích hết sức hào hùng, to lớn về một Khương Tử Nha kiên nhẫn để đợi thời cơ, <br /> làm nên sự nghiệp lớn khiến cho hậu thế ai cũng phải tôn kính.<br /> Bậc Tam nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến cũng ở ẩn và ngồi câu. Nhưng là câu trong mùa <br /> thu lá vàng ­ tức là lúc thời tàn, đời tàn mà cuộc đời thì hạn hẹp như ao tù nước đọng; câu  <br /> trong sự vô vọng bởi đơn độc; câu trong sự bi quan vì không biết thời thế sẽ đi đâu về đâu <br /> (như mây trôi trên trời xanh; bèo nổi dưới mặt nước); câu trong sự khoanh tay bó gối như <br /> ý thức rõ về sự bất tài của bản thân (tựa gối ôm cần)... Có thể nói đó là hình ảnh sự kết <br /> lại những nỗi đau đớn khôn nguôi của một bậc trí thức bất lực trước thực tế  và không  <br /> đoán định được tương lai của thời cuộc. Còn đâu khí phách của nhân vật chính nhân quân  <br /> tử  trong văn học trung đại? Không còn nữa tư  thế: Hoành sóc giang san cáp kỉ  thu (Cầm <br /> ngang ngọn giáo trấn giữ non sông đã mấy thu ­ Phạm Ngũ Lão). Không còn nữa khí thế:<br /> Đã mang tiếng ở trong trời đất,<br /> Phải có danh gì với núi sông.<br /> (Nguyễn Công Trứ)<br /> Chí cùng lực kiệt, Tam nguyên Yên Đổ  tìm đến cảnh: cảnh buồn bã  ảm đạm; tìm đến <br /> rượu: rượu chẳng thể giải sầu, tìm đến người: vắng teo, hiu hắt, tìm cố nhân lại thẹn với  <br /> người xưa. Thế  là không có ai làm bạn. Nhìn lại về  mình thì thấy mình đã như  chiếc lá  <br /> vàng rơi giữa đời, giữa thời cuộc... Tất cả khiến Tam nguyên Yên Đổ đau đớn đến tê dại.  <br /> Ông nhìn hoa mà tưởng hoa năm ngoái, nghe tiếng chim kêu trên trời mà tự hỏi:<br /> Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái,<br /> Một tiếng trên không ngỗng nước nào?<br /> là bởi thời đẹp đẽ của cả bản thân và đất nước đã thuộc về quá khứ. Nay là cảnh đen tối <br /> của một đất nước nô lệ, lầm than. Ngỗng nước nào? Vì mọi vật trên đất nước này không <br /> còn là của mình nữa. Trời đất đã là của giặc, cỏ cây, chim muông cũng là của giặc. Câu  <br /> thơ là tiếng kêu thương thất thần của một trí thức mất nước!<br /> Ở ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến còn có một điều đáng lưu ý nữa. Đó là sự tổng hợp  <br /> nhiều điển tích, điển cố: thi đề mùa thu, Đào Tiềm ở ẩn, Lã Vọng câu cá, lều cỏ Khổng  <br /> Minh (thảo lư), rồi mộc, diệp, hoa, điểu, tửu... từ những câu:<br /> ­ Ngô đồng nhất diệp lạc,<br /> Thiên hạ tận tri thu.<br /> (Một chiếc lá ngô đồng rụng,<br /> Thiên hạ đều biết mùa thu đã đến)<br /> (Sách Quảng quần phương phả, Mộc phả)<br /> ­ Cảm thời hoa tiễn lệ,<br /> Hận biệt điểu kinh tâm.<br /> (Cảm thời hoa rơi lệ,<br /> Hận biệt ly, chim đau đớn lòng)<br /> (Xuân vọng ­ Đỗ Phủ)<br /> Nguyễn Khuyến đã "chế biến" thi liệu Hán học tài đến mức gần như làm mất hẳn đi dấu <br /> vết của điển. Đồng thời, ông "xoay ngược" một số điểm, làm chúng khác biệt hoàn toàn <br /> về  tính chất so với ý nghĩa ban đầu. Lã Vọng câu cá an nhiên đợi vận thành một người  <br /> ngồi câu trong tàn tạ, tuyệt vọng. Thảo lư ­ lều cỏ giữa rừng đầy tràn gió mát, trăng trong <br /> của Khổng Minh thành cái nhà cỏ thấp "le te" giữa xóm ngõ tối tăm, ngột ngạt. Trúc vốn  <br /> là biểu tượng khỏe khoắn, thẳng tắp đến thơ  Nguyễn Khuyến thành "lơ  phơ" hiu hắt... <br /> Điều này khiến cho ba bài thơ thu đọng ý vị mỉa mai, chua chát của nụ cười trào lộng kín <br /> đáo mà cay đắng của Nguyễn Khuyến. Nhận ra những điển tích, điển cố  ấy trong ba bài <br /> thơ  thu, người đọc càng thấm thía những nỗi tái tê của Tam nguyên Yên Đổ  sau khi cáo  <br /> quan về ở ẩn.<br /> Ba bài thơ  thu của Nguyễn Khuyến cũng tổng hợp nhiều nỗi đau ông từng thổ  lộ. Đó là <br /> nỗi đau cô đơn trong buổi xế chiều của cuộc đời:<br /> Đời loạn đi về như hạc độc,<br /> Tuổi già hình bóng tựa mây côi.<br /> (Cảm hứng)<br /> Nỗi đau mất nước:<br /> Năm canh máu chảy đêm hè vắng,<br /> Sáu khắc hồn tan bóng nguyệt mờ.<br /> (Quốc kêu cảm hứng)<br /> Nỗi xấu hổ với danh vị, bằng cấp ở đỉnh cao mà lại bất lực, vô dụng:<br /> ­ Nghĩ mình cũng gớm cho mình nhỉ,<br /> Thế cũng bia xanh cũng bảng vàng.<br /> (Tự trào)<br /> ­ Sách vở ích gì cho buổi ấy,<br /> Áo xiêm nghĩ lại thẹn thân già...<br /> (Ngày xuân dặn các con)<br /> Có thể  nói, Nguyễn Khuyến đã diễn đạt sự  thảm bại đến cùng của con người cá nhân  <br /> mình. Ông kéo những thứ vốn là ước lệ: thi đề mùa thu, hình ảnh trời xanh, lá vàng, hoa, <br /> điểu..., những hình ảnh đặc trưng của đồng bằng Bắc Bộ: ao, nhà, ngõ... và cả tài thơ văn <br /> ­ gieo tử vận "eo" thành công để bọc nỗi đau xót khôn tả của mình về vận kiếp! Tài năng <br /> của Nguyễn Khuyến không chỉ là  ở  sự  vận dụng sáng tạo thi liệu truyền thống kết hợp  <br /> với việc sử  dụng nhuần nhuỵ  ngôn ngữ  tiếng Việt, mà còn là  ở  chỗ  Nguyễn Khuyến  <br /> không dùng trực tiếp đến những từ ngột ngạt, bế tắc, đau đớn... mà người đọc vẫn thấy  <br /> nỗi tê tái đến ứa máu qua từng con chữ, từng hình ảnh thơ! Đau buồn dồn tụ lại trong cả <br /> ba bài thơ cho thấy sừng sững chân dung một Tam nguyên Yên Đổ  đau khổ, cay đắng về <br /> bản thân, về thời thế!<br /> Tác phẩm nghệ thuật thường có tính đa nghĩa. Tác phẩm hay của những tác giả lớn càng  <br /> chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa đưa độc giả đi từ những khám phá này đến khám phá khác.  <br /> Ba bài thơ  thu của Nguyễn Khuyến là những tác phẩm như  thế. Đây là những thi phẩm  <br /> cho phép người đọc cảm nhận từ  nhiều góc độ, chiều kích khác nhau. Đặt các hình ảnh <br /> của ba bài thơ thu vào cùng hệ thống, xem xét chúng dưới góc độ ước lệ của văn chương  <br /> trung đại và hoàn cảnh sáng tác có thể nhận thấy cảnh sắc trong ba bài thơ thu không nên <br /> thơ, tâm sự trong ba bài thơ thu không dừng lại ở u hoài thầm kín. Ngược lại, đó là trạng  <br /> thái tù túng ngột ngạt vây hãm, là sự nổi trôi, hư ảo, vô định của thế giới hiện tượng và  <br /> sự nhỏ nhoi đơn độc, bất lực của con người trước cảnh tàn, đời tàn, thời tàn. Chính điều <br /> này khiến cho ba bài thơ  thu Nguyễn Khuyến kết tụ sắc thái đau buồn, chán nản, tuyệt  <br /> vọng của thơ Nôm Nguyễn Khuyến và thống nhất với đặc điểm con người trong sáng tác <br /> của ông: "Nhà nho xưa thường tự lí tưởng hoá mình, tự vận với các bậc danh sĩ quá khứ. <br /> Nguyễn Khuyến bước sang giai đoạn tự  trào, tự  phủ nhận"(5); "Ông là nhà thơ  cổ  điển  <br /> đầu tiên thấy cái rỗng không của con người lí tưởng truyền thống, là nhà thơ mở  đầu sự <br /> đổi thay các ý nghĩa tượng trưng của hệ  thống thi pháp cổ  xưa"(6). Chỉ  riêng với ba bài <br /> thơ thu này, Nguyễn Khuyến đã vừa chứng tỏ một tài năng thi ca bậc thầy vừa thể hiện  <br /> thấm thía nỗi lòng nhức nhối của một trí thức tự  thấy mình bất lực, vô nghĩa trước thời  <br /> cuộc!<br /> Bài Mẫu Số 2: <br /> Nguyễn Khuyến là một nhà thơ cổ điển lớn của dân tộc ta. Sáng tác của Nguyễn Khuyến <br /> diễn ra trên nhiều đề tài với những nội dung cảm xúc phong phú. Trong đó có một đề tài  <br /> nổi bật là miêu tả  cảnh sắc thiên nhiên làng quê, sinh hoạt của con người thôn quê. Từ <br /> nhiều bài thơ của Nguyễn Khuyến hiện lên hình ảnh những làng quê đồng bằng Bắc Bộ <br /> yên  ả, thơ  mộng mà ông từng thiết tha gắn bó. Xuân Diệu đã nhận xét rằng "Nguyễn  <br /> Khuyến là nhà thơ của làng cảnh Việt Nam". Chùm ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến đã <br /> chứng tỏ  sinh động cho nhận xét này. Đây cũng là những sáng tác vào loại đặc sắc nhất <br /> về mùa thu trong thơ ca Việt Nam ta từ xưa đến nay.<br /> Nhìn bao quát chùm thơ  thu của Nguyễn Khuyến Viết chùm ba bài thơ  về  mùa  thu, <br /> Nguyễn Khuyến đã chứng tỏ  nguồn cảm hứng dồi dào với mùa thu, với quê hương. <br /> Chính cảm hứng ấy với tài năng của thi nhân đã tạo nên giá trị đặc sắc của những bài thơ <br /> này. Lịch sử  thi ca nhân loại từng để  lại không ít vần thơ  về  mùa thu nhưng hiếm có  <br /> những trường hợp nổi tiếng như  chùm thơ  thu của Nguyễn Khuyến. Đọc thơ  Nguyễn  <br /> Khuyến, Xuân Diệu đã nhận xét: "Nguyễn Khuyến nổi tiếng nhất trong văn học Việt  <br /> Nam là thơ Nôm. Mà thơ Nôm của Nguyễn Khuyến nức danh nhất là ba bài thơ  mùa thu <br /> Thu điếu, Thu  ẩm, Thu vịnh". Mỗi bài thơ  thu của Nguyễn Khuyến miêu tả, cảm nhận  <br /> mùa thu ở một không gian, thời gian không giống nhau nhưng tất cả đó đều là những cảnh <br /> vật rất thật của nông thôn vùng đồng bằng Bắc Bộ.  Ở  đây, không hề  có những  ước lệ <br /> vốn đã thành quen thuộc trong thơ cổ. Một bầu trời xanh ngắt, ao thu trong veo, m ột c ần  <br /> trúc hắt hiu trong gió, một ngõ xóm quanh co, mấy gian nhà tranh mái rạ, một hàng giậu <br /> phất phơ  bóng khói ban chiều... đó đều là những cảnh rất thân thuộc của làng quê Việt  <br /> Nam. Nó yên  ả  thanh bình như  vốn có tự  ngàn đời chứ  chưa hề động gót giày của quân  <br /> xâm lược Pháp. Nó gợi trong ta cái tình quê, hồn quê sâu thẳm. Thi nhân đã cảm nhận  <br /> những vẻ  đẹp  ấy của làng quê bằng tâm hồn bình dị  mà thanh cao, hồn hậu và vô cùng  <br /> tinh tế.<br /> Thu vịnh (vịnh mùa thu) ­ Bài thơ  không tả  mùa thu từ  một nơi, trong một lúc mà là bức <br /> tranh tổng hợp, khá hoàn chỉnh về  mùa thu.  Ở  đây hầu như  có đủ  những hình  ảnh đặc  <br /> trưng cho mùa thu  ở  thôn quê Việt Nam( bầu trời cao xanh, cần trúc mảnh mai, gió thu <br /> nhẹ, mặt nước biếc phu sương khói, ánh trăng trong, chùm hoa trước giậu...). Chỉ  bằng  <br /> mấy nét chấm phá, Nguyễn Khuyến đã gợi được cái hồn thu nơi từng cảnh vật Cảm  <br /> nhận tinh tế của thi nhân được thể hiện rõ qua cách dùng từ: Trời thu xanh ngắt mấy từng  <br /> cao Cần trúc lơ  phơ  gió hắt hiu Nước biếc trông như  tầng khói phủ  Song thưa để  mặc <br /> bóng trăng vào... Cảnh mùa thu trong Thu vịnh thật thanh khiết, tĩnh lặng. Từ  đường nét <br /> đến màu sắc, từ âm thanh đến vận động... cái gì ở đây cũng dịu, cũng nhẹ. Ấy cũng là đặc  <br /> điểm tâm hồn Nguyễn Khuyến. Ông không hợp với những gì ồn ào, xô bồ, rực rỡ. Tâm <br /> hồn ông dễ  xúc động với những vẻ  đẹp thanh tao, uyển chuyển, những sắc màu sáng <br /> trong, dịu mát. Tâm hồn  ấy cùng thường phả  vào cảnh vật một chút hắt hiu, buồn rầu.  <br /> Không khí làng quê mùa thu ở Thu vịnh im  ắng và phảng phất nỗi u hoài. Không gian và <br /> thời gian trở  nên mông lung, không xác định trong tâm trạng bâng khuâng buồn của thi  <br /> nhân: Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái Một tiếng trên không ngỗng nước nào... Thế <br /> giới thiên nhiên này gợi lên cảm giác yên tĩnh trong trẻo và ngưng vọng ngàn đời. Trước <br /> những biến động ngang trái của cuộc đời, Nguyễn Khuyến muốn được mãi mãi ở  trong  <br /> vẻ đẹp thanh tĩnh của làng quê.<br /> Thu điếu (câu cá mùa thu) Bài thơ  cảm nhận mùa thu từ  một không gian xinh xắn, thơ <br /> mộng, từ điểm nhìn của một người câu cá. ­Mở đầu bằng một cảnh thu bình dị  rất riêng  <br /> của làng, quê đồng bằng Bắc Bộ: ao thu. Một thế giới tĩnh lặng, trong suốt mà trong đó  <br /> mọi vật hài hòa nhẹ nhõm: Ao thu lạnh lẽo nước trong veo Một chiếc thuyền câu bé tẻo <br /> teo. Những chuyển động, âm thanh trong thế giới thu này thật nhẹ nhàng và chỉ càng gây  <br /> ấn tượng về sự đọng kết, sự tĩnh lặng. Làn sóng biếc chỉ "gợn tí". Lá vàng cũng "khẽ đưa  <br /> vèo trong gió thu... Hai câu thực tả  cảnh gần, hai câu luận tả  canh cao, cảnh xa để  hợp <br /> tạo thành bức tranh thu yên ả, đượm buồn. Chỉ ở mùa thu mới có "Tầng mây lơ lửng trời <br /> xanh ngắt" ấy (ba lần trong ba bài thơ thu đều xuất hiện bầu trời xanh ngắt). Cũng chỉ ở <br /> làng quê xứ  Bắc đang độ  thu mới có "Ngõ trúc quanh co khách vắng teo"  ấy! Trong bức <br /> tranh thu  ở Thu điếu hiện lên hình ảnh con người đang ngồi câu cá nơi ao thu lạnh lẽo".  <br /> Song con người này cũng chẳng hề  đánh động thêm gì cho bức tranh. Trái lại, tư  thế  và  <br /> tâm tưởng của con người chỉ  tạo thêm  ấn tượng về  sự  ngưng đọng mà thôi. 4)Thu  ẩm  <br /> (uống rượu mùa thu) Đây là mùa thu được cảm nhận bằng tâm trạng của một người ngồi  <br /> uống rượu. Lúc này, cảnh thu sẽ  mang các  ấn tượng nỗi niềm riêng ­ dường như  cũng <br /> chập chờn, mờ tỏa. Có lẽ vì thế mà bài thơ có nhiều từ lấp láy và dùng vần "oe". Thu ẩm  <br /> không miêu tả riêng một cảnh thu ở một thời điểm nào mà là sự "tổng hợp nhiều cảnh thu <br /> ở nhiều thời điểm" (Xuân Diệu). Bài thơ cũng không hề có một chữ "thu" (khác với "trời <br /> thu"  ở  Thu vịnh và "ao thu"  ở  Thu điếu). Vậy mà đọc lên ta nhận ra chính xác cảnh sắc <br /> thu quen thuộc của làng quê Việt Nam. Đây là một mái nhà tranh bình dị trong ngõ tối vào <br /> đêm sâu lập lòe những con đom đóm: Năm gian nhà cỏ  thấp le te. Ngõ tối đêm sâu đóm  <br /> lập lòe. Phải là "ngõ tối", "đêm sâu" thì mới có thể thấy "đóm lập lòe"; ngược lại, cái lập <br /> lòe của con đom đóm ấy lại càng khiến cho ngõ tối bỗng tối hơn, đêm sâu thành sâu hơn... <br /> Đây là cảnh của buổi sáng sớm (hay buổi chiều) với khói nhạt phất phơ  nơi lưng giậu.  <br /> Rồi lại cảnh đêm trăng với mặt ao lóng lánh: Lưng giậu phất phơ  màu khói nhạt Làn áo  <br /> lóng lánh, bóng trăng loe. Lại một một bầu trời trong suốt  ở buổi ban trưa hay ban chiều  <br /> với màu xanh thăm thẳm: Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt. Bài thơ  tạo trong ta ấn tượng  <br /> "phi thời gian" nhưng cũng gợi rất sâu vào không khí tĩnh mịch, trong lành vô cùng thân <br /> thuộc của thôn quê Việt Nam.<br /> Đến với chùm ba bài thơ thu của Nguyễn Khuyến, ta bắt gặp những cảnh sắc không thể <br /> lẫn của mùa thu vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ. Những bức tranh thu ấy được vẽ nên <br /> bằng tấm lòng yêu mến quê hương mình, bằng tình yêu cuộc sống thanh cao, tĩnh lặng  <br /> chốn thôn quê của cụ  Tam nguyên Yên Đổ. Thành công của những bài thơ  thu này cũng  <br /> chứng tỏ tâm hồn tinh tế, ngòi bút tài hoa của Nguyễn Khuyến. Chúng đưa ông lên địa vị <br /> danh dự trong các thi nhân viết về mùa thu, trong những nhà thơ của làng cảnh Việt Nam.<br /> Bài Mẫu Số 3: <br /> Nguyễn Khuyến là nhà thơ  lớn cuối thế  kỉ  XIX, đầu thế  kỉ  XX của nước ta. Thơ  ông <br /> đậm đà tính dân tộc và mang một phong cách riêng khó lẫn. Có ý kiến cho rằng: Nguyễn  <br /> Khuyến là một trong những nhà thơ  đặc sắc của làng cảnh Việt Nam. Điều đó thể  hiện  <br /> rất rõ qua những sáng tác về thiên nhiên, nhất là qua chùm thơ: Thu vịnh, Thu điếu và Thu  <br /> ẩm.<br /> Đáng lưu ý là các chi tiết trong ba bài thơ  này cũng như  nhiều bài thơ  khác đều rút ra từ <br /> cảnh vật  ở  quê hương tác giả, một vùng đồng chiêm trũng quanh năm ngập nước, trong  <br /> làng vô số ao chuôm với những bờ tre quanh co bao bọc những mái rạ nghèo.<br /> Tình yêu quê hương, sự hiểu biết tường tận về làng quê kết hợp với hồn thơ đằm thắm, <br /> tinh tế  của tác giả  đã sáng tạo nên những vần thơ  bất hủ  về  mùa thu nơi thôn dã của  <br /> đồng bằng Bắc Bộ. Thiên nhiên trong thơ Nguyễn Khuyến không phải là những hình ảnh <br /> trừu tượng,  ước lệ  thường thấy trong thơ  cổ  điển mà là những cảnh vật bình dị, thân <br /> quen ở nông thôn. Cái hồn của cảnh vật thấm sâu vào tâm hồn nhà thơ, đồng điệu với tâm  <br /> trạng u buồn, trăn trở của ông.<br /> Ba bài thơ, ba cảnh thu khác nhau nhưng hợp lại thành một bức tranh hoàn chỉnh về mùa <br /> thu với những nét đặc trưng nhất.<br /> Thu vịnh vẽ  nên toàn cảnh thu với bầu trời xanh ngát, cao vời vợi, mấy cần trúc cong <br /> cong, nhè nhẹ đung đưa trước làn gió hắt hiu. Tiết thu se lạnh, sương khói bảng lảng phủ <br /> trên mặt ao hồ lúc sáng sớm và chiều tối khiến cho khung cảnh thực trở nên huyền ảo:<br /> Trời thu xanh ngắt mấy từng cao,<br />  Cần trúc lơ phơ, gió hắt hiu.<br /> Nước biếc trông như tầng khói phủ,<br /> Song thưa để mặc bóng trăng vào.<br /> Nét đẹp của mùa thu tụ lại ở bầu trời xanh ngắt, ở làn nước biếc thấp thoáng khói sương, <br /> ở ánh trăng thu bàng bạc tràn qua song cửa, gợi nên khung cảnh quen thuộc của một miền  <br /> quê yên ả, thanh bình.<br /> Nhà thơ  quan sát rất kĩ chuyển biến tinh tế  của cảnh vật trong những thời điểm khác <br /> nhau của một ngày. Tất cả đều gần gũi, gắn bó và đồng điệu với tâm hồn nhạy cảm của <br /> thi nhân.<br /> Ở Thu điếu, khung cảnh không mở ra mà thu nhỏ lại. Ao đã nhỏ, chiếc thuyền câu cũng <br /> nhỏ: Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo. Mọi hoạt động cũng hết sức nhẹ nhàng: Sóng biếc <br /> theo làn hơi gợn tí, Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo. Gió heo may chỉ đủ sức bứt lìa những <br /> lá tre, lá trúc vàng úa và lá rơi không thành tiếng. Trên cao, trời xanh ngắt một màu, tầng  <br /> mây lơ lửng như đứng im một chỗ và ông câu với cái dáng ngồi tựa gối ôm cần cũng như <br /> cố thu mình cho nhỏ lại. Yên lặng bao trùm lên hết thảy, đến nỗi nghe được cả tiếng cá  <br /> đâu đớp động dưới chân bèo. Âm thanh ấy càng làm tăng thêm phần yên lặng, ông câu thu <br /> mình bất động phải chăng cũng là để tan hòa vào trời đất xung quanh.<br /> Mùa thu trong Thu  ẩm lại hiện ra với một vẻ  đẹp khác. Nhà thơ  uống rượu một mình  <br /> dưới trăng. Hình ảnh làng quê biến hiện theo cái nhìn, cái cảm dần dần thấm độ  say của <br /> rượu, vẫn là ba gian nhà cỏ, ngõ tối, làn ao, bóng trăng, da trời... thường ngày quen thuộc  <br /> đến mức chẳng có gì đáng chú ý, nhưng đó là những cảnh, những vật từ  đất này mà ra,  <br /> thiếu nó thì hình như  không còn gì là làng xóm tự  nghìn xưa. Vậy mà với tâm trạng u <br /> buồn sẵn có, lại được men rượu ngấm vào khơi lên, nhà thơ thấy cảnh vật nhòe dần theo  <br /> con mắt ngà ngà: nhà thì thấp le te, đóm thêm lập loè, bóng trăng thì loe, mắt cũng đỏ hoe <br /> và người cũng say nhè.<br /> Ba gian nhà cỏ thấp le te,<br /> Ngõ tối đêm sâu, đóm lập lòe.<br /> Lưng giậu phất phơ màu khói nhạt,<br /> Làn ao lóng lánh bóng trăng loe.<br /> Nghĩa là cảnh vật cũng như lảo đảo, chếnh choáng men say. Người say bởi rượu thì ít mà <br /> bởi buồn đau, day dứt và giận mình bất lực trước thời thế  thì nhiều. Gác bút lại không  <br /> làm thơ nữa, quên mình trong mộng, đắm chìm trong yên lặng hay uống rượu đến say nhè  <br /> để quên bớt nỗi chua chát đắng cay... đều cùng xuất phát từ tâm tư  ấy, tuy nhiên nó vẫn  <br /> được ẩn giấu ở bên trong.<br /> Nét chung nhất của ba bài thơ Thu đều quy tụ vào việc tả cảnh vật thân thuộc, đơn sơ mà  <br /> dung dị, đáng yêu của làng cảnh Việt Nam. Cái nhìn trên bề  mặt cùng cái hồn đồng quê  <br /> hiện lên rất rõ trong từng câu, từng chữ. Cái tình của nhà thơ cũng thật đằm thắm và tinh <br /> tế. Trong những năm tháng cáo quan về ở ẩn tại quê nhà, chỉ có thiên nhiên gần gũi, trong  <br /> sạch, nên thơ mới giúp Nguyễn Khuyến khuây khỏa đôi lúc trong khi nỗi buồn thời cuộc <br /> thường xuyên đè nặng trái tim ông.<br /> Ba bài thơ  Thu vịnh, Thu điếu, Thu  ẩm tạo thành một chùm thơ  thu tuyệt đẹp, thể  hiện <br /> nét tài hoa của ngòi bút cụ  Tam Nguyên, tiêu biểu cho hồn thơ  dung dị, thẳm sâu, đầy <br /> chất trữ tình. Bạn đọc Việt Nam yêu thơ Nguyễn Khuyến, yêu quê hương một phần là từ <br /> những bài thơ đó.<br />