Phân tích tác phẩm Mảnh trăng cuối rừng của Nguyễn Minh Châu

Đề bài: Phân tích tác phẩm Mảnh trăng cuối rừng của Nguyễn Minh Châu<br /> <br /> Bài làm<br /> <br /> Viết về  truyện tranh, về  những con người làm nên chiến thắng, nếu chỉ  lấy phạm trù <br /> thẩm mĩ "cái hùng" làm đại lộ thì không tránh được khuynh hướng giản đơn, một chiều,  <br /> sơ  lược. Ngay một tiếng đàn của nàng Kiều, đơn giản vậy thôi mà cũng "Nghe ra tiếng  <br /> sắt tiếng vàng chen nhau". Nói gì đến chiến tranh khi cuộc sống đã tự đào xới lên tận gốc  <br /> với bao nhiêu tình huống, cảnh ngộ, tâm trạng của con người. Do tính chất không trực <br /> diện của đề tài, Mảnh trăng cuối rừng của Nguyễn Minh Châu đã làm một bổ  sung, một  <br /> khám phá về  một phương diện khác,  ở  đó không phải không có tiếng  ầm  ầm "rung cả <br /> đường sá, núi non" của xe xích kéo pháo, âm thanh "ập đến như  tiếng sét" của máy bay  <br /> địch đánh tọa độ, những chiếc cầu bằng đá "xanh biếc và đẹp như  một giấc mộng" chỉ <br /> một nháy mắt đã "bị cắt làm đôi như một nhát rìu phang rất ngọt"... Ở đó còn có cái yên <br /> tĩnh, độ lắng sâu, những nỗi niềm lẩn khuất, hi vọng được nhóm lên bền bỉ, dẻo dai gần  <br /> như  tương  ứng với sự khốc liệt, xô bồ, ngổn ngang của cuộc chiến hiện ra trước mắt.  <br /> Chỉ  có điều tất cả  những cung bậc đa diện của đời sống nội tâm  ấy không tách rời, <br /> ngược lại in rất đậm dấu vết của chiến tranh. Cuộc gặp gỡ, sự chờ đợi của một tình yêu  <br /> chẳng hạn, trắc trở, mong manh, mơ hồ nhưng hình như  là có thật, có thật mà cứ  tưởng  <br /> như một giấc chiêm bao. Mảnh trăng cuối rừng là hình ảnh khúc xạ từ những giấc chiêm  <br /> bao ấy.<br /> <br /> Nhân vật chính của câu chuyện là những nhân vật đời thường, thậm chí rất quen thuộc  <br /> của chiến tranh: anh bộ  đội lái xe và những cô công nhân làm đường vùng tuyến lửa.  <br /> Chiến tranh là cái gạch nối cho họ gặp nhau, những cuộc gặp gỡ để nhớ để quên, không  <br /> có gì đặc biệt. Chính vì vậy, mặc dù xe mới đang lăn bánh, nhìn về  nơi mà mình sẽ  đi <br /> đến. Lãm đã hình dung ngay được cuộc gặp gỡ "giữa đám các cô gái nghịch như quỷ sứ"  <br /> ấy nó thế nào. Gặp anh, Nguyệt sẽ nói rất ít, còn "các cô bạn thì sẽ làm loạn lên". Song, <br /> chẳng hề gì bởi "họ đều là những người bạn của anh em lái xe, đều là những người con  <br /> dũng cảm, chân thực và mến khách". Vậy cái hấp dẫn người đọc là gì, nếu không phải là  <br /> tình huống khá đặc biệt: Cuộc "trốn tìm" chưa một lần tới đích của một tình yêu, một tình  <br /> yêu cũng lại khác thường. Nó chỉ  có thể  xảy ra trong những cuộc chiến tranh. Yêu nhau <br /> mà chưa một lần gặp mặt, cũng không một sự  hẹn hò, thế  mà vẫn chung thủy, chờ  đợi <br /> nhau giữa muôn trùng cách trở. Tình huống đặc biệt ấy tạo được một không khí, một dư <br /> vị  rất giàu chất thơ. Chính cái bóng này, chứ  không phải cái hình (cốt truyện) khoác lên <br /> được chiếc áo nhiều màu cho các sự kiện đầy chất ngẫu nhiên, đem đến cho người đọc  <br /> những liên tưởng nhiều chiều, bất tận.<br /> <br /> Câu chuyện được chính người "trong cuộc" kể lại trong một chiếc lán giữa rừng. Nó bập <br /> bùng nhóm lên như ngọn đèn dầu tâm tình, tâm sự. Nói với đồng đội trong trung đội lái xe <br /> mà cũng là nói với chính mình, nó như một độc thoại nội tâm. Cái riêng đã hòa nhập vào  <br /> cái chung, do vậy có sự lan tỏa, đồng vọng ngân nga. Hiện tượng này là phổ  biến trong  <br /> chiến tranh: Những người sát cánh, sẻ chia cái sống, cái chết từng giờ. Không có gì là sở <br /> hữu riêng. Ngay đến một bức thư, giữa chốn rừng núi heo hút ấy, nó cũng "xem như của <br /> chung của mọi người", nỗi buồn, niềm vui của bất kỳ ai cũng thuộc về  tất cả. Vì vậy <br /> giữa người kể  chuyện và người nghe chuyện, giữa kênh phát với kênh thu có cùng một <br /> tần số. Cái ăng ten giao cảm này tạo nên sự gắn bó giữa những con người và đẩy cho câu  <br /> chuyện cứ thế lăn đi trên cái mạch khi liên tục, lúc ngắt ngừng của nó...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hoàn toàn không phải là phung phí, dài lời khi tình huống vào truyện là hai nỗi bực nối  <br /> tiếp nhau cua người lái xe có tên là Lãm  ấy. Còn gì "sốt ruột" hơn khi người chờ  xe là <br /> người lái, nhất là người lái đầy tinh thần trách nhiệm, lại trong một hoàn cảnh khác <br /> thường: "Giữa thời chiến, xe mình chỉ  cần vượt lên thiên hạ  nửa vành bánh, khi qua phà <br /> qua ngầm đã đủ  nhàn". Nhưng cái mà anh chờ  là tiếng máy chiếc Gát quen thuộc của <br /> mình mãi chưa thấy dù đã "hết sức lắng tai nghe", trong lúc những chiếc xe không đợi  <br /> không chờ  "cứ  lao vun vút trước mặt như  ngựa đua". Đó là chưa nói chuyến xe này đã  <br /> được hoạch định trong độ sít sao của nó. Chậm một phút là kế hoạch có thể đổ  vỡ  hoàn  <br /> toàn không gì bù đắp nổi. Với dự định chạy sớm, giao hàng sớm kịp quay về  giấu xe  ở <br /> rừng săng lẻ, một địa điểm an toàn, Lãm sẽ  ghé thăm người chị ruột  ở khu vực gần cầu <br /> Đá Xanh. Cuộc thăm viếng không chỉ  là đáp  ứng yêu cầu một phía với lời phàn nàn vừa <br /> trách móc vừa thiết tha: "Đã hơn ba năm chưa được gặp cậu Lãm đấy!". Còn cái riêng của  <br /> Lãm là gì, anh chưa nói, dù nó quan trọng không kém. "Nhưng dầu sao nó cũng chỉ là một  <br /> việc riêng". Gài vào câu chuyện một cách kín đáo những nỗi niềm như  thế, đó là "cái <br /> duyên" của người kể. Bởi nó tạo nên một tầng nghĩa thứ hai, một mạch ngầm, phía dưới  <br /> những con sóng đều đều mặt nổi bên trên của những sự kiện. Đây là cái nút, một thứ nút <br /> bấm không phải lúc nào cũng có thể mở ra, vì nếu sớm mở ra, truyện không còn là truyện  <br /> nữa. Vừa hết cái bực dọc thứ nhất khi "đồng chí lái phụ đánh xe lên, từ dưới chân dốc, đã <br /> bóp còi inh ỏi như xe chữa cháy" cùng với lô hàng đã nhận và phiếu giao hàng có kí nhận  <br /> hẳn hoi, lại nảy sinh một tình huống ngoài dự  kiến. Anh chàng lái phụ  vui tính không  <br /> phải vô cớ mà lúc mới giao xe đã nháy mắt ranh mãnh và phát mạnh vào vai Lãm "một cái  <br /> đau điếng. Cái gì vậy?". "Còn một cái nữa, cái này có nhưng mà không ghi trong phiếu".  <br /> Xe chở  hàng quân sự mà cho người đi nhờ  là trái điều lệnh, "dù bất cứ  trong hoàn cảnh <br /> nào". Cho nên người lái phụ  trình bày dù có "hợp lý" đến đâu, Lãm vẫn giận cái hành vì <br /> "tự  động vô nguyên tắc"  ấy. Là một lái xe, anh lạ  gì những cuộc gặp gỡ. Một "cảnh  <br /> tượng quen mắt" hiện ra giữa một bên là "cái ve nũng nịu của một cô nàng ôm chiếc nón  <br /> trắng đứng sát cửa xe", còn một bên là "những câu hỏi  ỡm  ờ" của anh tài phụ  "của tôi  <br /> đang ngồi vắt vẻo trong buồng lái". Lãm chán nản, xót xa: "Thế là đủ tai họa cho tôi rồi! <br /> Tàn cho được câu chuyện  ấy thỉ  xe lèn sớm làm sao được?". Với một "việc đã rồi" như <br /> thế, mà chấp nhận thì ấm ức vì anh là một kẻ đồng tình với việc làm trái nguyên tắc nói  <br /> trên. "Giận cá" thì chỉ còn biết "chém thớt". Sự "chẳng lấy gì làm ôn tồn" của Lãm khi lên <br /> tiếng hỏi, câu hỏi đầu tiên là "Ai ngồi trong đó", là lẽ thường tình. Và cũng là thường tình  <br /> khi người đi nhờ  xe im lặng (chắc người  ấy đang phấp phỏng sợ  tôi không cho đi nhờ  ­ <br /> Lãm nghĩ). Nhưng bất ngờ đầu tiên, sau cái im lặng kia, với Lãm là câu trả lời của người <br /> đi nhờ xe: không sợ sệt như Lãm đoán. Trong cái câu nói: "Tôi đây... Tôi nhờ đồng chí lên  <br /> cầu Đá Xanh một tẹo", anh "đoán chẳng sai" có một nửa. Cái nửa ấy là giọng nói của phụ <br /> nữ. Nửa còn lại kia, mặc dù là vẫn của cô gái đi nhờ xe đang phải nhờ vả vào anh, nhưng <br /> "tiếng nói trong lắm và rất bình tĩnh, cứng cỏi nữa là khác". Cái sự  "cứng cỏi" trong đối  <br /> đáp sau đó đã thay đổi hẳn mối tương quan. Người chủ động hỏi, hỏi trong tình thế  chủ <br /> động đã chỉ  còn  ở  vào một tình thế  bị  động "vội nổ  máy" cho xe đi vì trong bụng đang <br /> "phát hoảng lên vì cái cách con gái ăn nói đối đáp bạo dạn dường  ấy". Mà không "phát  <br /> hoảng" làm sao khi biết rõ người ấy là đàn bà, nhưng khi gặng hỏi thì câu trả lời ngay tức  <br /> khắc: "Đàn ông". Đặc trưng của phụ  nữ  là sự  kín đáo chẳng hạn, thế  mà khi được một  <br /> chàng trai tò mò hỏi là đi thăm chồng hay người yêu, lại không hề do dự một giây: "Em đi <br /> thăm người yêu đấy". Có thể nói, trước Lãm lúc này là một chân dung chưa toàn diện (vì  <br /> anh còn chưa biết mặt cô gái kia mà) nhưng đã sắc sảo hiện ra một "cái tôi" không dễ coi  <br /> thường. Đó là một nhân cách. Cũng vẫn là nhân cách ấy, nhưng một phía khác, phía hoàn  <br /> chỉnh hơn, Lãm sẽ nhận ra khi anh đã "thân mật" với cô gái hơn một chút với câu hỏi dịu <br /> dàng: "Cô làm ở ngầm Đá Xanh hay chỉ về đây thăm ai?". Cùng một lượng thông tin ngang  <br /> nhau nhưng do mức độ cảm thông và hiểu biết được tăng cường, đã vừa đủ để xuất hiện  <br /> trên khuôn mặt sáng sủa của cô gái "một nét e thẹn", không còn đáng sợ mà là đáng yêu.  <br /> Như  thế là một hoạt cảnh đơn sơ  mà sinh động, rất "thời chiến" đã diễn ra và đột ngột  <br /> dừng lại  ở  cái chi tiết có phần bột phát, quá đà để  định hình một chân dung chưa hoàn  <br /> thiện, chưa hoàn thiện nhưng đã lung linh. Câu trả  lời của cô ta, với Lãm vẫn còn là lơ <br /> lửng, cái câu "Em đi thăm người yêu đấy". Thật hay đùa? "Biết đâu đấy, biết dâu cô ta nói <br /> thật?".   Sự   dừng   lại   ấy   giống   như   việc   hãm   phanh   nhưng   không   phải   để   vượt   mọi  <br /> chướng ngại nào mà chiếc xe quân sự của anh cần phải vượt qua, nó chỉ nhằm tiếp thêm  <br /> nhiên liệu cho cuộc hành trình,  ơ  đây, về  hình thức, nó như  rẽ  sang một mạch khác,  <br /> nhưng thực chất là điều chỉnh lại những đường dây liên hệ tưởng là rời rạc mà kỳ  thực  <br /> lại gắn bó hữu cơ. Để  từ  đó, mọi chi tiết ­ từ  ngôn ngữ  đến cử  chỉ  của nhân vật trong  <br /> tầm quan sát của người đi xe không còn đơn nghĩa. Chẳng hạn, sau này, trước câu hỏi làm  <br /> như thuận miệng vô tình của Lãm: "A quên, tôi chưa kịp hỏi tên cô đấy nhé" và câu trả lời <br /> rụt rè của người đi nhờ  xe: "Em là... Nguyệt!", người kể  chuyện và người nghe chuyện  <br /> tự  chắp nối những liên tưởng, những giả  định của mình. Vì cả  hai đối tượng (người kể <br /> và người nghe) đã có được một thông báo tiên đề: một cô Nguyệt trong bức thư  của chị <br /> Tính. Cô Nguyệt trong thư dịu dàng và xinh đẹp như được tỏa ra từ vằng vặc, rạng ngời  <br /> một sắc trăng đêm, còn cô Nguyệt trong đời thực lúc này, trước mắt Lãm, dù được nhìn <br /> qua "ánh đèn tù mù" khi thì của bóng đèn gầm hắt xuống, khi thì của đoàn xe xích "lao đi <br /> ầm ầm bên cạnh", vẫn là một cái gì khó trộn lẫn. Đó là "một vẻ đẹp giản dị  và mát mẻ <br /> như  sương núi tỏa ra từ  nét mặt, lời nói và tấm thân mảnh dẻ". Không hiểu vì sao, cô <br /> Nguyệt lúc này, vẫn là dáng điệu ấy, chiếc áo màu xanh và chiếc nón khoác tay như mọi  <br /> cô gái đi nhờ xe khác mà Lãm nhắm mắt lại cũng hiện ra rõ mồn một, lại không giống bất <br /> cứ  một ai. Ngoài thân hình mảnh dẻ  "khác hẳn với nhiều cô gái công trường thường cô  <br /> nào cũng thấp và đẫy đà", Nguyệt còn có những nét riêng, và nét nào cũng duyên dáng dù <br /> kín đáo chứ không lòe loẹt phô trương. Cũng là cái áo chít hông nhưng "vừa khít", còn cái <br /> làn, cái nón cũng khoác ở cánh tay nhưng không gượng gạo mà "nhẹ nhàng" thanh thoát tự <br /> nhiên.<br /> <br /> Như vậy, sự trùng hợp đến là vô lý đã xảy ra. Cuộc đời sao lại trớ trêu làm vậy! Cô gái <br /> đang đợi chờ  anh là Nguyệt. Vậy cô Nguyệt ngồi đây có phải là nỗi chờ  đợi đó không? <br /> Với băn khoăn không dê giải đáp mặc dù trong thâm tâm Lãm "phải tìm cho đến ngọn  <br /> nguồn lạch sông", cô gái đi nhờ xe mang vẻ đẹp lấp lánh hai chiều (thực và mộng) để làm  <br /> cho người chiến sĩ lái xe không thể  nào còn dửng dưng được nữa. Phản  ứng của Lãm <br /> mặc dù có vẻ hờ hững "như không", nhưng sự mời mọc "vồn vã" thì đã ân cần không chỉ <br /> ở giọng nói. Cùng với cánh tay mở rộng cửa buồng lái, còn là cái nhìn không thể nói là vô <br /> tâm khi anh "vội đưa mắt ngắm cô gái một lần nữa thật kỹ lưỡng". Rồi khi cô gái tên là  <br /> Nguyệt ấy đã ngồi vào cái chỗ đặc biệt mà cả một đời lái xe của Lãm, chưa bao giờ anh  <br /> "mời một cô gái ngồi trong buồng lái" bao giờ, những câu hỏi của anh đã không dừng <br /> được nữa. Cả  một hệ  thống câu hỏi về  những cô Nguyệt  ở  đơn vị  làm đường... đã làm <br /> cho chính người được hỏi phải ngạc nhiên: "Sao anh hỏi tỉ mỉ vậy?". Nói cho đúng thì đó  <br /> là cuộc thăm dò. Mà điều  ấy đâu chỉ  có riêng anh? Với tư  cách là người quan sát, Lãm  <br /> không đọc được tâm trạng của Nguyệt, nhưng chắc chắn về  phía người đọc chúng ta, <br /> Nguyệt không thể không có thoáng chốc phân vân. Vì người cô yêu cũng là lính lái xe, cậu  <br /> em trai mà chị Tính "nói thẳng ý định" của chị ấy nhiều lần, trong những lần  ấy Nguyệt  <br /> chỉ  biết im lặng và "đỏ  mặt bừng lên" cũng đi trên tuyến đường này, và hôm nay mình <br /> vừa ra đi từ  cái nơi hẹn gặp người  ấy... Chỉ  có điều khác là dù có băn khoăn đến đâu,  <br /> Nguyệt cũng không dễ dò hỏi như Lãm. Nếu có, nó cũng không thể vội vàng, chỉ như một  <br /> cái gì  ẩn hiện mà thôi. Cho nên ý mới  ẩn sau lời, trốn chạy trong trọng âm, ngữ  điệu: <br /> "Anh nhỉ? Có phải không nhỉ?". Rõ ràng là một câu hỏi, nhưng hỏi về  cái gì thì Lãm lại <br /> không nghe được, người nghe không nghe được nhưng người hỏi lại tha thiết thế  kia?  <br /> Đến nỗi người lái xe phải hỏi lại người hỏi "Cô hỏi gì?". Câu trả  lời của Nguyệt có lẽ <br /> qua được cái giây bối rối khi cất tiếng hỏi đầu tiên, chỉ còn êm đềm như một dòng suối <br /> chảy: "Em hỏi có phải các anh lái xe đi nhiều nơi, chắc hẳn quen biết nhiều người lắm?"  <br /> Nguyệt và Lãm là hai nhân vật chơi trò ú tim đồng tâm trạng đang đi với nhau, vì chưa  <br /> một lần gặp gỡ nên ngồi bên nhau rồi mà vẫn như  hai người xa lạ. Đó là sắc thái ngẫu  <br /> nhiên của tình huống truyện. Nó đến với người đọc như  một sự  tình cờ  nhưng thường  <br /> thấy của chiến tranh. Trở lại vấn đề ở người kể chuyện, ở cách dẫn chuyện của nhà văn.  <br /> Khi biết ở đơn vị thanh niên xung phong ấy có đến ba người cùng có tên là Nguyệt, không  <br /> phải Lãm khôn ngoan, khéo léo làm phép loại suy, giảm thiểu. Nhưng khi đã "giảm thiểu"  <br /> đến mức cuối cùng rồi, khi biết một trong ba người  ấy đã có bốn con thường được gọi  <br /> đùa là chị Nguyệt "lão" rồi, cái ẩn số "rối như ta vò" vẫn cứ trơ ra: "Một trong hai người  <br /> ai là người tôi sắp tìm đến, ai? Người tôi sắp tìm đến là ai? Bởi vì trong khi khai thác "đối <br /> tượng", Lãm biết được rằng cô Nguyệt đã hi sinh "cách đây ba, bốn tháng" cũng là người  <br /> con gái có những điểm lý lịch và phẩm chất giống cô Nguyệt ngồi cạnh mình đây: Chưa <br /> có chồng, mới có người yêu, mà cũng chỉ "hình như" thôi. Trong công việc thì dũng cảm,  <br /> đối xử thì hiền lành, chết đi "ai cũng tiếc". Nhớ lại những dòng thư tâm tình của chị Tính  <br /> nói về cô Nguyệt "của anh"­. Cô ta "rất ngoan ngoãn và tích cực... Trên đời khó tìm được <br /> một người con gái như thế..." Vì vậy khi biết một cô Nguyệt như thế đã hi sinh, Lãm đã  <br /> bị "sốc" ngay. Mặc dù tự kiềm chế, nhưng cảm giác trong anh như bị một gáo nước lạnh  <br /> dội vào. Câu hỏi về cái chết  ấy dù vội vàng nhưng "rõ ràng nghe tiếng nói của mình mà  <br /> như  của người khác". Sự  thật không còn tự  chủ  được bản thân nặng nề  hơn, Lãm phải  <br /> bám vào một cái gì để  khỏi chơi vơi, mất đà. Nhưng mặt đất vẫn cứ  ngả  nghiêng, chao <br /> đảo. Bình tĩnh hơn một chút khi biet chị Nguyệt "lão" đã có bốn con rồi thì câu nói đùa ­  <br /> chẳng còn sức để  đùa ­ của anh trở nên "nhạt thếch" vì đó là âm sắc ngôn từ  nhợt nhạt  <br /> của một kẻ vô hồn. Mạch truyện đang đi vào những "của" những "ngầm" gấp khúc. Xử <br /> lý tình huống đầy phức tạp đó ra sao? Con người lý trí ở trong anh bật tín hiệu hiểm nguy  <br /> khác thường: đèn đỏ. Phải dừng lại vì đây là cái ngưỡng cuối cùng không thể  vượt qua,  <br /> không thể "đi sâu vào câu chuyện riêng giữa chuyến công tác". Nhưng con người khác ­ từ <br /> trái tim anh lại đòi hỏi, thúc bách một sự trả lời: "Trong hai người con gái, một trẻ và xinh <br /> đẹp ngồi bên cạnh và một người đã chết anh dũng, ai là người đã từng mang canh cánh  <br /> trong trái tim tuổi trẻ mối tình đầu đối với tôi suốt mấy năm, mà tôi lại tỏ ra hờ hững?".  <br /> Nhất là có một giả định: Nếu cô Nguyệt đã hy sinh là Nguyệt ấy, Lãm "sẽ mang mối hận  <br /> mãi mãi".<br /> <br /> Sự  dồn nén của tình huống và tâm trạng đến mức thẳng căng, ngột ngạt, cần phải "xả <br /> hơi" về mặt tâm lý cho người đọc, người nghe. Điều này hợp quy luật. Mạch truyện giãn  <br /> ra, có phần thư  thái hơn, dù đường sá lúc này lại còn gập ghềnh, "ngổn ngang hố bom", <br /> hơn trước. Nhưng vì sao một nhầm lẫn "không chết người" nhưng thật đáng tiếc với  <br /> người "già đời trong nghề lái xe, bom đạn nguy hiểm gặp đã nhiều", lại không phải anh <br /> nhút nhát, vậy mà không hiểu sao đêm nay anh lại "nhìn trăng ra pháo sáng"? Có lẽ vầng <br /> trăng thì vẫn bình yên, cái bình yên muôn thuở, nhưng bầu trời của lòng anh, những đám  <br /> mây u ám thì vẫn chưa tan, chưa có ngọn gió nào xua đi được. Nó vẫn là một ám  ảnh  <br /> nặng nề (nếu cô Nguyệt hi sinh là cô gái ấy). Trường liên tưởng này là liên tục, tự nó tỏa <br /> ra một góc nhìn không còn là vô tư, khách quan được nữa. Không phải Lãm chỉ  tự  trói  <br /> mình bởi mặc cảm xót xa, anh cũng muốn giải thoát. Nhưng bằng cách nào đây, thì đó <br /> vẫn là một thách thức, một câu hỏi không có hồi âm. Là người đọc, người nghe có lẽ <br /> cũng đồng cảm với mối "tơ vò" của người kể. Chỉ có một cách mà anh không thể làm là <br /> hỏi cô ta có biết chị Tính hay không, "mọi sự sẽ vỡ  ngay. Sở dĩ Lãm "không muốn hoặc <br /> không dám hỏi" vì cái đẹp của con người  ở  đây cũng như  cái đẹp của ánh trăng, nó gần <br /> gũi mà xa xôi biết mấy. Chỉ cần một đụng chạm nhỏ  là tan. Vì thế  mà bất kỳ  ai rơi vào  <br /> tình trạng của Lãm đều phải thận trọng nâng niu một cái gì dễ  vỡ. Cái đẹp nói chung là <br /> như thế, nhiều khi nó chỉ tồn tại trong cảm giác của con người. Nói gì đến cái đẹp ở đây  <br /> đứng trước hai khả  năng nghiệt ngã: mất và còn. Lãm sẽ  là người giàu có nhất đời còn  <br /> ngược lại anh sẽ chỉ còn hai bàn tay trắng với sự nuối tiếc mà thôi. Chính là ở vào cái thế <br /> chênh vênh giữa hư và thực này, tâm hồn người lính lái xe đã trở nên tâm hồn thi sĩ. Cũng  <br /> là một vầng trăng đầu tháng đó thôi, mà mỗi lần hiện ra một khác. Có lúc nó tội nghiệp,  <br /> đáng thương, run rẩy hiện ra giữa sương lạnh và mây đen tái nhợt. Đó là một thứ ánh sáng  <br /> lòe nhòe "mỗi lúc xe nảy lên hay vòng qua chỗ lượn, mảnh trăng lại chập chờn lay động,  <br /> có lúc thấy rơi tõm xuống khoảng tối mịt mù của cánh rừng già". Đến khoảng gần khuya, <br /> vẫn vầng trăng ấy nhưng có thương tổn, hao mòn chút ít vì mây gió, sương đêm nhưng lại  <br /> trong trẻo rạng ngời. Đó là "mảnh trăng khuyết đứng yên ở cuối trời, sáng trong như một  <br /> mảnh bạc". Giữa hai cái vùng tối sáng  ấy, người lính lái xe vốn chỉ  quen chú ý đến  <br /> đường, đã thêm một cảm giác bồng bềnh của người "đi giữa đêm trăng mà không biết".  <br /> m thanh mà anh lắng nghe không chỉ là cái âm điệu thường ngày, cái "ràn rạt" của gió thổi <br /> vào cành lá ngụy trang trên nóc xe mà cả  một tiếng chim mơ hồ  trong khoảng sâu thẳm  <br /> của trời đêm. Sông, núi trong sương cũng vậy. Cái thì mờ đi như dòng sông bên trái đường <br /> phút chốc bị  sương trắng phủ kín, cái thì rõ mồn một không chỉ  hình hài mà dường như <br /> còn có linh hồn của nó nữa kia. Đó là ngọn núi đá bên kia sông "đen đủi và cô độc giữa  <br /> một màn trắng xóa". Chính là trong bối cảnh ấy, câu trả lời của Lãm với cô gái đi nhờ xe <br /> mới trở  nên bóng bẩy không ngờ. "Đời lái xe chúng tôi như  con vạc  ấy, cô ạ! Nay rừng  <br /> này, mai qua suối kia, nhưng tháng này sang tháng khác vẫn làm bạn với đường, với trăng  <br /> thôi",  ở  đây, quy luật của cái đẹp đang vận hành. Nó có khả  năng đánh thức mọi giác <br /> quan, nó khơi lên những gì mà cuộc đời thực hàng ngày không thể  khơi. Đó là khả  năng <br /> chắp cánh để mọi tâm hồn bay bổng. Sự chuyển hóa lạ lùng đến nỗi tự con người không <br /> còn nhận ra chính mình. Băn khoăn rất thành thực của Lãm là: "Chẳng biết lúc ấy, ai mới  <br /> móc miệng cho mà tôi bỗng trở  nên ăn nói văn vẻ  đến thế" bắt nguồn từ  cái phần ngủ <br /> yên, quên lãng ấy nay đang cựa quậy, xôn xao. Bản chất của lãng mạn là cái đẹp đến hai <br /> lần. Bởi cái đích của nó xa rộng và luôn hướng đến "cái thiện", "cái chân", còn bởi vì <br /> trong cái cảm quan mới mẻ ấy, cuộc sống chủ thể và khách thể tự nó thay đổi dáng hình  <br /> trong mối giao cảm tri tâm đáng yêu, đáng mến. Bắt rễ vào cái thực, vào cuộc đời, cái lấp <br /> lánh của giấc mơ không còn chơi vơi, mặc dù điều này có khi dường như chỉ là vô thức.  <br /> Một linh cảm không lý giải đã ập đến lúc này với Lãm là "không hiểu sao, lúc ấy, như có  <br /> một niềm tin vô cớ mà chắc chắn từ trong không gian ùa tới tràn ngập cả lòng tôi. Tôi tin <br /> chắc chắn người con gái đang ngồi cạnh mình là Nguyệt, chính người mà chị tôi thường  <br /> nhắc đến". Niềm tin của Lãm được tắm gội bằng thứ ánh sáng thiên thần, cả con người <br /> ngồi cạnh anh cũng thế. Nguyệt vốn nghĩa là trăng, "từng sợi tóc" của người  ấy cũng <br /> đang chốc chốc lại "sáng lên" mỗi lúc Lãm quay nhìn về phía ấy. Nếu đặc sắc của Mảnh  <br /> trăng cuối rừng là cái đẹp kì ảo, thì đoạn văn đang được phân tích ở đây như một thứ tâm  <br /> điểm của đường tròn tạo nên những lớp, những tầng thẳm sâu dát bạc cho từng chữ, từng <br /> dòng, vời vợi ánh trăng đêm.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Điều kì lạ nữa là mảnh trăng của thiên nhiên khi xe của họ đến cầu Đá Xanh đã lặn, còn  <br /> "mảnh trăng" trong lòng, ít nhất là  ở  Lãm, thì vẫn vẹn nguyên, và dù là trăng non, trăng <br /> đầu tháng, nó vẫn lộng lẫy khác thường. Hành trang của anh tăng một trọng lượng vô <br /> hình bên cạnh gói xôi lạc và một bi đông nước đường mà người lái phụ đặt trên cabin từ <br /> trước. Nếu câu chuyện dừng lại  ở  đây thì khúc tình ca có thể  đã có sức bay nhưng chưa  <br /> đủ độ  nặng, độ  đằm. Cái đẹp ở  cô gái mới dừng lại ở mức tả chân thực thấm đẫm mồ <br /> hôi, nước mắt của đời, nhất là cái thời bom đạn. Quan điểm duy mĩ và chủ  nghĩa hiện  <br /> thực khác nhau chỉ  chừng đó mà thôi. Vàng và thau đều một sắc, dễ  nhầm. Nhưng một  <br /> khi qua lửa thì "thau" không thể  là "vàng" được nữa. vẻ  đẹp của Nguyệt phải là vàng  <br /> chín, vàng mười trong ấn tượng thẩm mĩ của người đọc, người nghe, và với Lãm mới trở <br /> thành một cái gì như  là lí tưởng. Cuộc gặp gỡ  vô tình của người lính lái xe có thêm độ <br /> nồng hậu, tiếng đàn mới không tắt dù âm thanh của nó đã ngừng bay. Song, nói thì dễ rơi  <br /> vào giả tạo. Để vượt qua cái mà không có tài năng không thể vượt qua, nhà văn đã bố  trí  <br /> một chi tiết bất ngờ, cả với Lãm, cả với chúng ta: Cô gái đã không xuống cái nơi lẽ ra cô <br /> phải  xuống.  Mặc   dù tới "giang  sơn" của   mình,  quãng trạm  gác  bên ngầm  ở   ngã  ba,  <br /> Nguyệt còn muốn đưa tiếp người lái xe thêm một đoạn: Sang bên kia sông với một câu  <br /> nửa thực nửa đùa (những câu Lãm cần, cô gái đều trả lời nước đôi đến là khó hiểu): "Anh <br /> đã cho em đi nhờ  xe, lúc khó khăn lại bỏ anh  ư". Giọng nói thì có gì ỡm ờ, bỡn cợt (đến <br /> nỗi Lãm phải điều chỉnh lại bằng một câu nói nghiêm trang), nhưng những cái cô làm sau  <br /> đó thì đâu phải là tếu táo, đùa vui. Quyết định có tính chất ngẫu hứng của cô (đưa người <br /> lính qua sông) hoàn toàn không mang nghĩa nhất thời, cạn hẹp. Khi xe vào đoạn đường  <br /> xấu, tiếng nói của cô xót xa như số phận con đường: "Chúng nó ném bom luôn, chúng em  <br /> đã rải bao nhiêu đá mà đường sá còn ra thế!". Khi vượt ngầm, đoạn ngầm ngắn thôi <br /> nhưng bị ngập tới hơn một mét nước, xe không đi được nữa. Hình như  có cả  tiếng máy <br /> bay. Đèn tắt. Khi cả cái gian khổ, cái hiểm nghèo cùng ập tới, người lính lái xe từng trải, <br /> xông pha như  Lãm không còn biết xoay xở  ra sao. Nếu không có Nguyệt không chỉ  bám  <br /> bên cánh cửa làm hoa tiêu, mà còn "để cả quần áo thể, nhanh nhẹn lội phăng sang bên kia <br /> bờ" giúp Lãm cột dây tời vào một gốc cây thì làm sao, dù có phép tiên, người lính có thể <br /> "đánh vật một lúc" rồi cuối cùng "cũng đưa chiếc xe lao lên được"? Nhưng căng thẳng  <br /> nhất, đó là lúc xe vừa vượt qua ngầm Đá Xanh thì máy bay địch ập đến, Nguyệt rất thông <br /> minh khi không để Lãm "chạy nhào về phía xe" (vì lí do mà khi Lãm đã ở vào một vị trí an  <br /> toàn, cô mới nói). Nhưng cùng với sự thông minh còn là một thái độ kiên quyết, cứng rắn <br /> đến lạ lùng. Khi Lãm bị cô túm trở lại, anh thấy hành động ấy "nhanh và khỏe hết sức".  <br /> Chưa hết, trước đó vất vả với chiếc xe vượt ngầm, cả Lãm, cả cô "thở không ra hơi" thì <br /> giờ đây, vẫn là cô Nguyệt đó với quần áo ướt sũng nước, lấm láp, nhưng "nghe hơi thở và <br /> tiếng nói của Nguyệt rất bình tĩnh: "Chúng đánh tọa độ  đấy!". Rồi trong một tình huống  <br /> bất ngờ ngay sau đó mấy giây: xe hàng bị lửa bén vào lốp. Lãm bắt buộc cô phải đổi chỗ <br /> (bế  xốc Nguyệt đặt giữa hai cái khe của hai gốc cây) để  tự  mình chạy tới cứu xe giữa  <br /> những luồng đạn "hai mươi li đỏ  lừ" từ  máy bay bắn xuống. Lãm vừa trèo lên xe thì <br /> Nguyệt cũng vừa kịp đến. Lần này cô không còn "mệnh lệnh" với anh một cách cứng rắn <br /> mà lại giục giã đến bồn chồn: "Cho xe chạy đi anh, nó còn tiếp tục đánh ngầm đấy!". <br /> Một cảnh tượng có một không hai xảy ra như  một thách đố  là: địch quây tròn trên đầu  <br /> như  xay lúa, rất thấp, thả pháo sáng và bắn hai mươi li, ta: một chiếc xe hàng không vũ <br /> khí cứ  chạy với trái tim của hai con người dũng cảm giữa những ngoặt trái, hố  bơm,  <br /> những dốc có cua, không đèn đóm...<br /> <br /> Vẫn biết cái "phi thường" nhiều khi là rất thật trong cuộc đời, nhất là trong những giờ <br /> phút hiểm nguy. Nhưng trong nghệ  thuật, nó dễ  sa chân vào tình trạng "lên gân" vì nó <br /> không gắn vào cái gốc rê bình thường. Nguyệt có thể trở thành một nàng tiên trong truyện  <br /> cổ  tích, nhưng như thế thì với Lãm chẳng hạn, điều ấy xa lạ  biết bao vì đó là những gì  <br /> mà con người thường không thể  nào với được. Cho nên chi tiết Nguyệt bị  thương sau <br /> chiến công thầm lặng và quyết liệt dường này là rất đắt. Vì nó đúng, nó hợp lý (có thắng  <br /> lợi nào mà chẳng có hy sinh), nhất là nó gần gũi với con người. Là một con người bằng  <br /> xương bằng thịt mà làm nên kỳ tích trên đây mới có thể "dấy lên" trong lòng người lái xe <br /> không kém phần dũng cảm, anh hùng "một tình yêu Nguyệt gần như  mê muội lẫn cảm  <br /> phục". Trước lo lắng của người lính lái xe, cái bình thường ấy lại tự nâng cấp lên lần thứ <br /> hai bằng nụ cười tươi tỉnh và xinh đẹp dù khuôn mặt cô gái hơi tái đi vì mất máu: "Anh <br /> cứ  yên tâm, vết thương chỉ  sướt da thôi. Từ  giờ  đến sáng, em có thể  đi lên đến tận trời  <br /> được"...<br /> <br /> Thông báo của chị Nguyệt "lão" đối với Lãm là rất quan trọng. Bởi vì đặt chân đến khu  <br /> rừng săng lẻ rất đẹp (lán đội nữ  công nhân) mà lòng anh chưa hết băn khoăn: "Hai ngày  <br /> qua, tôi đã tin chắc chắn không thể nào sai được rằng người con gái mình đang tìm gặp thì  <br /> đã gặp, nhưng đến đây, tôi lại nghĩ Nguyệt có thể là người con gái đã anh dũng hy sinh từ <br /> cách đây ba, bốn tháng". Với tâm trạng không yên  ấy, câu trách yêu của chị  Tính là một  <br /> liều thuốc an thần: "Hôm kia, sao cậu không về? Nguyệt nó chỉ  tranh thủ  được có một <br /> hôm, đợi cậu suốt ngày không thấy, cô  ấy lại phải về  dưới ti rồi!". Như thế là Nguyệt  <br /> "của anh" vẫn sống. Còn hơn thế:<br /> <br /> Nguyệt mà chính anh đã từng gặp đẹp như một giấc mơ, hơn cả một giấc mơ. Giấc mơ <br /> ấy được xác nhận vô tình qua cách nói đùa vui của chị Nguyệt "lão": "Tôi hỏi thế này nhé,  <br /> anh đã biết tội của anh chưa?". Như thế là một người mà anh mong gặp cho cả cuộc đời  <br /> mình còn sống. Và tình yêu ấy ở Nguyệt đang sống, đang tha thiết hướng về anh: "Cớ sao <br /> mấy năm trời để cho cái Nguyệt nó đợi đỏ  mắt. Có muốn "tìm hiểu" người ta hay không <br /> thì cũng phải bảo một câu chứ!". Chao ôi, với Lãm, những lời "chửi mắng"  ấy sao mà <br /> đáng yêu chứ không khi nào đáng giận, bởi nó ngọt ngào và ngân nga như  một giai điệu  <br /> bất tuyệt của tâm hồn. Từ  biệt chị Tính và khu lán nữ  công nhân rồi, lần đầu tiên Lãm  <br /> thấy bâng khuâng, cái bâng khuâng để ngỡ ngàng vì chưa quen của con người khi đột ngột <br /> bước vào một vùng ánh sáng khác lạ, vùng sáng của tình yêu. Nhu cầu cần được yên tĩnh <br /> ở  anh là nhu cầu của việc xác thực hóa giấc mơ  vì giấc mơ  quá lớn. Trong tâm thế  rất <br /> con người này, anh nhận ra cuộc sống này chứa bao điều anh chưa hiểu nổi. Chiếc cầu  <br /> với ba nhịp phía bên này đổ  sập xuống, những phiến đá xanh lớn rơi ngổn ngang dưới <br /> lòng sông, chỉ  còn hai hàng trụ  đứng trơ  vơ  giữa trời kia là có thực. Vậy có thực hay  <br /> không cái nghịch lý: "Qua bấy nhiêu năm tháng sống giữa cảnh bom đạn và tàn phá những <br /> cái quý giá do chính bàn tay mình xây dựng nên, vậy mà Nguyệt vẫn không quên tôi sao?". <br /> Sự thật hiện ra dưới dạng khẳng định thì đó là sự thật bình thường. Còn sự thật lung linh <br /> dưới dạng tồn nghi, sự thật  ấy là kì diệu. Sự  thống nhất giữa cái bình thường và cái kì  <br /> diệu phải chăng là một quy luật của muôn đời? Kể  cả  trong chiến tranh. Và nếu thế  thì  <br /> "cái mảnh trăng khuyết đứng yên ở cuối trời, sáng trong như một mảnh bạc" mà Lãm nhìn <br /> thấy một lần phải đâu là ảo ảnh? Câu chuyện kể của người lính lái xe dù đã khép lại rồi,  <br /> nhưng  ấn tượng của chúng ta, niềm tin của chúng ta đến lượt mình từ  từ  vỗ  cánh trong  <br /> một giấc mơ, không chỉ trong mơ.<br /> <br /> Xung quanh giá trị của Mảnh trăng cuối rừng có một ý kiến rất đáng suy ngẫm. Đó là lời <br /> cảnh tỉnh của Nikulin trong Lời bạt truyện Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành. Ý kiến  <br /> rất đáng quan tâm đó như sau: "Nhà văn thời ấy đã khá triệt để trong việc thi vị hóa nhân <br /> vật. Đây vừa là chỗ mạnh của anh 'ta, lại vừa là chỗ yếu: niềm tin vào tính bất khả chiến  <br /> thắng của cái đẹp tinh thần, của cái thiện đã được khúc xạ   ở  chỗ  anh đã "tắm rửa sạch  <br /> sẽ" các nhân vật của mình, họ  giống như  được bao bọc trong một bầu không khí vô  <br /> trùng". Ý kiến đó là một nhắc nhở  sáng suốt để  ngăn chặn sự  lỡ  trớn của một chặng  <br /> đường văn học, đặng ngừa phòng sự  thiếu chân thật của một quan điểm thẩm mĩ, văn <br /> chương. Song, vấn đề  là  ở  chỗ: trong cả  một nền văn chương, làm sao có thể  khiên <br /> cưỡng đến mức bình quân hóa mọi sáng tạo độc đáo của người cầm bút? Mức độ  nặng <br /> nhẹ  không đồng đều giữa cái hùng và cái hài, cái bi và cái lạc chẳng hạn là rất tự  nhiên  <br /> trong cảm hứng, trong ngẫu hứng của cái phút xuất thần khám phá. Văn chương là hình <br /> ảnh của cuộc đời nhưng khoảng cách ấy đâu phải là một cự ly không đổi? Vậy thì nếu có  <br /> một nhà văn nào đó, ở vào một phát hiện nào đó, ý tưởng sáng tạo lóe lên hướng vào cái  <br /> cao cả khác thường thì có gì là lạ? Ở vào cái phút đặc biệt của sự thăng hoa, nếu "nhà văn  <br /> dường như vượt lên khỏi cái hàng ngày và hướng về cái đẹp dường như được giải thoát <br /> khỏi gánh nặng của cái xấu, bay vượt lên khỏi cái thường nhật" (sách đã dẫn) thì có gì <br /> phải băn khoăn? Cái đẹp đích thực luôn  ở  vào một cái thế  không dàn đều, hầu hết đều  <br /> cực đoan, và điều này không có gì khó hiểu. Trên ý nghĩa đó, Mảnh trăng cuối rừng không <br /> phải được viết bằng giọng điệu đại ngôn. Ngược lại nó rất chân thành đến trong suốt với  <br /> cái ý nghĩ lặng thầm mà xốn xang trước cái đẹp không thể nào lường trước của cuộc đời,  <br /> kể cả ở vào cái thời điểm khắc nghiệt nhất: chiến tranh.<br /> <br />  <br />