CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
260
PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG KÊ ĐƠN THUỐC DỰ PHÒNG BIẾN CỐ NÔN
VÀ BUỒN NÔN DO HOÁ TRỊ LIỆU TRÊN BỆNH NHÂN UNG THƯ
TẠI BỆNH VIỆN PHỤ SẢN TRUNG ƯƠNG
Trần Thị Thu Trang1, Nguyễn Thị Thảo1, Hoàng Thị Phương2,
Vũ Thị Mai Quỳnh1, Nguyễn Văn Thng2, Nguyễn Thị Hồng Hạnh1,
Nguyễn Thành Hải1, Thân Thị Hải Hà2, Nguyễn Thị Liên Hương1
TÓM TẮT32
Mục tiêu: Phân tích tính phù hợp theo hướng
dn điều trị trong kê đơn thuốc dự phòng biến cố
nôn và buồn nôn (CINV) do hóa trị liệu trên bệnh
nhân ung thư.
Đối tượng phương pháp: Nghiên cứu mô tả
cắt ngang trên các bệnh nhân được chn đoán
ung thư và có chỉ định điều trị hoá chất tại khoa
Phụ ung thư, bệnh viện Phụ sản Trung ương từ
05/12/2023 đến 29/02/2024.
Kết quả: Tổng cộng 127 bệnh nhân được
đưa vào nghiên cứu, tương ứng với 286 chu k
hoá chất. Trong đó có 73 bệnh nhân mắc ung thư
buồng trứng, chiếm 57,5% và 46 bệnh nhân u
nguyên bào nuôi, chiếm 36,2%. Ở giai đoạn cấp
và muộn, phác đồ hóa trị có nguy cơ CINV cao
và trung bình có tỷ lệ tương ứng là 50,7% và
14,7%; và 38,8% và 14,7%. Trong số 286 chu
k, tỷ lệ số chu k được kê đơn dự phòng nôn và
buồn nôn ở giai đoạn cấp và muộn lần lượt là
72,0% và 56,5%. Phác đồ dự phòng CINV không
được cá thể theo nguy cơ CINV của phác đồ hóa
trị, chủ yếu là phối hợp hai thuốc gồm 1 thuốc
kháng thụ thể 5-HT3 và corticosteroids, tỷ lệ phù
hợp về phác đồ lần lượt là 28,3% và 38,1% ở giai
đoạn dự phòng cấp và muộn. Các vấn đề kê đơn
1Trường Đại học Dược Hà Nội
2Bệnh viện Phụ sản Trung ương
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Liên Hương
Email: huongntl@hup.edu.vn
Ngày nhận bài: 13/08/2024
Ngày phản biện khoa học: 10/09/2024
Ngày duyệt bài: 09/10/2024
thuốc dự phòng CINV chưa phù hợp với khuyến
cáo của Bộ Y tế chủ yếu là: thiếu thuốc và thiếu
liều dùng với phác đồ nguy cơ cao, thừa thuốc
với phác đồ nguy cơ thấp.
Kết luận: Thực trạng kê đơn dự phòng biến
cố CINV trong thực hành lâm sàng còn chưa
được cá thể hoá theo nguy cơ của phác đồ hoá trị
liệu. Tiếp tục thực hiện các đánh giá mối liên
quan của việc dự phòng với biến cố CINV để có
căn cứ xây dựng các can thiệp phù hợp nhằm
quản lý biến cố CINV.
Từ khoá: dự phòng, nôn và buồn nôn do hoá
trị liệu, ung thư phụ khoa
SUMMARY
PRESCRIBING CHEMOTHERAPY-
INDUCED NAUSEA AND VOMITING
PROPHYLAXIS FOR CANCER
PATIENTS AT THE NATIONAL
HOSPITAL OF OBSTETRICS AND
GYNECOLOGY: A SITUATION
ANALYSIS
Objective: To analyze the appropriateness
based on treatment guidelines, of prescribing
patterns of prophylactic medication for
chemotherapy-induced nausea and vomiting
(CINV) in cancer patients
Methods: A cross-sectional descriptive
study was conducted on cancer patients
diagnosed and undergoing chemotherapy at the
Oncology Gynecology Department, National
Hospital of Obstetrics and Gynecology, from
December 5, 2023, to February 29, 2024.
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
261
Results: A total of 127 patients,
corresponding to 286 chemotherapy cycles, were
analyzed. Among them, 73 patients (57.5%) were
diagnosed with ovarian cancer, and 46 patients
(36.2%) were diagnosed with gestational
trophoblastic neoplasia. The proportions of
chemotherapy regimens with high and moderate
risk for CINV in the acute and delayed phases
were 50.7% and 14.7%; 38.8% and 14.7%,
respectively. Of the 286 cycles, the proportion of
patients prescribed prophylaxis for CINV in the
acute and delayed phases was 72.0% and 56.5%,
respectively. The CINV prophylactic regimens
were not individualized according to the CINV
risk, with most regimens combining a 5-HT3
receptor antagonist and corticosteroids. The rate
of appropriate prophylactic regimens was 28.3%
in the acute phase and 38.1% in the delayed
phase. Regarding the compliance with the
Ministry of Health guidelines, the main issues in
prescribing CINV prophylaxis were under-dosing
in high-risk regimens and over-prescribing in
low-risk regimens.
Conclusion: Currently, prescribing CINV
prophylaxis in clinical practice has not yet been
individualized according to the emetogenic risk
of the chemotherapy regimen. It is essential to
further identify factors related to CINV
prophylaxis to develop appropriate interventions
for CINV management.
Keywords: prophylaxis, chemotherapy-
induced nausea and vomiting, gynecologic
cancer
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nôn và buồn nôn do hoá trị liệu (CINV-
chemotherapy-induced nausea and vomiting)
là một trong những phản ứng có hại thường
gặp và đáng lo ngại nhất của hoá chất điều trị
ung thư [3]. Khi không được điều trị, CINV
có thể ảnh hưởng tới 60%-80% đến bệnh
nhân ung thư [9]. Biến cố này không chỉ tác
động tiêu cực đến chất lượng cuộc sống của
bệnh nhân (ảnh hưởng đến tâm lí, rối loạn
điện giải, mất nước, suy dinh dưỡng và tổn
thương thực quản) mà còn là lí do khiến cho
bệnh nhân từ chối điều trị ở những chu kì
tiếp theo, giảm hiệu quả và tăng chi phí điều
trị [5], [9].
Dự phòng nôn và buồn nôn từ khi bắt đầu
hoá trị rất quan trọng vì kiểm soát thành công
trong giai đoạn cấp có liên quan chặt chẽ đến
khả năng làm giảm tỷ lệ CINV trong giai
đoạn nôn muộn và các chu kì hoá chất tiếp
theo. Các hướng dn điều trị của các tổ chức
trên thế giới và Bộ Y tế đã thống nhất
khuyến cáo dự phòng CINV cho các bệnh
nhân dựa vào mức độ gây nôn của phác đồ
hoá trị liệu, từ đó ra quyết định lựa chọn
phác đồ chống nôn phù hợp cho giai đoạn
cấp và muộn bằng các nhóm thuốc chống
nôn: kháng NK-1, kháng 5-HT3,
dexamethason, olanzapin, metoclopramid
[2], [8], [10]. Tuy nhiên, hiện nay, việc dự
phòng CINV ở các bệnh nhân ung thư trong
thực hành lâm sàng vn gặp một số vấn đề.
Tình trạng sử dụng quá mức, dự phòng thiếu,
hoặc dự phòng không đầy đủ về thời gian các
thuốc chống nôn ở các phác đồ có nguy cơ
nôn khác nhau đã được báo cáo nhiều quốc
gia trên thế giới [4], [6], [7]. Tại Việt Nam,
cũng đã ghi nhận thực trạng ở hai bệnh viện
Ung Bướu ở miền Bắc, trong đó phác đồ dự
phòng cấp và muộn tương tự cho tất cả các
trường hợp bất kể nguy cơ CINV nào [1].
Bệnh viện Phụ sản Trung Ương là bệnh
viện tuyến Trung ương có chức năng khám
và điều trị các bệnh chuyên ngành sản phụ
khoa – sơ sinh. Khoa Phụ ung thư của bệnh
viện có vai trò khám, chn đoán, sàng lọc và
điều trị các bệnh ung thư Phụ khoa như: ung
thư buồng trứng, u nguyên bào nuôi, ung thư
vú,…Trong đó, một tỷ lệ lớn các bệnh nhân
này có sử dụng các phác đồ hoá trị liệu có
nguy cơ nôn cao và trung bình, cần yêu cầu
dự phòng CINV chặt chẽ. Với mong muốn
khảo sát thực trạng sử dụng thuốc trong dự
phòng CINV, từ đó có căn cứ cho việc triển
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
262
khai các hoạt động dược lâm sàng phù hợp,
góp phần nâng cao hiệu quả điều trị và chất
lượng cuộc sống cho các bệnh nhân ung thư
tại khoa Phụ ung thư bệnh viện Phụ sản
Trung ương, nghiên cứu được thực hiện với
mục tiêu: “Phân tích tính phù hợp theo
hướng dẫn điều trị trong kê đơn thuốc dự
phòng biến cố nôn và buồn nôn do hóa trị
liệu trên bệnh nhân ung thư tại bệnh viện
phụ sản trung ương”.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu mô tả cắt ngang trên các
bệnh nhân được chn đoán ung thư và có chỉ
định điều trị hoá chất tại khoa Phụ ung thư,
bệnh viện Phụ sản Trung ương từ 05/12/2024
đến 29/02/2024. Nghiên cứu loại trừ các
bệnh nhân có điều trị xạ trị đồng thời.
Nghiên cứu thu thập các thông tin lưu trữ
trong hồ sơ bệnh án bao gồm: thông tin về
nhân khu học, bệnh ung thư, phác đồ hoá trị
liệu, các yếu tố nguy cơ nôn/buồn nôn, phác
đồ dự phòng nôn và buồn nôn.
Căn cứ phân tích tính phù hợp trong kê
đơn
Tính phù hợp của phác đồ dự phòng nôn
và buồn nôn ở mỗi chu k được đánh giá
theo “Hướng dn thực hành dược lâm sàng
cho dược sĩ trong một số bệnh không lây
nhiễm - Bộ Y tế 2019” [2] được trình bày chi
tiết trong lược đồ sau:
Mức độ CINV của phác đồ hoá trị liệu
được phân loại theo quy định về mức độ gây
nôn của hoá chất theo Hướng dn của Bộ Y
tế với 4 mức độ cao, trung bình, thấp và rất
thấp [2]. Với phác đồ hoá chất nhiều ngày,
nguy cơ gây nôn cấp được xác định theo
nguy cơ của hoá chất có mức độ gây nôn cao
nhất của từng ngày và nguy cơ gây nôn
muộn được tính theo nguy cơ gây nôn của
hoá chất có mức độ gây nôn cao nhất ở ngày
hoá chất cuối cùng.
Hình 1. Lược đồ phân tích tính phù hợp trong kê đơn dự phng CINV
theo hướng dẫn của Bộ Y tế
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
263
Xử lý số liệu:
Số liệu được nhập vào phần mềm
Microsoft Excel và xử lý bằng phần mềm
SPSS 29.0. Số liệu định tính được trình bày
dưới dạng số lượng (tỷ lệ phần trăm, %), số
liệu định lượng được biểu diễn dưới dạng
trung bình ± SD với phân phối chun hoặc
trung vị (khoảng tứ phân vị, IQR) với phân
phối không chun.
Đạo đức nghiên cứu:
Nghiên cứu được thông qua Hội đồng
Đạo đức trong Nghiên cứu Y sinh học, Bệnh
viện Phụ sản Trung ương quyết định ngày
6/12/2023.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm chung của bệnh nhân
trong mẫu nghiên cứu
Tổng cộng 127 bệnh nhân được đưa vào
nghiên cứu, tương ứng với 286 chu k hoá
chất. Đa số bệnh nhân mắc ung thư buồng
trứng (53,5%) và u nguyên bào nuôi
(36,2%). Khoảng 50% số chu k sử dụng
phác đồ hoá chất truyền trong nhiều ngày. Về
nguy cơ gây nôn, ở cả 2 giai đoạn cấp và
muộn, phác đồ hóa trị có nguy cơ gây
nôn/buồn nôn cao và trung bình tỷ lệ tương
ứng là 50,7% và 14,7%; và 38,8% và 14,7%
(bảng 1).
Bảng 12. Đặc điểm của mẫu nghiên cứu
Đặc điểm
Kết quả, n (%)
Đặc điểm chung theo bệnh nhân (n=127)
Tuổi (trung bình±SD, min – max)
46,1 ± 15,8, 15 - 82
Loại ung thư
Ung thư buồng trứng
73 (57,5)
U nguyên bào nuôi
46 (36,2)
Ung thư khác (*)
8 (6,3)
Có bệnh mắc kèm
26 (20,5)
Đặc điểm theo phác đồ (N=286)
Đặc điểm hoá trị liệu
Đặc điểm phác đồ hoá trị liệu
PC
107 (69,9)
MTX
72 (62,6)
EMACO
23 (20,0)
ACTD
16 (13,9)
BEP
18 (11,8)
Khác
Thời gian dùng hoá chất
1 ngày
131 (45,8)
Nhiều ngày
155 (54,2)
Nguy cơ gây nôn của phác đồ hoá chất
Giai đoạn nôn cấp (n=286)
Cao
145 (50,7)
Trung bình
42 (14,7)
Thấp
8 (2,8)
Rất thấp
91 (31,8)
CHUYÊN ĐỀ: HỘI THẢO PHÒNG CHỐNG UNG THƯ HÀ NỘI 2024
264
Giai đoạn nôn muộn (n=286)
Cao
111 (38,8)
Trung bình
42 (14,7)
Thấp
24 (8,4)
Rất thấp
109 (38,1)
Một số yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến việc xuất hiện CINV
Tiền sử say tàu xe
132 (46,2)
Tiền sử nôn, buồn nôn khi mang thai
119 (41,6)
Lo lắng trước khi hoá chất
111 (38,8)
Tiền sử sử dụng rượu, bia hàng ngày
0 (0)
Chú thích: (*) Các loại ung thư khác bao
gồm: ung thư vú, ung thư vòi tử cung, ung
thư cổ tử cung thần kinh nội tiết, ung thư nội
mạc tử cung; PC (Paclitaxel + carboplatin;
MTX (Methotrexat); EMACO (Etoposid +
methotrexat + dactinomycin +
cyclophosphamid + vincristin); ACTD
(Dactinomycin); BEP (Bleomycin + etoposid
+ cisplatin)
3.2. Phân tích đặc điểm sử dụng phác
đồ dự phòng nôn và buồn nôn do hoá trị
liệu
3.2.1. Đặc điểm lựa chọn phác đồ dự
phòng CINV
Trong số 286 chu k, tỷ lệ số chu k
được kê đơn dự phòng nôn và buồn nôn ở
giai đoạn cấp và muộn lần lượt là 72,0% và
56,5%. Phác đồ dự phòng CINV không được
cá thể theo nguy cơ CINV của phác đồ hóa
trị, trong đó phác đồ được kê đơn nhiều nhất
là phối hợp hai thuốc gồm 1 thuốc kháng thụ
thể 5-HT3 (5-HT3 RA) và
methylprednisolon với tỷ lệ dùng trong giai
đoạn cấp và muộn lần lượt là 97,2% và
95,7% (hình 2).
Hình 2. Tỷ lệ sử dụng các thuốc dự phng CINV theo nguy cơ của phác đồ