vietnam medical journal n02 - JANUARY - 2019
92
KẾT QUẢ PHẪU THUẬT U MÀNG NÃO (MENINGIOMA)
CẠNH XOANG TĨNH MẠCH DỌC TRÊN TẠI BỆNH VIỆN
ĐA KHOA TỈNH PHÚ THỌ, 2017-2018
Nguyễn Văn Sơn1, Nguyễn Vũ Hoàng1, Lưu Ngọc Hoạt2
TÓM TẮT24
Mục tiêu: Mô tả kết quả phẫu thuật u màng não
cạnh xoang tĩnh mạch dọc trên được phẫu thuật có
hoặc không kèm theo nút mạch tại Bệnh viện đa khoa
tỉnh Phú Thọ năm 2017 – 2018. Phương pháp
nghiên cứu: Hồi cứu 50 hồ sơ bệnh án của người
bệnh u màng não cạnh xoang tĩnh mạch dọc trên
được phẫu thuật tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Phú Thọ
từ 1/2017 – 1/2018. Kết quả: Tỉ lệ nam/nữ là 1,5/1,
tập trung ở nhóm tuổi 40 – 59 chiếm 50%. Triệu
chứng chủ yếu là đau đầu (70%), yếu chi (50%),
động kinh (30%). U màng não ở vị trí 1/3 giữa chiếm
tỷ lệ cao nhất (52%). Kích thước của u từ 4 -10 cm
chiếm đa số (60%). Kết quả phẫu thuật: 80% lấy
được toàn bộ u, 20% lấy gần hết u, 50% được nút
mạch trước mổ. Biến chứng sau mổ là 22% trong đó
có một người bệnh tử vong. Kết luận: Kết quả điều
trị của người bệnh phụ thuộc rất nhiều vào độ tuổi, vị
trí và kích thước khối u. Việc áp dụng các phương
pháp mới để điều trị u màng não như phương pháp
nút mạch trước mổ và sử dụng kính vi phẫu để lấy tối
đa u bảo tồn xoang tĩnh mạch dọc trên cần được
nghiên cứu và phát triển hơn nữa.
Từ khóa:
U màng não
SUMMARY
RESULTS OF PARASAGITTAL MENINGIOMA
TREATMENT AT A GENERAL PROVINCIAL
HOSPITAL: REPORT SERIES
Objective:
to descript of results of parasagittal
meningioma treatment with or without preoperative
embolization at the Phu Tho General Hospital.
Methods:
We retrospectively reviewed 50 documents
of patients who suffer operative parasagittal
meningioma at the Phu tho general Hospital from 1/
2017 – 1/ 2018. Results: Ratio female/male is 1,5/1.
The age group dominate is 41-59-year-old one (50%).
Presenting symptoms largely were a headache (70%),
limb weakness (50%), seizure (30%). 52% of tumors
were localized in the 1/3 middle of the falx. Tumors
diameter usually ranges from 4 -10cm (60%). Result
operation of cut completely tumor: 80%, 50% of the
case were preoperative embolization. The
complications after surgical are 22%. There is 1 of
case mortality. Conclusion: The treatment results
depend on the age, location and size of the tumor.
The application of new methods for the treatment of
1Bệnh viện đa khoa tỉnh Phú Thọ
2Trường đại học Y Hà Nội
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Văn Sơn
Email: nguyensonbs@gmail.com
Ngày nhận bài: 11.10.2018
Ngày phản biện khoa học: 11.12.2018
Ngày duyệt bài: 19.12.2018
meningiomas such as the preoperative embolization
and the use of microscope to maximize the preservation
of vertical sinus disease should be studied.
Key word:
Parasagittal meningioma.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
U màng não cạnh xoang tĩnh mạch dọc trên
là những khối u xuất phát từ liềm não và thành
bên của xoang tĩnh mạch dọc trên. Nó chiếm từ
20% đến 30% các loại u màng não nội sọ [4]. U
thường nằm sâu ở liềm não, thường dính vào
thành xoang có thể xâm lấn vào bên trong lòng
xoang làm tắc xoang. Do vậy, phẫu thuật lấy bỏ
toàn bộ u nhưng vẫn bảo tồn được chức năng
của các tổ chức xung quanh là vấn đề thách thức
lớn đối với các phẫu thuật viên thần kinh [4]. U
não không phổ biến ở cả Việt Nam và trên thế
giới. Tiên lượng của cuộc phẫu thuật còn tùy
thuộc mức độ xâm lấn của u vào xoang tĩnh
mạch. Điều trị u màng não chủ yếu bằng các
phương pháp phẫu thuật thông thường hoặc
bằng dao gamma. Tại bệnh viện đa khoa tỉnh
Phú Thọ, chúng tôi đã áp dụng phương pháp nút
mạch trước để hạn chế mất máu sau đó phẫu
thuật theo Simpson lấy u dưới kính vi phẫu cho
50 Bệnh nhân được chẩn đoán là u màng não
cạnh xoang tĩnh mạch dọc trên. Để cập nhập
tình hình điều trị căn bệnh này, chúng tôi thực
hiện đề tài nhằm mô tả kết quả phẫu thuật của
người bệnh u màng não cạnh xoang tĩnh mạch
dọc tr ên tại bệnh viện đa khoa tỉnh Phú Thọ
năm 2017-2018.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu loạt bệnh (report series) với 50
hồ sơ bệnh án của người bệnh phẫu thuật u
màng não. Các đối tượng này đều được phẫu
thuật bằng phương pháp Simpson. Chúng tôi sử
dụng kết quả giải phẫu bệnh của u màng não tại
khoa ngoại thần kinh Bệnh viện đa khoa tỉnh Phú
Thọ từ tháng 1/2017 đến tháng 1/ 2018.
2.1. Biến số: Chúng tôi tiến hành mô tả các
biến số định lượng là tuổi; biến số định tính là
giới, triệu chứng phát hiện bệnh, vị trí phát hiện,
và biến chứng sau phẫu thuật.
2.2. Sai số và cách khắc phục: Trong
nghiên cứu này, chúng tôi có thể gặp sai số do
cán bộ ghi chép lại thông tin trong quá trình
phỏng vấn. Chúng tôi khắc phục sai số bằng
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 474 - THÁNG 1 - SỐ 2 - 2019
93
cách tập huấn kỹ các điều tra viên.
2.3. Công cụ thu thập dữ liệu và phân
tích thống kê: Dữ liệu được thu thập thông qua
hồ sơ bệnh án và được nhập bằng phần mềm
Epidata 3.1. Sau đó, dữ liệu được xử lý bằng
phần mềm STATA 13.0. Thống kê mô tả được sử
dụng đối với các dữ liệu nhân khẩu học, triệu
chứng phát hiện, vị trí u, và biến chứng sau mổ.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 3.1: Thông tin chung đối tượng
nghiên cứu
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
Tuổi: 20-39
5
10
40-59
25
50
≥ 60
20
40
Giới: Nam
20
40
Nữ
30
60
Nhận xét:
U màng não cạnh xoang tĩnh
mạch dọc chiếm tỷ lệ cao ở đối tượng trên 20
tuổi và ở giới nữ. 50% đối tượng nghiên cứu
mắc u màng não ở độ tuổi 40 – 59 và 60%
người tham gia nghiên cứu là nữ.
Bảng 3.2. Triệu chứng mắc bệnh và biến
chứng của đối tượng nghiên cứu
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
Triệu chứng (n=50)
Đau đầu
35
70
Nôn
4
8
Yếu chi
25
50
Động kinh
15
30
Mờ mắt
4
8
Rối loạn chi giác
5
10
Rối loạn tâm thần
1
2
Biến chứng sau phẫu thuật (n=11)
Máu tụ
1
2
Phù não
2
4
Viêm màng não
3
6
Yếu, liệt sau mổ
3
6
Nhiễm trùng vết
mổ
2
4
Nhận xét:
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi
chỉ ra rằng đau đầu là triệu chứng chiếm tỷ lệ cao
nhất (70%), sau đó là yếu chi chiếm 50%, và động
kinh chiếm 30%. Một số triệu chứng khác ít phổ
biến hơn là rối loạn tri giác (10%), mờ mắt (8%),
nôn (8%), và rối loạn tâm thần (2%).
Trong tổng số 50 hồ sơ của đối tượng tham gia
nghiên cứu, có 11 người bệnh có biến chứng sau
mổ (22%). Trong đó có 3 người bệnh yếu, liệt sau
mổ và 3 người bị viêm màng não. Số lượng người
bệnh nhiễm trùng vết mổ và viêm màng não là 2
người. Có một người bệnh bị máu tụ sau mổ.
Bảng 3.3. Vị trí và kích thước khối u của đối tượng nghiên cứu
1/3 trước
1/3 giữa
1/3 sau
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
9
18
17
34
6
12
17
34
9
18
4
8
< 4cm
4- 10 cm
>10 cm
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
Số lượng (n)
Tỷ lệ (%)
18
36
30
60
2
4
Nhận xét:
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi chúng tôi đưa ra vị trí U màng não ở 1/3 giữa chiếm
tỷ lệ cao nhất (52%), sau đó là 1/3 trước chiếm 28% và 1/3 sau là 20%. U màng não cạnh xoang TM
dọc trên phát triển một bên liềm đại não chiếm đa số 64%. U có kích thước từ 4 – 10 cm chiếm đa số
(60%). Chỉ có 2 người bệnh có khối u với kích thước > 10 cm.
IV. BÀN LUẬN
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi đã chỉ ra
rằng, 100% đối tượng tham gia nghiên cứu trên
20 tuổi với 50% đối tượng mắc u màng não ở độ
tuổi 40 -59. Tỷ lệ này tương đồng với kết quả
nghiên cứu của Dimeco, Phippon và cộng sự với
u màng não cạnh đường giữa gặp chủ yếu ở độ
tuổi từ 20 trở lên [5], [6]. Ngoài ra, 60% người
mắc u màng não trong nghiên cứu là nữ. Điều
này cũng hoàn toàn phù hợp với dịch tễ học
bệnh u màng não thường gặp hơn ở các phụ nữ
lớn tuổi. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi khá
tương đồng với kết quả của các nghiên cứu
tương tự trên người bệnh u màng não như
nghiên cứu của Phippon và cộng sự cho thấy tỷ
lệ nữ/ nam là 4/1 [6], và của Nguyễn Hữu Nhơn
và cộng sự là 2,4/1 [3].
Phát hiện sớm triệu chứng của u màng não là
yếu tố quan trọng liên quan tới điều trị bệnh.
Tuy nhiên, bệnh thường không có biểu hiện bất
thường nhiều. Triệu chứng chỉ xuất hiện khi khối
u đã lớn và cần phẫu thuật loại bỏ. Trong nghiên
cứu của chúng tôi đã đưa ra kết quả rằng đau
đầu là triệu chứng thường gặp nhất chiếm 70%,
sau đó là yếu chi chiếm 50%, và động kinh
chiếm 30%. Một số triệu chứng ít gặp hơn là rối
loạn tri giác, mờ mắt, nôn, và rối loạn tâm thần.
Triệu chứng lâm sàng của u màng não liềm não -
cạnh xoang tĩnh mạch dọc trên thường không
điển hình phụ thuộc vào vị trí, kích thước và mức
độ xâm lấn của u vào xoang tĩnh mạch dọc trên.
Các tài liệu khác cũng đã chỉ ra rằng các dấu
vietnam medical journal n02 - JANUARY - 2019
94
hiệu thường gặp nhất của u ở vị trí 1/3 giữa là
đau đầu, động kinh cục bộ, yếu chi. Theo kết
quả trong nghiên cứu của tác giả Nguyễn Hữu
Nhơn cũng cho thấy, triệu chứng lâm sàng phổ
biến nhất là đau đầu chiếm 69,6%, yếu chi
49,1%, động kinh chiếm 29,5% [3]. Một nghiên
cứu khác cũng trên lĩnh vực này của tác giả
DiMeco và cộng sự lại cho rằng triệu chứng động
kinh hay gặp nhất (50%) [5]. Tác giả Phan
Trung Đông lại cho rằng yếu chi mới là triệu
chứng hay gặp nhất [1]. Sự khác biệt về các kết
quả nghiên cứu này có thể do sự khác biệt về
địa lý, dữ liệu nhân khẩu học của các đối tượng
nghiên cứu. Ngoài ra, các triệu chứng khác nhau
còn phụ thuộc nhiều vào vị trí của khối u.
Vị trí khối u ảnh hưởng rất nhiều tới sức khỏe
người bệnh cũng như việc tiên lượng và điều trị
của bác sĩ. Trong nghiên cứu này, chúng tôi
nhận thấy vị trí u màng não ở 1/3 giữa chiếm tỷ
lệ cao nhất. Trong đó, u màng não cạnh xoang
tĩnh mạch dọc trên phát triển một bên liềm đại
não chiếm đa số 64%. Nghiên cứu của chúng tôi
cũng đưa ra kết quả khá tương đồng với một số
nghiên cứu khác như của Nguyễn Hữu Nhơn cho
thấy vị trí U ở 1/3 giữa là 54,5%; trong đó 82,1
% u phát triển một bên liềm đại não [3]. Theo
kết quả nghiên cứu của tác giả DiMeco cũng chỉ
ra rằng tỷ lệ U màng não cạnh xoang tĩnh mạch
dọc trên ở 1/3 giữa chiếm tới 61,4% [5].
Trong nghiên cứu này, tất cả các đối tượng
nghiên cứu của chúng tôi đều được chụp MRI có
tiêm thuốc cản quang để đánh giá vị trí và kích
thước của khối u. Đây là một phương pháp
chuẩn hiện nay để xác định vị trí và kích thước
khối u. Theo đó, kết quả nghiên cứu của chúng
tôi chỉ ra rằng, u có kích thước ở mức trung bình
từ 4 – 10 cm chiếm đa số (60%). Có 2 người
bệnh phải chịu đựng khối u với kích thước trên
10 cm. Điều này phù hợp với tính chất của u
màng não và vị trí của u ở gần xoang tĩnh mạch
dọc trên là đa số u phát triển chậm, âm thầm
đến khi có triệu chứng thì kích thước u đã quá
lớn [5], [6]. Vì vậy, việc khám và chẩn đoán sớm
khối u là vô cùng quan trọng tới chất lượng cuộc
sống sau này của người bệnh.
Cho đến nay, phẫu thuật lấy bỏ toàn bộ khối
u màng não liềm não- cạnh xoang tĩnh mạch dọc
trên, đặc biệt là những u đã xâm lấn vào xoang
tĩnh mạch dọc trên là một thách thức rất lớn đối
với phẫu thuật viên thần kinh [1],[2],[4],[5].
Nghiên cứu của tác giả Ngô Mạnh Hùng và cộng
sự trên 20 người bệnh u màng não cạnh xoang
tĩnh mạch dọc trên cho thấy có 17 người bệnh
lấy bỏ toàn bộ u, còn 3 người chỉ lấy được một
phần do u đã xâm lấn vào xoang tĩnh mạch [2].
Theo tác giả Võ Văn Nho và cộng sự, nếu muốn
lấy bỏ toàn bộ u xâm lấn vào xoang tĩnh mạch,
chúng ta phải thắt xoang và tạo hình xoang bằng
ghép tĩnh mạch. Tuy nhiên, kết quả lâu dài của
phương pháp này chỉ đạt được 50% do có sự tắc
nghẽn chậm sau ghép xoang [4]. Theo đó, các
phương pháp điều trị u màng não khác đã thu
hút sự chú ý của nhiều tác giả. Một nghiên cứu
của tác giả Hakuba và cộng sự đã áp dụng
phương pháp đặt ống chuyển lưu bên trong đối
với u ở 1/3 sau xoang [4]. Theo Nguyễn Hữu
Nhơn và cộng sự, những u dính vào thành xoang
tĩnh mạch dọc trên hoặc tĩnh mạch cầu nối vỏ
não thì phải bóc tách nhẹ nhàng, cẩn thận tránh
làm tổn thương mạch máu gây mất máu và phù
não. Nếu u dính quá chặt thì nên để lại, không
nên cố lấy làm tổn thương nặng thêm, phần u
còn lại dính trong xoang sẽ có kế hoạch xạ phẫu
sau phẫu thuật [3]. Trong nghiên cứu của chúng
tôi có 80% người bệnh mổ lấy toàn bộ u có hoặc
không kèm cắt phần liềm não ngang u. 20% lấy
gần hết u và để lại phần u dính vào xoang tĩnh
mạch. 50% người bệnh được nút mạch trước
mổ. Chúng tôi nhận thấy rằng những người bệnh
được nút mạch trước mổ thường không phải
truyền máu, việc lấy bỏ toàn bộ u khá dễ dàng
và khả năng hồi phục sau mổ khá nhanh.
Ngoài triệu chứng và phương pháp điều trị u
màng não, các biến chứng sau mổ của phương
pháp điều trị này cũng vô cùng quan trọng. Biến
chứng ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng cuộc
sống của người bệnh sau này. Trong nghiên cứu
của chúng tôi, có 11 người bệnh bị biến chứng
sau mổ chiếm 22%. Trong đó có 1 người bệnh bị
liệt hoàn toàn 1/2 người phải, 2 người bệnh yếu
nửa người. Sau đó, họ được điều trị bằng
phương pháp châm cứu và đã có tình trạng
thuyên giảm. Thật không may mắn thay, trong
số đối tượng nghiên cứu có một người bệnh bị
máu tụ sau mổ phải mổ lại do khối u có kích
thước lớn (11 cm) lại xâm lấn vào xoang tĩnh
mạch dọc trên. Người bệnh này sau đó bị rối loạn
đông máu điều trị không được và sau đó tử vong.
V. KẾT LUẬN
Phẫu thuật lấy bỏ toàn bộ u màng não cạnh
xoang tĩnh mạch dọc hiện nay còn là thách thức
đối với các phẫu thuật viên thần kinh, đặc biệt
đối với những u đã xâm lấn vào xoang tĩnh mạch
dọc trên. Kết quả điều trị của người bệnh phụ
thuộc rất nhiều vào độ tuổi, vị trí và kích thước
khối u. Việc áp dụng các phương pháp mới để
điều trị u màng não như phương pháp nút mạch
trước mổ và sử dụng kính vi phẫu để lấy tối đa u
bảo tồn xoang tĩnh mạch dọc trên cần được
nghiên cứu và phát triển hơn nữa.