DÀN Ý BÀI VĂN PHÂN TÍCH CHỦ ĐỀ VÀ ĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT
CỦA MỘT ĐOẠN TRÍCH TRUYỆN
A. MỞ BÀI
“Văn học giúp con người hiểu được bản thân mình, nâng cao niềm tin vào bản thân mình và làm
nảy nở ở con người khát vọng hướng tới chân lí.” (M. Gorki)
“Không có nghệ thuật nào là không hiện thực” (Grandi)
“Cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học” (Tố Hữu)
“Văn học và cuộc sống là hai vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người” (Nguyễn Minh
Châu)
- Dẫn dắt từ một nhận định văn học Nhà thơ Tố Hữu đã từng khẳng định “Cuộc
đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của
văn học”
- Diễn giải nội dung nhận định đó hoặc dẫn dắt để
kết nối nội dung nhận định với điều mà mình sẽ
trình bày
Nhận định ấy đã làm nổi bật một đặc trưng:
Văn học phải gắn liền với đời sống, phải
phản ánh đời sống. Quả thật, các tác phẩm
văn học từ cổ chí kim đều không thể tách rời
mảnh đất hiện thực.
- Giới thiệu tác giả (nếu có), tác phẩm Truyện“…….” của tác giả…..cũng là một tác
phẩm như thế.
- Giới thiệu vấn đề nghị luận (Trích dẫn yêu cầu
đề)
Tác phẩm hấp dẫn người đọc bởi (Trích dẫn
yêu cầu đề)
- Trích dẫn đoạn trích Tiêu biểu nhất là đoạn trích sau: Trích dẫn
đoạn trích
B. THÂN BÀI:
Đoạn 1. Khái quát chung
- Giới thiệu về tác giả: Căn cứ vào chú thích
- Giới thiệu về tác phẩm: Giới thiệu hoàn cảnh ra
đời của tác phẩm. Sơ lược về nội dung tác phẩm
Truyện “….” ra đời vào….. Tác phẩm kể về
cuộc đời và số phận của (tên nhân vật chính)
Khái quát ngắn gọn nội dung của truyện
- Giới thiệu về đoạn trích: Giới thiệu vị trí và tóm
tắt ngắn gọn nội dung đoạn trích
Đoạn trích trên được trích từ…đến…trong
tác phẩm, kể về…….(Nội dung: Kể về nhân
vật nào? Có sự kiện chính nào xảy ra?....).
Đoạn 2. Phân tích đặc sắc về nội dung: Cần chú ý đưa ra dẫn chứng từ văn bản
Chuyển ý: Có thể nói đây là một đoạn trích (hay nhất/tiêu biểu/đặc sắc) trong toàn bộ truyện …..
- Đề tài:
+ Đề tài của đoạn trích là gì? Có quen thuộc
không (lí giải)
Đề tài của đoạn trích nói về………Đây là
một đề tài………
- Chủ đề:
+ Chủ đề của đoạn trích là gì? Chủ đề có gì đặc
sắc
+ Chủ đề được thể hiện qua những yếu tố nào?
- Nhân vật: Nhân vật tên gì? Có đặc điểm gì?
+ Ngoại hình nhân vật có được nhắc đến không?
Qua từ ngữ, hình ảnh, câu thơ nào?
+ Hoàn cảnh sống/ hoàn cảnh xuất hiện của nhân
vật có được đề cập không? Qua từ ngữ, hình ảnh,
câu thơ nào?
+ Nhân vật có tính cách/vẻ đẹp như thế nào? Điều
đó được thể hiện qua từ ngữ, hình ảnh, câu thơ
nào? (Nếu nhân vật có nhiều nét tính cách/vẻ đẹp
thì lần lượt phân tích từng tính cách/vẻ đẹp và
dùng các quan hệ từ: đầu tiên, bên cạnh đó, không
những vậy…để liên kết các ý)
Đưa dẫn chứng cần có sự phân tích, lí giải, cảm
nhận.
Nếu có nhiều nhân vật thì nhắc đến nhân vật
chính trước, sau đó sơ lược về nhân vật phụ.
- Thái độ, tư tưởng, tình cảm của tác giả: Qua
đoạn trích tác giả bày tỏ thái độ/tư tưởng/tình cảm
gì? (Ca ngợi /phê phán/ngưỡng mộ/trân
trọng/khâm phục/tự hào/phẫn nộ/bất bình/…+ đối
tượng)
Đoạn 3. Phân tích đặc sắc về nghệ thuật
Có thể chuyển ý từ đoạn phân tích nội dung sang đoạn phân tích nghệ thuật bằng một nhận
định
Nhà văn Nga Lê-ô-nit Lê-ô-nôp từng nhận xét “Mỗi tác phẩm phải là một phát minh về hình thức
và một khám phá về nội dung”. Quả thật, nội dung của mỗi tác phẩm sẽ trở nên đặc sắc, hấp dẫn
hơn nhờ vào việc lựa chọn những yếu tố nghệ thuật.
- Ngôi kể:
+ Đoạn trích được kể theo ngôi thứ mấy? Điểm
nhìn? (Điểm nhìn từ nhân vật hay từ người kể
chuyện).
+ Việc lựa chọn ngôi kể, điểm nhìn này có tác
dụng gì
Trước hết, đoạn trích được kể theo ngôi
thứ….. người kể chuyện là (người ngoài
cuộc chứng kiến câu chuyện hay là nhân vật
đang tự kể lại câu chuyện của mình). Việc
lựa chọn ngôi kể và điểm nhìn ấy góp
phần làm cho câu chuyện (khách quan,
thêm cho người đọc một góc nhìn, một cách
đánh giá về câu chuyện, về nhân vật/ chân
thật hơn, người đọc dường như cảm nhận
được những cung bậc cảm xúc mà nhân vật
trải qua)
- Nghệ thuật xây dựng cốt truyện:
+ Cốt truyện đơn giản hay phức tạp.
+ Cốt truyện được lấy từ đâu
+ Toàn bộ tác phẩm được xây dựng theo mô hình
nào, đoạn trích này thuộc phần nào, có vai trò gì?
Kế đến, nghệ thuật xây dựng cốt truyện
cũng góp phần làm nên thành công của
đoạn trích/ tác phẩm…
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật:
+ "Nhân vật là linh hồn và là trụ cột của tác phẩm” (Tô Hoài)
+ “Nhân vật là nơi duy nhất tập trung hết thảy, giải quyết hết thảy trong một sáng tác” (Tô Hoài)
+ Nhân vật có được xây dựng theo khuôn mẫu
quen thuộc không? Nếu có, đó là mẫu người thế
nào
+ Các nhân vật có chia tuyến không. Nếu có, ai là
nhân vật chính diện, có đặc điểm gì; ai là nhân vật
phản diện, có đặc điểm gì?
+ Nhân vật được xây dựng thông qua những yếu
tố nào: Ngoại hình? Hành động? Tâm lí? Ngôn
ngữ
Bên cạnh đó, không thể không nhắc đến
nghệ thuật xây dựng nhân vật.
- Ngôn ngữ:
Hãy đi sâu vào những tác phẩm của nhân dân, nó trong lành như nguồn nước ngọt ngào, tươi
mát, róc rách từ khe núi chảy ra. (M. Gorki)
+ Nếu là truyện dân gian: ngôn ngữ mộc mạc, gần Không những vậy, ngôn ngữ cũng có một
gũi với lời ăn tiếng nói của nhân dân đoạn trích
dễ hiểu, gần gũi
+ Nếu là truyện hiện đại: ngôn ngữ giàu tính thẩm
mĩ (Dẫn chứng)
+ Có sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình Tác dụng?
(Giúp người đọc vừa có thể hình dung câu chuyện,
vừa cảm nhận được tình cảm của…./ giúp tác giả
vừa tái hiện một cách chân thật, sinh động câu
chuyện…..vừa hể hiện được tình cảm/thái độ/tư
tưởng đối với….)
vai trò quan trọng trong việc góp phần
làm nên thành công của đoạn trích.
M.Gorki đã từng nói…
Đoạn 3. Đánh giá
- Tất cả mọi nghệ thuật đều phục vụ cho một nghệ thuật vĩ đại nhất là nghệ thuật sống trên Trái
Đất. (Béc – tôn Brếch)
- Văn học giúp con người hiểu được bản thân mình, nâng cao niềm tin vào bản thân mình và làm
nảy nở ở con người khát vọng hướng tới chân lí. (M. Gorki)
- Nhận xét về giá trị của đoạn trích
- Có thể nêu thông điệp của văn bản
- Mở rộng liên hệ với các tác phẩm khác (nếu có)
Có lẽ vì vậy mà mọi tác phẩm văn học đều
có khả năng lay động tâm tư của người đọc,
khiến tâm hồn họ trở nên đẹp đẽ hơn. Đoạn
trích…. Cũng không ngoại lệ, bởi nó đã gởi
gắm đến người đọc những thông điệp nhân
văn………….
Khía cạnh so sánh (Nhân vật/ tư tưởng….)
làm ta liên tưởng đến….(Nhân vật/tư
tưởng…) trong tác phẩm….
C. KẾT BÀI:
Tác phẩm chân chính không kết thúc ở trang cuối cùng (Ai-ma-tôp).
- Khẳng định lại một cách khái quát vấn đề nghị
luận
- Nêu ý nghĩa của đoạn trích/tác phẩm đối với bản
thân và người đọc (nhân vật/tư tưởng, quan điểm
gợi ra từ đoạn trích có giúp người đọc nhận ra điều
gì mới mẻ không? Có giúp người đọc thay đổi gì
về nhận thức không? Có thúc đẩy hành động gì
không?...)
Tóm lại, ……
Đoạn trích khép lại, nhưng dư âm của nó còn
mãi. Từ…..của đoạn trích đã giúp cho người
đọc……
Quả đúng như Ai-ma-tôp từng nói: “Tác
phẩm chân chính không kết thúc ở trang cuối
cùng”