Trường Đại học Sư Phạm Kỹ Thuật Nam Định
Tập bài giảng Kinh tế công nghiệp và Quản trị chất lượng
i
MỤC LỤC
CHƢƠNG 1: KHÁI LƢỢC VỀ CÔNG NGHIỆP ............................................... 1
1.1. CÔNG NGHIỆP VÀ NHỮNG ĐẶC TRƢNG CHỦ YẾU CỦA SẢN XUẤT
CÔNG NGHIỆP .............................................................................................. 1
1.1.1. Khái niệm công nghiệp .................................................................................. 1
1.1.2. Những đặc trƣng chủ yếu của công nghiệp .................................................... 2
1.2. PHÂN LOẠI CÔNG NGHIỆP .................................................................. 5
1.2.1. Phân loại công nghiệp thành 2 ngành sản xuất tƣ liệu sản xuất và tƣ liệu
tiêu dùng .................................................................................................................. 6
1.2.2. Phân loại công nghiệp thành hai nhóm ngành khai thác và chế biến ............ 6
1.2.3. Phân loại công nghiệp thành các ngành công nghiệp chuyên môn hóa ......... 7
1.2.4. Phân loại công nghiệp dựa vào hình thức sở hữu .......................................... 7
1.2.5. Phân loại công nghiệp thành công nghiệp hiện đại và thủ công nghiệp ........ 8
1.3. TÍNH QUY LUẬT CỦA PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP .......................... 8
1.4. VAI TRÕ CHỦ ĐẠO CỦA CÔNG NGHIỆP TRONG NỀN KINH TẾ
QUỐC DÂN .................................................................................................. 11
1.5. CÁC MÔ HÌNH CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP ............. 14
1.5.1. Mô hình chiến lƣợc thay thế nhập khẩu (hƣớng nội) ................................... 14
1.5.2. Mô hình chiến lƣợc hƣớng về xuất khẩu (hƣớng ngoại) ............................. 17
1.5.3. Mô hình chiến lƣợc hỗn hợp (trung hòa) ..................................................... 20
BÀI ĐỌC THÊM ......................................................................................................... 21
CÂU HỎI ÔN TẬP ...................................................................................................... 24
CHƢƠNG 2: PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP ................................................... 25
2.1. CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP ....................................... 25
2.1.1. Nội dung của chiến lƣợc phát triển công nghiệp ......................................... 25
2.1.2. Phân loại chiến lƣợc phát triển công nghiệp. ............................................... 27
2.1.3. Vị trí của chiến lƣợc phát triển công nghiệp ................................................ 29
2.1.4. Mục tiêu phát triển công nghiệp .................................................................. 31
2.2. CƠ CẤU CÔNG NGHIỆP ...................................................................... 33
2.2.1. Khái niệm và vai trò của cơ cấu công nghiệp .............................................. 33
2.2.2. Các nhân tố ảnh hƣởng tới chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp ............ 35
2.2.3. Một số xu thế chung của chuyển dịch cơ cấu ngành công nghiệp ............... 41
2.3. ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ TRONG PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP .......... 43
2.3.1. Thực chất, vai trò của công nghệ và đổi mới công nghệ ............................. 43
2.3.2. Đánh giá công nghệ trong công nghiệp ....................................................... 48
Trường Đại học Sư Phạm Kỹ Thuật Nam Định
Tập bài giảng Kinh tế công nghiệp và Quản trị chất lượng
ii
2.3.3. Lựa chọn phƣơng hƣớng, trình độ và phƣơng thức đổi mới công nghệ ...... 54
2.3.4. Chuyển giao công nghệ ................................................................................ 56
2.4. TỔ CHỨC CÁC QUAN HỆ KINH TẾ QUỐC TẾ TRONG PHÁT TRIỂN
CÔNG NGHIỆP ............................................................................................ 59
2.4.1. Thực chất và vai trò của quan hệ kinh tế quốc tế ........................................ 59
2.4.2. Nội dung của các quan hệ kinh tế quốc tế trong công nghiệp ..................... 61
2.5. PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP GẮN LIỀN VỚI BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG
TỰ NHIÊN .................................................................................................... 64
2.5.1. Quá trình phát triển công nghiệp và những tác động đến môi trƣờng ......... 65
2.5.2. Những biện pháp phát triển công nghiệp gắn với bảo vệ môi trƣờng ......... 68
BÀI ĐỌC THÊM ......................................................................................................... 73
CÂU HỎI ÔN TẬP ..................................................................................................... 76
CHƯƠNG 3: TỔ CHỨC SẢN XUẤT KINH DOANH TRONG
CÔNG NGHIỆP ..................................................................................................... 77
3.1. CHUYÊN MÔN HÓA SẢN XUẤT VÀ ĐA DẠNG HÓA KINH DOANH
TRONG CÔNG NGHIỆP .............................................................................. 77
3.1.1. Thực chất và các hình thức chuyên môn hóa sản xuất trong công nghiệp .. 77
3.1.2. Đa dạng hóa kinh doanh của doanh nghiệp công nghiệp ............................ 80
3.1.3. Kết hợp phát triển chuyên môn hóa sản xuất và mở rộng đa dạng
hóa kinh doanh .................................................................................................... 82
3.2. TẬP TRUNG HÓA VÀ ĐO LƢỜNG QUY MÔ CỦA DOANH NGHIỆP
CÔNG NGHIỆP ............................................................................................ 86
3.2.1. Thực chất và các hình thức tập trung hóa sản xuất ...................................... 86
3.2.2. Quy mô và các chỉ tiêu đo lƣờng quy mô doanh nghiệp ............................. 89
3.3. TỔ CHỨC LIÊN KẾT KINH TẾ TRONG CÔNG NGHIỆP .................... 96
3.3.1. Thực chất, vai trò và các cách phân loại hoạt động liên kết kinh tế
trong công nghiệp ............................................................................................... 96
3.3.2. Tổ chức hoạt động liên kết kinh tế của các doanh nghiệp công nghiệp .... 100
3.3.3. Các nhân tố ảnh hƣởng và những hình thức tổ chức sản xuất công
nghiệp trên lãnh thổ .......................................................................................... 105
3.4. THỊ TRƢỜNG VÀ CÁCH THỨC TỔ CHỨC THỊ TRƢỜNG SẢN PHẨM
CÔNG NGHIỆP .......................................................................................... 107
3.4.1. Sản phẩm và thị trƣờng sản phẩm công nghiệp ......................................... 107
3.4.2. Tổ chức thị trƣờng sản phẩm công nghiệp ................................................ 112
3.5. SỬ DỤNG CÁC NGUỒN LỰC TRONG SẢN XUẤT ........................... 115
3.5.1. Nguồn nhân lực .......................................................................................... 115
Trường Đại học Sư Phạm Kỹ Thuật Nam Định
Tập bài giảng Kinh tế công nghiệp và Quản trị chất lượng
iii
3.5.2. Nguồn nguyên liệu trong sản xuất ............................................................. 117
3.5.3. Quản lý tài chính trong sản xuất ................................................................ 118
BÀI ĐỌC THÊM ....................................................................................................... 122
CÂU HỎI ÔN TẬP .................................................................................................... 124
CHƢƠNG 4: QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG ......................................................... 125
4.1. SẢN PHẨM VÀ CHẤT LƢỢNG SẢN PHẨM ...................................... 125
4.1.1. Sản phẩm .................................................................................................... 125
4.1.2. Chất lƣợng sản phẩm: ................................................................................ 126
4.2. KHÁI QUÁT VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG SẢN PHẨM ................... 130
4.2.1. Khái niệm, đặc điểm, chức năng ................................................................ 130
4.2.2. Giới thiệu một số mô hình quản lý chất lƣợng .......................................... 138
4.3. GIỚI THIỆU HỆ THỐNG QUẢN LÝ ĐỊNH HƢỚNG CHẤT LƢỢNG
THEO BỘ TIÊU CHUẨN ISO – 9000 ......................................................... 141
4.3.1 Giới thiệu và các nguyên tắc quản lý chất lƣợng tiêu chuẩn ISO – 9000 ... 141
4.3.2 Các bƣớc tiến hành xây dựng hệ thống chất lƣợng ISO - 9000 .................. 152
4.3.3. Những điều kiện để áp dụng thành công ISO 9000 ................................... 154
4.3.4. Các bƣớc áp dụng ISO 9000 tại doanh nghiệp .......................................... 154
4.3.5. Những khó khăn khi doanh nghiệp tự xây dựng quản lý chất lƣợng ......... 156
4.4. GIỚI THIỆU HỆ THỐNG QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG TOÀN DIỆN .... 156
4.4.1 Đặc điểm, nguyên tắc của hệ thống quản lý chất lƣợng toàn diện (TQM) . 156
4.4.2. Các bƣớc triển khai thực hiện TQM tại doanh nghiệp ............................... 164
4.5. LỰA CHỌN CÁCH THỨC QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG THÍCH HỢP ... 167
BÀI ĐỌC THÊM ....................................................................................................... 169
CÂU HỎI ÔN TẬP .................................................................................................... 171
CHƢƠNG 5: QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI CÔNG NGHIỆP ............ 172
5.1. NHỮNG ĐẶC TRƢNG CƠ BẢN CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI
CÔNG NGHIỆP .......................................................................................... 172
5.1.1. Thực chất của quản lý nhà nƣớc đối với công nghiệp ............................... 172
5.1.2. Đặc trƣng của quản lý nhà nƣớc với công nghiệp ..................................... 174
5.2. YÊU CẦU CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỚI CÔNG NGHIỆP. .......... 176
5.2.1. Sự cần thiết của quản lý nhà nƣớc với công nghiệp .................................. 176
5.2.2. Yêu cầu của quản lý nhà nƣớc với công nghiệp ........................................ 178
5.3. NỘI DUNG CÁC CHỨC NĂNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI
CÔNG NGHIỆP .......................................................................................... 180
5.3.1. Chức năng định hƣớng phát triển công nghiệp .......................................... 180
Trường Đại học Sư Phạm Kỹ Thuật Nam Định
Tập bài giảng Kinh tế công nghiệp và Quản trị chất lượng
iv
5.3.2. Chức năng tạo môi trƣờng phát triển công nghiệp .................................... 181
5.3.3. Chức năng điều hòa và phối hợp hoạt động công nghiệp .......................... 182
5.3.4. Chức năng kiểm tra, kiểm soát hoạt động công nghiệp ............................. 183
5.4. CÁC PHƢƠNG PHÁP VÀ CÔNG CỤ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI
CÔNG NGHIỆP .......................................................................................... 184
5.4.1. Các phƣơng pháp quản lý nhà nƣớc với công nghiệp .............................. 184
5.4.2. Các công cụ quản lý nhà nƣớc với công nghiệp ........................................ 188
5.5. TỔ CHỨC HỆ THỐNG BỘ MÁY QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI
CÔNG NGHIỆP Ở VIỆT NAM ................................................................... 197
5.5.1. Một số vấn đề chung .................................................................................. 197
5.5.2. Tổ chức bộ máy quản lý theo ngành công nghiệp ..................................... 197
5.5.3. Tổ chức bộ máy theo lãnh thổ.................................................................... 198
5.5.4. Đào tạo và bồi dƣỡng đội ngũ cán bộ cấu thành bộ máy quản lý nhà nƣớc
đối với công nghiệp.............................................................................................. 199
BÀI ĐỌC THÊM ....................................................................................................... 200
CÂU HỎI ÔN TẬP ................................................................................................... 206
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. i
Trường Đại học Sư Phạm Kỹ Thuật Nam Định
Tập bài giảng Kinh tế công nghiệp và Quản trị chất lượng
1
CHƢƠNG 1: KHÁI LƢỢC VỀ CÔNG NGHIỆP
Công nghiệp là bộ phận giữ vị trí quan trọng hàng đầu trong cơ cấu kinh tế quốc
dân. Xây dựng và phát triển công nghiệp là một trong những nhiệm vụ trọng yếu của
quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Để thực hiện nhiệm vụ này, đòi hỏi
phải nắm và vận dụng đƣợc các quy luật của sự phát triển công nghiệp vào điều kiện
cụ thể ở nƣớc ta.
1.1. CÔNG NGHIỆP VÀ NHỮNG ĐẶC TRƯNG CHỦ YẾU CỦA SẢN
XUẤT CÔNG NGHIỆP
1.1.1. Khái niệm công nghiệp
Công nghiệp là ngành kinh tế thuộc lĩnh vực sản xuất vật chất – một bộ phận
cấu thành nền sản xuất vật chất của xã hội. Công nghiệp bao gồm 3 loại hoạt động
chủ yếu:
- Khai thác tài nguyên thiên nhiên tạo ra nguồn nguyên liệu nguyên thủy;
- Chế biến các loại sản phẩm của công nghiệp khai thác và của nông, lâm, ngƣ,
nghiệp thành các loại sản phẩm khác nhau đáp ứng nhu cầu xã hội;
- Hoạt động dịch vụ sửa chữa các sản phẩm công nghiệp nhằm khôi phục giá trị
sử dụng của chúng.
Để thực hiện 3 hoạt động cơ bản đó, dƣới sự tác động của phân công lao động xã
hội trên cơ sở của tiến bộ khoa học và công nghệ trong nền kinh tế quốc dân hình thành
hệ thống các ngành công nghiệp: khai thác tài nguyên khoáng sản, động thực vật; các
ngành sản xuất và chế biến sản phẩm; các ngành công nghiệp dịch vụ sửa chữa.
Xét trong tổng thể quá trình tái sản xuất xã hội, khai thác là hoạt động khởi đầu
toàn bộ quá trình sản xuất công nghiệp. Hoạt động này có nhiệm vụ cắt đứt mối liên hệ
trực tiếp của đối tƣợng lao động và điều kiện tự nhiên.
Chế biến là hoạt động sử dụng các tác động cơ học, lý học, hóa học, và sinh học
làm thay đổi hình thức, tính chất, kích thƣớc của các loại nguyên liệu nguyên thủy để
tạo ra sản phẩm trung gian và tiếp tục chế biến ra các sản phẩm cuối cùng đƣa vào sử
dụng trong sản xuất và sinh hoạt. Từ một loại nguyên liệu, hoạt động chế biến có thể
tạo ra một loại sản phẩm hoặc nhiều loại sản phẩm có giá trị sử dụng khác nhau. Trong
chế biến công nghiệp, một loại sản phẩm thƣờng đƣợc tạo thành từ những loại nguyên
liệu khác nhau. Sản phẩm trung gian là kết quả của hoạt động chế biến nguyên liệu
nguyên thủy và đƣợc sử dụng làm nguyên liệu cho các quá trình chế biến tiếp theo.
Sản phẩm cuối cùng là sản phẩm đã bảo đảm đủ các yêu cầu cần thiết cho sản xuất
hoặc tiêu dùng cá nhân.