ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
LÊ THỊ MINH PHƯƠNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CỦA HỌC SINH
QUA SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM TRONG DẠY HỌC NHÓM
MỘT SỐ KIẾN THỨC PHẦN TỪ TRƯỜNG VÀ
CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ VẬT LÍ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Ngành: Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Vật lí
Mã số: 9140111
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1. PGS.TS. LÊ VĂN GIÁO
2. TS. LÊ THANH HUY
THỪA THIÊN HUẾ, 2024
Công trình được hoàn thành tại trường………………………….
Người hướng dẫn khoa học:
Phản biện 1:……………………………………………………
Phản biện 2:……………………………………………………
Phản biện 3:……………………………………………………
Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp……………….
Họp tại:………………………………………………………………
Vào hồi……giờ……..ngày……….tháng …………năm……………
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:…………………………………
………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………….
……………………………………………………………………….
……………………………………………………………………….
1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa, để có thể đứng vững và phát triển đòi
hỏi giáo dục mỗi quốc gia phải cung cấp cho xã hội một nguồn lao động chất lượng
cao, đó là những con người vừa có kiến thức khoa học hiện đại vừa có những phẩm
chất là năng lực cần thiết.
Nghị quyết 29-NQ/TWcủa Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương
khóa XI đã chỉ rõ: Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân
lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến
thc sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với
hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hp với giáo dục gia đình và
giáo dục xã hội [12].
Trước yêu cầu đó đòi hỏi giáo dục phải đổi mới một cách căn bản và toàn diện
cả về mục tiêu, nội dung, phương pháp và phương tiện dạy học. Một trong những
định hướng quan trọng trong đổi mới giáo dục phổ thông là việc chuyển từ dạy học
tiếp cận nội dung (học sinh biết đưc gì?) sang dạy học tiếp cận năng lực của người
học (học sinh học làm đưc gì từ cái đã biết?). Nghĩa là, chương trình giáo dục phải
được xây dựng theo hướng tiếp cận năng lực. Theo đó, mục đích giáo dục không chỉ
dừng lại ở việc truyền thụ cho học sinh (HS) những kiến thức mà còn đặc biệt quan
tâm đến việc phát triển các phẩm chất và năng lực của người học. Một trong những
biện pháp quan trọng để thực hiện đính hướng đó là đưa học sinh vào vị trí chủ thể
của hoạt động nhận thức, thông qua hoạt động tự lực của bản thân mà chiếm lĩnh kiến
thức, phát triển năng lực trí tuệ.
Luật Giáo dục số 38/2005/QH11, Điều 28 qui định: Phương pháp giáo dục phổ
thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù hp với đặc
điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo
nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thc vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại
niềm vui, hng thú học tập cho HS
Vật lí học là môn khoa học thực nghiệm, do đó hầu hết các kiến thức VL phổ
thông đều được hình thành bằng con đường thực nghiệm ngay cả những kiến thức,
định luật được khái quát bằng con đường lí thuyết cũng chỉ trở thành kiến thức khoa
học khi được thí nghiệm kiểm chứng.
Như chúng ta đã biết, hợp tác là một yếu tố không thể thiếu trong xã hội và vấn
đề hợp tác rất được chú trọng trong cuộc sống xã hội hiện nay. Ở lớp học, quá trình
học tập phải có sự hợp tác giữa các thành viên trong lớp học.Vì vậy, năng lực hợp tác
là một năng lực khá quan trọng trong quá trình học tập trên lớp và trong cuộc sống xã
hội của mỗi người. Mỗi người muốn học cách cùng chung sống trong xã hội thì người
học phải trải nghiệm môi trường học tập hợp tác ngày từ trong nhà trường [10]. Phát
triển năng lực hợp tác cho học sinh là một vấn đề quan trọng cần được quan tâm.
2
Trong quá trình dạy học, cần tạo môi trường để năng lực hợp tác được phát triển, dạy
học nhóm là một cách để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh.
Dạy học nhóm là một hình thức dạy học phổ biến. Dạy học nhóm tạo ra môi
trường và điều kiện để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. Khi dạy học nhóm,
các kĩ năng, kiến thức, thái độ của học sinh trong quá trình hoạt động nhóm được bộc
lộ. Hoạt động nhóm thường xuyên sẽ giúp khuyến khích các hoạt động giao tiếp bao
gồm việc lắng nghe và phản hồi ý kiến của các thành viên khác, hỗ trợ các thành viên
khi cần thiết, tôn trọng lợi ích và thành tích của các thành viên trong nhóm, khuyến
khích các hoạt động cá nhân và hoạt động nhóm. Chính vì thế, trong quá trình hoạt
động nhóm, năng lực hợp tác của mỗi học sinh dễ dàng được phát triển
Từ những lí do đó, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Phát triển năng lực hợp
tác của học sinh qua sử dụng thí nghiệm trong dạy học nhóm một số kiến thức
phần Từ trường và Cảm ứng điện từ Vật lí Trung học phổ thông”.
2. Mục tiêu của đề tài
Đề xuất được quy trình dạy học nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học
sinh qua việc sử dụng các thí nghiệm trong dạy học nhóm và sử dụng quy trình này để
thiết kế các tiến trình dạy học ở phần Từ trường và phần Cảm ứng điện từ Vật lí
THPT.
3. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất được quy trình tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực
hợp tác của học sinh qua dạy học nhóm có sử dụng thí nghiệm và vận dụng quy trình
đó vào dạy học Vật lí ở trường THPT thì sẽ góp phần phát triển được NLHT cho học
sinh.
4. Đối tượng nghiên cứu
Hoạt động dạy và học phần Từ trường và Cảm ứng điện từ Vật lí 11 THPT
trong đó chủ yếu nghiên cứu vấn đề phát triển năng lực hợp tác cho HS qua việc sử
dụng thí nghiệm trong dạy học nhóm.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về việc tổ chức dạy học nhằm góp phần phát triển
năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học Vật lí có sử dụng thí nghiệm.
- Nghiên cứu thực trạng về việc tổ chức dạy học ở các trường Trung học phổ
thông theo hướng phát triển năng lực hợp tác.
- Đề xuất quy trình tổ chức dạy học nhóm với việc sử dụng thí nghiệm theo
hướng phát triển năng lực hợp tác của học sinh.
- Thiết kế một số tiến trình dạy học có sử dụng TN trong dạy học nhóm nhằm
phát triển NLHT cho HS theo quy trình đã đề xuất.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm hai vòng nhằm kiểm nghiệm giả thuyết,
đánh giá tính khả thi của đề tài.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu văn kiện của Đảng, Nhà nước và của ngành Giáo dục về vấn đề
đổi mới phương pháp dạy học hiện nay
- Nghiên cứu các tài liệu Triết học, Tâm lý học, Giáo dục học có liên quan đến
hoạt động dạy học phát triển năng lực và năng lực hợp tác;
3
- Nghiên cứu các công trình khoa học về việc vận dụng lý thuyết phát triển
năng lực và năng lực hợp tác trong tổ chức hoạt động dạy học;
- Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa, sách bài tập, sách hướng dẫn giảng
dạy Vật lí 11 cơ bản THPT;
- Nghiên cứu những tài liệu về các bài thí nghiệm Vật lí 11 THPT trong dạy
học nhóm.
6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Điều tra thực trạng tổ chức hoạt động dạy học trong dạy học Vật lí 11 THPT.
- Đối với GV
+ Dự giờ một số GV
+ Thu thập ý kiến đánh giá của một số GV để biết thực trạng dạy học phát
triển NLHT cho HS
- Đối với HS
Sử dụng phiếu điều tra để khảo sát nhu cầu, hứng thú và cách thức học tập môn
Vật lí 11 THPT; thu thập ý kiến của HS về những vấn đề liên quan đến phát triển NLHT
và các vấn đề liên quan đến việc sử dụng thí nghiệm Vật lí ở trường THPT.
6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Thực nghiệm sư phạm ở một số trường THPT để đánh giá hiệu quả của quá
trình dạy học với việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học nhóm phần Từ trường và
phần Cảm ứng điện từ nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh.
7. Những đóng góp mới của đề tài
7.1. Về mặt lí luận
- Hệ thống hóa cơ sở lí luận về phát triển năng lực hợp tác cho học sinh, khai
thác, xây dựng và sử dụng thí nghiệm trong dạy học nhóm nhằm phát triển năng lực
hợp tác cho học sinh.
- Đề xuất được quy trình tổ chức dạy học nhóm với việc sử dụng thí nghiệm
theo hướng phát triển năng lực hợp tác của học sinh..
- Xây dựng các biện pháp hiệu quả để góp phần phát triển NLHT cho HS
trong DH Vật lí có sử dụng các TN.
7.2. Về mặt thực tiễn
- Phân tích, đánh giá thực trạng của việc tổ chức DH theo hướng phát triển
NLHT của HS trong DH Vật lí ở trường phổ thông.
- Khai thác, sử dung một số thí nghiệm trong phần Từ trường và phần Cảm ứng
điện từ để tổ chức dạy học nhóm nhằm phát triển năng lực hợp tác cho HS.
- Thiết kế tiến trình dạy học và tổ chức dạy học một số kiến thức trong phần Từ
trường và phần Cảm ứng điện từ có sử dụng thí nghiệm trong dạy học nhóm theo hướng
phát triển năng lực hợp tác của HS.
8. Cấu trúc của luận án
Cấu trúc của luận án bao gồm những phần chính như sau:
Phần I. Mở đầu (7 trang)
Phần II. Nội dung
Chương 1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu (20 trang)