Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Văn học: Nhân vật liệt nữ trong văn học Việt Nam trung đại

Ạ Ọ Ộ Ố Đ I H C QU C GIA HÀ N I

ƯỜ Ạ Ọ Ộ Ọ TR NG Đ I H C KHOA H C XàH I VÀ NHÂN VĂN

ư ạ Ph m Văn H ng

Ệ Ữ

Ậ NHÂN V T LI T N

Ọ

Ạ Ệ TRONG VĂN H C VI T NAM TRUNG Đ I

ọ ệ Chuyên ngành: Văn h c Vi t Nam

Mã s :ố 62 22 34 01

Ọ Ậ Ắ Ế TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ VĂN H C

1

ộ Hà N i ­ 2015

ượ ạ ườ ạ ọ ọ Công trình đ c hoàn thành t i: Tr ộ   ng Đ i h c Khoa h c Xã h i

ạ ọ ố ộ & Nhân văn – Đ i h c Qu c gia Hà N i

ẫ ọ Ng ườ ướ i h ng d n khoa h c: ầ PGS.TS Tr n Nho Thìn

ệ ả Ph n bi n: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .

ệ ả Ph n bi n: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .

ệ ả Ph n bi n: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .

ẽ ượ ậ ệ ướ ả ơ ở ấ ộ ồ ấ ậ Lu n án s  đ c b o v  tr c H i đ ng c p c  s  ch m lu n án

ế ti n ọ   h p sĩ

ạ t i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . vào

ờ ồ h i          gi ngày           tháng         năm 20...

2

ể ể ậ ạ Có th  tìm hi u lu n án t i:

ư ệ ố ệ ­ Th  vi n Qu c gia Vi t Nam

ạ ọ ố ộ ư ệ ­ Trung tâm Thông tin ­ Th  vi n, Đ i h c Qu c gia Hà N i

M  Đ UỞ Ầ

ọ ề ự 1. Lí do l a ch n đ  tài

ứ ầ ậ ọ a. Nghiên c u nhân v t văn h c góp ph n giúp chúng ta nhìn

ự ậ ủ ề ả ộ ọ ố ra s  v n đ ng c a chính b n thân văn h c trong su t chi u dài

ử ị l ch s .

ứ ề ậ ượ ể b. Nghiên c u v  các ki u nhân v t (các hình t ng trung

ủ ả ọ ộ ố ẫ tâm) c a văn h c Nho giáo v n còn là m t kho ng tr ng.

ả ề ậ ệ ữ ọ ệ c. Lí gi i kĩ v  nhân v t li t n  trong văn h c Vi t Nam

ộ ố ấ ề ủ ể ạ ơ ọ ờ trung đ i giúp ta hi u kĩ h n m t s  v n đ  c a văn h c th i kì

ả ữ ề ủ ệ ậ ạ ậ ấ ờ này, th m chí c  nh ng v n đ  c a th i kì c n hi n đ i.

ụ ọ 2. M c tiêu khoa h c

ự ậ ủ ệ ạ ạ ặ ộ ị ể ­ Xác đ nh di n m o, đ c đi m, s  v n đ ng c a lo i hình

ẩ ậ ẩ ể ạ   nhân v t này qua các tác ph m, các  nhóm tác ph m, các th  lo i,

ể ạ ọ ổ ờ ọ ự các giai đo n văn h c và s  chuy n đ i th i kì văn h c.

ả ủ ữ ế ể ầ ẳ ị ­ Thông qua nh ng k t qu  c a mình đ  góp ph n kh ng đ nh

ộ ướ ủ ả ứ tính kh  thi c a m t h ng nghiên c u chuyên sâu mang tính liên ngành

ứ ọ ọ ệ ạ trong nghiên c u văn h c nói chung và văn h c Vi t Nam trung đ i nói

riêng.

3

ố ượ ạ ư ệ 3. Đ i t ng và Ph m vi t li u

ậ ệ ữ ứ ậ ọ ệ Lu n án nghiên c u nhân v t li t n  trong văn h c Vi t Nam

ể ạ ự ự ế ỉ ậ ả ạ trung đ i th  k  X ­ XIX, trong các th  lo i t s . Lu n án kh o sát

ả ư ệ ử ọ ọ và tham kh o các t li u văn h c, s  h c và các công trình nghiên

ứ c u có liên quan.

ự ễ ọ 4. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n

ề ư ậ ậ ệ Lu n án có ý nghĩa lý lu n v  t ọ   ậ  duy ngh  thu t, tâm lý h c

ệ ạ ậ ọ ả sáng t o văn h c ngh  thu t, lí gi i quá trình Nho giáo hoá và gi ả   i

ọ ệ ạ ồ ờ ủ Nho giáo c a văn h c Vi ị ự   t Nam trung đ i, đ ng th i có giá tr  th c

ư ễ ệ ế ậ ộ ọ ạ   ti n cao trong vi c đ a ra m t cách ti p c n văn h c trung đ i

ệ Vi t Nam.

ươ ứ 5. Ph ng pháp nghiên c u

ử ụ ậ ươ ế Lu n án s  d ng Ph ậ ng pháp ti p c n liên ngành, Ph ươ   ng

ử ụ ế ẫ ậ pháp ti p c n văn hóa. Ngoài ra, chúng tôi v n s  d ng m t s ộ ố

ươ ứ ườ ư ươ ặ ph ng pháp nghiên c u th ng g p nh  ph ứ   ng pháp nghiên c u

ươ ộ ị ươ ọ ể ử ti u s , ph ử ng pháp l ch s  ­ xã h i, ph ng pháp thi pháp h c,…

ư ả ọ ứ cùng các thao tác khoa h c nh  gi i thích, phân tích, ch ng minh, so

ệ ố ệ ả ạ ộ   sánh, h  th ng hóa, mô hình hóa… bên c nh vi c tham kh o m t

ư ữ ế ề ậ ọ ố ậ s  lu n thuy t nh  n  quy n lu n, phân tâm h c… trên c  s ơ ở

ỉ ạ ữ ể ờ ươ không tách r i nh ng quan đi m ch  đ o mang tính ph ng pháp

ề ố ổ ế ủ ệ ậ lu n c a Nguyên lí v  m i liên h  ph  bi n và Nguyên lí v  s ề ự

phát tri n.ể

ấ ủ 6. C u trúc c a công trình

4

ở ầ ế ế ệ ầ ị ậ Ngoài ph n M  đ u, K t lu n và Ki n ngh , Tài li u tham

ả ậ ấ ồ ươ kh o, lu n án có c u trúc g m 4 ch ng:

ươ ứ ế ổ ậ   : T ng quan tình hình nghiên c u liên quan đ n nhân v t Ch ng 1

ệ ữ ọ ệ li t n  trong văn h c Vi ạ t Nam trung đ i

ươ ậ ệ ữ ọ ệ : Nhân v t li t n  trong văn h c Vi ế ỉ t Nam th  k  XIII ­ Ch ng 2

XV

ươ ậ ệ ữ ọ ệ : Nhân v t li t n  trong văn h c Vi ế ỉ t Nam th  k  XVI ­ Ch ng 3

ướ ế ỉ ử n a tr c th  k  XVIII

ươ ậ ệ ữ ọ ệ : Nhân v t li t n  trong văn h c Vi ử t Nam n a sau th ế Ch ng 4

ế ỉ ỉ k  XVIII ­ th  k  XIX

5

ươ Ch ng 1:

Ổ Ứ T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U

Ậ Ế Ệ Ữ  LIÊN QUAN Đ N NHÂN V T LI T N

Ọ Ạ Ệ TRONG VĂN H C VI T NAM TRUNG Đ I

ớ ử ụ ệ ế ậ 1. 1. Gi i thuy t khái ni m s  d ng trong lu n án

ậ ậ ậ ọ ọ   ­ Nhân v t: “Nhân v t” hay còn g i là “nhân v t văn h c”

ể ệ ộ ườ ể ạ ạ ộ th  hi n các thu c tính ng i trong các th  lo i thu c lo i th  t ể ự

ữ ậ ố ộ ớ ị ự s  và k ch, v i nh ng s  ph n, nhân cách riêng. Là m t hình t ượ   ng

ệ ậ ậ ọ ượ ể ệ ế ố ngh  thu t, nhân v t văn h c đ c th  hi n qua các y u t nh ư

ệ ớ ự ạ ố ớ ộ ngo i hình, tâm lí, hành đ ng, các m i quan h  v i t nhiên, v i xã

ệ ớ ả ộ h i và quan h  v i chính b n thân mình.

ệ ữ ườ ụ ữ ủ ạ ­ Li t n : Ng ể ả   i ph  n  hi sinh tính m ng c a mình đ  b o

ế ứ ự ế ể ể ệ ặ toàn trinh ti t, ch ng minh s  trinh ti t, ho c  đ  th  hi n lòng

ủ ố ớ ữ ấ ồ ớ ườ chung th y đ i v i ch ng”. T t nhiên, v i nh ng tr ng h p đ ợ ượ   c

ữ ế ể ể ụ ọ g i là “trinh n ”, “ti t ph ”… chúng tôi cũng xem xét đ  hi u rõ

ệ ố ủ ể ậ ọ ệ ơ h n tính h  th ng c a ki u nhân v t này trong văn h c Vi t Nam

trung đ i.ạ

ậ ệ ữ ữ ứ ế 1.2. Nh ng nghiên c u liên quan đ n “nhân v t li t n  trong

ệ ạ ọ văn h c Vi t Nam trung đ i” t ạ ướ i n c ngoài

ứ ở ừ ớ ướ ươ T  khá s m, các nhà nghiên c u các n c ph ng Tây đã

ẳ ớ ộ ố ượ ự ấ nhìn ra và coi s  b t bình đ ng gi i là m t đ i t ng trong nghiên

ủ ườ ứ c u c a mình. Sau Mary Wollstonecraft (1759 ­ 1797), ng i vi ế   t

ứ ủ ề ẽ Ch ng   minh   các   quy n  c a   ph   n ụ ữ,   có  l Simone   de  Beauvoir

6

ườ ẽ ự ấ ẳ ạ (1908 ­ 1986) là ng i đã lên án m nh m  s  b t bình đ ng gi ớ   i

ụ ữ ả ẳ ị ưỡ ị mà ph  n  ph i gánh ch u. Bà kh ng đ nh, chính ng ử ủ   ng c a c a

ưỡ ử ủ ố ớ ụ ữ ụ văn minh đã là ng ng c a c a tù ng c đ i v i ph  n  và lí gi ả   i

ệ ề ứ ệ ằ ộ ế ủ m t cách bi n ch ng khi cho r ng vi c đ  cao trinh ti t c a ng ườ   i

ụ ữ ắ ứ ộ ề ệ ể ế ớ ộ ườ ph  n  g n li n v i vi c xã h i phát tri n đ n m c đ  ng i đàn

ậ ở ữ ủ ở ả ả ọ ơ ấ   bà tr  th nh v t s  h u c a đàn ông và quan tr ng h n là s n xu t

ấ ắ ầ ả ừ ế ủ ệ   ủ ả ư ừ ậ v t ch t b t đ u s n sinh c a c i d  th a làm c a th a k . M nh

ủ ườ ả ề ổ ế đ  n i ti ng c a Simone de Beauvoir: "Ng i ta không ph i sinh ra

ườ ở ụ ữ ụ ữ là ph  n : ng i ta tr ế ớ    thành ph  n ” có ý nghĩa lí thuy t v i

ế ữ ữ ứ ề ị nh ng nghiên c u liên quan đ n n  quy n nói chung và đ nh h ướ   ng

ứ ủ ậ nghiên c u c a Lu n án này nói riêng. Cũng trong tình hình chung

ứ ạ ươ ợ ẫ ầ ủ c a các nghiên c u t i ph ng Tây, có ý nghĩa g i d n và g n gũi

ứ ủ ộ ố ộ ố ả ệ ộ ố ề ơ h n c  là m t s  nghiên c u c a m t s  Vi t ki u và m t s  nhà

ứ ệ ộ nghiên c u Vi ờ t Nam có m t th i gian công tác t ạ ướ i n c ngoài v ề

ư ạ ề ạ ườ ị ị ấ v n đ  này nh : T  Chí Đ i Tr ằ ng cho r ng M  Ê t ự ử  t khi b  Lí

ộ ả ứ ự ề ẩ ầ Thái Tông b c sang “ch u” thuy n ng  là m t s n ph m c a s ủ ự

ứ ề ấ ấ ơ ề ế ệ ẫ ấ ph n u t h n là ý th c v  v n đ  ti t li ọ t; Hoàng Ng c Tu n, ông

ố ả ủ ệ ạ ờ ự ệ nhìn s  vi c theo l ộ   i c m và cách nghĩ c a th i hi n đ i, cũng m t

ầ ấ ừ ự ả ỗ ộ ph n do xu t phát t ủ    ch  là m t nhà văn nên s  “rung c m” c a

ự ụ ủ ể ế ề ạ ộ ông khá m nh và không đ  ý đ n m t đi u là s  ph c tùng c a các

ấ ạ ề ệ ộ ữ n  tù binh Chiêm Thành m t cách vô đi u ki n sau th t b i quân

ủ ứ ế ậ ễ   ự s … Ngoài các nghiên c u trên, còn có lu n án ti n sĩ c a Nguy n

ữ ề ế Nam nghiên c u ứ Truy n kì m n l c ậ ủ   ạ ụ , tuy nhiên, nh ng k t lu n c a

7

ợ ẫ ề ướ công trình này không có nhi u ý nghĩa g i d n cho h ng nghiên

ặ ậ ứ c u mà lu n án đ t ra.

ạ ố ừ ấ ớ ứ ữ ề T i Trung Qu c, t ậ    r t s m nh ng nghiên c u v  nhân v t

ệ ữ ử ọ ố ị ượ ế li t n  trong l ch s  và văn h c Trung Qu c đã đ c ti n hành nh ư

ệ ữ ệ ị ươ ư Li t n  truy n kim chú kim d ch ủ  c a Tr ng Kính… nh ng không

ậ ệ ữ ữ ứ ự ế ề có nh ng nghiên c u tr c ti p v  nhân v t li ọ   t n  trong văn h c

ạ ệ ộ ố ủ trung đ i Vi t Nam. Trong m t s  công trình c a các nhà nghiên

ố ượ ớ ệ ạ ệ ứ c u Hàn Qu c đã đ c gi i thi u t i Vi t Nam, chúng ta có th ể

ượ ộ ố ế ậ ị ỉ ấ th y đ c m t s  nh n đ nh không ch  liên quan đ n nhân v t li ậ ệ   t

ề ậ ố ọ ị ữ n  trong văn h c Hàn Qu c mà còn là nh n đ nh v  nhân v t li ậ ệ   t

ọ ệ ư ủ ế ạ ữ n  trong văn h c Vi t Nam trung  đ i nh  ý ki n c a Jeon Hye

ư ư ẫ ứ   Kyung, nh ng ch a mang tính khái quát cao do m u nghiên c u

ư ủ ớ ch a đ  l n.

ậ ệ ữ ữ ứ ế 1.3. Nh ng nghiên c u liên quan đ n nhân v t li t n  trong

ệ ạ ạ ệ ọ văn h c Vi t Nam trung đ i t i Vi t Nam

ứ ộ Nói m t cách khách quan, theo các nhà nghiên c u đi tr ướ   c,

ướ ở ệ ứ ư ữ tr ế ỉ c th  k  XX, Vi ọ   t Nam ch a có nh ng nghiên c u khoa h c

ộ ườ ả ứ ự ầ ự xã h i đích th c do chính ng ệ i b n x  th c hi n. Sang đ u th  k ế ỉ

ự ế ớ ươ ượ ặ ộ XX, khi s  ti p xúc v i ph ng Tây đã đi đ c m t ch ng đ ườ   ng

ứ ệ ế ậ ắ ầ ữ ấ ớ dài, các trí th c Vi ề ớ   t Nam b t đ u ti p c n v i nh ng v n đ  m i,

ệ ạ ươ ư ủ ỏ trong đó có vi c nhìn l i “h ế ủ   ng h a” c a cha ông nh  ý ki n c a

ế ệ ằ Vi t Nam phong t c Phan K  Bính trong ụ  (1915) cho r ng th  ti ủ ế   t

ộ ụ ệ ờ ồ ế ợ th  ch ng là m t t c l ờ ữ  không còn h p th i n a. Đ n năm 1938,

ệ t Nam văn hóa s  c trong Vi ử ươ , Đào Duy Anh cũng nhìn l ạ ấ   i v n

ng 8

ướ ụ ả ộ ồ ề đ  này d ộ i góc nhìn phong t c cùng m t thái đ  khá đ ng c m và

ẻ ớ ỗ ổ ủ ườ ụ ữ ạ chia s  v i n i kh  c a ng ộ i ph  n  trong xã h i cũ. Bên c nh đó

ề ấ ữ ậ ả ộ là cu c tranh lu n gi a Phan Khôi và T n Đà v  v n đ  th  ti ề ủ ế   t

ụ ứ ữ trong năm nh ng năm 1929 ­ 1930. Qua các ví d  ch ng t ỏ ệ ủ   th l

ế ừ ư ằ ỉ ườ ti t đã có t x a, r ng Trình Hi ch  khuyên ng i ta “nên” ch ứ

ư ắ ườ ủ ế ờ ả ch a b t ng ả i ta “ph i” th  ti t bao gi , T n Đà đeo cho Phan

ộ ề ế Khôi cái t i “vu hãm tiên hi n”, đòi đem Phan Khôi ra “gi t”.

ở ạ ừ ọ ệ T  1954 tr  l ứ i đây, nghiên c u văn h c Vi t Nam nói chung

ọ ệ ề ạ và văn h c Vi t Nam trung đ i nói riêng, đã có khá nhi u thành

ộ ố ụ ế ề ạ ấ ứ ự t u, trong đó có m t s  nghiên c u có đ ng ch m đ n v n đ  nhân

ọ ệ ư ề ạ ậ ệ ữ v t li t n  trong văn h c Vi t Nam trung đ i nh  nghiên v  tác

ạ ả ọ ph m ẩ Trinh thử và Ph m T i ­ Ng c Hoa ễ   ủ c a Văn Tân và Nguy n

ỉ ừ ồ H ng Phong (1960). Ch  t sau 1975 tr ở ạ  l ứ   i đây, các nghiên c u

ậ ệ ữ ọ ệ ế liên quan đ n nhân v t li t n  trong văn h c Vi ạ   t Nam trung đ i

ư ề ệ ớ ể ạ   ậ Truy n Ki u và th  lo i ề m i đi vào chi u sâu nh  chuyên lu n

ệ ặ ọ ộ truy n Nôm ẳ     (NXB Khoa h c xã h i), Đ ng Thanh Lê đã kh ng

ề ả ườ ả ị đ nh Thúy Ki u không ph i là ng ữ   i hi sinh b n thân vì nh ng

ể ế ạ ừ ẫ ậ ả danh hão ki u “ti ư t h nh kh  phong” nh ng v n th a nh n “quan

ữ ủ ủ ệ ề ễ ề ni m   c a   Thúy   Ki u   (và   c a   Nguy n   Du)   v   ch   Trung,   ch ữ

ữ ế ề ế Nhân, ch  Ti ắ t… ít nhi u mang màu s c phong ki n”. Cùng trong

ậ ả ử ọ ị ệ th p niên 1970, nhóm tác gi giáo trình l ch s  văn h c Vi t Nam

ạ ọ ứ ổ ợ ủ c a Đ i h c T ng h p trong đó có Bùi Duy Tân đã nghiên c u kĩ

ư ề ậ ằ ị Truy n  kì   m n   l c ạ ụ ,   cho  r ng  các  nhân  v t   nh   Nh   Khanh,   L ệ

ầ ủ ươ ầ ề ạ   ể ệ N ng, Túy Tiêu “ph n nào th  hi n yêu c u c a nhân dân v  đ o

9

ườ ể ấ ằ ả lý làm ng ẫ   i” dù r ng không ph i ông không th y ngay ki u m u

ủ ư ụ ầ ả ỏ ị “nghĩa ph ” nh  Nh  Khanh không kh i “có ph n b o th ”. Tuy

ở ạ ế ề ữ nhiên, cho đ n nh ng năm 1980 tr  l ậ   ế i đây, các ý ki n v  nhân v t

ệ ữ ọ ệ ạ li t n  trong văn h c Vi ư   t Nam trung đ i còn khá phân tán nh  ý

ủ ế ề ề ệ ễ ộ ki n c a Lâm Vinh v  Ki u Nguy t Nga, Nguy n L c v ề  Ng cọ

ệ ữ ề Truy n kì tân ph Khanh trong truy n ệ Hoa Tiên, li Ấ t n  An  p trong ả,

ọ ề ề ễ ề ạ ị Phan Ng c v  Thúy Ki u. Ph m Tú Châu v  Nguy n Th  Kim.. . Có

ậ ệ ữ ữ ể ề ậ ọ th  nói, nh ng nh n xét v  các nhân v t li t n  trong văn h c Vi ệ   t

ượ ừ ề ạ Nam trung đ i ngày càng đ c soi xét t ộ  nhi u góc đ  khác nhau.

ế ỉ ứ ề ậ ầ Sang đ u th  k  XXI, các nghiên c u v  nhân v t li ệ ữ  t n

ọ ệ ế ụ ạ ẫ ượ trong văn h c Vi t Nam trung đ i v n ti p t c và thu đ c m t s ộ ố

ự ễ ạ ấ ộ ị thành  t u  nh t   đ nh.   Nguy n   Ph m   Hùng   đã   nhìn   ra  m t   trong

ữ ổ ườ ụ ữ Truy nề nh ng nguyên nhân gây ra đau kh  cho ng i ph  n  trong

ị ả ề ế ặ ậ kì m n l c ạ ụ  là “vì nam quy n phong ki n”. Đ ng Th  H o nh n xét

ề ườ ệ ữ ự t n truy n ệ An  p li Ấ ệ ữ khi đ  cao ng ầ   t n  là “c c đoan”. Tr n i li

ệ ệ ế ủ Nho Thìn thì cho r ngằ  “quan ni m nghi ề t ngã v  trinh ti t c a Nho

ố ớ ụ ữ ữ ế ố ướ giáo đ i v i ph  n ”… Ti p n i nh ng công trình đi tr c, trong

ờ ề th i gian qua, chúng tôi đã đi vào nghiên ứ c u v  nhân v t li ậ ệ ữ t n

ọ ệ ạ ị trong văn h c Vi ề   ụ ể t Nam trung đ i mà c  th  là M  Ê và Thúy Ki u

ế ệ ữ qua hai bài vi ị t “M  Ê: Li ọ   ấ ắ t n  “khai khoa” b t đ c dĩ trong văn h c

ệ ề ủ ễ ẻ ế ạ Vi t Nam trung đ i” và “Thúy Ki u c a Nguy n Du: N o đ n Vũ

ườ ữ ứ ề ậ ươ n ng hay đ ng v  Võ h u?”. Dù sao, nh ng nghiên c u đó cũng

ỉ ớ ướ ư ượ ầ ộ ệ ố ầ ặ ch  m i là b c đ u và ch a đ c đ t trong m t h  th ng c n có

10

ậ ệ ữ ẽ ượ ế ụ ạ ề ể v  ki u lo i nhân v t li ề t n . Đi u đó s  đ c chúng tôi ti p t c và

ụ ắ ậ kh c ph c trong Lu n án này.

ươ : ể ế Ti u k t Ch ng 1

ứ ề ề ấ ớ ữ ề Trong nghiên c u v  các v n đ  liên quan t i n  quy n và

ớ ứ ươ ề ế gi i, các nhà nghiên c u ph ợ   ng Tây có nhi u ý ki n mang tính g i

ố ớ ướ ứ ủ ậ ẫ d n đ i v i h ủ   ng đi c a lu n án. Các công trình nghiên c u c a

ả ự ế ả ọ các h c gi ề    Đông Á có ý nghĩa tham kh o tr c ti p không nhi u.

ớ ấ ế ủ ứ ề ườ Liên quan t i v n đ  này, ý ki n c a các nhà nghiên c u ng i Vi ệ   t

ướ ự ế ụ ả trong và ngoài n c có tác d ng tham kh o tr c ti p. Tuy nhiên, do

ứ ủ ụ ố ỗ m i quan tâm và m c tiêu c a m i công trình mà các nghiên c u này

ệ ố ủ ư ẽ ậ còn phân tán và ch a có tính h  th ng. Lu n án c a chúng tôi s  góp

ả ồ ạ ữ ụ ế ể ắ ầ ph n gi i quy t và kh c ph c nh ng đi m còn t n t ộ i đó m t cách

ệ ố chuyên sâu và h  th ng.

11

ươ Ch ng 2:

Ệ Ữ Ọ Ậ NHÂN V T LI T N  TRONG VĂN H C

Ế Ỉ Ạ Ệ VI T NAM TRUNG Đ I TH  K  XIII ­ XV

ệ ữ ấ ắ ọ ị 2.1. M  Ê: Li t n  khai khoa b t đ c dĩ trong văn h c Vi ệ   t

Nam

ậ ị ệ ệ ế Vi t đi n u linh Nhân v t M  Ê trong ạ   , do Lí T  Xuyên so n

ế ấ ờ ứ ự ự ế ầ và vi t bài T a vào năm Khai H u th  nh t đ i Tr n Hi n Tông

ớ ử ề ị ệ ệ ệ Vi t đi n u linh (1329). So v i s  sách, câu chuy n v  M  Ê trong

ủ ế ạ ạ ộ ệ ấ rõ ràng không ch  tâm nh n m nh cu c chi n Đ i Vi t ­ Chiêm

ể ậ ị ệ ệ Vi t đi n u linh Thành. Tìm hi u nhân v t M  Ê trong , chúng ta có

ề ằ ượ ứ ủ quy n suy đoán r ng hình t ng này là công s c c a tác gi ả ậ    t p

ự ế ạ ự ệ ệ ị truy n xây d ng nên. Trong th c t Đ i Vi t lúc đó, M  Ê là ng ườ   i

ế ủ ị ế ừ ộ ề đ n t ả    m t n n văn hóa khác. Cái ch t c a M  Ê trong hoàn c nh

ả ủ ệ ạ ầ ộ ơ ỉ ứ ạ   đó, đ n thu n ch  là h  qu  c a m t tr ng thái tâm lí ph c t p

ớ ủ ự ướ ữ ữ ệ ổ ấ gi a nh ng ng n ngang đau đ n c a hi n th c n c m t nhà tan.

ộ ượ ủ ậ ị Hành đ ng Nho giáo hóa hình t ng nhân v t M  Ê c a các nho sĩ

ệ ể ệ ụ ể ộ ạ Đ i Vi ứ t là m t ví d  tiêu bi u. Ý th c đó th  hi n ngày càng rõ

ệ ệ ế t đi n u linh ả Lĩnh nam ế trong ti n trình t ừ Vi đ n các phiên b n

ệ ượ ị ệ ữ chích quái. Vi c Nho giáo hóa hình t ng M  Ê thành li t n  đã

ự ệ ượ ứ ứ ụ ệ ợ th c hi n đ ấ c ba nhi m v : Th  nh t, nó h p th c hóa vai trò

ủ ủ ề ầ ị ườ th n linh c a M  Ê, và qua đó đ  cao vai trò c a vua ­ ng i có kh ả

ứ ả ầ năng qu n giám bách th n; Th  hai, nó đóng vai trò là “cái đinh” đ ể

ươ ế ệ ứ ờ ử ầ s  th n treo g ng  ti t  li t  cho muôn đ i; Th  ba, không kém

12

ủ ứ ầ ọ ổ ộ ị ph n quan tr ng, nó ch ng minh tính ph  quát c a m t giá tr  nhân

ỏ ở ươ ể ệ ự cách, th  hi n s  lan t a quá trình v ng hóa hay cũng là Nho

ế ủ ệ ề ườ ệ ữ hóa.   Vi c  các  nhà   văn   đ   cao  cái   ch t   c a   ng i   li t   n ,   nh ư

ườ ỉ ủ ự ả ợ ị ớ tr ng h p M  Ê, ph n ánh s  ích k  c a nam gi i trong vi c s ệ ở

ụ ữ ể ượ ụ ữ ở ữ ể ữ h u ph  n  mà bi u t ng là s  h u thân th  ph  n  và quan

ề ấ ệ ề ế ủ ni m v  v n đ  trinh ti ộ   t theo cách nghĩ c a đàn ông. Tuy có m t

ề ị ư ệ ệ ả ơ ạ ố c t truy n khá đ n gi n nh ng câu chuy n v  M  Ê l ộ ứ   i có m t s c

ị ầ ề ề ấ ượ ố s ng khá lâu b n. Có r t nhi u v  th n Chiêm Thành đ ậ   c du nh p

ệ ư ạ ờ ỉ ị ề ạ v  Đ i Vi t trong th i trung đ i nh ng ch  riêng mình M  Ê là có

ử ể ộ ươ ủ ệ ớ ti u s  và hành đ ng “t ng thích” v i “giao di n” c a văn hóa

ậ ưở ượ ề Nho giáo mà các nhà nho đang xác l p và t ng t ề   ng v  truy n

ổ ạ ủ ố ệ th ng c a nó trên lãnh th  Đ i Vi t. Các nhà nho đã thành công khi

ự ế ủ ậ ộ “gán” cho hành vi th c t c a nhân v t m t ý nghĩa có tính ph ổ

ượ ượ ớ ậ quát lúc đó, và đã “nuôi” đ c hình t ng này t ầ i t n đ u th  k ế ỉ

ặ ệ ủ ằ ở XX. Ý nghĩa đ c bi ậ t c a nhân v t này n m vai trò “khai khoa”

ủ ồ ố ừ và ngu n g c Chiêm Thành c a bà. Hành trình đi t “văn” sang

ở ề ủ ả ị ử “s ”, t ừ ử ạ  “s ” l i tr v  “văn” c a M  Ê ph n ánh quá trình Nho

ở ủ ơ ộ ệ giáo hóa s  kh i c a xã h i Vi ờ t Nam th i kì đó.

ợ ễ ậ ệ ữ ớ 2.2. Lê thái h u và v  Ngô Mi n: Li ạ   t n  v i ý nghĩa ngo i

giao văn hóa

ầ ủ ỉ ộ ậ ừ ữ ề ạ ạ   T  nh ng năm đ u c a k  nguyên đ c l p, các tri u đ i Đ i

ệ ứ ầ ỏ ự ộ ậ Vi t đã d n tìm cách ch ng t ề ặ  s  đ c l p v  m t văn hóa song

ớ ự ộ ậ ề ặ ị ớ Nam Ông song v i s  đ c l p v  m t chính tr  v i Trung Hoa.

13

ỗ ự ủ ừ ả ạ ộ ồ ộ m ng l c ụ   c a H  Nguyên Tr ng là m t “n  l c h i ngo i” nh ư

th .ế

ế ố ộ ự ạ ế Trong Nam Ông m ng l c ụ , y u t chân th c l i chi m vai trò

ể ề ủ ạ ch  đ o. C ụ ứ âu chuy nệ   Ph  đ c trinh minh k  v  Lê thái h u ậ   có

ượ ấ ắ ắ ậ ả dung  l ể ng   ng n,   th m   chí   có  th   nói   là   r t   ng n,   tác  gi tuy

ư ườ ư ố không nói ra, nh ng d ọ ng nh  có tham v ng mu n bao quát c ả

ờ ủ ề ậ ậ ộ ộ ờ   cu c đ i c a Lê thái h u vào trong đó. Khi bình lu n v  cu c đ i

ừ ủ ứ ạ ậ ồ và đ c h nh c a nhân v t, H  Nguyên Tr ng đã đánh giá cao và

ứ ự ự ứ ướ ụ ế x p th  t “s  quân chi thành” đ ng tr c “trinh ph  chi ti ế   t”

ắ ớ ự ư ệ ề ỉ nh ng trong tiêu đ  câu chuy n thì ch  nh c t ủ   i s  “trinh minh” c a

ở ự ở bà phi này. Rõ ràng, đây, “s  quân chi thành” đã tr ấ    thành t m

ứ ứ ấ ậ ả ỉ   gi y thông hành và sau đó nhân v t ph i trình ra th  “ch ng ch ”

ấ ủ ụ ọ ế ự quan tr ng nh t c a mình là “trinh ph  chi ti t”. S  kiên trinh, sáng

ố ủ ượ ụ ứ ấ ạ ạ ơ su t c a bà đã đ ầ   c nh n m nh khía c nh “ph  đ c” h n là “th n

ế ọ ơ ự ti t”, và quan tr ng h n, trong hai vai trò: vai trò t ẹ    nhiên ­ làm m ,

ề ộ ự ợ và vai trò xã h i ­ làm v , làm b  tôi, thì vai trò t nhiên tuy đ ượ   c

ắ ế ầ ớ ủ ề ế ộ ộ ệ   nh c đ n nhi u và chi m m t ph n l n trong n i dung c a truy n

ư ở ố ế nh ng đ n khi vi ế ờ t l i bình ệ  cu i truy n, tác gi ả ạ  l i quên đi hay

ờ ẳ ẹ ớ ứ ủ ậ l ữ    h n đi vai trò này c a nhân v t. Thiên ch c làm m , v i nh ng

ử ấ ị ướ ự ọ hành x  r t đáng trân tr ng, đã b  làm nhòe đi tr c s  chói sáng

ộ ủ c a vai trò xã h i.

ề ạ ộ ụ   ậ Nam Ông m ng l c ệ Bên c nh câu chuy n v  Lê thái h u,

ừ ồ ế ề ợ ễ ồ Phu ủ c a H  Nguyên Tr ng còn vi t v  v  ch ng Ngô Mi n trong

ợ ồ ế ế ư ộ ệ ả thê t ti t t nghĩa ử ế  (V  ch ng ch t vì ti ). Truy n nh  m t m nh v ỡ

14

ạ ắ ự ộ ộ ử ệ s  li u, ghi l ờ   ớ i m t lát c t c c kì “ch p nhoáng” trong cu c đ i

ề ệ ậ ư Phu thê t ti t ủ c a nhân v t. Tuy truy n có nhan đ  là ử ế  nh ng ch ỉ

ư ộ ớ ủ ế ễ ắ ộ nh c đ n Ngô Mi n m t cách thoáng qua, nh  m t cái c  c a câu

ệ ầ ờ ộ chuy n, mà sau đó dành ph n chính cho l ủ   i nói và hành đ ng c a

ườ ợ ị Ở ễ ề ị ứ ứ ng i v  là Nguy n th . đây, ý th c ngôn chí, ý th c v  v  trí

ươ ớ ụ ủ ậ ấ ạ ủ c a  mình  trong  t ng  quan v i  vũ  tr c a  nhân  v t  r t  m nh.

ị ố ứ ứ ễ ề ắ ơ ớ Nguy n th  s ng công th c, lí trí và c ng r n h n nhi u so v i Lê

ử ề ể ệ ấ ậ ạ thái h u, ít nh t là qua bi u hi n b  ngoài mà s  sách ghi l i và câu

ượ ể ấ ệ chuy n   đ c   k   ra.   Không   có   phát   ngôn   này,   tính   ch t   “treo

ươ ẽ ị ả ứ ủ ặ ầ g ng” c a hành vi s  b  gi m sút đi ph n nào s c n ng. Cũng

ư ệ ầ ờ ượ ề nh  ph n truy n, l i bình đ ả c chia làm hai m ng: bình v  Ngô

ầ ờ ễ ề ị ễ Mi n và bình v  Nguy n th . Tuy nhiên, ph n l i bình dành cho

ầ ờ ễ ắ ơ ớ ợ Ngô Mi n ng n h n so v i ph n l i bình dành cho chính v  ông.

ụ ệ ệ ạ ẩ ơ ớ ệ   Trong truy n này, m c đích hô kh u hi u m nh h n so v i truy n

ậ ạ ồ ượ ủ ộ ặ ề v  Lê thái h u và “đ o ch ng” đã đ c ch  đ ng đ t lên tr ướ   c

ơ “ n vua”.

Ở ừ ầ ồ ỏ đây, H  Nguyên Tr ng đã ph n nào thoát li kh i bút pháp

ở ẽ ạ ữ ủ ử Xuân Thu c a s  gia b i hai l ông không ghi l ộ i toàn b  nh ng s ự

ố ả ệ ế ề ạ ị ki n có liên quan đ n tri u đ i trong b i c nh chính tr  khi đó.

ư ệ ả ả ằ ấ Cũng ph i nói thêm r ng, dù xu t hi n sau nh ng c  trong chính s ử

ễ ậ ở ộ ị và Nam Ông m ng l c ấ   ụ , Nguy n th  đã tr  thành nhân v t chính, l n

ưở ễ ở ủ ề ỗ ứ ả át s c  nh h ể ng c a Ki u Bi u và Ngô Mi n ơ ộ    ch  bà có c  h i

ủ ự ế ượ ạ phát ngôn và phát ngôn c a bà, n u là th c, đã đ c ghi l i. Chính

ủ ễ ấ ộ ị ả   phát ngôn và hành đ ng c a Nguy n th  là ch t men cho xúc c m

15

ậ ủ ữ ừ ệ ậ ồ ngh  thu t c a H  Nguyên Tr ng. Khi đã là nh ng nhân v t văn

ượ ể ệ ậ ộ Nam Ông m ng l c ọ h c, đ c th  hi n trong ụ , hai nhân v t này đã

ầ ườ ọ ấ ườ ọ ệ ph n nào giúp ng i đ c, nh t là ng ỏ   ạ i đ c hi n đ i, thoát kh i

ự ủ ề ả ượ ám  nh v  tính chân th c c a hình t ng mà cho phép nhà văn có

ự ư ấ Ở ộ ờ ỏ m t khung tr i nho nh  dành cho s  h  c u. đây, khi đánh giá

ườ ụ ữ ị ủ ệ ệ ọ ọ ộ m t ng i ph  n , thì quan ni m chính tr  c a h , vi c h  trung

ư ệ ớ ọ ọ ọ ằ ớ v i ai ch a quan tr ng b ng vi c h  trinh v i ai. ữ   H  đã là nh ng

ể ượ ủ ạ ữ ứ ứ ỉ bi u t ng c a đ o đ c ch  không ch  là nh ng con ng ườ ụ ể  i c  th

ổ ụ ể ụ ể ữ ữ ế ậ ố ớ v i tên tu i c  th  và nh ng s  ph n c  th  n a. N u nhìn qua,

ệ ỗ ự ả ủ ữ ệ nh ng câu chuy n này chính là thành qu  c a vi c n  l c Nho giáo

ộ ệ ướ ừ ề ồ ưở hóa xã h i Vi t Nam d i tri u H . ồ H  Nguyên Tr ng t ng nh ớ

ưở ộ ươ ủ ớ ề ẳ ị ọ h  chính là t ng nh  khí phách c a m t v ng tri u, kh ng đ nh

ữ ề ồ ứ nhà   H   cũng  có   nh ng  b   tôi   dám   t ử ế   ti ủ   ộ t,   dù  là   m t   th   “c a

ứ ế ỏ ọ ố ượ ộ ộ hi m”, ch ng t h  cũng chính th ng và đ ậ   c lòng (m t b  ph n)

ụ ứ ề ả ả ồ dân   chúng   ch   không  ph i   ng y   tri u.   Không   ph i   H   Nguyên

ế ề ặ ự ế ủ ừ ậ ề   Tr ng không nh n ra s  y u th  v  m t danh nghĩa này c a tri u

ễ ặ ậ ợ ệ ợ ạ đ i mình. Lê thái h u và v  Ngô Mi n, đ c bi ễ   t là v  Ngô Mi n,

ộ ệ ữ ứ ạ ạ ố ộ là m t li t n  “đ i ngo i”, m t hình th c “ngo i giao văn hóa”,

ề ề ế ộ ớ m t cách “khoe khéo” v i “thiên tri u” v  văn hi n chi bang, v ề

ư ộ ả ứ ủ ồ ớ chính nghĩa c a nhà H ,  nh  m t cách ph n  ng v i  chiêu bài

ư ệ ế ệ ủ ạ ẫ ệ “h ng di t k  tuy t”c a nhà Minh khi d n quân sang Đ i Vi t.

ự ấ ạ ủ ộ ướ ấ ồ S  th t b i c a nhà H  đánh d u m t b ể c chuy n trong

ử ư ử ẩ ộ ọ ị ị l ch s  dân t c cũng nh  trong l ch s  văn hóa, văn h c, chu n b ị

ạ ổ ế ờ ủ ớ ự ự ộ ề cho s  ra đ i c a nhà Lê, m t tri u đ i n i ti ng v i s  lên ngôi

16

ử ị ệ ệ ạ ủ c a Nho giáo trong l ch s  Vi ự   t Nam trung  đ i. Vi c xây d ng

ậ ệ ữ ẫ ộ Nam Ông m ng l c nhân v t li t n  trong ụ  v n đi theo quy trình: Ý

ệ ậ ở ụ ụ ụ ụ ồ đ  ngh  thu t đã tr thành công c  ph c v  cho hai m c đích:

ạ ị Chính tr  và Đ o lí.

ế ể ươ : Ti u k t Ch ng 2

ự ướ ạ ệ Trong quá trình xây d ng căn c c văn hóa Đ i Vi t, nhân v t li ậ ệ   t

ượ ợ ụ ư ộ ữ ườ ữ n  đã đ i d ng nh  m t trong nh ng con đ c l ấ   ắ ng ng n nh t

ệ ợ ụ ự ự ậ ủ ụ ể ạ ớ đ  đ t t i m c đích đó. Vi c l i d ng s  t ệ   ị  t n c a M  Ê và vi c

ế ủ ị ợ ứ ễ ễ khai thác cái ch t c a Nguy n th  v  Ngô Mi n là minh ch ng rõ

ừ ỗ ề ế ả ượ ộ ệ ữ ệ r t cho đi u đó. T  ch  ph i dùng đ n hình t ng m t li t n  có

ữ ế ệ ồ ố ệ ữ ố ngu n g c Chiêm Thành đ n vi c có nh ng li ạ   ầ t n  thu n g c Đ i

ệ ả ấ ế ỉ ư ả Vi t có kho ng cách c  m y th  k  nh ng đã nói lên quá trình Nho

ủ ề ạ ậ ộ ệ Ở giáo hóa g p gh nh c a xã h i Đ i Vi t khi đó. ọ    đây, văn h c

ự ự ề ạ ứ ệ ấ ớ ch c năng đã th c s  hòa quy n v i các v n đ  Đ o lí và Chính tr ị

ệ ủ ẻ ầ ề theo đúng ý nguy n c a k  c m quy n.

17

ươ Ch ng 3:

Ệ Ữ Ậ NHÂN V T LI T N

Ọ Ạ Ệ TRONG VĂN H C VI T NAM TRUNG Đ I

Ế Ỉ Ử ƯỚ TH  K  XVI ­ N A TR Ế Ỉ C TH  K  XVIII

ươ ệ ươ ị 3.1. Vũ n ng, Nh  Khanh và L  n ạ ụ   ng: Trong khi m n l c

ệ Li t cũng là Kì

ủ ế ề ạ ụ   ứ Truy n kì m n l c ộ ố Theo ý ki n c a m t s  nhà nghiên c u,

ủ ữ ữ ễ ờ ả ủ c a Nguy n D  ra đ i vào kho ng nh ng năm 20 ­ 30 c a th  k ế ỉ

ượ XVI và đ ệ c Hà Thi n Hán vi ế T aự  vào năm 1547. Nhóm truy nệ t

ế ề ậ ệ ữ ấ ặ ệ ữ Truy n kìề vi t v  nhân v t li t n , ho c có dáng d p li t n  trong

ỉ ệ ế ệ ố ổ ỉ m n l c ạ ụ   chi m t  l không cao, ch  có 3 truy n trong t ng s  20

ệ ế ệ ủ ọ ầ ố ở ế truy n. Hành vi ti t c a h  tuy có ph n gi ng nhau t li k t qu ả

ạ ườ ộ ẻ ớ ư nh ng l ỗ i "m i ng i m t v " trên hành trình đi t ế ị i quy t đ nh x ả

ủ ấ sinh th  nghĩa  y.

ệ ớ ệ ườ ụ ở ạ Chuy n ng i nghĩa ph Khoái So v i hai truy n còn l i,

ể ặ ộ ệ ừ ả ị Châu có m t đi m đ c bi t là ngay t ề  tiêu đ  tác gi đã đ nh danh

ữ ụ ế ế ị ể Nh  Khanh là "nghĩa ph ". Có th  nói, n u chi u theo nh ng quy

ề ế ủ ế ụ ế ắ ị đ nh khá kh t khe v  “ti t ph ” (th  ti ồ t sau khi ch ng ch t), “li ệ   t

ụ ệ ữ ự ẻ ưỡ ế ế ấ ph ”, “li ố t n ” (do ch ng c  k  c ng hi p mà ch t hay x u h ổ

ị ưỡ ặ ự ử ế vì b  c ế ng hi p nên t ự ử  t ho c t t ồ  sau khi ch ng ch t) hay

ư ướ ư ồ ự ủ ế ữ “trinh n ” (ch a c i ch ng nh ng t ệ  nguy n th  ti ị t do v  hôn

ị ườ ể ợ ờ phu không may qua đ i) thì Nh  Khanh là tr ng h p có th  coi là

18

ạ ạ ạ ạ ề ả ạ   “ngo i h ng”, không ph i “ngo i h ng” v  hành vi mà là “ngo i

ẫ ớ ề ả ị ạ h ng” v  hoàn c nh d n t ạ   ồ i hành vi đó, b  ch ng đem gán b c.

ữ ể ả ị ễ Không ph i là vô tình mà Nguy n D  đ  Nh  Khanh phát bi u t ể ớ   i

ự ệ ố ề ệ ầ ọ ữ   hai l n v  vi c tr ng nghĩa khinh sinh. S  h  th ng trong nh ng

ầ ệ ữ ấ ầ phát ngôn đ y tinh th n li t n  đó giúp chúng ta th y hành vi t ử

ế ủ ề ệ ị ự ươ ti t c a Nh  Khanh không h  là vi c làm t phát. Còn Vũ n ng,

ệ ữ ầ ọ ệ bà là li t n  đ u tiên trong văn h c Vi ạ t Nam trung đ i "ngôn chí"

ụ ằ ặ ỉ ộ   khi   đ t   mình  trong  không  gian  vũ  tr ,   dù  r ng  nàng  ch   là   m t

ườ ụ ữ ầ ở ầ ữ ớ ớ ng i ph  n  thu n túy ế  t ng l p bình dân n u so v i nh ng M ị

ị ợ ễ ễ ậ ị ẽ Ê, Lê thái h u, Nguy n th  v  Ngô Mi n, Nh  Khanh. Có l chính

ủ ễ ạ ớ ộ ữ   ự s  oan khiên c a nàng đã gây xúc đ ng m nh v i Nguy n D ,

ộ ư ế ủ ế ặ ưỡ khi n ông đ t nàng trong m t t th  phát ngôn "ph , ng ậ   ng" đ m

ố ả ư ậ ắ ố ộ màu s c Nho giáo nh  v y. Cũng s ng trong b i c nh xã h i Vi ệ   t

ế ỉ ề ả ặ ầ ố ế ỉ Nam cu i th  k  XIV ­ đ u th  k  XV, cũng g p ph i nhi u gian

ắ ở ư ệ Chuy n   L   N ng truân,   tr c   tr ệ ươ   nh ng   L   N ng   trong ệ ươ   c aủ

ữ ễ ắ ơ ị ị Nguy n D  may m n h n Nh  Khanh và Vũ Th  Thi ế ở t ỗ  ch  có

ượ ườ ư ả ọ ồ ỳ ươ đ c ng i ch ng không ph i nh  Tr ng Qu  hay Tr ng sinh.

ệ ươ ủ ế ắ ề ị Câu nói c a L  N ng khi bi t s p b  quân Minh đem v  ph ươ   ng

ấ ạ ặ ắ ắ ộ ố ơ ổ B c n ng tình qu c th  và có màu s c dân t c m nh h n v n đ ề

ệ ư ả ắ trinh li ậ t nh ng trong m t các nhân v t khác đó là hành vi b o toàn

ế ủ ườ trinh ti t c a ng ụ ữ i ph  n .

ệ ớ ế ề ệ ữ ế ỉ ở ề ướ Khác v i truy n vi t n  th  k  XV tr  v  tr t v  li c, c ả

ệ ữ ữ ề ề Truy n kì m n l c ba li t n  trong ạ ụ  đ u là nh ng ng ườ ở i ậ    thang b c

ư ậ ấ ặ ộ ộ ọ th p trong xã h i ho c h  cũng có m t chút danh ph n nh ng khi

19

ở ệ ữ ế ề ặ ỏ ế ư ọ ầ ư tr  thành li t n  thì h  g n nh  đã trút b  h t  u th  v  m t danh

ậ ế ừ ự ự ị ử ươ ph n và kinh t . Đi t s  th c l ch s  vào sáng tác văn ch ng, h ọ

ọ ơ ậ ủ ủ ạ ị ề đ u đã là nhân v t c a sáng t o văn h c h n là c a ghi chép l ch s ử

ươ ẫ ằ ứ ờ ư ủ cũng nh  c a văn ch ạ   ng ch c năng, d u r ng trong th i trung đ i

ử ươ ậ Ở ữ ể ị l ch s  và văn ch ng có nh ng đi m giao thoa khá đ m. đây,

ư ướ ề ậ ả ấ v n đ  Trung không còn ám  nh các nhân v t nh  tr c. Trong

ớ ử ề ộ ượ ả ạ Truy n kì m n l c ạ ụ , đ  vênh so v i s  sách đã đ c tác gi t o ra.

ữ ả ề ậ ủ Truy n kì m n l c Là nh ng nhân v t c a ạ ụ , c  ba nhân v t li ậ ệ ữ t n

ấ ự ệ ủ ể ạ ủ ấ ẩ đã l y s  trinh li t c a mình đ  t o nên ch t Kì c a tác ph m mà

ượ ự ế ư ể ế ấ trong đó Kì đ c hi u nh  là s  hi m có, ít th y, hay bi n hóa khó

ườ ự ế ủ ằ ườ ọ ở l ng, n m ngoài d  ki n c a ng i đ c. Tuy nhiên, đây, c ái kì

ố ậ ư ự ế ẫ   và cái th c không đ i l p nhau. Hành vi đó tuy hi m nh ng v n

ể ứ ứ ẫ ả ỏ ự ệ quen thu c, ộ v n ph i có nhân ch ng đ  ch ng t s  vi c đó là có

ự ự ư ẫ th c, có th c nh ng v n là kì.

ệ ữ Ấ ủ ự ể ẩ ạ 3.2. Li t n  An  p: S  chu n hóa và chuy n hóa c a lo i hình

ậ ệ ữ nhân v t li t n

ỗ ượ ề ị ả Truy n kì tân ph ủ Theo tính toán c a Đ  Th  H o, ả đ c vi ế   t

ể ờ ồ ị trong th i gian Đoàn Th  Đi m còn là H ng Hà n  t ữ ử ướ , tr c năm

ủ ệ ộ ể ế ẩ ầ ị 1735. Đi vào n i dung c a truy n, đ chu n b  cho ph n ti p theo

ả ả ị ớ ữ ễ ệ ủ c a truy n, tác gi đã miêu t Nguy n th  v i nh ng thú vui, s ở

ữ ẻ ớ ườ thích cùng nh ng nét tính cách có v  khác v i thói th ng. Nh ư

Ấ ậ ữ ư ẫ ế An  p li t n ậ v y, cho đ n ệ ữ, nhân v t n  chính v n ch a đ ượ   c

ả ỉ ớ ượ ạ ộ ỉ ỉ ớ ệ miêu t ngo i hình m t cách t  m , ch  m i đ c gi i thi u qua v ề

ầ ể ấ ộ

ệ   th n thái m t cách r t chung chung. Có th  nói, trong các truy n 20

t n ề c a ủ Truy n kì tân ph ả, An  p li ệ ậ Ấ ệ ữ là truy n t p trung khai thác

ả ậ ữ ậ và mô t ấ    tâm lí nhân v t chính (và cũng là nhân v t n ) kĩ nh t.

ệ ả ị ượ ễ ể ệ Vi c miêu t ậ  tâm lí nhân v t Nguy n th  đ c th  hi n trên hai

ự ệ ế ờ ả bình di n: Tr c ti p thông qua l ủ i văn c a tác gi ế    và gián ti p

ơ ượ ủ ệ ể ậ thông qua sáng tác th  ca đ c coi là c a nhân v t. Vi c đ  cho

ậ ế ơ ế ề ề ấ ố nhân v t vi t khá nhi u th , n u không mu n nói là r t nhi u, đã

ả ấ ượ ệ ả ố ộ ớ giúp tác gi l p đ c m t kho ng tr ng khá l n trong vi c th ể

ủ ệ ườ ụ ể An  p li Ấ ệ ữ ụ   t n  l c ạ hi n tâm tr ng c a ng i khuê ph . Có th  nói,

ư ộ ả ế ấ ở ầ ả ằ ầ ố ờ   có k t c u chính gi ng nh  m t b n th n ph , m  đ u b ng th i

ắ ế ế ố ễ ứ ủ ệ gian di n ra câu chuy n và có nh c đ n y u t “linh  ng” c a ngôi

ờ ệ ữ ư ướ ễ ế ị ế ễ ề đ n th  li t n  Nguy n th . N u nh  tr c khi ch t, Nguy n th ị

ệ ậ ầ ớ ườ ẫ suy nghĩ và bi n lu n v n khá g n gũi v i thói th ủ ng c a ng ườ   i

ư ộ ư ế ậ ậ ờ đ i, nh ng sau khi ch t bà đã suy nghĩ và l p lu n nh  m t ng ườ   i

ủ ữ ấ ầ ạ ư ệ ọ th m nhu n đ o lí c a nhà nho. Theo nh ng t ệ    li u văn h c hi n

ẽ ậ ầ ễ ị ị còn, có l Phan th  ­ Nguy n th  chính là nhân v t đ u tiên đ ượ   c

ệ ệ ữ ẫ ế ủ ị “khái   ni m   hóa”  thành  “li ệ t   n ”.   Vi c  tu n  ti t   c a  Phan  th   ­

ố ớ ễ ợ ị ả ộ Nguy n th  chính là hành vi tr  m t món n  ân nghĩa đ i v i ng ườ   i

ấ ố ẳ ắ ầ ồ ơ ị ch ng x u s  và sâu s c h n, nó góp ph n kh ng đ nh hành vi đó

ự ự ệ ề ủ ệ ả ả ẩ th c s  là s n ph m c a vi c “thi n t gia” mà tác gi ặ  là M c Trai

ị ằ ể ể ị ừ Đinh Nho Hoàn. Có th  nói, Đoàn Th  Đi m b  gi ng co t hai phía,

ề ằ ẳ ấ ộ ố ị ầ   m t   đ ng   thì   mu n   kh ng   đ nh   tính   ch t   “ki n   thành”,   “thu n

ế ữ ủ ư ậ ặ khi t” c a nhân v t này nh ng m t khác, qua nh ng miêu t ả ủ    c a

ế ố ệ ữ ủ ụ ấ ả mình, bà đã làm “s t gi m trông th y” các y u t t n  c a nhân li

ễ ị ậ v t Nguy n th .

21

ặ ộ ệ An  p li t n  l c ể Có m t đi m đ c bi t trong Ấ ệ ữ ụ  tuy không nói

ư ể ị ườ ọ ả ậ ấ rõ ra nh ng Đoàn Th  Đi m giúp ng i đ c c m nh n r t rõ, đó là

ậ ẽ ọ ủ ườ ệ ữ Ở ợ ẽ thân ph n l m n c a ng t n  này. i li đây, v  l ự ấ    có s  h p

ề ặ ớ ươ ẫ d n v  m t gi i tính và tài năng văn ch ở ng nên đã tr  thành nhân

ủ ệ ệ ự ậ ắ ậ v t chính c a câu chuy n và vi c bà t t n mang màu s c “N  v ữ ị

ệ ỉ ả ỉ ả ử ủ ườ ư duy t k  gi ị  dung, sĩ v  tri k  gi t ” c a ng ộ   ử ụ i x a. S  d ng m t

ử ề ộ ệ ị ế ố ậ ữ ợ ố c t truy n l ch s , v  m t nhân v t có y u t ớ    tài n  phù h p v i

ướ ơ ộ ủ ể ơ ị ị đ nh h ng c a mình, Đoàn Th  Đi m đã có c  h i sáng tác th  ca

ạ ậ ệ ữ ạ ộ ể đ   gán   cho   nhân   v t,   t o   cho   li ờ   t   n   này   m t   khía   c nh   đ i

ườ ề ẻ ằ ậ ộ th ng, giúp nhân v t có v  “m m” h n. ộ   ơ N m trong m t xã h i

ề ệ ố ữ ử truy n th ng mà quan ni m « N  t ệ  vô tài ti n th  đ c ị ứ  » đã là m tộ

ị ượ ễ ệ ậ ị ả ữ ị đ nh lu n thì vi c tài n  Phan th  ­ Nguy n th  đ c miêu t song

ươ ộ ướ ệ hành hai ph ng di n tài hoa và đoan chính là m t b ế c ti n khá

ệ ượ ộ ả ữ ề l n. ớ Vi c đ  tài này đ c chính m t tác gi n  khai thác cũng là

ể ệ ộ ườ ụ ữ ở ậ ả ấ ủ m t đi m nh n c a truy n. Ng i ph  n đây, c  nhân v t văn

ả ọ ề ọ h c và tác gi văn h c, đã phát ngôn cho t ư ưở  t ộ   ng nam quy n m t

ư ủ ệ ể ệ ầ ả cách l u loát, không có bi u hi n nào c a tinh th n ph n bi n, dù

ữ ệ ế ả ằ r ng trong truy n không ph i không có nh ng ti ng nói khuyên can

ệ ễ ế ế ị vi c Nguy n th  tìm đ n cái ch t.

ề ế ờ t n  l c Sáng tác An  p li Ấ ệ ữ ụ , đ  cao ti t nghĩa trong th i bình,

ệ ả ụ ữ ệ ộ ớ ả vi c tác gi là m t ph  n  cùng v i vi c miêu t ậ  nhân v t chính là

ữ ệ ữ ế ủ ể tài n  và cũng là li t n  đã làm rõ quá trình chuy n bi n c a nhân

ồ ừ ạ ở ề ậ ừ v t t Tính sang Tình r i t Tình l ẩ   i tr  v  Tính. Chính tác ph m

22

ấ ự ể ẩ ờ ồ ủ   này đã đánh d u s  chu n hóa và đ ng th i cũng là chuy n hóa c a

ậ ệ ữ ể ọ ệ ạ ki u nhân v t li t n  trong văn h c Vi t Nam trung đ i.

ế ể ươ : Ti u k t Ch ng 3

ậ ậ ộ ệ Sau khi nhà H u Lê thành l p, xã h i Vi t Nam cũng chính

ẽ ự ấ ệ ủ ứ ạ ộ th c đi vào Nho giáo hóa m t cách m nh m . S  xu t hi n c a nhà

ữ ế ạ ộ ộ ị ệ M c và nh ng bi n đ ng chính tr  ­ văn hóa ­ xã h i Vi t Nam khi

ậ ệ ữ ế ể ạ đó khi n cho ki u nhân v t li ấ   ọ t n  trong văn h c trung đ i xu t

ệ ớ ạ ậ ủ ế ể ề ư hi n khá th a th t và l i t p trung ch  y u trong th  truy n kì. S ự

ấ ệ ữ ề ề Truy n kì m n l c ệ ủ xu t hi n c a các li t n  trong ạ ụ  và Truy n kì tân

ế ể ấ ưở ự phả  đã đánh d u s  phát tri n đ n đ  « ộ  tr ng thành » và cũng

ấ ự ủ ể ẫ đánh d u s  chuy n mình c a m u hình nhân cách này, m  đ ở ườ   ng

ữ ư ề ạ cho nh ng quy ph m hóa cũng nh  phá cách v  sau.

23

ươ Ch ng 4:

Ệ Ữ Ậ NHÂN V T LI T N

Ọ Ạ Ệ TRONG VĂN H C VI T NAM TRUNG Đ I

Ế Ỉ Ế Ỉ Ử N A SAU TH  K  XVIII ­ TH  K  XIX

ẻ ế ề ủ ễ ươ ườ 4.1. Thúy Ki u c a Nguy n Du: N o đ n Vũ n ng hay đ ề   ng v  Võ

h u?ậ

ư ế ẫ ị ượ ể Cho đ n nay v n ch a xác đ nh đ ờ c rõ ràng th i đi m ra

ệ ế ẩ ỉ ờ ủ Truy n Ki u đ i c a ả ề , n u ch  xét trong b n thân tác ph m và s ự

ộ ạ ủ ề ủ ễ ậ ộ ậ v n đ ng n i t ố   i c a nhân v t thì Thúy Ki u c a Nguy n Du, v n

ừ ươ ủ ề thoát thai t V ng Thúy Ki u c a Thanh Tâm tài nhân, cũng là

ệ ể ậ ộ ướ ớ ị ạ ữ m t nhân v t có bi u hi n h ng t ứ ủ   i nh ng giá tr  đ o đ c c a

ể ừ ở ầ ủ ặ ẩ ầ ệ Nho giáo k  t ph n m  đ u c a tác ph m, đ c bi ữ t là nh ng giá

ữ ạ ị ạ ư ế ố ủ   tr  đ o lí liên quan  đ n n  h nh.  Cách nói năng, th a th t  c a

ữ ủ ư ề ệ ầ ặ Ki u, do đ c tr ng tr  tình c a truy n Nôm nên cũng đã ph n nào

ệ ề ớ ộ   ớ b t “lên gân” so v i Thúy Ki u trong nguyên truy n, tuy nhiên n i

ư ệ ế ề ầ ổ ệ   dung thông đi p thì g n nh  không h  thay đ i. N u có can thi p,

ỉ ể ệ ở ữ ề ầ ộ ỗ thì ch  th  hi n ch  ông đã “m m hóa” m t ph n nh ng phát

ứ ủ ạ ố ừ ề ngôn đ o đ c đó c a nàng Ki u Trung Qu c. Quá trình đi t trinh

ệ ữ ủ ử ề ặ ả ữ ế n  đ n li ề t n  c a Ki u tr i qua nhi u ch ng trong đó th  thách

ự ệ ộ ủ ệ ế ầ đ u tiên là vi c hi sinh “tình” cho “hi u”. S  bi n h  c a chàng

ộ ạ ứ ạ ượ ừ ế ừ Kim có s c m nh n i t i và nó cũng đ c th a ti p t ầ  nhu c u tìm

ự ươ ế ề ặ ạ ủ ự ề ề ậ ki m s  n ng t a v  m t đ o lí c a Ki u nên Ki u nh n ngay

24

ắ ổ ữ ể ầ ộ mình là “Ch  trinh còn m t chút này” đ  “đem tình c m s t đ i ra

ầ c m kì”.

ử ử ướ ế ỉ ế ỉ Trong n a sau th  k  XVIII ­ n a tr ộ   c th  k  XIX, xã h i

ệ ề ạ ả ộ ộ Vi t Nam tr i qua quá nhi u đ ng lo n. Mô hình xã h i Nghiêu

ữ ủ ẫ ấ ấ ườ Thu n   c a   Nho   giáo   đã   không   còn   h p   d n   nh ng   ng i   nh ư

ữ ư ễ ế ầ Nguy n Du n a, ông h u nh  tránh nói đ n nhân nghĩa Nho gia.

ụ ể ứ ủ ữ ậ ố Tuy v y, s c cu n hút c a nh ng mô hình nhân cách c  th  trong

ứ ử ẫ ả ả ươ ị l ch s  thì v n ám  nh và đi vào c m h ng văn ch ủ ng c a ông.

ủ ể ấ ậ ệ ệ Truy n Ki u ủ Không th  ph  nh n vi c ễ ề  c a Nguy n Du, ít nh t là

ấ ạ ề ị ủ ả ộ sau khi ông m t, t o thành c  m t làn sóng đ  v nh c a vua tôi

ạ ị ệ ữ ủ ề ẩ Minh M ng trong đó giá tr  “li ấ   t n ” c a Ki u (qua hai ph m ch t

ế ượ ừ ề ặ ậ trinh ­ hi u) đ c m c nhiên th a nh n và đ  cao. ị ả Ch u  nh h ưở   ng

ư ị ả ờ ạ ưở ủ ệ phong khí th i đ i, cũng nh  ch u  nh h ng c a nguyên truy n mà

ư ọ ẹ ố ậ ầ ế ệ ễ ả b n thân mình ti p nh n g n nh  tr n v n c t truy n, Nguy n Du đã

ướ ủ ử ế ộ ậ ủ ặ đ t nhân v t c a mình tr c m t tình th  chênh vênh c a th  thách

ứ ữ ế ạ ườ ờ ẩ ạ đ o đ c và nh ng ph m bình đ o lí khi n ng ế   i đ i sau có ý ki n

ề ằ ườ ắ ạ ạ ọ cho r ng Ki u là ng i vi ph m nghiêm tr ng các nguyên t c đ o lí

ồ ừ ề ắ ủ ạ ổ Nho gia. Đi u này b t ngu n t ề    căn tính “n i lo n” c a Thúy Ki u.

ươ ư ễ Dù Nguy n Du có n ng tay nh ng cái án “theo trai” và “không

ẫ ị ế ụ ủ ề ị ọ ữ ắ ỏ ch u tu n ti t khi b  nh c” c a Ki u khó l t kh i m t nh ng nhà

ự ệ ẫ ộ ế   nho khó tính. Vi c khai thác m t nguyên m u có th c cũng khi n

ớ ờ ầ ườ ế ơ ườ cho nó g n v i đ i th ng h n, khi n ng i ta khi khen cũng nh ư

ữ ư ệ ả ố ớ khi chê c m giác nh  mình đang đ i di n v i nh ng con ng ườ   i

ự ử ằ ị ừ ệ ệ ế Truy n Ki u th c trong l ch s  dù r ng t nguyên truy n đ n ề , c tố

25

ệ ậ ả ế ư ấ truy n và nhân v t đã tr i qua không bi ầ t bao nhiêu l n h  c u và

ữ ế ể ạ ả ậ ộ sáng t o. Kho ng nhòe ti p nh n này là m t trong nh ng đi m mà

ể ượ ệ ề ằ nhà nho khó có th  v t qua. Vi c đánh giá Thúy Ki u nh m vào

ươ ệ ấ ọ ưỡ ạ ph ng di n quan tr ng nh t trong tu d ứ ng đ o đ c theo quan

ể ể ả ặ ệ ả đi m Nho gia là ki m soát b n năng, đ c bi ụ   t là b n năng tình d c,

ơ ở ữ ả ộ ố m t trong nh ng b n năng g c có nguy c  tr ị ớ   ấ  thành b t tr  l n

ấ ủ ườ ế ượ ươ ả ờ nh t c a con ng i n u không đ c kìm c ng. Câu tr  l ỉ i ch  có

ể ể ưỡ ể ấ th  là không ế th  nh t phi n, không th  l ng phân khi  đánh

ử ủ ề ễ ấ ả ở ơ ủ   giá  Thúy  Ki u c a  Nguy n  Du  b i   b n  ch t  “l ng  l ” c a

ừ ừ ề ế ậ ế nhân v t này. Ki u v a là th  này, v a là th  kia, không là

ế ế ướ ủ ễ th  này cũng không là th  kia d i bàn tay c a Nguy n Du,

ơ ồ ộ ướ ờ ạ ủ m t tài năng c  h  đi tr c th i đ i c a mình quá xa.

ệ ữ ạ ệ ự Đ i Nam li t truy n 4.2 Li ệ t n  truy n trong ạ   ệ : S  quy ph m

ủ ộ ộ hóa c a m t mô hình nhân cách hay m t mô hình t ự ự  s

ạ ệ ố ử ể ủ ậ Đ i Nam li t truy n ệ  là công trình t p th  c a Qu c s  quán

ề ễ ượ ầ tri u Nguy n, đ ề c chia làm hai ph n Ti n biên và Chính biên.

ư ậ ư ạ Tuy có quá trình biên so n kéo dài nh  v y nh ng mô hình nhân

ế ụ ệ ữ ượ ề ậ ủ cách c a các ti t ph , li t n  đ c đ  c p trong đó có m t s ộ ự

ươ ấ ượ ề ạ ồ ườ ọ ầ t ng đ ng khá m nh. Đi u gây  n t ng cho ng i đ c đ u tiên

ầ ớ ể ượ ư ữ ệ ấ ọ đó là ph n l n h  xu t hi n nh  nh ng bi u t ng chung chung

ượ ụ ể ữ ườ ằ ữ ơ h n là nh ng hình t ng c  th , nh ng con ng i b ng x ươ   ng

ư ầ ậ ọ ơ ị Ở ằ b ng th t nh  các nhân v t văn h c đ n thu n. ắ    đây, nhan s c ­

ộ ớ ạ ở ạ ớ ế ạ m t th  m nh gi i tính thiên phú ­ l ấ   ở i tr  thành tr  ng i l n nh t

ườ ồ ờ ố ớ ọ đ i v i h  trên con đ ơ ộ ớ   t, đ ng th i cũng là c  h i l n ủ ế ng th  ti 26

ấ ố ớ ọ ể ế ế ệ nh t đ i v i h  đ  đi đ n hành vi ti t li t. Tuy nhiên, dù ít dù

ề ố ử ủ ộ ấ ử ề ế nhi u, các s  gia đã quan tâm đ n m t v n đ  c t t c a các li ệ   t

ụ ặ ệ ế ề ữ ế n , ti t ph  nói chung (đ c bi t là li ọ ầ ệ ữ  : H  h u h t đ u là t n )

ườ ề ặ ủ ế ứ ấ ẫ ớ ng i có s c h p d n, ch  y u là v  m t gi ạ   i tính. Trong m ch

ậ ệ ữ ế ệ ề ụ ủ ử ầ truy n v  các nhân v t li t n , ti ề   t ph  c a s  gia nho th n tri u

ễ ấ ạ ạ ố ớ Đ i Nam th c l c Nguy n, so v i ự ụ  và Đ i Nam nh t th ng chí , Đ iạ

ệ ề ơ ả ượ ả ớ ơ Nam li t truy n ệ  (v  c  b n) có dung l ng l n h n c . Chính do

ợ ế ậ ệ ấ ộ ơ l i th  đó nên nhân v t có « đ t di n ễ  » r ng h n và vi c phát ngôn

ậ ượ ể ề ơ ủ c a nhân v t cũng đ c quan tâm nhi u h n. Có th  nói, ngôn ng ữ

ậ ủ ậ ệ ữ ể ạ ệ Đ i Nam li t truy n nhân v t c a ki u nhân v t li t n  trong ệ   đã

ượ ắ ọ ứ ố ế ề ả ọ đ c ch t l c đ n m c t ữ ờ   i gi n và h  không h  có ngôn ng  đ i

ậ ạ ượ th ườ Ở ng. các nhân v t này, khía c nh Trung không còn đ c quan

ộ ơ ướ ấ ả ự ậ ố ả tâm hay đúng h n b i c nh xã h i lúc đó h ng t t c  s  t p trung

ề ế ấ ủ ọ c a h  vào v n đ  Trinh ti t.

ệ ạ ụ ệ ữ ủ Đ i Nam li ệ   t Trong các truy n vi ế ề ế t v  ti t ph , li t n  c a

ử ế ệ ọ ế truy nệ , cái khi n h  đi vào s  truy n chính là hành vi ti t li ệ   t.

ự ế ủ ệ ệ ữ ố ệ Th c t , vi c làm và suy nghĩ c a các li ự   ớ t n  gi ng v i vi c th c

ế ệ ề ộ ộ ộ hành m t tín đi u tôn giáo, toát lên m t thái đ  quy t li t trong

ố ỏ ủ ệ ả ẩ ấ ộ ộ vi c ch i b  thân xác. Hành đ ng  y là s n ph m c a m t tâm lí

ự ế ế ệ ấ ộ ọ ơ đ n tuy n và nh t phi n. H  cô đ c vì th c hi n hành vi th  ti ủ ế   t

ự ờ ố ư ậ ộ ồ ự và t cô l p mình trong đ i s ng c ng đ ng nh ng càng t ậ    cô l p

ậ ượ ự ọ ừ ế ọ h  càng nh n đ c s  kính tr ng t xung quanh, chính vì th , tuy

ọ ạ ư ộ ệ ố ớ ự cô đ c, nh ng h  l ộ i kiêu hãnh v i s  cô đ c đó. H  th ng hóa các

27

ế ệ ẽ ấ ằ hành  vi   ti t   li ề   t   này  ta  s   th y  chúng  không  n m   ngoài   truy n

ố ỏ ủ th ng ngôn chí t lòng c a nhà nho.

ắ ử ọ ể ậ ấ Đ iạ Chính vì xu t phát đi m mang đ m màu s c s  h c nên

ệ ả ư Nam li t truy n ệ  còn b o l u mô hình « búa rìu Xuân Thu » c a sủ ử

ầ ờ ọ ườ ấ ọ h c thông qua ph n l ắ i bình ng n g n th ệ ng xu t hi n xen k ẽ ở

ệ ố ọ ố ệ ữ ủ ư Li t n  truy n cu i truy n và không có đ i tr ng nh ệ   c a Trung

ứ ủ ố ờ Qu c đ i Hán. Nh  m t « ư ộ  lá c  đ u ọ ờ ầ  » c a văn h c ch c năng, văn

ươ ấ ệ ữ ạ ệ Đ i Nam li t truy n ch ng giáo hu n, li ệ t n  truy n trong ệ  đã mở

ườ ữ ươ ề ạ ế ế ờ đ ng cho nh ng làn sóng đ ồ   ng th i và k  ti p v  m ch ngu n

ệ ữ ữ ế ậ li ự   t n . Tuy nhiên, trong quá trình bi n nh ng nhân v t có th c

ậ ử ọ ữ ữ ử ồ ị trong l ch s  thành nh ng nhân v t s  h c và r i thành nh ng nhân

ờ ạ ề ễ ả ỏ ố   ậ ủ v t c a th i đ i, tri u Nguy n không ph i không có lúc m i g i

chùng chân.

ừ ứ ủ ệ ệ ậ ộ Nhìn t ấ    góc đ  ngh  thu t và hình th c c a truy n, ta th y

ệ ữ ạ ệ ộ ướ Đ i  Nam li t truy n li ệ t n  truy n trong ệ   là m t b c « lùi mà

ừ ỗ ữ ủ ắ ạ ớ ử   ti nế  » c a văn xuôi ch  Hán giai đo n này. T  ch  văn g n v i s ,

ỏ ử ồ ạ ầ ớ ử ớ ử ố sang văn tách kh i s , r i l i g n v i s , gi ng v i s , là quá trình

ắ ố ặ ạ ớ ể ộ ơ ộ phát tri n theo vòng xo n  c, l p l ể   i v i m t trình đ  cao h n hi u

ộ ướ ộ ộ ộ ớ theo nghĩa r ng, và là m t b c lùi v i m t trình đ  cũng “cao”

ủ ế ươ không kém xét trong quá trình ti n hóa c a văn ch ậ   ệ ng ngh  thu t.

ạ ệ ữ ệ ướ ặ ượ ỏ ớ Quy ph m (li t n  truy n) t c b  (ho c l c b t) các y u t ế ố ị d

ệ ớ ệ ữ ệ ữ ệ ố bi t, cá bi ệ Ở t. đây, v i li t n  truy n, m i quan h  gi a Văn và

ử ế ầ S   ngày   càng   khăng   khít,   trong   đó   Văn   ngày   càng   ti n   g n   t ớ   i

28

ườ ề ả ử ủ ấ ằ ọ đ ứ   ng biên c a S , dù r ng v  b n ch t đây cũng là văn h c ch c

ừ ử ọ năng thoát thai t s  h c.

ể ế ươ : Ti u k t Ch ng 4

ự ậ ư ủ ạ ạ ọ ộ S  v n đ ng c a m ch văn h c theo trào l u nhân đ o ch ủ

ử ử ướ ế ỉ ể ạ ế ỉ nghĩa n a sau th  k  XVIII – n a tr c th  k  XIX đã đ  l ữ   i nh ng

ệ ữ ử ờ ề ủ ễ ệ Truy n Ki u li ư t n  n a v i nh  Thúy Ki u trong ề  c a Nguy n Du.

ể ạ ượ ự ớ ạ Tuy nhiên, dòng m ch đó không th  ngăn đ c s  l n m nh và

ướ ủ ọ ươ ớ ử ắ bành tr ng c a văn h c quan ph ng g n v i s  sách cùng s ự

ậ ệ ữ ể ạ ẫ quy ph m hóa m u hình nhân cách và ki u nhân v t li t n  trong

ạ ệ ự ấ ạ Đ i Nam li t truy n ẫ ệ . S  quy ph m hóa m u hình nhân cách  y đã

ạ ệ ữ ế ỉ ự ể ệ ạ ạ t o ra s  quy ph m trong ki u lo i li t n  truy n th  k  XIX nói

ọ ệ riêng và trong văn h c Vi ạ t Nam trung đ i nói chung.

29

Ậ Ế Ế Ị K T LU N VÀ KI N NGH

ử ọ ị ệ 1. Trong l ch s  văn h c Vi ạ t Nam trung đ i, nhân v t li ậ ệ   t

ứ ố ữ ể ậ ộ ệ ữ n  là m t trong nh ng ki u nhân v t có s c s ng mãnh li ứ   t và s c

ấ ố ớ ề ẫ ấ h p d n lâu b n nh t đ i v i các nhà nho. ề   ộ Trong xã h i nam quy n

ưở ủ ệ ữ ị ả ch u  nh h ng c a Nho giáo đó, mô hình nhân cách li t n  là công

ớ ư ể ụ ể c  đ  nam gi i nói chung, nhà nho nói riêng, cũng nh  toàn th  xã

ể ề ấ ế ủ ụ ữ ạ ộ ử ụ h i s  d ng đ  quy ph m hóa v n đ  trinh ti t c a ph  n , trói

ụ ữ ộ ộ ố ị bu c ph  n   vào  các  m i  ràng bu c  bi  k ch mang  tính  ch t  t ấ ự

ệ ộ nguy n cao đ .

ừ ị ử ạ ệ 2. Nhìn t ọ  l ch s  văn h c trung đ i Vi t Nam, chúng ta có

ể ấ ậ ệ ữ ớ ế ự ậ ộ th  th y nhân v t li t n  có s  v n đ ng bám khá sát v i ti n trình

ừ ủ ữ ể ạ ộ ọ ữ   ậ v n   đ ng   c a   th   lo i   và   ngôn   ng   văn   h c.   T   trong   nh ng

ệ ớ ượ ư ỏ ệ ệ truy n   kí   v i   dung   l ng   nh   nh   Vi t   đi n  u   linh,   Nam   Ông

ậ ệ ữ ụ ậ ở ộ m ng l c, nhân v t li t n  đi vào và tr  thành nhân v t chính trong

ỗ ượ ừ ề ệ ơ ể ệ truy n kì, truy n th  Nôm. T  ch  đ c th  hi n trong các tác

ế ậ ệ ữ ữ ằ ầ ẩ ph m vi t thu n túy b ng ch  Hán, nhân v t li ọ   t n  trong văn h c

ệ ủ ể ậ ạ Vi ở t Nam trung đ i chuy n sang tr  thành nhân v t chính c a các

ế ằ ự ậ ủ ữ ậ ẩ tác ph m vi ộ t b ng ch  Nôm. S  v n đ ng c a nhân v t này trong

ệ ự ậ ạ ộ ọ văn h c Vi ủ   t Nam trung đ i cũng giúp ta nhìn ra s  v n đ ng c a

ệ ề ệ ẩ ườ ủ quan ni m th m mĩ, quan ni m v  con ng ờ   i c a các nhà văn th i

ườ ừ ỗ ỉ ượ ề ươ ạ trung đ i. Con ng ch  ch  đ i t ệ c quan ni m v  ph ệ   ng di n

ườ ư ở ể ượ ứ ủ ạ ứ ạ đ o đ c, d ng nh  tr  thành các bi u t ng c a đ o đ c, phát

ỗ ượ ể ả ố ươ ố ế tri n đ n ch  đ c miêu t khá cân đ i trong m i t ng quan Tài ­

30

ứ ơ ươ ứ ữ Đ c, hay đúng h n là t ng quan gi a hình th c và nhân cách dù

ế ố ạ ứ ờ ượ ấ ơ ằ r ng y u t đ o đ c bao gi cũng đ ạ c nh n m nh h n.

ậ ệ ữ ọ ệ ạ 3. Nhân v t li t n  trong văn h c Vi ả   t Nam trung đ i là s n

ẩ ớ ư ượ ầ ạ ở ủ ph m c a nam gi i, h u nh  đ c sáng t o b i các nhà văn nam

ớ ọ ố ớ ậ ệ ữ ự ủ gi i. S  quan tâm c a h  đ i v i nhân v t li ở   ầ t n  đã d n m  ra

ộ ướ ờ ố ọ ớ ườ m t h ng m i trong đ i s ng văn h c, đó là ng i ph  n  tr ụ ữ ở

ủ ố ườ thành m i quan tâm c a các nhà văn, dù cho đó là ng i ph  n ụ ữ

ủ ự ứ ả ẩ ạ ớ ạ ph i tuân th  các chu n m c đ o đ c do nam gi i t o ra và c ố

ẽ ẫ ớ ệ ườ ắ g ng duy trì. Tuy nhiên, vi c làm đó s  d n t ệ i vi c ng i ph  n ụ ữ

ộ ầ ệ ấ ấ ọ ớ ơ xu t hi n trong văn h c v i m t t n su t ngày càng cao h n, đ ể

ạ ủ ề ề ườ ọ ạ t o ti n đ  cho giai đo n c a ng i “giai nhân” trong văn h c Vi ệ   t

ử ầ ạ ử ế ỉ ế ỉ Nam trung đ i n a sau th  k  XVIII ­ n a đ u th  k  XIX.

ữ ệ ấ ộ ệ ố   ậ 4. Là m t trong nh ng nhân v t xu t hi n có tính h  th ng

ọ ệ ậ ệ ữ trong văn h c Vi ạ t Nam trung  đ i, nhân v t li t n  còn duy trì

ượ ứ ấ ố ớ ơ ầ ế ỉ ẫ đ c s c h p d n đ i v i các nhà văn nhà th  đ u th  k  XX, t ấ   t

ể ừ ứ ả ươ nhiên lúc này c m h ng sáng tác đã chuy n t tán d ng sang chia

ộ ướ ế ẻ ả s , c m thông và chê trách. Đó cũng là m t b ế   c ti n trong ti n

ọ ử ế ố ể ệ ự ữ ộ trình văn h c s , là m t trong nh ng y u t ể    th  hi n s  chuy n

ừ ệ ạ ạ ờ ờ ạ m ch t Th i trung đ i, sang Th i hi n đ i trong sáng tác, th ưở   ng

ứ ươ th c văn ch ng.

ậ ệ ữ ọ ệ ứ 5. Nghiên c u nhân v t li t n  trong văn h c Vi t Nam trung

ộ ướ ứ ứ ề ẹ ạ đ i   là   m t   h ệ   ng   nghiên   c u   có   nhi u   h a   h n   trong   đó   vi c

ậ ệ ữ ứ ớ ọ ổ nghiên c u so sánh v i nhân v t li t n  trong văn h c c  Trung

ứ ố ộ ọ Qu c là m t nhánh quan tr ng. Ngoài ra, nghiên c u nhân v t li ậ ệ   t

31

ọ ệ ủ ả ạ ữ n  trong văn h c Vi ể   t Nam trung đ i trong dòng ch y c a ki u

ế ỉ ề ậ ầ ọ   nhân v t này sang đ u th  k  XX cũng có nhi u ý nghĩa khoa h c

ự ễ và th c ti n.

32

Ọ Ụ DANH M C CÔNG TRÌNH KHOA H C

Ủ Ậ Ả Ế C A TÁC GI  LIÊN QUAN Đ N LU N ÁN

ư ạ ị ệ ữ [1] Ph m Văn H ng (2013), “M  Ê: Li ấ   t n  khai khoa b t

ọ ệ ỉ ế ạ ộ ả Nghiên ắ đ c dĩ trong văn h c Vi t Nam trung đ i”, K  y u H i th o

ạ ệ ế ọ ệ ữ ề ấ ậ ứ c u, đào t o Vi t Nam h c và Ti ng Vi t: Nh ng v n đ  lí lu n và

ạ ọ ộ ố th c ti n ự ễ , NXB Đ i h c Qu c gia Hà N i, tr. 294 – 305.

ề ủ ư ễ ạ ẻ   [2] Ph m Văn H ng (2014), “Thúy Ki u c a Nguy n Du: N o

ươ ườ ề ậ ỉ ế ễ ộ ả Nguy n Du: ế đ n Vũ n ng hay đ ng v  Võ h u?”, K  y u H i th o

ế ậ ướ ạ ọ ộ ố Ti p c n d ộ i góc đ  văn hóa , NXB Đ i h c Qu c gia Hà N i, tr. 365 –

386.

ư ậ ạ ệ ữ [3] Ph m Văn H ng (2015), “Nhân v t li t n  trong Nam

ỡ ủ ủ ừ ụ ể ặ ồ ộ Ông   m ng   l c   c a   H   Nguyên   Tr ng:   Đi m   g p   g   c a   Văn

ươ ạ ọ ạ ạ ớ ố   ị T p chí Khoa h c Đ i h c Qu c ọ ch ng v i Đ o lí và Chính tr ”,

ọ ộ ậ gia Hà N i:ộ  Chuyên san Khoa h c Xã h i và Nhân văn , T p 31 (1),

tr.40 – 51.

33