HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
328
sáng/tiếng ồn thì có khả năng có chất lượng
giấc ngủ kém hơn so với các đối tượng còn lại.
TÀI LIU THAM KHẢO
1. Nguyễn Công Cường. Chất lượng giấc ngủ
và một số yếu tố liên quan ở sinh viên trường
cao đẳng y dược Hồng Đức thành phố Hồ Chí
Minh năm 2020. Luận văn Thạc sỹ Y tế công
cộng. Trường Đại học Thăng Long, 2020.
2. Nguyễn Thị Hà. Chất lượng giấc ngủ và một
số yếu tố liên quan của sinh viên y dược
trường Đại học Duy Tân năm 2020. Luận văn
Thạc sỹ Y tế công cộng. Trường Đại học Y
dược, Đại học Huế, 2020.
3. Trần Phan Thanh Hiếu, Cao Nguyễn Hoài
Thương, Hồ Nguyễn Anh Tuấn. Chất lượng
giấc ngủ của sinh viên trường Đại học Y khoa
Phạm Ngọc Thạch và các yếu tố liên quan. Tạp
chí Y học Việt Nam, 2022, 514(5): 272 - 279.
4. Nguyễn Tấn Phước, Dương Minh Hằng và
Mai Phương Thảo. Mối liên quan giữa chất
lượng giấc ngủ và kết quả học tập của sinh
viên y đa khoa năm 6. Tạp chí Y học TP
HCM, 2020, 24 (2): 114 - 119.
5. Elsheikh, A.A., Elsharkawy, S.A. &
Ahmed, D.S. Impact of smartphone use at
bedtime on sleep quality and academic
activities among medical students at Al -
Azhar University at Cairo. J Public Health
(Berl.), 2023
6. Grandner MA, Megan RS , Victoria
MP , Sheila NG. Sleep duration,
cardiovascular disease, and proinflammatory
biomarkers. Nature and Sicience of Sleep,
2013, 5: 93-107.
7. Bull FC, Al-Ansari SS, Biddle S et al. World
Health Organization 2020 guidelines on
physical activity and sedentary behaviour. Br
J Sports Med, 2020, 54(24):1451-1462.
8. Buysse DJ, Reynolds CF, Monk TH, et al.
The Pittsburgh sleep quality index: A new
instrument for psychiatric practice and
research. Psychiatry Research, 1989, 28 (2):
193 - 213.
TỶ LỆ HUYẾT THANH DƯƠNG TÍNH VỚI SÁN LÁ GAN LỚN
Ở BỆNH NHÂN ĐẾN KHÁM TẠI VIỆN SỐT RÉT - KÝ SINH TRÙNG -
CÔN TRÙNG QUY NHƠN NĂM 2022
Phan Hoàng Thái Bảo1, Hồ Văn Hoàng2, Trịnh Ngọc Thảo Vy1,
Hoàng Thị Ánh Tuyết1, Nguyễn Thị Hằng3
TÓM TẮT50
Mục tiêu: Xác định tỷ lệ huyết thanh dương
tính với sán lá gan lớn (SLGL) ở bệnh nhân đến
1Trường Đại học Tây Nguyên
2Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn
3Sở Công thương tỉnh Đắk Lắk
Chịu trách nhiệm chính: Phan Hoàng Thái Bảo
SĐT: 0388378893
Email: phtbao@ttn.edu.vn
Ngày nhận bài: 26/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
khám tại Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng
Quy Nhơn năm 2022. Phương pháp nghiên
cứu: Mô tả cắt ngang bệnh nhân đến khám tại
Phòng khám chuyên khoa của Viện Sốt rét - Ký
sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn có triệu chứng
nghi ngờ nhiễm SLGL cho chỉ định cận lâm sàng.
Kết quả: Tỷ lệ huyết thanh dương tính với SLGL
là 11,9%; trong đó nữ giới chiếm 13,9%, nam
giới chiếm 9,5%; nhóm tuổi 15 - 60 chiếm
14,9%; nhóm tuổi > 60 tuổi (12,2%) và nhóm <
15 tuổi (3,2%). Tỷ lệ nhiễm SLGL cao nhất ở
nghề nông 16,9%; buôn bán; cán bộ, viên chức;
học sinh, sinh viên; nhóm khác lần lượt chiếm
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
329
11,9%; 9,3%; 7,1%; 5,8%. Bệnh nhân có huyết
thanh dương tính với SLGL có mức OD thường
gặp là 0 ≤ OD < 1,2 (50,0%) và có 72,9% trường
hợp tăng bạch cầu ái toan (BCAT) trong máu.
Kết luận: Sự khác biệt về tỷ lệ huyết thanh
dương tính ở nhóm tuổi < 15 và nhóm 15 - 60
tuổi có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Không có sự
khác biệt về tỷ lệ huyết thanh dương tính với
SLGL theo giới tính và nghề nghiệp (p > 0,05).
Từ khóa: Sán lá gan lớn; Huyết thanh dương
tính; Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng
Quy Nhơn.
SUMMARY
SEROPOSITIVE RATE OF FASCIOLA SPP.
IN PATIENTS COMING TO THE
INSTITUTE OF MALARIOLOGY,
PARASITOLOGY, AND ENTOMOLOGY
QUY NHON 2022
Objective: To determine the seroprevalence
rate of Fasciola hepatica (large liver fluke) among
patients visiting the Institute of Malariology,
Parasitology, and Entomology in Quy Nhon in
2022. Methods: A cross-sectional study was
conducted on patients visiting the specialized
clinic at the Institute of Malariology, Parasitology,
and Entomology in Quy Nhon, who exhibited
symptoms suspected of Fasciola hepatica infection
and were prescribed laboratory testing. Results:
The seropositive rate for Fasciola hepatica was
11.9%, with 13.9% in females and 9.5% in males.
The age group 15-60 years had the highest rate at
14.9%, followed by the group over 60 years
(12.2%) and under 15 years (3.2%). The highest
seropositive rate was among farmers (16.9%),
followed by traders, civil servants, students, and
other occupations at 11.9%, 9.3%, 7.1%, and
5.8%, respectively. Among seropositive patients,
the most common OD (optical density) range was
0 ≤ OD < 1.2 (50.0%), and 72.9% had elevated
eosinophil counts. Conclusion: There was a
statistically significant difference in the
seropositive rate between the <15 age group and
the 15-60 age group (p < 0.05). No significant
differences were observed in seropositive rates by
gender or occupation (p > 0.05).
Keywords: Fasciola spp.; Seropositive; The
Institute of Malariology, Parasitology, and
Entomology Quy Nhon.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bệnh sán lá gan lớn do loài Fasciola
hepatica hoặc Fasciola gigantica thuộc họ
Fasciolidae gây nên. Loài sán này chủ yếu ký
sinh ở động vật ăn cỏ như trâu, bò,… và gây
bệnh ở người. Người bị nhiễm SLGL do ăn
sống một số loại thực vật thủy sinh có nang
ấu trùng của sán bám dính hoặc nước lã có ấu
trùng [1].
Bệnh SLGL hiện đang là vấn đề nghiêm
trọng ảnh hưởng đến sức khỏe con người, vật
nuôi và kinh tế xã hội. Năm 2021, ở Việt
Nam, bệnh SLGL ở người đã được phát hiện
tại 53/60 tỉnh, thành trong cả nước, những
năm gần đây ghi nhận khoảng 10 - 12 nghìn
ca bệnh/năm, đặc biệt ở 15 tỉnh khu vực miền
Trung - Tây Nguyên và ven biển [2]. Vì vậy,
Việt Nam được xem là vùng dịch tễ lưu hành
của bệnh (80% trường hợp đều tập trung ở
khu vực miền Trung - Tây Nguyên) [3].
Phòng khám chuyên khoa của Viện Sốt
rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn
trong những năm qua đã tiếp nhận nhiều
bệnh nhân nhiễm SLGL đến khám và điều
trị. Mặc dù áp lực bệnh nhân đến Phòng
khám chuyên khoa của Viện không còn cao
như trước do các tuyến y tế cơ sở đã được tập
huấn kỹ thuật chẩn đoán, hướng dẫn phác đồ
điều trị và sử dụng rộng rãi thuốc đặc hiệu
Triclabendazole nhưng nguy cơ nhiễm SLGL
vẫn hiện hữu ở các vùng có bệnh lưu hành và
vẫn cần được quan tâm giải quyết. Trên cơ sở
khoa học và thực tiễn, chúng tôi tiến hành
thực hiện đề tài “Tỷ lệ huyết thanh dương
tính với sán lá gan lớn ở bệnh nhân đến
khám tại Viện Sốt rét - Ký sinh trùng -
Côn trùng Quy Nhơn năm 2022” với các
mục tiêu: Xác định tỷ lệ huyết thanh dương
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
330
tính với sán lá gan lớn ở bệnh nhân đến khám
tại điểm nghiên cứu và mô tả một số yếu tố
liên quan.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu:
Nghiên cứu được thực hiện tại Phòng khám
chuyên khoa của Viện sốt rét - Ký sinh trùng
- Côn trùng Quy Nhơn từ tháng 03/2022 đến
tháng 10/2022.
2.2. Đối tượng nghiên cứu: Bệnh nhân
đến khám tại Phòng khám chuyên khoa của
Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy
Nhơn có triệu chứng nghi ngờ nhiễm SLGL
cho chỉ định cận lâm sàng.
2.2.1. Tiêu chuẩn chọn đối tượng: Bệnh
nhân có ít nhất một trong các triệu chứng:
Đau vùng gan, hạ sườn phải hay thượng vị,
tính chất, mức độ đau khác nhau tùy từng
bệnh nhân; đi ngoài phân lỏng, buồn nôn,
nôn; gầy sút, mệt mỏi, chán ăn; sốt ≥ 380C;
sẩn ngứa, nổi mày đay. Bệnh nhân được cho
chỉ định xét nghiệm máu tìm SLGL. Bệnh
nhân cam kết đồng ý tham gia nghiên cứu.
2.2.2. Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân
tâm thần, thiểu năng trí tuệ, mất khả năng
nhận thức hành vi trong quá trình thăm
khám; bệnh nhân câm, điếc. Bệnh nhân đã
dùng thuốc điều trị Triclabendazole trước đó
4 tuần làm thay đổi dấu hiệu lâm sàng, tổn
thương trên hình ảnh siêu âm cũng như xét
nghiệm. Bệnh nhân tái khám.
2.3. Phương pháp nghiên cứu
- Thiết kế nghiên cứu: cắt ngang.
- Cỡ mẫu: được tính theo công thức:
Với:
Z: Trị số từ phân phối chuẩn.
α = 0,05: xác xuất sai lầm loại I, ta được Z1-
α/2 = 1,96.
p: Ước đoán tỷ lệ huyết thanh dương tính ở bệnh
nhân được xác định nhiễm SLGL, chọn p = 0,50.
d: Độ chính xác tuyệt đối 5% = 0,05.
Thay vào biểu thức ta được: n = 385. Để
đảm bảo đủ cỡ mẫu và sai sót trong quá trình
lấy và thu thập mẫu, mẫu không đảm bảo yêu
cầu, cộng thêm 5%, khi đó cỡ mẫu cần đánh
giá trong nghiên cứu này là 405.
- Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu
thuận tiện có chủ đích các bệnh nhân đủ tiêu
chuẩn chọn bệnh đưa vào nghiên cứu.
- Thu thập số liệu:
+ Dựa vào các biến số để thu thập các chỉ
số về: Nhóm tuổi, giới tính, nghề nghiệp,
bạch cầu ái toan (BCAT), nhiễm SLGL xác
định qua xét nghiệm kháng thể bằng kỹ thuật
ELISA.
+ Xét nghiệm huyết học: Xác định tỷ lệ
BCAT: Bình thường (BCAT < 8%).
- Xử lý và phân tích số liệu: Bằng
phương pháp thống kê y học và phần mềm
STATA 14.0.
- Đạo đức trong nghiên cứu: Nghiên cứu
được thực hiện sau khi có sự đồng ý của Viện
Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn
và đối tượng tham gia nghiên cứu. Nghiên cứu
đảm bảo tính bảo mật thông tin và tôn trọng sự
tự nguyện tham gia của đối tượng.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Tỷ lệ huyết thanh dương tính với
sán lá gan lớn ở đối tượng nghiên cứu
Hình 3.1. Tỷ lệ huyết thanh dương tính với
SLGL
Có 48/405 mẫu huyết thanh dương tính
với SLGL, chiếm tỷ lệ 11,9%.
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
331
3.2. Tỷ lệ huyết thanh dương tính sán lá gan lớn theo giới tính
Bảng 3.1. Tỷ lệ huyết thanh dương tính SLGL theo giới tính
Giới tính
Số XN
Số BN (+)
Tỷ lệ (%)
PR / KTC 95%
p
Nữ
216
30
13,9
1,46
(0,84 - 2,53)
0,18
Nam
189
18
9,5
Tổng
405
48
11,9
Không có mối liên quan giữa giới tính và tỷ lệ huyết thanh dương tính với SLGL (p > 0,05).
3.3. Tỷ lệ huyết thanh dương tính sán lá gan lớn theo nhóm tuổi
Bảng 3.2. Tỷ lệ huyết thanh dương tính SLGL theo nhóm tuổi
Nhóm tuổi
Số XN
Tỷ lệ (%)
PR
KTC 95%
p
< 15 tuổi
94
3,2
1
Tham chiếu
15 - 60 tuổi
262
14,9
4,67
1,44 - 15,09
0,01
> 60 tuổi
49
12,2
3,84
0,96 - 15,34
0,06
Tổng
405
11,9
Nếu lấy tỷ lệ huyết thanh dương tính nhóm tuổi < 15 làm tham chiếu thì tỷ lệ huyết thanh
dương tính với SLGL ở nhóm 15 - 60 tuổi và > 60 tuổi lần lượt cao gấp 4,67 và 3,84 lần. Sự
khác biệt về tỷ lệ huyết thanh dương tính ở nhóm tuổi < 15 và nhóm 15 - 60 tuổi có ý nghĩa
thống kê (p < 0,05).
3.4. Tỷ lệ huyết thanh dương tính sán lá gan lớn theo nghề nghiệp
Bảng 3.3. Tỷ lệ huyết thanh dương tính SLGL theo nghề nghiệp
Nghề nghiệp
Số XN
Số BN (+)
Tỷ lệ (%)
p
Làm nông
166
28
16,9
0,13
Học sinh, sinh viên
70
5
7,1
Cán bộ, viên chức
75
7
9,3
Buôn bán
42
5
11,9
Khác
52
3
5,8
Tổng
405
48
11,9
Không có mối liên quan giữa nghề nghiệp và tỷ lệ huyết thanh dương tính với SLGL (p > 0,05).
3.5. Mức huyết thanh dương tính theo mật độ quang
Bảng 3.4. Mức huyết thanh dương tính theo mật độ quang (OD)
Mức OD/ngưỡng
Số bệnh nhân
Tỷ lệ (%)
1,0 ≤ OD < 1,2
24
50,0
1,2 ≤ OD < 1,5
17
35,4
OD ≥ 1,5
7
14,6
Tổng
48
100
Đa số các đối tượng có huyết thanh dương tính với SLGL trong mẫu nghiên cứu có mức
OD/ngưỡng là 1,0 ≤ OD < 1,2 (50,0%); tiếp đó là 1,2 ≤ OD < 1,5 (35,4%) và OD ≥ 1,5 với 14,6%.
3.6. Kết quả xét nghiệm bạch cầu ái toan của bệnh nhân sán lá gan lớn
Hình 3.2. Kết quả xét nghiệm bạch cầu ái toan của bệnh nhân SLGL
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
332
Có 35/48 bệnh nhân có huyết thanh dương
tính với SLGL tăng BCAT (72,9%) và 13
bệnh nhân chưa nhận thấy tăng BCAT trong
máu (27,1%).
IV. BÀN LUẬN
4.1 Tỷ lệ huyết thanh dương tính với
sán lá gan lớn ở bệnh nhân đến khám tại
Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng
Quy Nhơn
Tỷ lệ huyết thanh dương tính với SLGL
tại địa điểm nghiên cứu là 11,9%. Kết quả này
cao hơn so với nghiên cứu của Lại Thị Tuyết
Phương (2019) tại Bệnh viện Đa khoa Đồng
Nai (8,7%) và Marcel Gonçalves Maciel và
CS (2018) tại thành phố Cautama, Brazil
(8,3%) [4], [5].
Sự khác biệt về tỷ lệ huyết thanh dương
tính với SLGL trong nghiên cứu của chúng tôi
so với các tác giả khác có lẽ do sự khác nhau
về yếu tố thời gian, địa điểm nghiên cứu,
người dân tại mỗi vùng miền có những thói
quen, tập quán sinh hoạt khác nhau; điều kiện
kinh tế, xã hội cũng khác nhau,… Đối tượng
nghiên cứu chúng tôi lựa chọn là bệnh nhân
đến khám tại phòng khám chuyên khoa của
Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Quy
Nhơn, phần lớn đã xuất hiện triệu chứng trên
lâm sàng, khác biệt so với những nghiên cứu
được tiến hành ở cộng đồng dân cư của một
số tác giả khác. Ngoài ra, sự khác biệt này
cũng có thể do việc sử dụng các bộ kít xét
nghiệm khác nhau trong chẩn đoán.
4.2 Tỷ lệ huyết thanh dương tính với
sán lá gan lớn theo giới tính
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho
thấy không có mối liên quan giữa giới tính và
tỷ lệ huyết thanh dương tính với SLGL (p >
0,05). Kết quả này cũng phù hợp với nghiên
cứu của Lại Thị Tuyết Phương (2019); Triệu
Thị Phương Mai (2014); đều cho rằng không
có mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa
giới tính và tỷ lệ huyết thanh dương tính với
SLGL [3], [4]. Theo nghiên cứu của Negar
Bahram và CS tại thành phố Gorgan, tỉnh
Golestan, Bắc Iran (2020), tỷ lệ nữ giới hiện
mắc SLGL (1,9%) cao hơn nam giới (1,16%)
hay nghiên cứu của Zoghi Sina và CS (2019)
tại Tây Nam Iran cho thấy trong số 24 trường
hợp huyết thanh dương tính với SLGL, có 3
trường hợp là nam (12,5%) và 21 trường hợp
là nữ (87,5%), sự khác biệt không có ý nghĩa
thống kê (p > 0,05) [6], [7].
Xét mối liên quan giữa tỷ lệ huyết thanh
dương tính với SLGL theo giới tính, cần có
những nghiên cứu sâu hơn vì rất khó giải
thích rõ ràng về sự khác biệt giữa hai giới.
Trong nghiên cứu của chúng tôi, nữ giới có tỷ
lệ huyết thanh dương tính với SLGL cao hơn
nam giới có lẽ do đặc điểm phân công lao
động trong xã hội Việt Nam, người phụ nữ có
nhiều yếu tố nguy cơ hơn (nội trợ, giặt giũ
tiếp xúc nguồn nước nhiễm nang ấu trùng
SLGL,…). Ngoài ra, trong đời sống, thông
thường người phụ nữ sẽ quan tâm nhiều hơn
đến vấn đề chăm sóc sức khỏe, khi bệnh có
triệu chứng khởi phát thường sẽ thăm khám
ngay, vì thế cơ hội phát hiện bệnh cao hơn;
hay phụ nữ thường sử dụng rau sống trong
các bữa ăn hằng ngày với mục đích chăm sóc
da và vóc dáng nên nguy cơ mắc bệnh cũng
cao hơn so với nam giới.
4.3. Tỷ lệ huyết thanh dương tính với
sán lá gan lớn theo nhóm tuổi
Tỷ lệ huyết thanh dương tính với SLGL ở
nhóm tuổi từ 15 - 60 tuổi (14,9%) cao hơn
nhóm tuổi > 60 tuổi (12,2%) và < 15 tuổi
(3,2%). Sự khác biệt về tỷ lệ huyết thanh
dương tính ở nhóm tuổi < 15 và nhóm 15 - 60
tuổi có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Như vậy,
nhóm tuổi từ 15 trở lên có nguy cơ nhiễm
SLGL cao hơn so với nhóm dưới 15 tuổi.
Kết quả của chúng tôi phù hợp với nghiên
cứu của Lại Thị Tuyết Phương (2019) cho kết
quả bệnh nhân < 15 tuổi có tỷ lệ huyết thanh
dương tính với SLGL thấp hơn so với bệnh
nhân ≥ 15 tuổi [4]; hay nghiên cứu của Trần
Thanh Long (2019) tại Viện Sốt rét - Ký sinh