» Khoa Học Xã Hội

» Báo chí - Truyền thông

Văn hóa phi vật thể Thăng Long: Tập 2 - Đinh Tiến Hoàng

Chia sẻ: Pham Minh Tân | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:49

0

Báo xấu

230
lượt xem 85
download

Văn hóa phi vật thể Thăng Long: Tập 2 - Đinh Tiến Hoàng

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn "Văn hóa phi vật thể Thăng Long: Tập 2" là tài liệu tham khảo hữu ích cho bạn đọc muốn tìm hiểu về Văn hóa phi vật thể Việt Nam nói chung và những đặc trưng của Văn hóa phi vật thể Thăng Long nói riêng, những đặc trưng của Văn hóa phi vật thể Thăng Long được tổng hợp qua các bài viết về: văn hóa dân gian trong đời sống, múa rối nước, di sản nhạc lễ cổ truyền Hà Nội, nghệ thuật tuồng trên đất, ca trù, hát chầu văn, âm nhạc dân gian, trang Hàng Trống, nghệ thuật thêu tay,...Mời bạn đọc cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Văn hóa phi vật thể Thăng Long: Tập 2 - Đinh Tiến Hoàng

Vaên Hoaù phi vaät theå Thaêng long www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå T p2 Ca trù là m t môn ngh thu t lâu ñ i, t n t i ít nh t cách ñây 700 năm (Có tài li u cho r ng hơn 1000 năm). Trư c ñây, Ca trù ñư c coi là m t môn ngh thu t tao nhã, sang tr ng và kén ngư i nghe. Sau m t th i gian b lãng quên hơn n a th p k , Ca trù ñã d n h i sinh. Ch u trách nhi m: Đinh Ti n Hoàng | Biên t p: Nguy n Th Khuyên | Hi u ñính: Bùi Quang Tú Đ i L 1000 năm Thăng Long Haø Noäi Toâi Yeâu 1 2010 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Hà N i luôn là m t ñ a danh văn hóa, kinh t , chính tr c a c nư c. Tìm hi u các thông tin v kinh t , văn hóa, gi i trí….c a Hà N i luôn là m t nhu c u thi t y u c a nhi u t ng l p nhân dân. Bên c nh ñó, năm 2010 là năm quan tr ng, v i r t nhi u nh ng d p l k ni m l n, ñ c bi t là ñ i l 1000 năm Thăng Long. Đây là m t c t m c văn hóa, l ch s ñư c quan tâm c a c trong và ngoài nư c. Đó chính là lí do chúng tôi l a ch n ch ñ v Hà N i ñ ñ nh hư ng n i dung cho d án chu i website Hà N i. D án chu i website v Hà N i mang tên Hà N i Tôi Yêu ñư c công ty CP ĐT Hoàng Đ t tri n khai th c hi n t tháng 2 năm 2010. V i nh ng n l c, tâm huy t và tình yêu dành cho Hà N i, các thành viên ban d án ñã cho ra nh ng s n ph m văn hóa gây ñư c n tư ng v i ñ c gi yêu Hà N i. Đ i L 1000 năm Thăng Long ñang ñ n r t g n, d án cũng ñang ñi vào giai ño n g p rút hoàn thành ñ hòa chung không khí c a ngày Đ i L . D án là m t b c tranh t ng th , ñi t nh ng s ki n g n v i Đ i L , cũng như nh ng góc sâu trong tâm h n Hà N i, nh ng n p s ng, nh ng c m xúc c a ngư i Hà N i. Bên c nh vi c xây d ng và hoàn thi n chu i website v Hà N i, Ban d án còn cho ra m t nh ng n ph m v Hà N i. Chúng tôi ñã dành nhi u tâm huy t ñ xây d ng T sách Hà N i v i nh ng n ph m ñi n t ñư c t ng mi n phí cho quý b n ñ c. Chúng tôi hi v ng nh ng tâm huy t này s mang l i cho quý b n ñ c yêu Hà N i nh ng ñi u thú v . Tư li u chúng tôi s d ng ñ th c hi n nh ng n ph m này hoàn toàn ñư c sưu t m và biên t p t các ngu n trên Internet nên không tránh ñư c nh ng thi u sót. M t s tư li u do l y các ngu n th c p, nên chúng tôi không th trích d n ngu n ñ y ñ . Chúng tôi mong nh n ñư c s thông c m t các tác gi . Xin chân thành c m ơn và mong nh n ñư c nh ng góp ý t phía b n ñ c! Ban d án Haø Noäi Toâi Yeâu 2 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå M cL c Thư ng ...............................................................................................................................2 Văn hóa dân gian trong ñ i s ng ........................................................................................3 Múa r i nư c, ngh thu t sân kh u ....................................................................................7 ñ c ñáo ................................................................................................................................7 Di s n nh c l c truy n Hà N i ........................................................................................11 Các nhcj c dân t c Vi t Nam ............................................ Error! Bookmark not defined. Văn h c dân gian c truy n trên ñ t Thăng Long .............................................................29 Ngh thu t múa trong sân kh u chèo Thăng long - Đông ñô - Hà n i..........................34 Ngh thu t Tu ng trên ñ t.................................................................................................37 Thăng Long – Hà N i.........................................................................................................37 Ca trù .................................................................................................................................41 Hát Ch u văn .....................................................................................................................43 Âm nh c dân gian..............................................................................................................45 Tranh Hàng Tr ng .............................................................................................................47 Ngh thu t thêu tay ...........................................................................................................48 Haø Noäi Toâi Yeâu 3 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Văn hóa dân gian trong ñ i s ng M t v n ñ ñư c các nhà qu n lý văn hóa Hà N i ñ c bi t quan tâm là ñ u tư nghiên c u, b o t n v n văn hoá phi v t th tiêu bi u như l h i C Loa (Đông Anh), l h i ñ n Sóc (Sóc Sơn), l h i Vua Lê ñăng quang (Hoàn Ki m), l h i ñ n Và (Sơn Tây), múa Bài Bông (Phú Xuyên), hát Dô (Qu c Oai)… Đ ng th i t o ñi u ki n ñ nhi u lo i hình ngh thu t dân gian phát tri n như r i nư c Đào Th c (Đông Anh), tu ng Dương C c (Qu c Oai), các câu l c b ca trù n i thành Hà N i, L Khê (Đông Anh), Đông Duyên (Thư ng Tín)… B n thân các ñ a phương nơi v n c ñư c sinh ra và l n lên cũng ñang m i mi t và h h i v i hành trình b o t n và phát huy “ñ c s n” văn hóa quê mình. Hò C a ñình và múa hát Bài Bông ñư c coi là nét văn hóa ñ c trưng thôn Phú Nhiêu, xã Quang Trung, huy n Phú Xuyên. Ra ñ i cách ñây hàng trăm năm, ñây là lo i hình ngh thu t di n xư ng dân gian ñ c ñáo - hò hát theo các nghi l dân gian ñ a phương ñ cung chúc các v th n hoàng làng. Đ n nay lo i hình này v n là ni m t hào c a ngư i dân Phú Xuyên. N i dung bài hò C a ñình g m 517 câu, ñư c chia làm 3 ph n: Bài giáo, bài hò và bài khóng. Nh ng câu hò ñã ăn sâu vào ti m th c c a nh ng ngư i dân, coi ñây như m t bài trư ng ca c a quê hương. Múa hát Bài Bông cũng liên t c xu t hi n trong nh ng ngày l h i theo ba ñ i hình: múa hát khi ñi rư c tr i, múa hát ph c v các ch u t l , múa hát th thánh. Đ i hình múa hát Bài Bông g m 8 ngư i (ngày xưa là nh ng thi u n chưa ch ng), ñư c tuy n ch n t nh ng cô gái ñ p nh t làng, ñ o c ñ múa là m t qu t l a hoa, m t khăn l a màu, m t ñôi ñèn hoa ñ múa ñêm. Chính hò C a ñình và múa hát Bài Bông Phú Nhiêu ñã làm cho l h i ñây có nét riêng bi t. Haø Noäi Toâi Yeâu 4 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Hai lo i hình di n xư ng này ñư c lưu gi v i m t ni m t hào c a ngư i dân. Th i kỳ hưng th nh nh t c a lo i hình di n xư ng này là t cách m ng Tháng 8 tr v trư c. Sau hòa bình l p l i, các c bô lão và nhân dân Phú Nhiêu cũng ñã tìm tòi và khôi ph c l i hoàn ch nh bài hò C a ñình và múa hát Bài Bông. Đ c bi t, ph i nói ñ n nh ng ngư i r t tâm huy t như ông Lương Đ c Nghi,ngư i có công lưu gi , sưu t m trong su t 40 năm, ngh nhân Nguy n Th Ga ñã tích c c truy n d y cho th h sau. T nh ng năm 1957, 1961, 1983, 2000 và nh ng năm g n ñây, ñ i văn ngh múa hát Bài Bông c a thôn ñã ñư c ch n ñi thi c p huy n, t nh thành và luôn giành ñư c gi i cao. Càng mu n gi gìn lo i hình ngh thu t di n xư ng ñ c ñáo, ngư i dân cũng nhi t tình tham gia h c t p, truy n l i cho th h sau. Hi n nay các bé gái 9,10 tu i ngoài gi h c ñ u t nguy n ra sân ñình t p múa hát cùng v i các c bà ñã vào cái tu i xưa nay hi m. Ông Lương T t T , ch nhi m câu l c b thôn Phú Nhiêu cho bi t: Hi n t i câu l c b có 130 h i viên ho t ñ ng quanh năm nhưng ñông nh t là d p hè vì h i làng t ch c vào r m tháng 8 nên hè là lúc các b n tr có nhi u th i gian ñ t p luy n nh t. Đ n thôn Dương C c (xã Đ ng Quang, huy n Qu c Oai), có m t lo i hình văn hóa dân gian cũng ñang ñư c g ng công gìn gi , ñó là tu ng. Có th nói r ng, ngư i dân nơi ñây là nh ng ngh sĩ nông dân, nh ng di n viên tu ng th c th . Theo ông Nguy n Văn Lý, Ch nhi m Câu l c b tu ng thôn Dương C c: Ngư i dân thôn Dương C c tình c “bén duyên” v i ngh thu t tu ng. Năm 1967, ñúng vào th i ñi m chi n tranh ác li t, các ngh sĩ tu ng chuyên nghi p thu c Nhà hát tu ng Trung ương sơ tán v Dương C c ñã truy n l a cho nh ng ngư i dân nơi ñây. M ch ngu n ñam mê ñó c d n d n th m sâu vào máu ngư i dân, như duyên ph n tr i ñ nh không tài nào d t ra ñư c. T i h u h t các h i di n sân kh u không chuyên toàn qu c, ñ i tu ng thôn Dương C c luôn ñ l i d u n ñ m nét trong lòng công chúng. S lư ng v mà ñ i tu ng thôn Dương C c dàn d ng tính ñ n nay lên t i hơn b n ch c, bao g m c tu ng c , tu ng hi n ñ i như: Haø Noäi Toâi Yeâu 5 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå “Trưng N Vương”, “Tr n Qu c To n ra quân”, “Tr n Bình Tr ng”, “Nghêu Sò c H n”, “Tình cá nư c”… Tuy ho t ñ ng m nh là th nhưng các th h di n viên, nh c công Câu l c b tu ng thôn Dương C c nhi u ngư i ñã ñ n tu i th t th p. H luôn e ng i th h tr không còn m n mà v i ngh thu t tu ng như l p cha anh. Các thành viên ñã quy t tâm duy trì ñ u ñ n ho t ñ ng c a ñ i tu ng và gây d ng nh ng “m m non” hát tu ng v i hy v ng ñêm l i s c s ng cho m t lo i hình văn hóa ñ c s c trong ñ i s ng. Trong khi ngành văn hóa Hà N i ñang ra s c ñ khôi ph c nh ng ñi u múa c , gìn gi nh ng nét sinh ho t văn hóa dân gian, ñ t v n ñ b o t n và quy ho ch các y u t văn hóa phi v t th thành vi c làm c p bách và c n thi t, thì t i các làng, xã, nơi các lo i hình văn hóa dân gian ñang t n t i t hát Chèo Tàu (Đan Phư ng), hát Dô (Qu c Oai) ñ n r i nư c Đào Th c (Đông Anh)…v n ñư c ngư i dân âm th m nuôi dư ng như m t dòng ch y không ng ng t th h này sang th h khác. H n l c h t mình v i hy v ng r ng, nh ng giá tr văn hóa y ngày càng ñư c ti p n i, phát huy như m t v n di s n văn hoá ngàn năm. Haø Noäi Toâi Yeâu 6 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Múa r i nư c ngh thu t sân kh u ñ c ñáo Múa r i c n h u như dân t c nào cũng có, còn múa r i nư c thì có l ch có Vi t Nam. Đây là ngh thu t dân gian ñ c ñáo c a nư c ta ñã xu t hi n t r t lâu. T m bia ñá tháp Sùng Thiên Diên Linh d ng t i chùa Đ i Sơn (huy n Duy Tiên, t nh Hà Nam) năm 1121 (Tri u Lý) có ghi: R i nư c ñã t ng ñư c di n trong l m ng th nhà vua. Ngh thu t múa r i nư c ñư c sinh ra t ñ ng b ng châu th sông H ng, ph n ánh s n xu t nông nghi p và ñ i s ng c a ngư i nông dân nư c ta. Ti t m c múa r i nư c c a nhà hát múa r i Vi t Nam Ngày trư c, nh ng ngư i làm ngh r i nư c thư ng t ch c thành phư ng r i. M i phư ng có kho ng b y, tám ch c ngươi do m t ông trùm ñ ng ñ u ñ ñi u hành công vi c. Trong m t phư ng ch có 20 ngư i ho t ñ ng tr c ti p , s ngư i còn l i ph c v cho phư ng ho t ñ ng bi u di n. Phư ng r i v a là m t t ch c ngh thu t nghi p dư v a là m t t ch c tương t . Hàng năm phư ng r i làm l t t ngh và nh n thêm ngư i m i. Ngư i m i ñư c k t n p vào phư ng mang tr u cau, rư u ñ n l t , trình phư ng, th gi bí m t nhà ngh . L quy ñ nh không nh n ph n vào phư ng, s khi l y ch ng xa, h mang theo bí truy n múa r i c a phư ng. Haø Noäi Toâi Yeâu 7 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå M t v r i nư c thư ng có nhi u “nhân v t”, m i nhân v t (con r i) là m t tác ph m ñiêu kh c dân gian, mang dáng v khác nhau th hi n tính cách cũng khác nhau. Con r i ñư c làm b ng g , bên ngoài ph sơn ta, ñ ch ng th m nư c, nhân v t tiêu bi u c a r i nư c là chú T u v i thân hình tròn trĩnh và n cư i hóm h nh, l c quan. Vùng ñ ng b ng B c B có nhi u ao, h ñã tr thành sân kh u múa r i nư c vô cùng sinh ñ ng. B ao, h là nơi khán gi quây qu n xem bi u di n vào nh ng ngày l h i làng thư ng t ch c thu ñình (nhà trò). Bi u di n r i nư c b t ñ u b ng vi c chú T u ra gi i thi u chương trình. V i b m t tinh ngh ch, trang ph c ng nghĩnh, hai tay ch tr , mi ng hát l i “d n ñám”, chú T u mang l i tràng cư i s ng khoái ngay t phút ñ u. Khi bi u di n, ngh nhân ph i ngâm mình dư i nư c ñ ñi u khi n con r i thông qua máy sào, máy dây. Nh c ñ m cho cu c di n là b gõ g m tr ng, mõ, thanh la… Th i Lê còn ñ l i các di tích thu ñình (nhà c a nh ng ngư i ñi u khi n con r i) t i ñ n Phù Đ ng (huy n Gia Lâm), chùa Nành (xã Ninh Hi p, huy n Gia Lâm) và thu ñình có quy mô l n chùa Th y (xã Sài Sơn, huy n Qu c Oai) ñ u thu c ngo i thành Hà N i ngày nay. Chương trình trò di n r i nư c khá phong phú, m i nơi, m i phư ng có khác. V ñ tài lao ñ ng s n xu t có các nhóm trò t dân, g m Ngư có các trò câu cá, cá l i, úp nơm, bơi thuy n, th lư i, kéo vó; Ti u có các trò ch t cây, gánh c i; Canh v i các trò ñi c y, b a, c y lúa, g t lúa, tát nư c, c t c , chăn trâu; Đ c v i các trò ông ñ , bà ñ , ñi h c, ñ c sách. V ñ tài sinh ho t văn hoá có các nhóm trò v t. ñua leo lang, ñua ng a…, trích ño n các tích chuy n chèo c , tu ng c , các trò l nghi, h i hè, các chuy n l ch s như cu c kh i nghĩa c a Hai Bà Trưng (40 – 43 sau công nguyên), Bà Tri u (th k th 3), Lê L i (1385 – 1433), chi n th ng trên sông B ch Đ ng, Ngô Quy n ñánh quân xâm lư c Nam Hán năm 938, Lê Hoàn ñánh quân T ng năm 981 và Tr n Qu c Tu n ñánh quân Mông – Nguyên năm 1288. Kho tàng các v r i nư c r t l n và ngày càng ñư c b sung nhi u v di n m i có n i dung thích h p v i cu c s ng ñương ñ i và s thích c a khán gi . Ví d : Nhà hát múa r i Vi t Nam có chương trình bi u di n g m 16 trò c tiêu bi u, b t c , vinh quy bái t , múa r ng, múa lân, múa phư ng, múa sư t , múa bát tiên, ñánh cáo, b t v t, ñánh cá, ñua thuy n, tr i trâu, nhi ñ ng hí thu , Lam Sơn t nghĩa… Ti t m c múa r i nư c thư ng ng n, g n luôn thay ñ i, l i k t h p v i âm nh c, pháo hoa, l a ñu c… ñư c ph n quang trên m t nư c làm tăng v l ng l y và s c h p d n. R i nư c là lo i hình ngh thu t sân kh u mang tính t ng h p cao c a nhi u lo i hình ngh thu t dân gian khác như ch m kh c, sơn thi p, v màu, làm pháo, ki n trúc, thêu thùa, âm nh c, nh y múa, thơ ca, văn h c… Haø Noäi Toâi Yeâu 8 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Hà N i hi n nay có nhi u làng xã t ch c múa r i nư c nhân ngày h i làng và gi t ngh . T i vùng chiêm trũng huy n Phú Xuyên có câu t c ng “L nh i, tr i Neo, chèo B i, r i Lư ng” . Lư ng là tên nôm các thôn T Xá, An M (xã Đ i Th ng), thôn Ng c Lâu (xã Quang Trung). Xã Đ i Th ng hi n có m t ngôi chùa có tên là chùa R i. Dân làng k r ng ngày xưa làng m h i chùa và t ch c múa r i cho dân xem ñó. Huy n Thanh Oai có xã Cao Viên hi n còn ngôi chùa tên ch Hán là Phúc Lâm, nhưng dân làng cũng g i là chùa R i. Múa r i nư c. Gi a h Long Trì chùa Th y (xã Sài Sơn, huy n Qu c Oai) có nhà thu ñình. Các nhà nghiên c u văn hoá ñoán ñ nh thu ñình này ñã ra ñ i vào th i Lê sơ, b i t m bia c nh ñó có niên hi u Đ i Chính th b y (1536) th i M c Đăng Doanh. Phư ng r i nư c làng Gia (xã Bình Phú, huy n Th ch Th t) thư ng bi u di n thu ñình này vào d p l h i chùa Th y t ngày 4 ñ n ngày 8 tháng 3 âm l ch. Ngư i làng Th y có 3 m u ru ng giao l i cho ngư i làng Gia hư ng hoa l i ñ hàng năm làm nghĩa v k trên. Ngư i làng Gia lưu truy n thu t c a ngh múa r i nư c là T Đ o H nh, m t thi n sư n i ti ng th i Lý. Đ ghi nh công lao c a thi n sư d y ngh , chùa Th y, t i gian thư ng ñi n có tư ng th T Đ o H nh ñư c c u trúc theo d ng có th c ñ ng ñ ng lên, ng i xu ng, khi ñóng ho c m c a khám th . Hi n nay, ngoài làng Gia, còn có hai phư ng r i nư c khác là phư ng Chàng Sơn và phư ng Yên Thôn v n gi ñư c ngh . Ba phư ng này ngày xưa ñ u thu c T ng N a vùng ñ t phía nam huy n Th ch Th t. Nhìn chung ba phư ng r i nư c ñ u gìn gi ñư c bí quy t c a ngh ñ t o ra nh ng trò di n ñ c s c. Haø Noäi Toâi Yeâu 9 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Bên c nh vi c bi u di n, ngư i ta còn làm con r i ñ bán, coi như m t s n ph m văn hoá. Trong các phư ng r i nư c c a Th ñô, n i ti ng hơn c là phư ng Đ o Th c (xã Thu Lâm, huy n Đông Anh). V i nhi u trò di n như Cô T m ñi h i, Th ch Sanh, Thánh Gióng, s tích thành C Loa… phư ng ñã ñi bi u di n các t nh Ninh Bình, Khánh Hoà, H i Phòng… và c nư c ngoài như Trung Qu c, Hà Lan. trong nư c cũng như các nư c b n, phư ng ñ u ñư c nhi u khách ñ n xem và c vũ n ng nhi t. Trên ñ a bàn Hà N i, có nhà múa r i Vi t Nam và nhà hát múa r i Thăng Long. Hàng ngày ñ u có ñông khách trong nư c và qu c t ñ n xem. Hai nhà hát này cũng ñã có nh ng chuy n lưu di n r i nư c nhi u nư c trên th gi i và ñư c b n bè năm châu yêu thích. Múa r i nư c là di s n văn hoá ñ c ñáo và quý giá c a dân t c, c n ñư c gi gìn và phát tri n không ch hi n nay mà còn cho các th h mai sau. Haø Noäi Toâi Yeâu 10 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Di s n nh c l c truy n Hà N i Nh n di n nh c l Hà N i Nh c l ñây ñư c hi u là nh ng th lo i, hình th c âm nh c g n v i nghi l tôn giáo và tín ngư ng. Bài vi t này xin gi i h n ñ c p t i âm nh c g n v i b n không gian chính là: nh c trong nghi l Thành hoàng làng, trong nghi l Ph t giáo, trong tín ngư ng T ph và trong Tang ma c a ngư i Vi t t i khu v c Hà N i (cũ). Trư c h t, âm nh c trong t l thành hoàng ñư c xác ñ nh trên hai thành ph n chính là c p tr ng - chiêng và dàn nh c bát âm. m t s ñình làng còn m r ng thêm vài hình th c t ch c n a như ñ i múa tr ng b ng, ñ i múa sinh ti n và ñ i tr ng b n. Nh ng hình th c t ch c này chúng ta có th g p ph bi n trong nghi th c t rư c thành hoàng làng các nơi như: Quan Nhân, Chính Kinh, C L c, Giáp Nh t và Phùng Khoang qu n Thanh Xuân; M Trì H , Đình Thôn xã M Trì và ñình làng Liêm M c, l h i ñình Chèm huy n T Liêm. Đây cũng là m t trong nh ng nét ñ c ñáo th hi n tính dân gian mang ñ c trưng riêng m i làng, phư ng. Ngh nhân Tám Nh t bi u di n cùng dàn nh c l trong ti t m c Đánh nghinh. V c p nh c c tr ng và chiêng: ñ c ñi m tr ng trong các ñình làng Hà N i ch y u là lo i tr ng l n, chi u cao trung bình t 80 - 120cm, ñư ng kính kho ng t 50 - 60cm; chiêng thông thư ng có ñư ng kính cũng dao ñ ng t 60 - 75cm. Tr ng và chiêng có ch c năng báo th i, báo hi u nhân dân vào ñám, lên ñình. Haø Noäi Toâi Yeâu 11 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Trong khi t l , tr ng là hi u l nh giúp cho các quan viên và ngư i ch p l th c hi n nghi th c dâng l v t. Nh ng ngư i ch p l ch th c hi n sau khi ngư i ñông xư ng và tây xư ng hô cùng v i ti ng tr ng ñi m. Do ñó, các bư c ñi ñ u ñư c quy ñ nh b i ti ng tr ng. Tr ng lúc này như m t th ngôn ng ñ c bi t ñ i v i ngư i hành l và th n linh. V phư ng bát âm g m có: m t tr ng b c, m t c nh, hai sáo, m t nh , m t tam, m t h , m t nguy t và m t sinh ti n. Riêng nh c c sinh ti n ñã có nhi u nơi tách ra thành m t ñ i nh c riêng ñ v a di n t u ph i h p v i múa trong khi rư c thành hoàng làng (như trư ng h p m t s làng ñã nêu trên). Đ i tr ng b n thông thư ng ñư c s d ng b n chi c, có ñư ng kính kho ng 35-40cm, chi u cao 18cm; khi di n t u ñư c treo trư c ng c. Trong nhi u trư ng h p, ñ i tr ng b n có ch c năng t o và gi nh p cho phư ng bát âm và ñ i múa sinh ti n cũng như nh ng t ch c âm nh c trong ñó theo su t quá trình c a bu i t rư c l . Như v y, cơ c u t ch c dàn nh c chính ph c v nghi th c t l thành hoàng làng ñư c biên ch g m m t tr ng l n, m t chiêng, m t phư ng bát âm, m t ñ i tr ng b n, m t t múa sinh ti n. Ngoài ra tuỳ ñ a phương, có th b sung biên ch m t s nh c c khac, nhưng v nguyên t c không ñưa nh ng d ng c " l ". N u như âm nh c trong t l thành hoàng ch y u là nh c ñàn, thì âm nh c trong nghi l Ph t giáo ñư c n i b t b i nh c hát (thanh nh c) và ñư c s d ng trong h u h t cá nghi l , t l Ph t ñ n, l Vu Lan, l Hô th n nh p tư ng...ñ c bi t h p d n và ñ c ñáo trong nghi l C u siêu. T i khu v c Hà N i hi n nay, bên c nh các hình th c t ng kinh, ñ c k , than cô h n (trong các ñàn l c u siêu), ngư i ta ñ c bi t chú ý t i các hình th c tán canh. Đây có th coi là m t trong nh ng di s n, và là m t trong nh ng ñ c s n trong âm nh c Ph t giáo ñ ng b ng Sông H ng nói chung, khu v c Hà N i nói riêng. N u như hát Văn ñư c coi như âm nh c ñ c trưng trong tín ngư ng T ph thì tán canh chính là m t ñ c trưng trong nghi l Ph t giáo ñây. Qua ñi n dã, nghiên c u nh c l Ph t giáo t i khu v c Hà N i, chúng tôi ñư c bi t, hi n nay t i khu v c này còn b o t n ñư c s lư ng 13 bài b n canh khá phong phú và ñ c ñáo, g m các canh: lô hương, x nhi t, chí tâm, phú, hoàng kim, th ng, hãm, gi i ñinh, dương chi, t th , canh ai, ñông ba, b o ñ nh (ñàn thư ng). Đ c bi t, theo như các sư tăng và th y cúng, chúng tôi còn ñư c bi t t i khu v c Hà N i trư c ñây còn t n t i ba “lò” canh chính. Đó là lò canh chùa B c, lò canh Qu ng Bá - Tây H và lò canh chùa Thanh Nhàn. Biên ch dàn nh c trong nghi l Ph t giáo thông thư ng bao g m: nh c c thân vang có chuông, mõ, tiu c nh, thanh la, não b t; nh c c màng rung có tr ng cái (tr ng l n), tr ng b n và tr ng d n; nh c c hơi có kèn ti u, kèn la, nh c c dây có ñàn nguy t và nh . Haø Noäi Toâi Yeâu 12 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Tuy nhiên, hai nhóm nh c c sau ch m i xu t hi n trong th i gian g n ñây, dàn nh c truy n th ng s d ng trong nghi l Ph t giáo trư c ñây Hà N i không có. V n ñ này tác gi s trình bày thêm ph n 2: th c tr ng nh c l Hà N i. Dàn nh c trên ch y u s d ng b n nh p tr ng chính là tr ng pháp lôi, tr ng hi n thư ng ñư ng, tr ng d n l c cúng và tr ng sai. Tương t âm nh c Ph t giáo, âm nh c trong tín ngư ng T ph cơ b n là thanh nh c, n i b t có hát Văn. Hát Văn có ba hình th c chính là Văn th , Văn thi và Văn h u[3]. ñây chúng tôi t p trung vào hát Văn th - m t hình th c còn ñư c s d ng ph bi n t i khu v c Hà N i. Hát Văn th ñư c t ch c vào các ngày T quý (kỳ l ): Thư ng Nguyên (tháng Riêng), Nh p h (tháng Tư), Tán h (tháng B y), T t niên (tháng 12) và ngày Ti c (ngày quy hoá - ngày m t) c a các v thánh th chính ho c th v ng, như M u Li u H nh (03/03), Ti c Cô Bơ (12/06), Ti c Quan Tam Ph (24/06), Ti c Ông Hoàng B y (17/07), Ti c Đ c Tr n Tri u (20/08), v.v... Thanh nh c trong hát văn th ñư c trình bày th t làn ñi u r t rõ ràng, g m: văn Công ñ ng, văn M u tho i, văn C nh Thư ñư ng và văn Nh v B Tát và ñư c hát l n lư t các ñi u: b , mi u, th ng, phú bình, phú chênh, phú d u, phú nói, ñưa thư, vãn, d c, c n hãm, ki u dương, d n. Nh c c s d ng trong hát Văn nói chung, hát Văn th nói riêng ch năm lo i chính là: ñàn nguy t, tr ng ban, phách, c nh và tr ng cái. Các nh c c này ch y u gi vai trò ñ m và gi nh p cho các cung văn khi hát. Âm nh c trong tang ma ñư c coi là m t b ph n không th thi u trong ñ i s ng văn hóa tâm linh c a ngư i Vi t nói chung, ngư i dân Hà N i nói riêng. Theo các nhà nghiên c u, âm nh c trong l tang khu v c Hà N i trư c ñây, ngoài giai ñi u c a nh ng bài khóc, ch có hai nh c c chính là tr ng và kèn. Ngày nay thì chúng ñã có nh ng bi n tư ng khác ñi nhi u. Dàn nh c trong ñám tang ph n l n l y c phư ng bát âm trong nghi th c l t h i vào s d ng. Theo truy n th ng, tr ng s d ng trong ñám tang g m có hai chi c: m t tr ng cái và m t tr ng con (tr ng b n). Kèn ch y u s d ng hai lo i là kèn póp, còn g i là kèn già nam hay g i th ng là kèn ñám ma và kèn pha (âm khu hơi tr m). Bài b n âm nh c chính th ng ñư c s d ng trong tang l g m có các ñi u lâm kh c, b n hãm, b n kéo và kèn l . Như v y, nhìn t góc nhìn dân t c h c và tôn giáo, âm nh c trong m i nghi l ñ u có nh ng cách th c t ch c bài b n và nh c c không gi ng nhau. Haø Noäi Toâi Yeâu 13 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Tuy nhiên, chúng ñ u g p nhau t i m t ñi m là sinh ra t trong nghi l và ñ ph c v cho các nghi l . Do ñó, ñ có cái nhìn ñúng ñ n, tránh ng nh n khi ti p c n v i các th lo i và hình th c nh c l , chúng ta ph i có cái nhìn t ng th và cơ b n ph i phân bi t ñư c v cơ c u t ch c cũng như quy chu n b t bu c c a m i thành ph n âm nh c g n v i t ng nghi l . Nói ñi u này ñ ñ c p t i m t th c tr ng là hi n nay t i khu v c Hà N i nói riêng, khu v c ñ ng b ng Sông H ng nói chung, các hình th c âm nh c ñư c s d ng trong nghi l tôn giáo và tín ngư ng ñã và ñang có xu hư ng bi n tư ng, lai căng và s d ng vô t ch c. Đi u này xin ñư c nói rõ hơn ph n sau ñây. Th c tr ng nh c l Hà N i hi n nay Cùng v i chính sách m c a n n kinh t th trư ng, song song v i vi c ñ y m nh các ho t ñ ng giao lưu h i nh p và h p tác qu c t trên nhi u lĩnh v c, thì âm nh c truy n th ng Vi t Nam nói chung, nh c l khu v c Hà N i nói riêng không n m ngoài quy lu t bi n ñ i cơ b n. N u như trư c ñây, âm nh c trong nghi l Ph t giáo t i khu v c này thư ng có t ch c r t khuôn phép và ch t ch thì ngày nay nhi u trong s ñó ñã b phá v . Nguyên nhân c a th c tr ng này b t ñ u t s giao lưu m r ng vùng ho t ñ ng c a các sư tăng và th y cúng trong các nghi l Hà N i và m t s ñ a phương khác. Nh ng ngư i th c hi n các nghi l Ph t giáo khu v c Hà N i thư ng ñư c m i v th c hi n các nghi l nh ng t nh lân c n. Ngư c l i, nh ng ñàn l kéo dài nhi u ngày m t s ngôi chùa Hà N i cũng ñã m i nh ng ñ i cúng, nh ng sư tăng các ñ a phương khác lên th c hi n. ñây, s ti p thu, nh hư ng phong cách gi a các ñ a ñi m vì th mà di n ra ph bi n. Tính ñ c trưng vùng mi n b chà tr n. Ngay trong âm ñi u khi t ng kinh, m t s sư tăng khu v c Hà N i cũng ñã b nh hư ng âm hư ng âm cũng như phong cách các sư tăng khu v c mi m Nam. Bên c nh ñó, trong nhi u ngôi chùa l n c a Hà N i hi n nay s d ng nhi u ñĩa nh c t ng kinh do các sư Đài Loan và Trung Qu c th c hi n và s n xu t . Chính vì th , s nh hư ng và vay mư n l n nhau trong âm nh c tôn giáo và tín ngư ng khu v c Hà N i v i các ñ a phương khác hi n nay là m t hi n tư ng ph bi n. Nó không nh ng b nh hư ng âm nh c trong cùng m t tôn giáo các ñ a phương khác, mà còn b nh hư ng m t s hình th c âm nh c tín ngư ng và tôn giáo khác. Thí d , trong nghi l Ph t giáo m t nơi như qu n Long Biên, huy n Gia Lâm, các sư tăng th y cúng còn s d ng c ñàn nguy t và hát Văn khi th c hi n ph n hát l . V t ch c dàn nh c, ngư i ta còn b sung thêm c tr ng cơm và kèn - nh ng nh c c mà trong truy n th ng âm nh c Ph t giáo Hà N i nói riêng trư c ñây không s d ng. Trong h u h t các không gian l khác như T ph , t l thành hoàng và tang ma cũng b trư ng h p tương t như v y. Nh t là âm nh c s d ng trong tang l . Hi n nay, nhi u ñám tang Hà N i ñã xu t hi n nh ng phư ng kèn nh ng ñ a phương khác t i. Haø Noäi Toâi Yeâu 14 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Trong ñó, chúng tôi còn th y xu t hi n c nh ng nh c c ñư c coi là v t kiêng trong nh c tang l , như ñàn ghi ta phím lõm s d ng trong nh c tài t và nhi u nh c c “l ”khác. Không nh ng th , bài b n s d ng trong tang l cũng ñã bi n tư ng và lai căng r t nhi u. Ngư i ta s d ng c m t s ñi u hát trong chèo, bi n hoá nhi u làn ñi u trong nh c tài t ñ ñưa vào khi th c hi n nghi l . Hi n tư ng này ph i chăng ñang là m t xu hư ng “c i cách”, “ñ i m i” trong ñ i s ng sinh ho t văn hóa âm nh c tôn giáo và tín ngư ng trên ñ a bàn Hà N i ? Chúng tôi còn chưa ñ c p ñ n m t tình tr ng trong cách ăn m c l ph c khi hành l . Đó là m t vài thí d trong r t nhi u trư ng h p mà chúng tôi phát hi n trong quá trình ñi n dã, nghiên c u. Th c tr ng s d ng âm nh c không ñúng ch c năng trong không gian thiêng tôn giáo và tín ngư ng khu v c Hà N i hi n nay ñang là m t v n ñ c n ñư c nh ng ngư i làm qu n lý, nghiên c u quan tâm lên ti ng. Gi i pháp b o t n Nh ng phân tích trên cho th y Hà N i còn lưu truy n ñư c nhi u th lo i và hình th c nh c l r t ñ c ñáo. Nó g n li n v i ñ i s ng sinh ho t tâm linh c a ngư i dân hàng tháng, c năm. D p ñ u xuân ñư c coi là th i gian mà di n m o nh c l Hà N i di n ra ñ m ñ c nh t. Đó là nghi l t thành hoàng các ñình làng; l c u an cho các Ph t t và nhân dân trong các chùa; các Ph m ti c vào ngày quy hoá c a thánh m u và ñ ñón ti p các con nhang, ñ t t i c u may; và ñâu ñó, l tang v n di n ra trong khu ph , h m ngõ. Theo ñó, hát Văn th rôm r , nh n nh p di n ra su t ngày ñêm; ti ng chuông chùa, ti ng mõ, nh p tr ng d n l c cúng r n ràng mà nghiêm trang; ti ng tr ng chiêng ñi m báo các c chu n b dâng l t thành hoàng; và ti ng ai oán báo hi u cho ta th y ñã có ai ñó v a tr v “bên kia th gi i”! - t o nên m t di n m o âm nh c tín ngư ng vô cùng phong phú và ñ c s c. Tuy nhiên, trong b i c nh toàn c u hoá hi n nay, bên c nh nh ng gì chúng ta ñã và ñang còn b o t n ñư c là th c tr ng, nguy cơ th t truy n do l p ngh nhân l n tu i m t ñi d n; s lai căng, ô h p do s nh hư ng tr c ti p c a b i c nh m c a kinh t . Vì th , ñ b o t n và phát huy v n di s n nh c l nói riêng, nhi u v n văn hóa truy n th ng khác trên ñ a bàn Hà N i nói chung, tôi xin ñưa ra m t s gi i pháp sau: M t là, các trư ng ñào t o ngành qu n lý văn hóa c n có nh ng chương trình liên k t v i các Vi n nghiên c u, các trư ng ñ i h c chuyên ngành ñ qua ñó, các chuyên gia gi i thi u và ph bi n nh ng hi u bi t chung v ñ i s ng sinh ho t âm nh c truy n th ng nói chung, âm nh c tôn giáo và tín ngư ng nói riêng, trong ñó có các nguyên t c s d ng m i th lo i âm nh c g n v i không gian thiêng c th ; ñ ng th i giúp sinh viên có th phân bi t ñư c nh ng hình th c và th lo i âm nh c nh ng không gian khác nhau, trang b cho các em sau khi ra trư ng v làm công tác qu n lý văn hóa ña Haø Noäi Toâi Yeâu 15 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå phương có nh ng hi u bi t nh t ñ nh v nh ng lo i hình văn hóa truy n th ng nói chung. B o t n âm nh c l truy n th ng c a Hà N i nói riêng cũng c n ph i b t ñ u t nh ng bư c ñi này. Hai là, c n thông tin, giáo d c và gi i thi u m t cách r ng rãi trên các phương ti n thông tin ñ i chúng c a Hà N i, như ñài phát thanh, truy n hình, các báo v văn hóa tín ngư ng và các hình th c âm nh c và múa g n v i nó. T ch c nh ng b phim tư li u phát sóng trên truy n hình theo ch ñ gi i thi u riêng t ng th lo i nh c l g n v i không gian c a m i th lo i ñó. C th : có th t ch c nh ng b phim tư li u ng n gi i thi u v nghi th c t l thanh hoàng làng, bao g m quy trình t l , vai trò c a âm nh c trong l và ý nghĩa c a nghi l . Tương t như v y có th s n xu t các b phim gi i thi u v âm nh c Ph t giáo, âm nh c hát Văn, âm nh c trong tang l ,.... hình th c này, chúng ta cũng c n m i nh ng ngư i làm công tác nghiên c u chuyên môn m i lĩnh v c, sau ñó t ch c nh ng bu i nói chuy n, tuyên truy n giúp ngư i dân ( ñây bao g m c nh ng ngư i th c hành các lo i hình âm nh c các nghi l ) có nh ng hi u bi t ñ nêu cao ý th c b o t n nh ng yêu t c n ñư c b o t n. Ba là, cán b làm công tác qu n lý văn hóa c n có nh ng hư ng d n, ñ nh hư ng cho các làng thư ng xuyên t ch c l h i, các chùa di n ra nhi u nghi l , tr c ti p là ngư i th c hi n hành l âm nh c t i các ñình, chùa, nh ng “th kèn” ñám tang ñ cao ý th c “b o th ” nh ng cái mà h ñang có theo phương châm “tr ng làng nào làng y ñánh/ thánh làng nào làng y th ”. Như th , không nh ng Hà N i b o t n ñư c kho di s n theo phong cách c a riêng mình mà còn tham gia vào vi c b o t n cho c các ñ a phương khác n a. Haø Noäi Toâi Yeâu 16 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Các nh c c dân t c Vi t Nam Âm nh c là m t ph n không th thi u trong cu c s ng m i con ngư i chúng ta. N n âm nh c c a Vi t Nam mang ñ m tính dân t c, nó ñư c phát tri n và truy n t ñ i này sang ñ i khác. T các ñi u quan h B c Ninh cho t i nh ng bài ca c Nam b , ñâu ñâu cũng phát tri n m t n n âm nh c riêng c a t ng vùng mi n. Và trong n n âm nh c nư c nhà, tuy phong phú ña d ng nhưng cũng không th nào thi u ñư c s góp m t c a các lo i nh c c , m t trong s ñó là các lo i ñàn. Có bao gi b n ñã t ng th c m c xem, có bao nhiêu lo i ñàn ñang t n t i trong n n âm nh c Vi t Nam? Đàn tranh Đàn Tranh hình h p dài. Khung ñàn hình thang có chi u dài 110-120 cm. Đ u l n r ng kho ng 25-30 cm là ñ u có l và con ch n ñ m c dây. Đ u nh r mg kho ng 15-20 cm g n 16 khoá lên dây chéo qua m t ñàn. M t ñàn làm b ng ván g ngô ñ ng dày kho ng 0,05 cm u n hình vòm. Ng a ñàn còn g i là (con Nh n) n m kho ng gi a ñ gác dây và có th di chuy n ñ ñi u ch nh âm thanh. Dây ñàn làm b ng kim lo i v i các c dây khác nhau. Khi bi u di n ngh nhân thư ng ñeo 3 móng vào ngón cái, tr , gi a ñ g y. Móng g y làm b ng các ch t li u khác nhau như kim lo i, s ng ho c ñ i m i. Âm s c Đàn Tranh trong tr o, sáng s a th hi n t t các ñi u nh c vui tươi, trong sáng. Đàn Tranh thư ng ñư c s d ng ñ ñ c t u, hòa t u, ñ m cho ngâm thơ, hát, tham gia trong các dàn nh c Tài T , phư ng Bát Âm, dàn Nhã Nh c và các dàn nh c dân t c t ng h p. Haø Noäi Toâi Yeâu 17 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Đàn b u Đàn B u có tên ch là Đ c Huy n C m, là nh c c ñàn m t dây c a ngư i Vi t, g y b ng que ho c mi ng g y. Đàn có hai lo i là ñàn thân tre và ñàn h p g . Đàn thân tre: là ñàn c a nh ng ngư i hát X m. Thân ñàn làm b ng 1 ño n tre ho c bương dài kho ng 120 cm, ñư ng kính 12 cm. M t ñàn là ch ñã ñư c lóc ñi m t ph n c t thích h p trên ño n tre ho c bương. Đàn h p g là lo i ñàn c i ti n sau này, dùng cho các ngh sĩ chuyên nghi p. Đàn h p g có nhi u hình dáng, kích thư c khác nhau. V hình dáng và ch t li u c a h p c ng hư ng (t c Thân ñàn) c a hai lo i ñàn có khác nhau, nhưng v c u t o, hai ñàn hoàn toàn gi ng nhau. Haø Noäi Toâi Yeâu 18 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Dây ñàn có chi u dài ch y su t thân ñàn. Thu xưa dây ñàn làm b ng tơ t m se thành s i, v sau thay b ng dây s t. B u ñàn làm b ng 1/2 v qu b u n m (l y ño n núm th t c b ng). B u ñàn l ng vào gi a vòi ñàn nơi bu c dây ñàn. B u ñàn có tác d ng tăng thêm âm lư ng cho ñàn. Ngày nay ngư i ta ti n b u ñàn b ng g và ch có tác d ng t o dáng mà thôi. “Cung thanh là ti ng m , cung tr m là gi ng cha” .Âm thanh c a ñàn ng t ngào, sâu l ng tình ngư i. Không ch là ngư i Vi t Nam mà b t c ai ñã t ng nghe ti ng ñàn b u ch c h n ñã b cu n hút b i nh ng giai ñi u ngân nga, ng t ngào, quy n rũ ñ n khó quên. Ðàn Ðáy Đây là m t trong nh ng cây ñàn dài nh t do ngư i Vi t nam ch tác vào th i Lê (th k XV-XVIII ). Ngày xưa nó còn có tên Vô ñ c m( ñàn không ñáy) hay có ngư i g i là Đ i c m…Trong l i hát ñào hay ca trù ,ñàn ñáy lá 1 nh c c duy nh t cùng v i phách và tr ng ñ .Đàn ñáy r t h p v i lo i thơ c âm thanh n non bu n mát. V i h th ng g n phím 7 cung chia ñ u nhau, do v y khi ngư i hát lên cao , xu ng th p m t chút thì ngư i ngh s không ph i v n dây l i mà ch c n ñ i th b m m t cách nhanh chóng. Đàn Đáy còn có m t ñ c ñáo hơn nh ng cây ñàn g y khác là có th t o nên nh ng ngón chùn khi b m phím(Nh ng ñàn g y khác ch có nh n cao mà thôi. Nên Đàn Đáy b t chư c gi ng nói r t hay và r t ña d ng trong cách ñàn. Haø Noäi Toâi Yeâu 19 www.100hanoi.com
www.100hanoi.com Vaên Hoaù phi vaät theå Đàn Tỳ Bà Tên g i m t nh c c dây g y c a ngư i Vi t. Nhi u tài li u ñã cho bi t, Tỳ Bà xu t hi n r ts m Trung Qu c v i tên g i PiPa, r i Nh t B n v i tên g i BiWa. Ngư i ta ch tác Tỳ Bà b ng g Ngô Đ ng. C n ñàn và thùng ñàn li n nhau có dáng như hình qu lê b ñôi. M t ñàn b ng g nh , x p, ñ m c. Phía m t cu i thân ñàn có m t b ph n ñ m c dây g i là ng a ñàn. Đ u ñàn (ho c th ñàn) cong có ch m kh c r t c u kỳ, khi là hình ch th , khi là hình con dơi. Nơi ñ u ñàn g n b n tr c g ñ lên dây. Toàn b chi u dài c a thân ñàn có s ño t 94 - 100 cm. Ph n c n ñàn có g n 4 mi ng ngà voi cong vòm lên g i là T Thiên Vương. Tám phím chính làm b ng tre ho c g g n ph n m t ñàn cho các cao ñ khác nhau. Thu xưa dây ñàn se b ng tơ t m r i ñem vu t sáp ong cho m n, ngày nay ngư i ta thay dây tơ b ng dây nilon. M c dù ñàn Tỳ Bà có xu t x t các nư c khác, nhưng qua th i gian dài s d ng nó ñã ñư c b n ñ a hóa và tr thành cây ñàn c a Vi t Nam, th hi n sâu s c, ñ m ñà nh ng b n nh c mang phong cách c a dân t c Vi t Nam trong lĩnh v c khí nh c. Haø Noäi Toâi Yeâu 20 www.100hanoi.com

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2009-2019 TaiLieu.VN. All rights reserved.