T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
689
Ý NGHĨA MỘT SỐ CHỈ SỐ HUYẾT HỌC VÀ THÀNH PHẦN
HUYẾT SẮC TỐ TRONG ĐỊNH HƯỚNG SÀNG LỌC
NGƯỜI MANG GEN ALPHA THALASSEMIA
Nguyễn Thị Hồng Quyên1, Nguyễn Hà Thanh2, Nguyễn Thị Thu Hà2
TÓM TẮT83
Alpha thalassemia (α- thal) là tình trạng bất
thường di truyền nguyên nhân do giảm hoặc mất
sản xuất chuỗi α - globin. Tùy thuộc số lượng đột
biến và kiểu đột biến mà α - thalassemia có nhiều
mức độ biểu hiện khác nhau. Ở Việt Nam, người
mang gen α - thalassemia khá phổ biến mà
thường không có triệu chứng lâm sàng, tuy nhiên
họ có nguy cơ, truyền gen cho thế hệ sau. Theo
quy trình sàng lọc Thalassemia đang được áp
dụng hiện nay, xét nghiệm tổng phân tích tế bào
máu ngoại vi (chỉ số MCV, MCH) là xét nghiệm
cơ bản đầu tiên, tiếp theo là điện di huyết sắc tố
để định hướng thể bệnh Thalassemia, cuối cùng
là xét nghiệm sinh học phân tử để xác định chính
xác kiểu đột biến, số lượng đột biến gen globin.
Mục tiêu: Tìm hiểu giá trị của một số chỉ số
hồng cầu và thành phần huyết sắc tố trong định
hướng sàng lọc người mang gen alpha
thalassemia. Đối tượng: 541 người trưởng thành
mang gen α - thalassemia tại Viện Huyết học –
Truyền máu Trung ương giai đoạn 2022 - 2023.
Đối tượng loại trừ: thiếu sắt hoặc có các đột biến
β-globin kèm theo. Phương pháp nghiên cứu:
Nghiên cứu hồi cứu, mô tả cắt ngang. Kết quả:
1Trường Đại học Y Hà Nội
2Viện Huyết học - Truyền máu Trung Ương
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Hồng Quyên
SĐT: 0973835016
Email: hongquyenlab.hmtu@gmail.com
Ngày nhận bài: 30/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 01/8/2024
Ngày duyệt bài: 30/9/2024
Người mang gen α 0- thal có chỉ số MCV và
MCH trung bình lần lượt là 67,78 fl và 21,16 pg,
người mang gen α+ - thal có chỉ số MCV, MCH
trung bình là 80,66 fl và 26,25 pg. Thành phần
huyết sắc tố ở người mang gen α - thal chỉ có
HbA1 và HbA2. Khả năng phân biệt hai nhóm α
0- thal và α+- thal dựa vào ngưỡng MCV mức
72,45 fl với độ nhạy và độ đặc hiệu là 96,1 % và
93,8 %, ngưỡng MCH ở mức 22,95 pg với độ
nhạy và độ đặc hiệu là 96,8 % và 94,8%. Phối
hợp MCH < 28 pg và MCV < 85 fl để sàng lọc
người mang gen α - thal là công cụ sàng lọc ban
đầu hiệu quả.
Từ khóa: người mang gen alpha thalassemia,
sàng lọc, ngưỡng MCV, MCH
SUMMARY
THE MEANING OF SOME
HEMOMATOLOGICAL INDICATORS
AND HEMOPIGMENT COMPONENTS
IN THE DIRECTIONS FOR
SCREENING OF ALPHA
THALASSEMIA GENE CARRIERS
Alpha thalassemia is a genetic abnormality
caused by reduced or absent production of α -
globin chains. Depending on the number of
mutations and the type of mutation, α -
thalassemia phenotypes are variable. In Vietnam,
prevalence of α - thalassemia carriers are very
high, different between minor ethnics. Almost α -
thalassemia carriers do not clinical symptoms,
but they are able to inherit these mutation gen to
their children. According to the Thalassemia
screening protocols, the peripheral blood cell
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
690
analysis test (MCV, MCH index) is the first basic
test, followed by hemoglobin electrophoresis to
determine type of thalassemia, and finally
molecular test can identify the type of mutation
and the number of gene mutations accurately.
Objective: To value of some red blood cell
indices and hemoglobin components in screening
of alpha thalassemia gene carriers. Subjects: 541
adults carrying the α - thalassemia gene at the
National Institute of Hematology and Blood
Transfusion during 2022-2023. Subjects
excluded: iron deficiency or associated β-globin
mutations. Methods: Retrospective, cross-
sectional study. Results: The average of MCV
and MCH index of α 0- thal gene and α+ - thal
were 67.78 fl and 21.16 pg and 80.66 fl and
26.25 pg respectively. The hemoglobin
composition of people carrying the α - thal gene
is only HbA1 and HbA2. MCV cut off at 72.45 fl
and MCH cut off at 22.95 pg can distinguish the
two groups α 0- thal and α+- thal with sensitivity
and specificity of 96.1 % and 93.8 %, 96.8% and
94.8% respectively. Combining MCH < 28 pg
and MCV < 85 fl to screen for α - thal gene
carriers is an effective initial screening tool.
Keywords: alpha thalassemia gene carriers,
screening, MCV, MCH thresholds
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Thalassemia (bệnh tan máu bẩm sinh) là
một nhóm bệnh huyết sắc tố gây thiếu máu,
tan máu di truyền. Năm 2008, Tổ chức Y tế
thế giới đã có thống kê toàn cầu về
Thalassemia cho thấy bệnh lý này gây ra một
vấn đề sức khỏe nghiêm trọng ảnh hưởng
đến 71% các quốc gia trên thế giới 1. Tỷ lệ tử
vong ở trẻ em dưới 5 tuổi do bệnh tan máu
bẩm sinh lên tới 3,4%; có khoảng 7% phụ nữ
mang thai trên thế giới mang gen bệnh huyết
sắc tố 2. Bệnh Thalassemia trong đó có α-
thalassemia phân bố khắp toàn cầu, song có
tính địa dư rõ rệt, thường gặp ở vùng Địa
Trung Hải, khu vực Trung Đông và Đông
Nam Á trong đó có Việt Nam3,4.
Vì tỷ lệ người mang gen α- thalassemia
trong cộng đồng cao, có nhiều kiểu đột biến
gen khác nhau. Nên chúng tôi thực hiện đề
tài này với mục tiêu: Tìm hiểu giá trị của một
số chỉ số hồng cầu và thành phần huyết sắc
tố trong định hướng sàng lọc người mang
gen alpha thalassemia.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
541 người trưởng thành từ 18 tuổi trở lên
mang gen α - thalassemia tại Viện Huyết học
– Truyền máu Trung ương giai đoạn 2022-
2023. Tiêu chuẩn loại trừ: thiếu sắt hoặc có
các đột biến β-globin kèm theo.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu hồi
cứu, mô tả cắt ngang
Thời gian nghiên cứu: từ tháng 01/2022
đến tháng 12/2023.
Cỡ mẫu:
Được tính theo công thức ước lượng cho
1 tỷ lệ:
Trong đó:
- Z1-α/2 = 1,96 với mức ý nghĩa thống kê α
= 0,05
- ε = 0,1
- p = 0,556 (lấy theo tỷ lệ người mang
gen alpha thalassemia đến khám tại Bệnh
viện Đại học Y Hà Nội của Phạm Văn Hùng
năm 2022) 5
Từ đó tính được:
Cỡ mẫu dự kiến là 307 người, nhưng trên
thực tế số mẫu đạt tiêu chuẩn nghiên cứu là
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
691
541 người, đảm bảo đủ cỡ mẫu theo nghiên
cứu.
Biến số nghiên cứu và kỹ thuật xét
nghiệm:
- Chỉ số hồng cầu máu ngoại vi: Hb,
MCV, MCH thực hiện trên máy đếm tế bào
tự động ADVIA 2120i (Siemen – Đức), DxH
800, DxH 900 (Beckman Coulter).
- Thành phần huyết sắc tố, thực hiện
bằng kỹ thuật HPLC.
- Kiểu đột biến: αα/--SEA , αα/--THAI, αα/-
α3.7, αα/-α4.2, αα/ααHbCs, αα/ααHbQs, αα/-
αc.2delT, αα/ααCd142. Gen α – globin được xác
định bằng phương pháp PCR–RFLP, GAP-
PCR, kỹ thuật phân tích giải trình tự gen theo
nguyên lý Sanger, Strip Assay (kit Strip
Asay ViennaLab, Áo).
Sơ đồ nghiên cứu:
Tiêu chuẩn chẩn đoán người mang gen
α – thalassemia6: là người có một trong các
đột biến trên gen α- globin như: αα/--SEA ,
αα/--THAI, αα/-α3.7, αα/-α4.2, αα/ααHbCs,
αα/ααHbQs, αα/-αc.2delT, αα/ααCd142…
Xử lý số liệu: Số liệu được thu thập được
nhập vào Microsoft Excel 2019 và xử lý,
phân tích bằng phần mềm SPSS 20.0 áp dụng
trong y học với các thuật toán tần số, trung
bình (x
), độ lệch chuẩn (SD), giá trị nhỏ nhất
(min), giá trị lớn nhất (max), kiểm định T
test và Mann – Whitney test, ROC, chỉ số
AUC.
Đạo đức nghiên cứu: Các thông tin về
bệnh nhân được bảo mật, chỉ sử dụng cho
mục đích nghiên cứu.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Trong thời gian từ tháng 01/2022 -
12/2023, có 541 người trưởng thành mang
gen α- thal được xác định. Trong đó nam
chiếm 48,2 %, nữ chiếm 51,8 %.
Bảng 3.1: Phân bổ các kiểu gen α- thal
Kiểu hình
Loại đột biến
Kiểu gen
n
%
α 0 – thalassemia (n=386)
Đột biến mất đoạn lớn
αα/--SEA
383
70,8
αα/--THAI
3
0,6
α + - thalassemia (n=155)
Đột biến mất đoạn nhỏ
αα/-α3.7
94
17,4
αα/-α4.2
31
5,7
Đột biến điểm
αα/ααHbCs
20
3,7
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
692
αα/ααHbQs
5
0,9
αα/-αc.2delT
4
0,7
αα/ααCd142
1
0,2
Tổng
541
100
Có 8 đột biến gen α- globin, đột biến -SEA (70,8%), đột biến – α3.7(17,4%), – α4.2 (5,7%) và
các alen đột biến -THAI, HbCs, HbQs, c.2delT, Cd142 (Hb Pakse). Có 386 người mang gen α
0- thal, 155 người mang gen α +- thal (trong đó có 125 trường hợp đột biến mất đoạn nhỏ và
30 trường hợp đột biến điểm).
Bảng 3.2. So sánh thành phần huyết sắc tố theo kiểu hình α- thal
Thành phần HST
Kiểu hình
HbA1
(x
±SD, min-max)
HbA2
(x
± SD, min-max)
Đột biến điểm (n=30)
98,26 ± 0,28 1
(97,7 – 98,7)
1,74 ± 0,28 3
(1,3 – 2,3)
Đột biến mất đoạn nhỏ (n= 125)
97,95 ± 0,25 2
(97,1 – 98,7)
2,05 ± 0,25 4
(1,3 – 2,9)
Chung (n= 155)
98,01 ± 0,28 a
(97,1 – 98,7)
1,99 ± 0,28 c
(1,3 – 2,9)
Đột biến mất đoạn lớn (n= 386)
98,19 ± 0,245 b
(96,8 – 99,4)
1,82 ± 0,24 d
(0,6 – 3,2)
p
p1-2 = 0,000 < 0,05
p a-b= 0,000 < 0,05
p 3-4= 0,000 < 0,05
pc-d = 0,000 < 0,05
Thành phần huyết sắc tố của người mang gen α - thalassemia chỉ có HbA1 và HbA2.
HbA2 trung bình ở nhóm α 0 - thal là 1,82 % thấp hơn ở nhóm α+- thal là 1,99 %, ở nhóm α + -
thal mang đột biến điểm là 1,74% thấp hơn ở nhóm α + - thal mang đột biến mất đoạn nhỏ là
2,05%, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.
Bảng 3.3. Đặc điểm huyết sắc tố (g/l) theo kiểu hình giữa hai giới
Giới
Kiểu hình
Nam (x
± SD,
min-max)
Nữ (x
± SD,
min-max)
p
α+ - thalassemia
(n= 155)
145,23 ± 8,87 1
(119 – 164)
125,09 ± 10,44 3
(100 – 167)
p1-2= 0,000 < 0,05
p3-4 = 0,000 < 0,05
α0 – thalassemia
(n= 386)
135,45 ± 9,05 2
(90 – 158)
115,01 ± 9,71 4
(92 – 147)
Ở nam giới, lượng huyết sắc tố trung bình ở người mang gen α 0- thal là 135,45 g/l thấp
hơn ở người mang gen α+- thal là 145,23 g/l, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.
Ở nữ giới, lượng huyết sắc tố trung bình ở người mang gen α 0- thal là 115,01 g/l thấp hơn
ở người mang gen α+ - thal là 125,09 g/l, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
693
Bảng 3.4. Đặc điểm MCV, MCH theo kiểu hình α- thal
Chỉ số
Kiểu hình
MCV (fl)
( x
± SD, min-max)
MCH (pg)
( x
± SD, min-max)
α+- thal
Đột biến điểm (n=30)
80,03 ± 5,12 1
(67,8 – 88,7)
25,76 ± 1,73 3
(20,4 – 28,6)
Đột biến mất đoạn nhỏ (n= 125)
80,81 ± 3,92 2
(62,3 – 88,3)
26,37 ± 1,53 4
(19,1 – 30,2)
Chung (n=155)
80,66 ± 4,17 a
(62,3 – 88,3)
26,25 ± 1,59 c
(19,1 – 30,2)
α 0-thal
Đột biến mất đoạn lớn (n=386)
67,78 ± 3,58 b
(58,5 – 95,4)
21,16 ± 1,22 d
(16,9 – 32,3)
p
p1-2 = 0,55 > 0,05
pa-b= 0,000 < 0,001
p3-4 = 0,041< 0,05
pc-d = 0,000< 0,001
Chỉ số MCV trung bình ở nhóm α0 - thal
là 67,78 fl, nhóm α+ - thal mang đột biến mất
đoạn nhỏ là 80,81 fl, nhóm α+ - thal mang đột
biến điểm là 80,03 fl. Sự khác biệt giữa α 0 -
thal và α+ - thal có ý nghĩa thống kê với p <
0,001. Không có sự khác biệt giữa nhóm α +-
thal mang đột biến điểm và nhóm α+- thal
mang đột biến mất đoạn nhỏ ( p > 0,05).
Chỉ số MCH trung bình ở nhóm α 0 -
thal, α+ - thal mang đột biến mất đoạn nhỏ và
α+ - thal mang đột biến điểm lần lượt là 21,16
pg, 26,37 pg, 25,76 pg. Sự khác biệt giữa α 0
- thal và α+- thal; giữa α+ - thal mang đột
biến điểm và α+- thal mang đột biến mất
đoạn nhỏ có ý nghĩa thống kê với p lần lượt
là 0,000 và 0,041.
Bảng 3.5. Giá trị cut off của MCV, MCH phân biệt giữa hai nhóm α + - thal và α 0 –
thal
Chỉ số
AUC
Điểm cut off
Độ nhạy
Độ đặc hiệu
p
MCV (fl)
0,977
72,45
96,1
93,8
0,000
MCH (pg)
0,975
22,95
96,8
94,8
0,000
Chỉ số MCV ở điểm cắt 72,45 fl có AUC 0,977 với p = 0,000 có khả năng phân biệt giữa
hai nhóm α 0 - thal và α+- thal với độ nhạy 96,1%, độ đặc hiệu 93,8%.
Chỉ số MCH ở điểm cắt 22,95 pg có AUC 0,975 với p = 0,000 có khả năng phân biệt giữa
hai nhóm α 0 - thal và α+- thal với độ nhạy 96,8%, độ đặc hiệu 94,8%.
Bảng 3.6. Phân bố chỉ số MCV, MCH theo kiểu hình
Kiểu hình
Chỉ số hồng cầu
α + - thal (n=155)
α 0 - thal (n= 386)
Tổng
n
%
n
%
n
%
MCV(fl)
< 72,45
6
3,9
362
93,8
368
68
72,45 - 75
7
4,5
14
3,6
21
3,9
75-80
45
29,0
8
2.1
53
9,8
80 - 85
81
52,3
0
0
81
15
≥ 85
16
10,3
2
0,5
18
3,3