TIEÂU CHAÛY CAÁP
I. ÑÒNH NGHÓA
Tieâu chaûy: tieâu phaân loûng hay toùe nöôùc hay coù maùu trong phaân > 2 laàn
trong 24 giôø
Tieâu chaûy caáp : tieâu chaûy < 14 ngaøy
II. CHAÅN ÑOAÙN
1. Coâng vieäc chaån ñoaùn
a) Hoûi beänh söû:
Tieâu chaûy:
-
Thôøi gian tieâu chaûy
-
Ñaëc tính phaân: coù maùu / phaân
Dinh döôõng
Thuoác ñaõ duøng: Khaùng sinh, thuoác caàm tieâu chaûy …
Khoùc côn keøm tím taùi ôû treû nhoû gôïi yù loàng ruoät
ÔÛ vuøng dòch teå taû
Coù soát keøm theo khoâng
b) Thaêm Khaùm:
Daáu hieäu maát nöôùc:
-
Tri giaùc: Li bì, khoù ñaùnh thöùc, maát tri giaùc, hoaëc kích thích vaät vaõ.
-
Maét coù truõng khoâng.
-
Khoâng uoáng ñöôïc hoaëc uoáng keùm, hoaëc uoáng haùo höùc, khaùt.
-
Daáu veùo da maát raát chaäm (> 2giaây), hoaëc maát chaäm (< 2 giaây).
Daáu hieäu bieán chöùng:
-
Roái loaïn ñieän giaûi: Co giaät, li bì, hoân meâ, buïng chöôùng, lieät ruoät giaûm
tröông löïc cô ….
-
Roái loaïn kieàm toan: Thôû nhanh saâu.
-
Haï ñöôøng huyeát: vaõ moà hoâi, da nhôït, nhòp tim nhanh, run giaät chi, roái
loaïn tri giaùc, co giaät, hoân meâ.
-
Suy thaän caáp: tieåu ít, phuø, cao huyeát aùp, löø ñöø.
Daáu hieäu goùp phaàn:
-
Suy dinh döôõng: ñaùnh gía döïa vaøo baûng caân naëng / chieàu cao
-
Beänh ñi keøm: vieâm phoåi, vieâm tai giöõa, nhieãm truøng huyeát…
c) Caän laâm saøng:
Xeùt nghieäm maùu: khi coù soát, tieâu phaân coù maùu, coù daáu hieäu maát nöôùc.
Phaân:
-
Soi phaân khi nghi ngôø lî hoaëc phaân coù ñaøm, nghi ngôø taûø (vuøng dòch teå,
phaân nhö nöôùc vo gaïo, löôïng raát nhieàu), hoaëc nhieãm truøng naëng.
-
Caáy phaân : khi ñieàu trò thaát baïi.
Xeùt nghieäm khaùc :
-
Ion ñoà, ñöôøng huyeát, khí maùu khi nghi ngôø.
-
Chöùc naêng thaän khi nghi ngôø coù suy thaän.
-
Sieâu aâm buïng: khi tieâu maùu, ñau buïng, chöôùng buïng, oùi nhieàu …
-
XQ buïng khoâng chuaån bò khi buïng chöôùng.
-
XQ phoåi khi coù nghi ngôø vieâm phoåi.
-
ECG khi Kali maùu
2,5mEq / L hoaëc
6,5 mEq / L.
2. Chaån ñoaùn
a) Möùc ñoä maát nöôùc:
Maát nöôùc naëng
Coù 02 trong caùc daáu hieäu sau:
Coù maát nöôùc
Coù 02 trong caùc daáu hieäu sau:
Khoâng
maát nöôùc
1. Li bì hoaëc hoân meâ 1. Kích thích , vaät vaõ.
2. Maét truõng 2. Maét truõng
3. Khoâng uoáng ñöôïc hoaëc uoáng
raát keùm
3. Uoáng haùo höùc, khaùt
4. Neáp veùo da maát raát chaäm 4. Daáu veùo da maát chaäm
Khoâng coù ñuû caùc
daáu hieäu ñaõ ñöôïc
phaân loaïi maát
nöôùc, maát nöôùc
naëng
b) Chaån ñoaùn bieán chöùng:
Roái loaïn ñieän giaûi :
-
Roái loaïn Natri
+ Haï Natri: Na < 125 mEq / L: oùi, co ruùt cô, lô mô
Na < 115 mEq / L: hoân meâ, co giaät
+ Taêng Natri: khi Natri maùu > 145 mEq / L
-
Roái loaïn kali maùu :
+ Haï kali maùu: Kali
< 3,5 mEq / L
Cô : yeáu cô , yeáu chi , lieät ruoät , buïng chöôùng
Tim: chaäm taùi phaân cöïc cuûa taâm thaát: ST xeïp, T giaûm bieân ñoä,
xuaát hieän soùng U. Neáu giaûm kali maùu quaù naëng: PR keùo daøi, QT
daõn roäng, roái loaïn nhòp (gioáng ngoä ñoäc digitalis ).
+ Taêng kali maùu : Kali > 5 mEq / L
Cô : yeáu cô
Tim : T cao nhoïn, QT ngaén (K+ = 6.5 mEq / L), block A-V, rung
thaát (K+
9 mEq / L)
Roái loaïn toan kieàm: Thöôøng laø toan chuyeån hoùa: pH maùu ñoäng maïch < 7,2
, HCO
3-
< 15 mEq / L, nhòp thôû nhanh saâu
Haï ñöôøng huyeát: ñöôøng huyeát
45 mg%
Suy thaän caáp: BUN, Creatinin / maùu taêng.
III. ÑIEÀU TRÒ
0.
Nguyeân taéc ñieàu trò
Ñieàu trò ñaëc hieäu: maát nöôùc, khaùng sinh.
Xöû trí kòp thôøi caùc bieán chöùng.
Dinh döôõng.
2. Xöû trí ban ñaàu : Xöû trí caáp cöùu
Xöû trí soác, co giaät, roái loaïn ñieän giaûi, suy thaän …(xem phaùc ñoà töông öùng)
Xöû trí haï ñöôøng huyeát:
-
Cho uoáng nöôùc ñöôøng 50 ml (1muoãng caø pheâ ñöôøng pha 50ml nöôùc
chín)
-
Hoaëc truyeàn TM Glucose 10% 5ml / kg / 15 phuùt
Xöû trí toan chuyeån hoùa :
-
Khi PH maùu ñoäng maïch < 7,2 hoaëc HCO
3
–
< 15 mEq/L
-
Löôïng HCO
3
–
caàn buø tính theo coâng thöùc :
HCO
3
–
( mmol ) = Base excess
0,3
P ( Kg )
1ml NaHCO
3
–
8,5% = 1 mmol HCO
3-
2. Ñieàu trò ñaëc hieäu
a) Ñieàu trò maát nöôùc:
Ñieàu trò maát nöôùc naëng:
-
Baét ñaàu truyeàn TM ngay laäp töùc. Trong khi thieát laäp ñöôøng truyeàn cho
uoáng Oresol neáu treû uoáng ñöôïc
-
Dòch truyeàn ñöôïc löïa choïn: Dextrose 5% in Lactate ringer hoaëc Lactate
ringer. Neáu khoâng coù 2 loaïi treân duøng Normal saline
-
Cho 100ml / Kg dung dòch ñöôïc löïa choïn chia nhö sau :
Böôùc ñaàu truyeàn 30ml / Kg trong Sau ñoù truyeàn 70ml / Kg trong
< 12 thaùng 1 giôø * 5 giôø
12 thaùng 30 phuùt * 2 giôø 30 phuùt
* Laëp laïi laàn nöõa neáu maïch quay vaãn yeáu hoaëc khoâng baét ñöôïc roõ .
-
Ñaùnh giaù laïi moãi 15 – 30 phuùt ñeán khi maïch quay maïnh. Neáu tình traïng
maát nöôùc khoâng caûi thieän cho dòch truyeàn toác ñoä nhanh hôn sau ñoù ñaùnh
giaù laïi ít nhaát moãi giôø cho ñeán khi tình traïng maát nöôùc caûi thieän .
-
Khi truyeàn ñuû löôïng dòch truyeàn ñaùnh giaù laïi tình traïng maát nöôùc
+
Neáu vaãn coøn caùc daáu hieäu maát nöôùc naëng: truyeàn laàn thöù 2 vôùi soá löôïng
trong thôøi gian nhö treân.
+
Neáu caûi thieän nhöng coøn daáu hieäu coù maát nöôùc: Ngöng dòch truyeàn vaø
cho uoáng Oresol trong 4 giôø (phaùc ñoà B). Neáu treû buù meï khuyeán khích
cho buù thöôøng xuyeân.
+
Neáu khoâng coøn daáu maát nöôùc: ñieàu trò theo phaùc ñoà A vaø khuyeán khích
buù meï thöôøng xuyeân. Theo doõi treû ít nhaát 6 giôø tröôùc khi cho xuaát vieän .
* Khi treû coù theå uoáng ñöôïc (thöôøng sau 3-4 giôø ñoái vôùi treû nhoû 1-2 giôø ñoái
vôùi treû lôùn) cho uoáng Oresol (5ml / Kg / giôø).
Ñieàu trò coù maát nöôùc:
-
Buø dòch baèng Oresol 75 ml / kg uoáng trong 4 – 6 giôø
-
Treû < 6 thaùng khoâng buù söõa meï, ñöôïc cho uoáng theâm 100 – 200ml nöôùc
saïch trong khi buø nöôùc.
-
Neáu uoáng Oresol keùm < 20ml / Kg / giôø: ñaïêt sonde daï daøy nhoû gioït.
-
Neáu coù buïng chöôùng hoaëc noân oùi lieân tuïc treân 4 laàn trong 2 – 4 giôø hoaëc
toác ñoä thaûi phaân cao (>10ml / kg/ giôø), hoaëc > 10 laàn, TTM Lactate
Ringer 75ml/ kg trong 4 giôø.
b) Ñieàu trò duy trì
(phoøng ngöøa maát nöôùc):
Cho beänh nhi uoáng nhieàu nöôùc hôn bình thöôøng: nöôùc chín, nöôùc traùi
caây (nöôùc döøa), nöôùc chaùo muoái, dung dòch Oresol ...
Traùnh khoâng cho beänh nhi uoáng nöôùc ñöôøng, nöôùc ngoït coâng nghieäp…
Neáu cho dung dòch Oresol (ORS), aùp duïng lieàu löôïng theo baûng höôùng
daãn döôùi ñaây :
Tuoåi Löôïng Oresol uoáng sau
moãi laàn tieâu chaûy Löôïng Oresol toái ña/ngaøy
< 24 thaùng 50-100ml 500 ml
2 - 10 tuoåi 100-200ml 1000ml
> 10 tuoåi theo nhu caàu 2000ml
c) Ñieàu trò khaùng sinh:
Chæ nhöõng beänh nhaân tieâu chaûy phaân coù maùu hoaëc nghi ngôø taû môùi cho
khaùng sinh (xem phaùc ñoà ñieàu trò lî)
Soi phaân coù vi truøng daïng taû lieân heä chuyeån Trung Taâm Beänh Nhieät Ñôùi.
d)
Ñieàu trò hoã trôï:
Trong 4 giôø ñaàu tieân buø nöôùc khoâng cho treû aên gì ngoaøi söõa meï
Treû ñieàu trò phaùc ñoà B neân cho aên sau 4 giôø ñieàu trò
Khuyeán khích treû aên ít nhaát 6 laàn / ngaøy vaø tieáp tuïc nhö vaäy 2 tuaàn sau
khi tieâu chaûy ñaõ ngöøng.
IV .THEO DOÕI VAØ TAÙI KHAÙM
Tieâu chaûy caáp: taùi khaùm ngay khi coù 1 trong caùc daáu hieäu nhö: aên uoáng
keùm, soát cao, noân oùi nhieàu, tieâu chaûy nhieàu, phaân coù maùu, khaùt nöôùc
nhieàu, treû khoâng khaù leân trong 3 ngaøy.
V. CHÆ ÑÒNH NHAÄP VIEÄN:
Maát nöôùc naëng
Coù maát nöôùc
Maát nöôùc nheï coù bieán chöùng.
Vaán ñeà Möùc ñoä chöùng côù
Söû duïng thöôøng qui söõa khoâng coù lactose cho treû tieâu
chaûy caáp laø khoâng caàn thieát
I
(Nelson 2004)
Caùc thuoác choáng nhu ñoäng ruoät (nhö daãn xuaát thuoác
phieän), thuoác haáp phuï (kaolin, pectin), bishmus salicylate
khoâng ñöôïc khuyeán caùo duøng trong tieâu chaûy caáp.
I
(Nelson 2004)
Buø dòch baèng ñöôøng uoáng trong ñieàu trò tieâu chaûy caáp laø
phöông phaùp an toaøn vaø hieäu quaû, chæ thaát baïi 3.6 %
II
CAT of Rochester U.