intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Bài giảng Đặc điểm tiến hóa vùng đầu - mặt - răng

Chia sẻ: Minh Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST
Báo xấu
127
lượt xem 10
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Đặc điểm tiến hóa vùng đầu - mặt - răng trình bày một số quy luật chung của những thay đổi ở vùng đầu - mặt - răng; đặc điểm tiến hóa vùng đầu - mặt - răng loài người dưới ánh sáng của giải phẫu so sánh. Đây là tài liệu tham khảo hữu ích cho bạn đọc nghiên cứu và học tập chuyên ngành Y - Nha khoa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Đặc điểm tiến hóa vùng đầu - mặt - răng

  1. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng ÑAËC ÑIEÅM TIEÁN HOÙA VUØNG ÑAÀU-MAËT-RAÊNG MÔÛ ÑAÀU Trong baøi tröôùc, nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa boä raêng, soï vaø xöông haøm cuõng nhö moät soá ñaëc tröng cô baûn cuûa cô theå vaø nhöõng moác lôùn nhaát veà vaên hoaù cuûa caùc hoaù thaïch hominids vaø homo quan troïng trong vieäc xaùc ñònh toå tieân loaøi ngöôøi ñaõ ñöôïc trình baøy. Moät soá qui luaät chung cuûa nhöõng thay ñoåi ôû vuøng ñaàu-maët-raêng chuû yeáu trong quaù trình ngöôøi hoaù (Hominisation process) töø Hominid sôùm nhaát (Ardipithecus), caùc Autralopithecus ñeán Homo habilis, Homo erectus vaø Homo Neanderthalensis so vôùi Homo sapiens sapiens nhö sau: ­ Giaûm kích thöôùc raêng nhöng ít thay ñoåi hình daïng raêng. ­ Kích thöôùc xöông haøm, trong ñoù, cung xöông oå giaûm nhieàu hôn, ñöa ñeán vieäc haøm bôùt nhoâ vaø taêng chen chuùc caùc raêng treân cung haøm. ­ Giaûm heä thoáng caùc truï cuûa khoái xöôngï maët vaø giaûm ñoä vöõng chaéc noùi chung cuûa boä xöông maët (hình 5-95), giaûm kích thöôùc cung maøy vaø caùc gôø - nôi coù choã baùm cuûa caùc cô haøm. ­ Xuaát hieän söï phaùt trieån cuûa caèm, moät trong nhöõng ñaëc tröng cuûa ngöôøi hieän ñaïi. Nhieàu thay ñoåi cuûa boä xöông maët coù theå laø keát quaû cuûa söï giaûm chöùc naêng nhai, ñoù khoâng chæ laø keát quaû cuûa söï thay ñoåi tính chaát cuûa cheá ñoä aên (töø aên thöùc aên thöïc vaät vaø aên soáng laø chính sang cheá ñoä aên thöïc vaät vaø ñoäng vaät coù naáu chín) maø coøn cuûa thôøi gian duøng ñeå nhai thöùc aên (maëc duø thôøi gian naøy ñaõ coù söï giaûm ñaùng keå ôû caùc hominids s.l. so vôùi caùc vöôïn nhaân hình, nhöng coù leõ quaù trình trôû thaønh Homo vaø tieán ñeán homo s.s. cuõng daàn hình thaønh vieäc aên thaønh böõa). Söï giaûm hoaït ñoäng chöùc naêng naøy coù theå ñoàng thôøi daãn ñeán söï maát ñi vaø hình thaønh moät soá tính chaát ñöôïc quyeát ñònh bôûi di truyeàn ñeå ñaït ñeán moät söï phaùt trieån vaø taêng tröôûng thích hôïp, hôn laø moät söï thoaùi lui ñôn giaûn toaøn boä. Tuy vaäy, ngöôøi ta vaãn coi söï tieán hoaù cuûa heä thoáng nhai ôû ngöôøi laø moät söï tieán hoaù thoaùi boä. Baøi naøy trình baøy ñaëc ñieåm tieán hoaù cuûa vuøng ñaàu –maët –raêng loaøi ngöôøi döôùi aùnh saùng cuûa giaûi phaãu so saùnh. www.hoangtuhung.com 1
  2. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng Hình 5-95. Sô ñoà khoái xöông maët. Caùc muõi teân chæ höôùng löïc taùc duïng töø raêng truyeàn qua khoái xöông maët leân neàn soï. 1. SÖÏ THAY ÑOÅI VEÀ KÍCH THÖÔÙC, HÌNH THEÅ, SOÁ LÖÔÏNG VAØ CHÖÙC NAÊNG RAÊNG 1.1. Veà kích thöôùc raêng Qua khaûo saùt kích thöôùc raêng, ngöôøi ta coù theå deã daøng nhaän thaáy söï thay ñoåi kích thöôùc raêng dieãn ra trong suoát khoaûng thôøi gian töø nhöõng hoaù thaïch hominid ñaàu tieân A. afarensis (3 – 4 trieäu naêm caùch ngaøy nay) ñeán H.s.sapiens. Trong xu höôùng chung laø coù söï giaûm kích thöôùc (ñaây laø moät yeáu toá chaéc chaén), söï giaûm dieãn ra maïnh ôû taát caû caùc raêng töø giai ñoaïn Pithecanthropines (Homo erectus), khoaûng 500.000 naêm trôû laïi ñaây. Tuy vaäy, nhöõng baèng chöùng ño ñaïc raêng cuûa caùc hoùa thaïch cho thaáy söï thay ñoåi treân khoâng dieãn ra theo moät chieàu ñeàu ñaën maø coù söï khaùc bieät veà toác ñoä, nhòp ñoä, theo vuøng (tröôùc vaø sau), theo töøng raêng trong moãi nhoùm cuõng nhö giöõa boä raêng söõa vaø boä raêng vónh vieãn: (hình 5-96abc) - Töø Austrapithecines ñeán Paranthropines, caùc raêng sau coù söï taêng kích thöôùc trong khi caùc raêng tröôùc giaûm nheï. - Töø Habilines ñeán ngöôøi coå sapien (homo sapiens), caùc raêng tröôùc taêng nheï kích thöôùc, sau ñoù giaûm maïnh. - Trong khoaûng 1 trieäu naêm, töø giai ñoaïn Paranthropines ñeán Pithecanthropines, dieãn ra söï tieâu giaûm maïnh hôn ôû caùc raêng coái lôùn 3 vaø 2 so vôùi raêng coái lôùn 1. - Raêng vónh vieãn tieâu giaûm nhieàu hôn raêng söõa: Töø thôøi ñaù cuõ ñeán nay, raêng coái vónh vieãn tieâu giaûm 33% kích thöôùc trong khi ôû raêng söõa laø 12 – 16% (Brabant, 1967). www.hoangtuhung.com 2
  3. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng Hình 5-96a. Toång kích thöôùc theo chieàu gaàn xa (mm) raêng haøm döôùi Hình 5-96b. Toång kích thöôùc theo chieàu gaàn xa (mm) raêng haøm treân www.hoangtuhung.com 3
  4. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng Hình 5-96c. Toång dieän tích maët nhai raêng sau (mm2) 1.2. Veà hình theå 1.2.1. Hình theå cung raêng Söï thay ñoåi veà hình theå cuûa boä raêng dieãn ra chuû yeáu ôû hình daïng cung raêng, theo xu höôùng chung laø chuyeån töø daïng cung chöõ U, V ôû caùc linh tröôûng vaø caùc daïng Hominid hoaù thaïch ñaàu tieân sang daïng parabole ôû ngöôøi. 1.2.2. Hình theå raêng Caùc raêng cöûa ôû ngöôøi duøng ñeå caét thöùc aên, coù rìa caén khaù saéc. Ôû caùc hoaù thaïch hominids cuõng nhö ôû vöôïn nhaân hình, quan heä ôû vuøng raêng cöûa thöôøng laø caén ñoái ñaàu. Caáu taïo cuûa caùc raêng vuøng tröôùc ôû ngöôøi cho thaáy söï thích nghi vôùi cheá ñoä aên taïp: caùc raêng cöûa ñöôïc duøng ñeå laáy thòt khoûi xöông vaø coù ñoäng taùc gaëm sang beân do khoâng bò caùc raêng nanh caûn trôû. Caùc raêng nanh cuûa ngöôøi coù hình theå chung cuûa raêng nanh caùc linh tröôûng, nghóa laø thieáu tính ñaëc tröng. Tuy vaäy, ôû taát caû caùc linh tröôûng vaø hominids, raêng nanh coù ñænh muùi nhoâ cao roõ reät so vôùi caùc raêng khaùc vaø taïo thaønh nhöõng khe töông www.hoangtuhung.com 4
  5. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng öùng ôû tröôùc raêng nanh treân vaø sau raêng nanh döôùi. ÔÛ ngöôøi, ñaëc ñieåm naøy chæ coøn thaáy moät caùch khaù môø nhaït treân boä raêng söõa ( 1 ). Caùc raêng coái nhoû vaø coái lôùn ôû ngöôøi laø nhöõng raêng nguyeân thuyû veà hình thaùi: caùc raêng coái nhoû thöù nhaát haøm döôùi khoâng coù hình daïng ñaëc tröng cuûa vöôïn nhaân hình vaø cuûa haàu noùi chung voán ñeå phuø hôïp vôùi ñoä nhoâ cao cuûa raêng nanh. Caùc raêng coái lôùn ôû ngöôøi (cuõng nhö ôû caùc vöôïn nhaân hình vaø moät soá khæ Taân luïc ñòa), khoâng coù ñaëc ñieåm cuûa raêng coù gôø maøo (lophodont ridges) nhö ôû khæ Cöïu luïc ñòa. Caùc raêng coái lôùn treân laø nhöõng raêng nguyeân thuyû ñaëc tröng: coù moät trigone ñieån hình vaø thöôøng coù theâm phaàn hypocone, hypocone thöôøng bò tieâu giaûm ôû caùc raêng thöù hai vaø khoâng coù ôû raêng thöù ba laøm cho raêng trôû laïi daïng ba muùi nguyeân thuyû hôn. Caùc raêng coái lôùn döôùi coù phaàn trigonid bò tieâu giaûm muùi paraconid nhö ôû caùc linh tröôûng baäc cao, muùi hypoconulid (thuoäc talonid) thöôøng bò tieâu giaûm ôû raêng coái lôùn thöù hai vaø thöù ba. Söï tieâu giaûm caùc muùi ôû phaàn xa cuûa caùc raêng coái lôùn (treân vaø döôùi) nhö treân laø söï tieâu giaûm thöù phaùt trong quaù trình tieán hoaù, thöôøng gaëp ôû ngöôøi hieän ñaïi hôn ôû caùc Hominids cuõng nhö caùc Homo hoaù thaïch, nhöõng ñaëc ñieåm naøy cuõng coù ñaëc tröng chuûng toäc. Söï khaùc bieät veà hình daïng giöõa caùc raêng coái söõa, raêng coái nhoû vaø raêng coái lôùn vónh vieãn theå hieän nhöõng vaán ñeà ñaëc bieät veà phaùt trieån vaø hình thaùi hoïc: caùc raêng coái söõa vaø raêng coái lôùn vónh vieãn theå hieän moät chuoãi chuyeån bieán hình thaùi daàn daàn vaø ñieàu hoøa caû veà kích thöôùc vaø hình theå hôn laø giöõa caùc raêng coái nhoû vaø raêng coái lôùn vónh vieãn (coù moät böôùc ngoaët raát roõ giöõa raêng coái nhoû thöù hai vaø raêng coái lôùn thöù nhaát). Boä raêng ngöôøi coù cuøng ñaëc ñieåm naøy vôùi vöôïn nhaân hình vaø khæ Taân luïc ñòa, nhöng ôû Tarsius vaø lemurs, caùc raêng sau cuûa boä raêng vónh vieãn taïo thaønh moät chuoãi ñieàu hoøa hôn: chuùng coù theâm moät raêng coái nhoû. Nhöng ñieàu naøy cuõng ñuùng ñoái vôùi khæ Taân luïc ñòa, chuùng coù moät böôùc ngoaët trong chuoãi giöõa raêng coái nhoû thöù ba vaø raêng coái lôùn vónh vieãn thöù nhaát. Khoù coù theå caét nghóa söï khaùc bieät naøy baèng lyù giaûi veà söï thay ñoåi veà cheá ñoä aên hay chöùc naêng. ÔÛ boä raêng ngöôøi cuõng coù moät khoaûng caùch khaù roõ veà söï lieân tuïc hình thaùi giöõa caùc raêng cöûa vaø raêng nanh vaø giöõa raêng nanh vaø caùc raêng coái nhoû hay caùc raêng coái söõa. ÔÛ vöôïn nhaân hình, caû raêng coái söõa thöù nhaát vaø raêng coái nhoû thöù nhaát coù “daïng nanh” (caniniform) hôn, nhaát laø ôû haøm döôùi. ÔÛ ñaây coù moät töông quan gaàn hôn giöõa söï thay ñoåi hình daïng vaø chöùc naêng, nhöng chuoãi nhöõng thay ñoåi veà hình daïng raêng doïc theo cung raêng döôøng nhö phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá quyeát ñònh nhöõng khaùc bieät veà maët chöùc naêng hôn laø phuï thuoäc vaøo aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa chöùc naêng. Nhöõng vaán ñeà lieân quan caàn ñöôïc nghieân cöùu theâm. 1 ÔÛ boä raêng söõa luùc 3 tuoåi, ñænh muùi raêng nanh nhoâ cao hôn raêng cöûa giöõa 0,4 mm, raêng cöûa beân vaø ñænh muùi ngoaøi gaàn raêng coái söõa thöù nhaát 0,6mm (Nguyeãn Thò Kim Anh, Hoaøng Töû Huøng: Coù hay khoâng coù ñöôøng cong caén khôùp ôû cung raêng söõa? nghieân cöùu treân cung raêng söõa döôùi ôû treû 3 tuoåi, Tuyeån taäp coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc Raêng Haøm Maët 2002: 7 -16, Nxb Y hoïc,2002). www.hoangtuhung.com 5
  6. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng 1.2.3. Moät soá ñaëc ñieåm moâ taû raêng Trong khi nhieàu ñaëc ñieåm dieãn ra söï chuyeån bieán theo höôùng ñôn giaûn hoaù hoaëc khoâng thay ñoåi so vôùi caùc Hominid vaø Homo hoaù thaïch vaø thaäm chí, caùc vöôïn nhaân hình, (hình 5-97), moät soá ñaëc ñieåm cho thaáy coù söï thay ñoåi khaù roõ reät. Moorrees (1962) phaân laøm ba loaïi: ñaëc ñieåm ñöôïc taêng cöôøng theâm laø raêng cöûa hình xeûng; caùc ñaëc ñieåm ñöôïc duy trì laø maãu 4 muùi ôû raêng coái lôùn thöù nhaát vaø thöù hai haøm treân, 5 muùi ôû raêng coái lôùn thöù nhaát haøm döôùi; caùc ñaëc ñieåm ñöôïc ñôn giaûn hoaù laø daïng 3 muùi ôû raêng coái nhoû thöù hai haøm döôùi, daïng 4-, 3+, 3 ôû caùc raêng coái lôùn thöù hai vaø thöù ba haøm treân, maãu raõnh daïng Y ôû raêng caùc raêng coái lôùn haøm döôùi, nhaát laø ôû caùc raêng coái lôùn thöù hai vaø thöù ba, daïng 5 muùi ôû raêng coái lôùn thöù hai haøm döôùi. Nhö vaäy, caùc ñaëc ñieåm ñôn giaûn hoaù nhieàu hôn caùc daïng duy trì vaø taêng cöôøng. Söï thay ñoåi hình theå cuûa boä raêng ngöôøi töø Homo sapiens sôùm ñang tieáp tuïc dieãn ra vaø ñaây laø nhöõng baèng chöùng vi tieán hoaù ôû loaøi ngöôøi hieän nay. Caùc ñaëc ñieåm treân laø nhöõng ñaëc ñieåm coù ñaëc tröng chuûng toäc, vì vaäy, seõ ñöôïc ñeà caäp saâu hôn trong chöông sau. NGÖÔØI GORILLA CHIMPANZEE Hình 5-97. Raêng haøm döôùi vónh vieãn I cuûa ngöôøi, gorilla vaø chimpanzee 1.2.4. Söï khaùc bieät giôùi tính ÔÛ boä raêng ngöôøi, tình traïng löôõng hình giôùi tính hay söï khaùc bieät giôùi tính (sexual dimorphism) ít theå hieän. ÔÛ nöõ, söï khaùc bieät veà kích thöôùc giöõa caùc raêng cöûa giöõa vaø beân haøm treân thöôøng lôùn hôn, raêng nanh heïp hôn vaø nhoïn hôn, kích thöôùc www.hoangtuhung.com 6
  7. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng ngoaøi trong cuûa caùc raêng sau töông ñoái heïp hôn ( 2 ). Ngoaøi ra, ôû treû em gaùi, caùc raêng coù khuynh höôùng calci hoùa vaø moïc sôùm hôn ( 3 ). Löôõng hình giôùi tính ñöôïc löu yù nhieàu hôn ôû caùc hoùa thaïch Hominids, Homo nhö Australopithecus, Pithecanthropus….vaø ôû caùc vöôïn nhaân hình. Söï khaùc bieät giôùi tính theå hieän ôû caû soï (kích thöôùc, möùc ñoä noåi roõ cuûa caùc maøo xöông cho cô baùm…) laãn ôû raêng (kích thöôùc cuûa haøm, möùc ñoä lôùn vaø nhoâ cuûa raêng nanh…). Ñieàu naøy theå hieän phaàn naøo vai troø cuûa moãi gioáng (con ñöïc, con caùi) trong cuoäc soáng baày ñoaøn vaø cuûa boä raêng trong chöùc naêng laøm coâng cuï vaø vuõ khí. 1.3. Veà soá löôïng raêng Toång soá raêng ôû ngöôøi laø 52, trong ñoù coù 20 raêng söõa vaø 32 raêng vónh vieãn; ôû boä raêng vónh vieãn coù 20 raêng thay theá raêng söõa. Khaùc vôùi nhieàu ñoäng vaät coù vuù khaùc (boïn aên thòt, boïn moùng guoác: choù, ngöïa…), caùc raêng tieàn haøm thöù nhaát (trong soá boán raêng tieàn haøm vónh vieãn) khoâng thay theá raêng söõa tröôùc ñoù. So vôùi coâng thöùc raêng cuûa ñoäng vaät coù vuù tieâu bieåu, boä raêng ngöôøi ñaõ maát boán raêng cöûa ôû moãi boä raêng vaø taùm raêng coái nhoû ôû boä raêng vónh vieãn. Caùc raêng coái söõa töông öùng cuõng coù theå maát hoaëc tuaàn töï, caùc raêng coái lôùn”vónh vieãn” thöù nhaát vaø thöù hai coù theå ñaïi dieän cho caùc raêng coái “söõa”ñaõ maát raêng vónh vieãn thay theá cuûa chuùng, trong tröôøng hôïp ñoù, taùm raêng coái lôùn vónh vieãn bò maát ôû phía sau boä raêng. Coù baèng chöùng gôïi yù raèng caùc ñôn vò tieáp sau seõ bò maát ôû boä raêng ngöôøi laø caùc raêng cöûa beân haøm treân, caùc raêng coái nhoû thöù hai haøm döôùi (ñeå laïi raêng coái söõa thöù hai khoâng coù raêng thay theá), vaø caùc raêng coái lôùn thöù ba. Bolk cho raèng quaù trình ñoù seõ daãn ñeán hình thaønh loaøi “homo futurus” vôùi coâng thöùc raêng I1/2 C1/1 P2/1 M2/2 (hình 5-98). Caùc raêng ngoaøi soá löôïng bình thöôøng ñöôïc goïi laø raêng dö (supernumerary teeth). Coù theå chia chuùng thaønh hai loaïi: ­ Loaïi coù hình daïng baát thöôøng, thöôøng laø hình cheâm (peg-shape), neáu moïc giöõa hai raêng cöûa giöõa treân, ñöôïc goïi laø “raêng keï (keõ) giöõa” (mesiodens); hoaëc thaân raêng coù daïng moät gôø bao xung quanh moät truõng trung taâm, 2 Nghieân cöùu treân ngöôøi Vieät tröôûng thaønh cho thaáy cung xöông oå raêng vaø cung raêng nam lôùn hôn nöõ coù yù nghóa thoáng keâ, nhaát laø ôû möùc caùc raêng nanh (Hoaøng Töû Huøng, Huyønh Kim Khang: Hình thaùi cung raêng haøm treân ôû ngöôøi Vieät, Keát quaû böôùc ñaàu nghieân cöùu moät soá chæ tieâu sinh hoïc ngöôøi Vieät Nam: 117 – 122; Hoaøng Töû Huøng, Traàn Myõ Thuyù, Döông Thò Thanh Bình: Hình thaùi cung xöông oå raêng ngöôøi Vieät, Keát quaû böôùc ñaàu nghieân cöùu moät soá chæ tieâu sinh hoïc ngöôøi Vieät Nam: 122 – 126, NXB Y Hoïc, Haø noäi, 1996. 3 Söï khaùc bieät giôùi tính veà kích thöôùc ôû treû em nam vaø nöõ cuõng ñaõ xuaát hieän töø khaù sôùm treân treû 3 tuoåi qua caùc nghieân cöùu treân phim soï nghieâng, ño ñaïc ñaàu maët tröïc tieáp vaø treân maãu haøm (Ngoâ Thò Quyønh Lan, Hoaøng Töû Huøng, Hình thaùi hoïc, taäp 8, soá 2: 40 –43, 1998; Traàn Thuyù Nga, Hoaøng Töû Huøng, Hình thaùi hoïc, taäp 8, soá 2: 66 –77, 1998) www.hoangtuhung.com 7
  8. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng thöôøng thaáy ôû vuøng raêng cöûa haøm treân hay doïc theo vuøng caùc raêng coái lôùn vónh vieãn: raêng beân (paramolar teeth). ­ Loaïi coù hình daïng bình thöôøng (ñoâi khi ñöôïc goïi laø raêng theâm (supplemental teeth). Loaïi naøy thöôøng thaáy nhaát ôû vuøng raêng coái nhoû vaø phía sau raêng coái lôùn vónh vieãn thöù ba, trôû thaønh raêng coái lôùn thöù tö naèm ngay ngaén treân cung raêng. Raêng dö coù hình daïng bình thöôøng thöôøng ñöôïc giaûi thích laø theå hieän cuûa söï thoaùi trieån veà tieán hoùa (thoaùi hoaù) (evolutionary recession) veà phía boä raêng ñaày ñuû cuûa ñoäng vaät coù vuù. ÔÛ nhöõng tröôøng hôïp khe hôû voøm mieäng coù lieân quan ñeán cung xöông oå raêng ñoâi khi thaáy caùc raêng dö ôû moät hoaëc hai beân khe hôû. Söï gaáp ñoâi raêng nanh hieám gaëp nhöng ñaõ ñöôïc moâ taû ôû ngöôøi vaø nhöõng linh tröôûng khaùc. Hình 5-98. “homo futurus”. Coâng thöùc raêng I1/2 C1/1 P2/1 M2/2 (Theo Bolk) 1.4. Yeáu toá chöùc naêng 1.4.1 Hình theå raêng vaø chöùc naêng nhai Thöôøng thì hình theå cuûa raêng lieân quan maät thieát vôùi chöùc naêng, ôû ñaây, chöùc naêng cuûa raêng laø vieäc söû duïng raêng trong aên nhai. Cheá ñoä aên cuûa khæ Taân luïc ñòa, khæ Cöïu luïc ñòa vaø vöôïn nhaân hình bao goàm chuû yeáu laø traùi caây vaø nhöõng daïng rau coû khaùc. Nhöõng ñoäng vaät naøy thöôøng khoâng phaûi laø loaøi aên thòt vaø chaéc chaén khoâng coù söï thay ñoåi veà cheá ñoä aên, ngay caû ôû caùc Hominids. Khoù maø thaáy ñöôïc söï chuyeân hoaù raêng coái lôùn ñaëc tröng ôû khæ Cöïu luïc ñòa theo moät cheá ñoä aên ñaëc tröng naøo ñoù so vôùi khæ Taân luïc ñòa hay vöôïn nhaân hình (maø boïn naøy voán coù caáu truùc thaân raêng coái lôùn nguyeân thuûy hôn). Hôn nöõa ôû boä raêng Hominid vaø Homo, maët nhai cuûa caùc raêng coái lôùn nhanh choùng bò moøn phaúng vaø maát taát caû caùc muùi. Vì theá khoù maø thaáy ñöôïc yù nghóa ñích thöïc naøo veà chöùc naêng nhai khi lieân heä vôùi hình daïng caùc muùi. Tuy nhieân coù theå moái lieân heä giöõa caùc muùi vaø truõng ôû raêng coái lôùn haøm treân vaø haøm döôùi quan www.hoangtuhung.com 8
  9. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng troïng hôn trong vieäc thieát laäp vaø duy trì töông quan caén khôùp giöõa hai haøm trong quaù trình taêng tröôûng cuûa maët vaø trong vieäc quyeát ñònh loaïi hình maãu vaän ñoäng nhai ñöôïc thieát laäp bôûi caùc cô nhai. Do ñoù, loaïi aên khôùp raêng gôø maøo (lophodont) - raõnh cuûa khôùp caén ôû khæ Cöïu luïc ñòa taïo ra moät loaïi khôùp caén oån ñònh hôn, vôùi hình maãu vaän ñoäng xaùc ñònh hôn cuûa khôùp thaùi döông-haøm. Trong khi ñoù, böôùc ñaàu tieân trong söï xaùc ñònh caùc vaän ñoäng nhai thaáy ñöôïc ôû caû khæ Taân luïc ñòa vaø vöôïn nhaân hình, chính laø söï taêng tröôûng vöôït troäi vaø cô cheá khoaù lieân haøm cuûa caùc raêng nanh, nhöng ñieàu naøy hoaøn toaøn khoâng dieãn ra ôû ngöôøi, hay neáu coù thì ñaõ bò maát tröôùc khi söï chuyeân hoaù raêng coái lôùn dieãn ra. Do ñoù coù leõ caáu truùc cuûa caùc raêng sau lieân quan khoâng chæ vôùi loaïi cheá ñoä aên maø coøn tôùi hình maãu cuûa vaän ñoäng haøm ñöôïc thieát laäp ôû khôùp thaùi döông-haøm do caùc cô haøm döôùi aûnh höôûng cuûa caùc töông quan caén khôùp ñöôïc thieát laäp sôùm trong söï phaùt trieån. ÔÛ ngöôøi tröôûng thaønh, khi nhöõng töông quan giöõa caùc raêng bò maát ñi do moøn raêng thì hình maãu chöùc naêng ñaõ ñöôïc thieát laäp. 1.4.2. Thay ñoåi caáu truùc, töông quan raêng-haøm vaø thoùi quen nhai ÔÛ ngöôøi, khoaûng daønh cho raêng nanh vónh vieãn tuøy thuoäc vaøo söï taêng tröôûng chieàu roäng cuûa cung raêng hôn laø söï taêng tröôûng chieàu daøi. Lieân quan vôùi söï giaûm chieàu daøi xöông oå coù söï maát dòch chuyeån ra tröôùc cuûa caùc raêng coái lôùn vónh vieãn. ÔÛ vöôïn maët daøi (baboon), caùc raêng coái lôùn vónh vieãn thay theá nhau ôû döôùi moûm goø maù (gôø chính) cuûa haøm treân trong quaù trình taêng tröôûng cuûa maët (raêng ôû vò trí naøy chòu aùp löïc nhai lôùn nhaát). ÔÛ heo, raêng coái söõa cuoái cuøng vaø laàn löôït moãi raêng trong ba raêng coái lôùn vónh vieãn naèm beân döôùi “gôø chính”. Raêng cuoái cuøng ôû vò tri naøy, raêng coái lôùn vónh vieãn thöù ba, laø raêng lôùn nhaát vaø maïnh nhaát trong caùc raêng sau. ÔÛ ngöôøi hieän ñaïi chæ coù raêng coái söõa thöù hai vaø raêng coái lôùn vónh vieãn thöù nhaát laàn löôït ôû vò trí naøy. Vieäc khoâng coù söï dòch chuyeån ra tröôùc naøy lieân quan ñeán söï giaûm chieàu daøi tröôùc-sau cuûa cung xöông oå vaø coù theå cuõng lieân quan ñeán söï tieâu giaûm kích thöôùc vaø thieáu raêng coái lôùn thöù ba haøm treân. Raêng coái lôùn thöù ba haøm döôùi nhoû hôn raêng thöù nhaát chæ ñöôïc thaáy ôû ngöôøi hieän ñaïi. Ngay caû ôû boä raêng caùc Hominids vaø Homo, ñoâi khi noù laø raêng coái lôùn haøm döôùi lôùn nhaát töông töï nhö ôû Orng-utan vaø Gorilla. Söï khaùc bieät veà möùc ñoä giaûm cuûa raêng coái lôùn thöù ba giöõa haøm treân vaø haøm döôùi coù theå moät phaàn do raêng coái lôùn haøm döôùi coù xu höôùng caén ra tröôùc (phía gaàn) so vôùi raêng haøm treân vaø aùp löïc nhai toái ña rôi vaøo phaàn sau cuûa haøm döôùi lôùn hôn haøm treân. Moät ñaëc ñieåm cuûa boä raêng ngöôøi hieän ñaïi laø maëc duø kích thöôùc gaàn-xa maët nhai cuûa caùc raêng coái lôùn haøm döôùi giaûm, chieàu roäng cuûa caønh leân xöông haøm döôùi coøn giaûm nhieàu hôn daãn ñeán chieàu roäng caønh leân thöôøng ít hôn toång kích thöôùc gaàn xa cuûa caùc raêng coái lôùn haøm döôùi. Ñieàu naøy khoâng thaáy ôû soï caùc Hominids vaø Homo hay ôû vöôïn nhaân hình. Chæ soá chieàu daøi gaàn-xa cuûa caùc raêng coái lôùn vónh vieãn x100 / chieàu roäng toái thieåu cuûa caønh leân cho thaáy söï giaûm hoaït ñoäng chöùc naêng cuûa caùc cô nhai. www.hoangtuhung.com 9
  10. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng Raêng ngöôøi phaùt trieån ñaåy ñuû sau khi moïc töø moät ñeán ba naêm. Coù moät soá baèng chöùng cho thaáy söï phaùt trieån chaân raêng ngöôøi hieän ñaïi chaäm hôn ôû moät soá Homo, nhöng vaán ñeà caàn ñöôïc nghieân cöùu nhieàu hôn. ÔÛ boä raêng caùc Hominids vaø Homo, men bao boïc bôø caén vaø maët nhai cuûa caùc raêng bò moøn nhanh vaø nhieàu treân raêng vónh vieãn ôû ngöôøi coøn treû, laøm loä ngaø. ÔÛ raêng ngöôøi lôùn tuoåi ngaø thöù caáp laáp ñaày caùc söøng tuyû vaø traàn buoàng tuûy, raêng bò moøn ñeán taän bôø nöôùu. Söï moøn quaù möùc cuûa raêng laø keát quaû cuûa vieäc nhai quaù nhieàu, löïc nhai maïnh vaø do tính chaát thoâ cuûa nhöõng thöùc aên khoâng ñöôïc chuaån bò vaø naáu chín coù trong cheá ñoä aên cuûa loaøi ngöôøi tröôùc ñaây. (Caàn chuù yù laø ôû loaøi ngöïa, coù söï tieáp tuïc taïo thaønh thaân raêng sau khi raêng ñaõ moïc vaø hoaït ñoäng chöùc naêng vaø hieän töôïng hình thaønh chaân raêng chaäm, ôû caùc hoaù thaïch toå tieân cuûa loaøi ngöôøi, khoâng coù baèng chöùng veà vieäc naøy). Tuy nhieân loaøi ngöôøi cuoái cuøng ñaõ giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà khoâng phaûi laø baèng söï thay ñoåi veà giaûi phaãu raêng maø baèng cuoäc ñoåi môùi trong thoùi quen aên. Ñieàu ñaùng chuù yù laø moøn raêng ít thaáy ôû caùc linh tröôûng khoâng-ngöôøi hôn laø ôû ngöôøi coå. Cheá ñoä aên rau vaø traùi caây cuûa nhöõng ñoäng vaät naøy ít gaây phaù huûy moâ raêng hôn laø ôû ngöôøi coå. 2. NHÖÕNG THAY ÑOÅI VEÀ TAÊNG TRÖÔÛNG 2.1. Söï moïc raêng vaø taêng tröôûng cuûa maët Ñaëc ñieåm cuûa boä raêng ngöôøi laø thôøi gian moïc cuûa caùc raêng coái lôùn vónh vieãn traûi ra trong moät thôøi gian daøi (12 naêm hay hôn). Ñieàu naøy khoâng chæ laø thôøi gian xuaát hieän trong mieäng cuûa caùc raêng maø coøn ôû choã taát caû caùc raêng coái lôùn vónh vieãn coù thaân raêng ñaõ hình thaønh ñaày ñuû vaø saün saøng moïc 3 naêm hoaëc laâu hôn tröôùc khi baét ñaàu moïc thaät söï. Söï trì hoaõn naøy trong vieäc moïc raêng coái lôùn coù lieân quan tôùi söï taêng tröôûng chaäm theo chieàu daøi (chieàu tröôùc sau) cuûa maët ngöôøi, söï taêng tröôûng naøy laïi lieân quan tôùi söï taêng tröôûng chaäm cuûa boä xöông noùi chung (hoaøn taát ôû khoaûng 20-25 tuoåi). Vieäc raêng ñaõ saün saøng moïc ôû thôøi ñieåm sôùm hôn nhieàu coù theå gôïi yù raèng ôû nhöõng daïng toå tieân, coù söï tröôûng thaønh cuûa boä xöông sôùm hôn ít nhaát ba naêm so vôùi ngöôøi hieän ñaïi vaø söï phaùt trieån raêng laø ñoäc laäp töông ñoái vôùi söï taêng tröôûng xöông. Söï taêng tröôûng cuûa maët ngöôøi hieän ñaïi vöøa keùo daøi hôn veà maët thôøi gian vöøa ít hôn veà löôïng, ñöa ñeán giaûm chieàu daøi cuûa maët toaøn boä vaø giaûm phaàn mang raêng cuûa maët (neàn xöông oå) vaø caû moûm xöông oå cuûa caû hai haøm. Vieäc giaûm kích thöôùc toaøn boä cuûa maët khoâng chæ phuï thuoäc vaøo heä thoáng nhai maø coøn lieân quan vôùi nhöõng chöùc naêng khaùc nhö chöùc naêng cuûa nieâm maïc muõi. Söï giaûm chieàu daøi xöông oå lieân quan ñeán giaûm kích thöôùc raêng, vaø coù lieân quan ñeán söï thay ñoåi hình daïng cung raêng ôû ngöôøi. 2.2. Trình töï moïc raêng Trình töï moïc raêng raát thay ñoåi ôû caùc loaøi ñoäng vaät boä linh tröôûng: ÔÛ Tarsius, moät nguyeân haàu, trình töï laø M1M2I1I2CP1P2M3. ÔÛ Aotus trivirgatus, moät loaøi khæ Taân luïc ñòa, caùc raêng coái nhoû moïc tröôùc raêng nanh. www.hoangtuhung.com 10
  11. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng ÔÛ Pygathrix, moät gioáng khæ Cöïu luïc ñòa, trình töï laø M1M2I1I2M3P1P2C (töông töï nhö ôû Lemurs laø moät nguyeân haàu). ÔÛ khæ Colobus, moät gioáng khæ Cöïu luïc ñòa khaùc, laø M1I1M2I2P1P2CM3; ÔÛ vöôïn nhaân hình, thöù töï moïc laø M1I1I2M2P1P2CM3, Trong khi ôû ngöôøi, thöôøng laø M1I1I2(CP1P2)M2M3, maëc duø moät soá tröôøng hôïp raêng cöûa giöõa coù theå moïc tröôùc raêng coái lôùn vónh vieãn thöù nhaát. Khuynh höôùng thôøi ñieåm moïc cuûa raêng coái lôùn thöù hai vaø thöù ba keùo daøi lieân quan ñeán thôøi gian caàn thieát ñeå maët taêng tröôûng. 3. NHÖÕNG THAY ÑOÅI VEÀ TÖÔNG QUAN ÑAÀU-MAËT-RAÊNG 3.1. Töông quan ñaàu-maët ÔÛ caùc ñoäng vaät coù vuù khoâng linh tröôûng ñieån hình nhö choù, cöøu, nhím…, khoái xöông maët nhoâ ra tröôùc vuøng soï cuûa ñaàu. Trong söï tieán hoùa cuûa linh tröôûng, khoái xöông maët daàn daàn trôû neân lui veà phía sau hôn cho ñeán ôû ngöôøi thì noù naèm döôùi soï naõo. Söï thay ñoåi naøy laø keát quaû cuûa söï taêng kích thöôùc cuûa naõo vaø soï naõo, keát hôïp vôùi söï gaáp truïc cuûa neàn soï ôû vuøng tuyeán yeân. Söï thay ñoåi naøy coù leõ cuõng lieân quan vôùi vieäc daàn daàn ñaït tö theá ñöùng thaúng, maø thoaït ñaàu laø ôû tö theá ngoài cuûa linh tröôûng soáng treân caây (aboreal), sau ñoù laø tö theá ñöùng thaúng cuûa toaøn boä boä xöông ñaõ ñaït ñöôïc ôû Australopithecines vaø hoaøn chænh ôû caùc homo coå ñeán ngöôøi hieän ñaïi. 3.2. Töông quan giöõa caùc phaàn xöông maët vaø cung raêng 3.2.1. AÛnh höôûng cuûa söï giaûm chöùc naêng khöùu giaùc Trong suoát quaù trình tieán hoùa cuûa caùc ñoäng vaät boä linh tröôûng, coù söï giaûm daàn taàm quan troïng cuûa khöùu giaùc, ñöa ñeán giaûm kích thöôùc vaø ñoä phöùc taïp cuûa muõi vaø hoác muõi. Ñieàu naøy cuõng laøm giaûm kích thöôùc xöông haøm vaø khoâng gian daønh cho raêng. ÔÛ caùc vöôïn nhaân hình, cuõng coù söï giaûm khöùu giaùc nhöng söï suy giaûm naøy ñöôïc buø tröø thöù phaùt baèng söï phaùt trieån cuûa caùc moûm xöông oå, daãn ñeán nhoâ xöông oå ñaëc tröng (vaåu) coøn thaáy ôû caùc loaøi Pithecanthropus. ÔÛ ngöôøi, khoái xöông maët vaø nhaát laø caùc xöông haøm giaûm kích thöôùc nhanh hôn söï giaûm kích thöôùc cuûa caùc raêng, laøm taêng xu höôùng raêng moïc leäch laïc vaø chen chuùc ( 4 ). 3.2.2. AÛnh höôûng cuûa chöùc naêng thò giaùc Söï di chuyeån ra tröôùc cuûa maét töø vò trí beân ôû caùc loaøi döôùi ñoäng vaät coù vuù ñeán vò trí phía tröôùc vaø nhìn ra tröôùc lieân quan vôùi söï nhaän bieát vaät theå vôùi hình aûnh noåi. Ñieàu naøy cuõng laøm giaûm kích thöôùc cuûa phaàn treân cuûa hoác muõi (thuoäc khöùu giaùc). Haäu quaû laø xöông saøng voán laø moät xöông muõi ñaëc tröng trôû thaønh moät phaàn cuûa thaønh trong oå maét treân soï ngöôøi. 4 Khaûo saùt treân 4.464 sinh vieân taïi caùc tröôøng ñaïi hoïc ôû TP. Hoà Chí Minh cho thaáy 83,2% coù vaán ñeà veà sai khôùp caén ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau (Ñoáng Khaéc Thaåm, Hoaøng Töû Huøng, Taäp san Hình Thaùi Hoïc, taäp 11, soá 2: 22 – 31, 2001) www.hoangtuhung.com 11
  12. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng 3.2.3. AÛnh höôûng cuûa chöùc naêng nhai ÔÛ caùc vöôïn nhaân hình, soáng vôùi cheá ñoä aên thöïc vaät, vieäc nhai gaàn nhö laø moät hoaït ñoäng lieân tuïc suoát ngaøy vaø toaøn boä heä thoáng nhai (bao goàm caû raêng, xöông vaø cô haøm) raát phaùt trieån, nhaát laø ôû ñoäng vaät gioáng ñöïc vôùi raêng cuõng laø vuõ khí. Caùc maøo xöông ôû soï noåi leân cho cô baùm vaø moät heä thoáng truï maët lôùn bao goàm nhöõng gôø treân oå maét raát phaùt trieån. Vôùi söï taêng tröôûng cuûa naõo vaø soï, cuøng vôùi cheá ñoä aên ñaõ thay ñoåi, ôû ngöôøi, caùc maøo khoâng coøn caàn thieát nöõa. Vôùi söï thay ñoåi trong thoùi quen aên, boä raêng ít phaùt trieån hôn vaø phaàn maøo treân oå maét trôû neân nhoû laïi vaø chìm ñi trong söï phaùt trieån cuûa traùn. Söï giaûm kích thöôùc theo chieàu tröôùc sau cuûa xöông maët ñoàng thôøi vôùi xu höôùng taêng tröôûng xuoáng döôùi chieám öu theá töông ñoái laøm giaûm khoaûng daønh cho löôõi, phaàn naøy ñöôïc buø tröø bôûi söï taùi saép xeáp ôû vuøng caèm: caáu taïo vuøng caèm ôû ngöôøi cho pheùp caùc cô coù choã baùm baèng caùc gai caèm thay theá cho ngaên linh tröôûng. Moät trong nhöõng haäu quaû thöù phaùt cuûa öu theá taêng tröôûng doïc laø söï taùch thanh quaûn khoûi hoác muõi, moät yeáu toá quan troïng trong söï phaùt trieån tieáng noùi. 3. RAÊNG VAØ HAØM LAØ BAÈNG CHÖÙNG CUÛA SÖÏ TIEÁN HOÙA Nhôø tính chaát töông ñoái ít bò huûy hoaïi trong loøng ñaát maø raêng coù moät vò trí quan troïng trong vieäc thieát laäp moái quan heä giöõa caùc daïng ñoäng vaät coù vuù vaø döôùi ñoäng vaät coù vuù ñang soáng cuõng nhö ñaõ tuyeät chuûng. Ñoái vôùi loaøi ngöôøi, raêng vaø xöông haøm coù maët ôû haàu heát caùc di coát, trôû thaønh nguoàn tö lieäu ñaùng tin caäy vaø trong nhieàu tröôøng hôïp, laø duy nhaát cho caùc nghieân cöùu coå nhaân. Moät soá ñaëc ñieåm cuûa boä raêng ngöôøi töông töï nhö ôû vöôïn nhaân hình. Nhöõng ñaëc ñieåm naøy bao goàm soá löôïng raêng toaøn boä, coâng thöùc boä raêng söõa vaø boä raêng vónh vieãn, hình daïng toång quaùt, ñaëc bieät laø hình daïng cuûa caùc raêng cöûa vaø caùc raêng coái lôùn vónh vieãn, moái quan heä giöõa caùc raêng cuõng nhö giöõa hai haøm. Tuy nhieân coù nhöõng khaùc bieät ñuû ñeå caùc nhaø nghieân cöùu phaân bieät boä raêng cuûa ngöôøi ñieån hình vôùi caùc vöôïn nhaân hình ñieån hình, nhöõng khaùc bieät naøy bao goàm: ­ Kích thöôùc raêng, ­ Hình daïng, kích thöôùc vaø söï aên khôùp cuûa raêng nanh (daøi, cong gioáng ngaø vaø caùc khe töông öùng vôùi nhöõng raêng naøy… laø ñaëc tröng cuûa vöôïn), ­ Nhöõng thay ñoåi veà hình daïng cuûa caùc raêng coái nhoû thöù nhaát haøm döôùi, ­ Hình daïng thaân raêng (caáu truùc chi tieát cuûa caùc maët raêng, soá löôïng chaân raêng, tyû leä chieàu cao thaân raêng so vôùi chieàu gaàn xa vaø ngoaøi trong thaáp cuûa caùc raêng sau…), ­ Kieåu moøn maët nhai, trình töï kích thöôùc, thöù töï moïc raêng… Phaàn treân cuûa baøi vaø nhöõng baøi trong chöông tröôùc ñaõ ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà treân. Phaàn döôùi ñaây seõ neâu moät soá khaùi nieäm chung, coù theå giuùp ñònh höôùng cho vieäc suy lyù trong caùc nghieân cöùu hình thaùi hoïc raêng. www.hoangtuhung.com 12
  13. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng Caùc raêng coù theå cung caáp nhöõng baèng chöùng höõu ích veà moái quan heä toång quaùt giöõa caùc loaøi, chuùng coù theå traû lôøi nhöõng caâu hoûi nhö moät hoùa thaïch naøo ñoù laø “ngöôøi” hay “döôùi ngöôøi”. Ñaây laø moät caâu hoûi khaù thöôøng gaëp, ñeå traû lôøi cho caâu hoûi naøy, lôøi giaûi khoâng phaûi chæ caên cöù vaøo caáu truùc, hình thaùi maø coøn caàn döïa treân baèng chöùng coù hay khoâng coù haønh vi cuûa con ngöôøi. Khi khoâng coù nhöõng kinh nghieäm tröïc tieáp veà moät sinh vaät nguyeân thuûy vôùi nhöõng ñaëc tröng coù theå coù cuûa con ngöôøi, ngöôøi ta chæ coù theå döïa treân baèng chöùng veà khaû naêng cheá taùc coâng cuï höõu duïng vaø coù yù nghóa vaên hoùa. Coù moät soá baèng chöùng cho thaáy Sinanthropus bieát duøng löûa vaø moät soá Australopithecus ñaõ bieát duøng xöông laøm coâng cuï ñeå saên vaø ñeå laøm vuõ khí, coù theå chaïy ôû tö theá thaúng ngöôøi. Raêng cuûa Sinanthropines gioáng vôùi ngöôøi hieän ñaïi nhieàu hôn laø caùc vöôïn nhaân hình. Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy hình theå cuûa caùc raêng coái lôùn vaø raêng cöûa cuûa vöôïn nhaân hình ñöôïc duøng nhö baèng chöùng cho moái quan heä gaàn guõi vôùi con ngöôøi, nhöng caùc raêng nanh vaø raêng coái nhoû thöù nhaát haøm döôùi thì ngöôïc laïi. Raêng cuûa nhöõng hoùa thaïch phaùt hieän ôû Nam Phi ñaõ ñöôïc moâ taû gioáng nhö ngöôøi ôû moät soá ñaëc ñieåm (hình 5.73 b). Moät soá hoaù thaïch coù caùc raêng nanh vaø raêng coái nhoû haøm döôùi coù daïng ít nhieàu nhö ngöôøi. Ngoaøi ra, caáu truùc xöông chaäu gioáng ngöøôi hôn laø khæ, nhöng kích thöôùc naõo chæ hôi lôùn hôn so vôùi vöôïn (gorilla). Thaät söï chuùng laø nhöõng ñoäng vaät coù moät soá ñaëc ñieåm gioáng ngöôøi vaø moät soá ñaëc ñieåm gioáng vöôïn nhaân hình. Hoaù thaïch ban ñaàu ñöôïc ñònh danh laø Australopithecus ramidus phaùt hieän naêm 1984 laø moät thí duï. Coù theå chuùng khoâng phaûi laø ngöôøi cuõng khoâng phaûi laø vöôïn nhaân hình, vaø cuõng chöa coù baèng chöùng thuyeát phuïc cho thaáy ngöôøi tieán hoùa tröïc tieáp töø chuùng maëc duø coù theå trong quaù trình tieán hoùa toå tieân loaøi ngöôøi ñaõ qua giai ñoaïn coù hình daïng raêng hay boä xöông töông töï. Nhö daõ bieát, Ardipithecus ramidus (teân ñöôïc xaùc ñònh laïi cuûa Australopithecus ramidus) ñaõ ñöôïc moät soá taùc giaû coi laø Hominid sôùm nhaát (Xem baøi “boä raêng nhöõng hoaù thaïch quan troïng trong coå nhaân hoïc vaø xaùc ñònh toå tieân loaøi ngöôøi”). Nhö treân ñaõ noùi, ngöôøi ta coøn chöa chaéc chaén veà hình daïng caùc raêng nanh ngöôøi laø nguyeân thuûy vaø caùc raêng nanh cuûa haàu laø ñaëc bieät cuûa daïng nguyeân thuûy naøy, hay caùc raêng nanh ôû ngöôøi coù töø daïng raêng cuûa haàu qua quaù trình thoaùi giaûm. Coù ngöôøi cho raèng chieàu daøi chaân raêng ôû raêng nanh cuûa ngöôøi cho thaáy söï hieän dieän tröôùc ñoù moät thaân raêng lôùn hôn, nhöng ñaây laø moät ví duï kinh ñieån trong vieäc aùp duïng logic hình thöùc moät caùch thieån caän trong vieäc lyù giaûi nhöõng vaán ñeà phöùc taïp veà nguoàn goác hình thaùi. Thöïc ra, taát caû caùc raêng nanh ñeàu coù chaân raêng daøi vaø moät soá loaøi coù raêng nanh vôùi thaân raêng daøi, hieän chöa ñuû baèng chöùng ñeå traû lôøi cho vaán ñeà. Treân caùc hoùa thaïch coù baèng chöùng veà khaû naêng laø toå tieân cuûa loaøi ngöôøi, töùc cuûa caùc Homo: Pithecanthropus, Sinanthropus, ngöôøi coå Neanderthal vaø ngöôøi hieän ñaïi sôùm, ngöôøi ta thaáy khoâng coù nhöõng thay ñoåi lôùn ôû boä raêng. Söï khaùc bieät giöõa hoùa thaïch ngöôøi sôùm nhaát vaø ngöôøi hieän ñaïi thì ít hôn nhieàu so vôùi söï khaùc bieät giöõa caùc gioáng choù khaùc nhau, cuõng nhö ngöôøi ta coù theå neâu ra nhöõng ñaëc tröng veà raêng cuûa töøng loaøi khaùc nhau trong soá caùc vöôïn nhaân hình. Caùc raêng ôû ngöôøi hieän ñaïi ít moøn hôn, hôi giaûm kích thöôùc, deã bò sai khôùp caén, saâu raêng vaø beänh nha chu nhöng cuõng coù theå noùi töông töï veà boä raêng cuûa caùc gioáng choù caûnh www.hoangtuhung.com 13
  14. Phaàn thöù naêm: Boä raêng trong boái caûnh sinh hoïc/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø heä thoáng nhai/ Giaûi phaãu tieán hoaù raêng vaø vaät nuoâi khaùc so vôùi boä raêng cuûa choù soùi vaø caùc ñoäng vaät hoang daïi töông öùng. Nhöõng ñieàu kieän soáng cuûa ngöôøi tieàn söû khoâng khuyeán khích söï xuaát hieän vaø toàn taïi cuûa nhöõng loaøi khoâng thích nghi toát vôùi moâi tröôøng khaéc nghieät. Khi con ngöôøi baét ñaàu bôùt leä thuoäc vaø daàn daàn cheá ngöï ñöôïc moâi tröôøng thì con ngöôøi baét ñaàu coù khaû naêng coù nhöõng söï thay ñoåi veà di truyeàn tröôùc ñaây bò kìm haõm.. Boä raêng phaûi ñöôïc xem laø moät cô quan hay heä thoáng chöùc naêng chöù khoâng phaûi laø moät loaït caùc ñôn vò rieâng reõ. Trong moãi loaøi coù moät daûi bieán ñoåi ôû boä raêng vaø ôû moät soá loaøi, daûi naøy lôùn hôn ôû nhöõng loaøi khaùc. Ngoaøi ra, khi moät loaøi môùi xuaát hieän trong quaù trình tieán hoùa thì moät soá cô quan nhö boä raêng coù theå coù ít nhieàu thay ñoåi. Loaïi boä raêng cuûa ngöôøi laø loaïi töông ñoái khoâng ñaëc hieäu, nghóa laø coù giaûi bieán ñoåi khaù roäng, coù theå ñaõ ñöôïc xaùc laäp raát sôùm trong söï tieán hoùa cuûa linh tröôûng caáp cao vaø toàn taïi vôùi nhöõng thay ñoåi treân con ñöôøng tieán hoùa, trong thôøi gian maø nhöõng thay ñoåi lôùn dieãn ra ôû naõo, heä vaän ñoäng vaø hình daïng cuõng nhö caùc töông quan soï- maët. www.hoangtuhung.com 14
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
4=>1