ng é ®é c c ¸ Nã c GS . TS . Ng uy Ôn ThÞ Dô
I. § ¹ i c ¬ng :
Tö vo ng rÊt c ao ( 50% ), v× c ¬ thÓ bÞ nhiÔm ®é c thÇn kinh (Te tro do to xin). C¸ nã c (c ¸ c ã c To ad fis h), hä te tro do ntifo rme s , s è ng ë nhiÒu n¬i trª n thÕ g ií i ví i hµng tr¨ m lo µi: ë Mü ( g ä i lµ Blo w Fis h ), ë Cu Ba ( g ä i lµ Tambo re s ), ë Ên § é ( g ä i lµ s we ll fis h, ke nd ), ë NhËt B¶n ( g ä i lµ Fug u ). . . ë ViÖt Nam c ¸ nã c c ò ng c ã g Çn 20 lo µi.
C¸ nã c s è ng ë n í c mÆn nhiÒu h¬n ë
n í c ng ä t. ë n í c ta c ¸ nã c g Æp
nhiÒu ë c¸ c tØnh miÒn Trung ( Qu¶ng
Ng ∙ i, Qu¶ng Nam, Hµ TÜnh, Qu¶ng
Ninh, H¶i Phßng . . .)
H×nh d¹ ng : Th©n ng ¾n tõ 4 20c m, c h¾c , th ê ng c ã nhiÒu mµu s ¾c , da c ø ng r¸ p, vÈy ng ¾n. § Çu c ¸ to , m¾t lå i, kh«ng c ã vÈy l ng vµ bô ng , nh ng lë m c hë m ®Çy g ai, bô ng c ¸ th ê ng to tù ph×nh lª n nh qu¶ bã ng , n»m ng ö a tù the o dßng n í c . ChÊt ®é c tr«i te tro do to xin tËp trung ë da, rué t, g an, c ¬ bô ng , tinh ho µn vµ nhiÒu nhÊt ë trø ng c ¸ , v× vËy c o n c ¸ i ®é c h¬n vµ ®Æc biÖt mï a c ¸ ®Î trø ng .
hä C¸ nãc b a r¨ng ( Trio d o ntid ae )
Hä C¸ nãc hß m ( Os trac io ntid ae )
hä c ¸ nãc nhÝm ( d io d o ntid ae )
hä c ¸ nãc ( te trao d o ntid ae )
b¹ch tuéc vßng xanh
II. ChÊt ®é c te tro do to xin(ttx) C11h17o 8n3 § ©y lµ mét chÊt ®éc thÇn kinh, chÊt nµy rÊt ®éc
g©y tö vong cao, ® î c ph©n lËp tõ mét sè lo¹i vi
khuÈn: epiphytic bacterium, vibrio species,
pseudomonas species (Y asumoto 1987). Ngoµi
c¸ nãc cã thÓ t×m thÊy chÊt ®éc nµy ë da vµ néi
t¹ng con sagi«ng, kú nh«ng, b¹ch tuéc vßng
xanh, Õch Mü..
Tetrodotoxin lµ chÊt kh«ng ph¶i proteine, tan trong
n í c, kh«ng bÞ nhiÖt ph¸ huû, nÊu chÝn hay ph¬i
kh«, sÊy, ®éc chÊt vÉn tån t¹i ( cã thÓ bÞ ph©n huû ë
1000C trong m«i tr êng kiÒm hay acid ).
Tetrodotoxin ® î c ph¸t hiÖn bëi thö nghiÖm sinh
häc ví i chuét hay ph ¬ng ph¸p quang phæ huúnh
quang, s¾c khÝ lí p máng, s¾c kÝ láng cao ¸p. C¬ chÕ
g©y ®éc cña tetrodotoxin trong c¬ thÓ lµ øc chÕ ho¹t
®éng b¬m kªnh Na vµ K qua mµng tÕ bµo, ngõng
dÉn truyÒn thÇn kinh - c¬ g©y liÖt c¬.
Khi ¨ n c ¸ TTX ® î c hÊp thô nhanh
qua ® ê ng rué t, d¹ dµy tro ng 515ph,
c ã tµi liÖu nã i c ã thÓ hÊp thô qua da.
§ Ønh c ao TTX tro ng m¸ u lµ 20 ph vµ
th¶i tiÕt qua n í c tiÓu s au 30ph tí i 3 4 g iê . LD50 c ho c hué t=10(cid:0) g/kg .
III. ChÈn ®o ¸ n
S au ¨ n c ¸ nã c 510phó t 3g iê xuÊt hiÖn tª
m« i, l ì i, må m, mÆt, mÊt c ¶m g i¸ c ë ®Çu
ng ã n tay vµ c h©n, ®au ®Çu, v∙ må h« i, buå n
n« n vµ n« n, ®au bô ng , t¨ ng tiÕt n í c bä t,
lo ¹ n ng « n, mÊt phè i hî p, yÕu c ¬, mÖt l¶, ®å ng
tö g i∙ n, liÖt c ¬ tiÕn triÓn, tÝm, c o g iËt, ng õ ng
h« hÊp, h¹ HA vµ h« n mª . Tö vo ng 4 24 g iê
s au khi ng é ®é c , c ao nhÊt lµ 6 g iê ®Çu.
XN: CTM: t¨ ng b¹ c h c Çu
T×m TTX, khã thùc hiÖn vµ kh« ng
c Çn thiÕt: c ¸ c thö ng hiÖm s inh hä c .
Ng uyª n nh©n tö vo ng lµ liÖt c ¬ h« hÊp
vµ h¹ huyÕt ¸ p
IV. H í ng dÉn xö trÝ: hå i s ø c HH lµ c ¬ b¶n nhÊt
1.T¹ i nhµ vµ n¬i ¨ n c ¸ : Ng ay khi c ã dÊu hiÖu ®Çu
tiª n:
Than ho ¹ t:
30g +250ml n í c s ¹ c h quÊy ®Òu: uè ng hÕt mé t
lÇn, ë trÎ 112 tuæi uè ng 25g , trÎ d í i 1 tuæi 1g /kg .
Cã thÓ uè ng 1 lä antito x 30ml ( ë NL vµ trÎ lí n ),
d í i 1 tuæi uè ng 1/4 lä , rå i ® a ®Õn bÖnh viÖn g Çn
nhÊt ng ay b»ng xe c Êp c ø u.
Uè ng than ho ¹ t s í m tr í c 1g iê s au khi ¨ n c ¸ s Ï c ã
hiÖu qu¶ c ao lo ¹ i bá c hÊt ®é c .
2.Trª n xe c Êp c ø u:
Than ho ¹ t: 30g + 250ml n í c s ¹ c h quÊy ®Òu
uè ng hÕt mé t lÇn nÕu c h a ® î c uè ng vµ BN c ßn
tØnh.
NÕu c o g iËt: TB 2,5 5mg s e duxe n tr í c uè ng
than ho ¹ t.
Thë O2 vµ bã p bã ng ambu nÕu BN tÝm vµ ng õ ng
thë , ®Æt NKQ, b¬m bã ng c hÌ n ( nÕu c ã ®iÒu kiÖn)
®Ó tr¸ nh s Æc .
§ Ó BN n»m ng hiª ng tr¸ i, ®Çu thÊp tr¸ nh s Æc
TruyÒn dÞc h vµ duy tr× huyÕt ¸ p:
Cho atro pin nÕu nhÞp c hËm
ho Æc
TruyÒn do pamin ( ho Æc kÕt hî p do butamin ) nÕu tô t huyÕt ¸ p: liÒu 310(cid:0) g /kg /phó t (ng ê i lí n + trÎ c o n) 200mg + 250 NaCl 0,9(cid:0) Glu 5%: liÒu 5(cid:0) g /kg /phó t, ho Æc truyÒn
adre nalin [ho Æc kÕt hî p no radre nalin liÒu 0,030,3(cid:0) g /kg /phó t ( ng ê i lí n vµ trÎ c o n )]
®Ó duy tr× HA>90mmHg .
3.T¹ i Kho a CÊp c ø u vµ Chè ng ®é c :
Chñ yÕu lµ ®iÒu trÞ hç trî : hå i s ø c h«
hÊp, tuÇn ho µn b¶o ®¶m c hø c n¨ ng
s è ng
* NÕu BN ®Õn s í m tr í c 3 g iê :
+ B¶o ®¶m ® ê ng dÉn khÝ tr í c RDD: ®Æt NKQ, b¬m
bã ng c hÌ n.
+ RDD dÞc h bic abo nat Natri 2% ho Æc 0,14% lµ tè t
nhÊt nÕu kh« ng NaCl 0,9%. Mç i lÇn dÞc h vµo 150
200ml ho Æc 10ml/kg ë trÎ <5 tuæi, dÞc h Êm. DÞc h lÊy
ra t ¬ng ® ¬ng dÞc h ® a vµo , tæng s è tõ 510lÝt.
+ Than ho ¹ t 30g pha ví i 250ml n í c s ¹ c h.Cï ng ví i:
+ S o rbito l 40g , nÕu BN kh« ng Øa c h¶y
* NÕu ®Õn m ué n s au 3 g iê :
Hå i s ø c HH, ®¶m b¶o huyÕt ®é ng truyÒn
dÞc h lµ c ¬ b¶n.
TruyÒn dÞc h, ®¶m b¶o huyÕt ®é ng
Duy tr× huyÕt ¸ p
+ Duy tr× n í c tiÓu: truyÒn dÞc h vµ lî i tiÓu.
+ NÕu nhÞp c hËm < 60lÇn/ph: atro pin, truyÒn
is upre l, ®Æt m¸ y t¹ o nhÞp t¹ m thê i.
+ NÕu nhÞp nhanh, RL nhÞp: xylo c ain, ®Æt t¹ o
nhÞp c hê
+ H¹ HA: do pamin 3
5(cid:0) g /kg /ph hay
adre naline ,
kÕt
hî p
do butamin
hay
no radre naline .
§ ¶m b¶o th« ng khÝ thë O2
+ NKQ thë m¸ y: khi S HH (tÝm, liÖt c ¬ HH, ng õ ng
thë )
Thê i gian thë m¸ y tõ 420giê
Th¨ ng b»ng to an kiÒm
Th¨ ng b»ng ®iÖn g i¶i
NÕu BN s è ng ® î c >20 g iê kh¶ n¨ ng c ø u s è ng
c ao .
Ch a c ã thuè c g i¶i ®é c ®Æc hiÖu c ho te tro d o to xin
V. § Ò phßng ng é ®é c c ¸ nã c
Kh« ng nª n ¨ n c ¸ nã c lµ biÖn ph¸ p tè t nhÊt
Cã ng ê i ¨ n thÞt c ¸ nã c mé t lÇn kh« ng bÞ ng é
®é c , c ã lÏ do ¨ n c ¸ nã c ®ùc , nhá , t ¬i, vµ c hØ ¨ n
thÞt c ¸ , khi ¨ n ph¶i c ¸ ®∙ c hÕt, c hÊt ®é c ®∙ ng Êm
vµo thÞt c ¸ th× rÊt nhiÒu ng uy c ¬ ng é ®é c , ng ê i
mua c ¸ khã lùa c hä n c o n c ¸ nµo c ã thÓ kh« ng
®é c . V× thÕ biÖn ph¸ p tè t nhÊt lµ kh« ng ¨ n thÞt c ¸
nã c .
Khi ¨ n ph¶i c ¸ ng hi lµ c ¸ nã c : uè ng
thuè c g i¶i ®é c ng ay
(than ho ¹ t vµ
s o rbito l) ®å ng thê i ph¶i ®Õn ng ay bÖnh
viÖn g Æp BS g ió p c ho viÖc xö trÝ: RDD, hç
trî TH, HH.
Trang bÞ than ho ¹ t ho Æc 1 lä antito x c ho
mç i ng ê i ®i ®¸ nh c ¸ ho Æc g ia ®×nh ë
vï ng biÓn c ã ng uy c ¬ ng é ®é c c ¸ nã c
