QUÁ MẪN
PhD. Nguyễn Văn Đô Bộ môn MD-SLB Trường đại học Y Hà nội
Mục tiêu
1. Nêu được khái niệm và cách phân loại 4
typ quá mẫn của Gell và Coombs
2. Trình bày được các yếu tố tham gia và cơ
chế của các typ quá mẫn
3. Nêu được một số ví dụ bệnh lý liên quan
đến các typ quá mẫn
23-Sep-15
PhD. Nguyễn Văn Đô Bộ môn: MD-SLB
I. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI 1.1. Khái niệm:
Qu¸ mÉn lµ tình tr¹ng bÖnh lý do ®¸p øng qu¸ møc cña hÖ thống miÔn dÞch.
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell & Coombs (4 typ)
• Typ 1: Xuất hiện nhanh, tham gia của IgE.
Kết quả giải phóng các chất hóa học trung
gian gây viêm (histamin, leukotrien, vv…).
Ví dụ: Phản vệ, mày đay
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell & Coombs (tiếp theo)
• Typ 2: Gây độc tế bào. Phức hợp KN-
KT làm độc tế bào. Ví dụ: phản ứng do
truyền nhầm nhóm máu, hội chứng
Goodpasture.
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell & Coombs (tiếp)
• Typ 3: Phức hợp miễn dịch lắng đọng ở
tổ chức. Ví dụ: Bệnh huyết thanh, SLE
1.2. Phân loại quá mẫn theo Gell & Coombs (tiếp)
• Typ 4: Quá mẫn muộn, qua trung gian
tế bào bởi các tế bào lymphô và đại
thực bào hoạt hóa.
Ví dụ: phản ứng tuberculin.
II. CÁC TYP QUÁ MẪN
2.1. Quá mẫn typ 1 2.1.1. Các yếu tố tham gia:
• Kháng thể: IgE • Tế bào Mast (tổ chức) • Bạch cầu ái kiềm (máu) • Các chất hóa học trung gian • Yếu tố cơ địa
2.1.2. Cơ chế quá mẫn typ I
2.1.3. Các thể lâm sàng của quá mẫn typ I
• Sốc phản vệ (PV): -Thực nghiệm: Sốc PV toàn thân: Portier và Richet làm thực nghiệm trên chó bằng tiêm tinh chất của một loại thân mềm ở biển. PV ngoài cơ thể: Hiện tượng Schultz-Dale - Ở người: Penicillin, huyết thanh khác loài…
2.1.3. Các thể lâm sàng của quá mẫn typ I (tiếp theo)
• Bệnh dị ứng (atopy). - Mày đay: BiÓu hiÖn ë da, phï vµ ngøa tõng m¶ng, lan réng nhanh nÕu g·i nhiÒu, vµ gi¶m ®i nÕu chêm nãng. YÕu tè lµm xuÊt hiÖn cã thÓ lµ c¸c hãa chÊt, thuèc... - Hen: 90% c¸c trêng hîp hen ë ngêi trÎ, vµ 50% ë ngêi trªn 40 tuæi. - Rối loạn tiêu hóa do thức ăn: §au bông (do co th¾t), tiªu láng (do tiÕt nhÇy, t¨ng co bãp)
2.2. Quá mẫn typ II 2.2.1. Khái niệm: Là loại quá mẫn do tan hủy tế bào. 2.2.2. Các yếu tố tham gia: - Kháng thể - Kháng nguyên: trên bề mặt tế bào - Bổ thể và các tế bào hiệu ứng
2.2.3. C¸c tÕ bµo ®Ých vµ c¸c thÓ l©m sµng"
• Ph¶n øng truyÒn m¸u • Tan huyÕt, vµng da s¬ sinh do bất đồng Rh • Tan hång cÇu do c¸c nhãm kh¸ng nguyªn kh¸c • Gi¶m c¸c lo¹i huyÕt cÇu do thuèc theo c¬ chÕ miÔn dÞch • Bong ghÐp tèi cÊp • Ph¶n øng chèng mµng ®¸y cÇu thËn. (Héi chøng Goodpasture): Héi chøng liªn quan ®Õn tæn th¬ng cÊp c¸c mµng c¬ b¶n (cña thËn vµ phæi) víi kh¸ng thÓ, bæ thÓ
"
2.3. Qu¸ mÉn typ III" 2.3.1. Khái niệm: do phức hợp miễn dịch
2.3.2 C¸c yÕu tè tham gia qu¸ mÉn typ III"
• Kh¸ng thÓ vµ kh¸ng nguyªn hßa tan
• Phức hợp miễn dịch
• Sự lắng đọng vào các mô
• Các yếu tố miễn dịch khác: bổ thể, các tế bào thực bào…
PhD. Nguyễn Văn Đô Bộ môn: MD-SLB
2.3.3. Cơ chế quá mẫn typ III
Kháng thể
Kháng nguyên
Phức hợp miễn dịch
Bổ thể
Bạch cầu ái toan
Tiểu cầu
Amin hoạt mạch
PhD. Nguyễn Văn Đô Bộ môn: MD-SLB
2.3.3. Cơ chế quá mẫn typ III (tiếp theo)
Phức hợp MD
Bạch cầu đa nhân trung tính
Ngưng tụ tiểu cầu
Giải phóng enzym
Hình thành cục máu đông
2.3.4. C¸c thÓ thùc nghiÖm vµ l©m sµng"
"
Thùc nghiÖm"
• HiÖn tîng Arthus • Viªm khíp vµ thËn
"
L©m sµng"
• BÖnh huyÕt thanh • Viªm cÇu thËn sau nhiÔm khuÈn • Viªm ®a khíp d¹ng thÊp • BÖnh lupus ban ®á • BÖnh viªm m¹ch nót, viªm phæi nhµ n«ng
2.4. Qu¸ mÉn typ IV"
"
2.4.1. Khái niệm: quá mẫn muộn do tế bào
"
2.4.2. C¸c yÕu tè tham gia • Tế bào • Kh¸ng nguyªn
2.4.3. Cơ chế quá mẫn typ IV
2.4.4. C¸c thÓ l©m sµng cña qu¸ mÉn typ IV"
• Qu¸ mÉn kiÓu tuberculin
• Qu¸ mÉn do tiÕp xóc
• Ph¶n øng bong m¶nh ghÐp
"
!
So sánh các typ quá mẫn khác nhau
Đặc điểm typ-I (Phản vệ) typ-II (Độc tế bào) typ-III (Phức hợp miễn dịch) typ-IV (Quá mẫn muộn)
Kháng thể IgE IgG, IgM IgG, IgM Không
Màng tế bào Hòa tan Kháng nguyên Ngoài tế bào Mô và cơ quan
15-30 phút 3-8 giờ 48-72 giờ Thời gian đáp ứng Hàng phút cho đến hàng giờ
Xuất hiện Sưng và lồi lên Ly giải và hoại tử Ban đỏ và phù, hoại tử Ban đỏ và chai cứng
Mô học Kháng thể và bổ thể Lympho và mono Bạch cầu ái toan và ái kiềm Bổ thể và bạch cầu trung tính
Ví dụ SLE Truyền nhầm nhóm máu Xét nghiệm tuberculin Hen dị ứng, phản ứng thuốc
Xin trân trọng cảm ơn
PhD. Nguyễn Văn Đô Bộ môn: MD-SLB
• Cấu trúc
IgE
- Monomer - Có thêm domain (CH4)
• Đặc điểm
- Nộng độ thấp nhất trong HT - Gắn vào tế bào BC ái kiềm và TB mast (Không cần kết hợp với kháng nguyên)
- Tham gia các phản ứng dị ứng - Chống nhiễm ký sinh trùng
Cε4
(giun, sán). Gắn vào rexeptơ của các BC ái toan - Không hoạt hóa bổ thể
