Bài giảng Quá mẫn cảm

QUAÙ MAÃN CAÛM

Quaù maãn caûm

Beänh lyù mieãn dòch (immunopathology)

Phaûn öùng khoâng phuø hôïp

Beänh töï mieãn: Vieâm ña khôùp daïng thaáp, Lupus...

Ñaùp öùng quaù möùc

Quaù maãn caûm

Ñaùp öùng mieãn dòch khoâng hieäu quaû: suy giaûm mieãn dòch

Khaùng nguyeân + Khaùng theå Khaùng nguyeân + lymphocyte T Baûo veä Khoâng coù bieåu hieän

Roái loaïn Toån thöông toå chöùc Phaûn öùng quaù maãn

Phaûn öùng quaù möùc

Quaù maãn caûm

Phaân loaïi

• Gel vaø Coombs:

Quaù maãn caûm

Type I: Phaûn öùng phaûn veä vaø atopy (immediate hypersensitivity) Quaù maãn töùc khaéc. Type II: Phaûn öùng quaù maãn do khaùng theå ñoäc teá baøo (antibody- dependent cytotoxic hypersensitivity) Type III: Phaûn öùng quaù maãn do phöùc hôïp mieãn dòch Type IV: Phaûn öùng quaù maãn qua trung gian teá baøo

Quaù maãn type I

KN (allergen) KT thuoäc lôùp IgE KN-KT treân beà maët teá baøo Phoùng thích mediators chaøm suyeãn, Atopy: (atopic dermatitis), maøy ñay… Toaøn thaân Shock phaûn veä Tyû leä 5-30% daân soá

Quaù maãn caûm

QUAÙ MAÃN TYPE I

 Quaù maãn toaøn thaân (generalized anaphylaxis)  Quaù maãn boä phaän (localized anaphylaxis: atopy)

Quaù maãn caûm

 Allergy: (dò öùng) thöôøng duøng ñeå chæ PÖQM type I  Allergen: dò öùng nguyeân, khaùng nguyeân töø moâi tröôøng, gaây ñaùp öùng dò öùng ôû ngöôøi nhaïy caûm, raát ít hoaëc khoâng ñoäc haïi

Lòch söû

Duøng ñoäc toá heán bieån Actinaria vaø Physalia Anaphylaxis ( prophylaxis) shock phaûn veä.

 Prausnitz vaø Kustner (1921): duøng serum cuûa Kustner (dò öùng vôùi caù) vaø KN caù: truyeàn thuï ñoäng baèng huyeát thanh (atopic reagin)

 Von Behring (1890): phaûn öùng khi duøng SAD  Portier Richer (1902):

 Coca vaØ Cook (1923) duøng töø atopy ñeå dieãn taû laâm saøng cuûa

suyeãn, maøy ñay, eczema, hay fever.

Quaù maãn caûm

 Ishizaka (1968): tìm ra IgE

Khaùng nguyeân

• Troïng löôïng phaân töû: 10.000  70.000 dalton • Nhieàu ñöôøng xaâm nhaäp • Ñöôøng tieâm deå gaây phaûn öùng quaù maãn naëng

Protein

• Phaán hoa, buïi nhaø (loâng thuù, naám moác, house dust mite) • Thöùc aên bieån, tröùng, ñaäu phoäng, ñaäu naønh, söõa, hoät, nguû coác,

luùa mì, ..döôïc phaåm.

• Latex allergen: maøy ñay, vieâm keát maïc, vieâm muõi dò öùng,

suyeãn, phuø. Latex-fruit syndrome (-glucanase,chitinase)

Quaù maãn caûm

• Noïc ñoäc coân truøng, khaùng huyeát thanh.

Khaùng nguyeân

Hapten

• Khaùng sinh: PNC, Sulfonamides, Cephalosporines,

Tetracyclines... Polysaccharides: Dextran

Quaù maãn caûm

• Hieám gaëp  Hormone: Insulin, ACTH, vasopressine, parathormone  Enzyme: Trypsine, penicilinase, protein ngöôøi, tinh dòch  Vitamine: Thiamine, folic acid

Khaùng theå

 Reaginic antiboby  IgE gaén treân beà maët teá baøo mast vaø basophil  Fc gaén vaøo receptor FcRI cuûa teá baøo mast  IgG4 döôùi lôùp khoâng quan troïng  Haøm löôïng trong maùu thaáp (250ng/ml)  IgE gaén vaøo thuï theå FcRI, choáng ñöôïc söï phaân huûy bôûi caùc

serum protease neân toàn taïi vaøi thaùng.

 Stanworth: tieâm atopic serum 12 nôi, haøng tuaàn tieâm allergen

Quaù maãn caûm

ñaëc hieäu.

Quaù maãn caûm

Töông taùc teá baøo trong saûn xuaát IgE

 Teá baøo B nhaän söï giuùp ñôõ cuûa TH2 thoâng qua caùc

cytokine IL4, IL13 (cuïm gene ôû NST 5)

 Vai troø öùc cheá cuûa TH1 saûn xuaát cytokine IFN öùc

Quaù maãn caûm

cheá söï saûn xuaát IgE  Coù söï caân baèng TH1/TH2

Quaù maãn caûm

Di truyeàn vaø dò öùng

• 1920: con coù tyû leä allergy cao neáu cha meï allergy. • Cha hoaëc meï dò öùng, 30% con bò allergy, neáu caû hai, tyû leä seõ

• Di truyeàn chi phoái 3 khía caïnh

 Toång möùc ñoä IgE (total IgE level) (NST5)  Söï ñaùp öùng ñaëc hieäu vôùi allergen (allergen-specific

laø 50%

response) (HLA-Dw2)

 Söï ñaùp öùng quaù möùc (general hyperesponsiveness)

Quaù maãn caûm

(HLA-B8, HLA-Dw3)

Söï keát hôïp KN-KT

• Söï keát hôïp KN-KT xaûy ra treân beà maët teá baøo • Thuï theå sít laïi gaàn nhau  Ca++ vaøo teá baøo  hoøa maøng

Mediators Toång hôïp lipid mediators.

Quaù maãn caûm

Preformed mediators: histamine, heparin, ECF-A, NCF-A Membrane-derived mediators: LTC4, LTD4, LTE4, PGD2, PGF2, PAF Platelete Activating Factor - khoâng phaûi laø saûn phaåm töø arachidonic acid

Basophil: S: haït ñaëc hieäu coù maøng bao chöùa caùc mediators (histamine, leukotrien)

Quaù maãn caûm

Teá baøo mast: (G) haït coù maøng bao chöùa mediator, cytokines. (P) phaàn tua cuûa baøo töông baùm vaøo moâ lieân keát chung quanh (M) ty laïp theå troøn.

Quaù maãn caûm

Hoùa chaát trung gian

 Histamine: daõn maïch, taêng tính thaám (mast cell, basophils)  PGD2: daõn maïch (mast cell)  LTC4, LTD4: co pheá quaûn, daõn maïch, taêng tieát (mast, baso.)  PAF: daõn maïch, taêng tính thaám (mast cell)  Bradykinin do kallicrein like daõn maïch, taêng tính thaám, co cô

Quaù maãn caûm

trôn (mast cell, basophils)

Hoùa chaát trung gian

peroxidase, EDN:

eosinophil

EPO: neurotoxin.  Taùc doäng:

Trong dò öùng coù söï gia taêng BC öa toan Eosinophil coù chöùa caùc mediators:  MBP: major basic protein, ECP:eosinophil cationic protein, eosinophil-derived

Quaù maãn caûm

Toån thöông ñöôøng daãn khí: hoùa sôïi, toån thöông nieâm maïc, phì ñaïi cô trôn, taêng tieát dòch nhaøy, taêng tính phaûn öùng (airway hyperesponsiveness)

Bieåu hieän laâm saøng

Maøy day

Ñoû da

Phuø maïch

Ngöùa coå, Ngheït thôû Co pheá quaûn, thôû coù tieáng rít

Oùi möõa, tieâu chaûy

Quaù maãn caûm

Ñau quaën buïng

Shock phaûn veä

Quaù maãn caûm

Vasovagal reaction, vasovagal syncope: vaû moà hoâi, buoàn noân,

haï huyeát aùp, nhòp tim chaäm, khoâng maøy day.

Phaûn xaï thaàn kinh X

Phaûn öùng giaû phaûn veä (anaphylactoid reaction): do taùc ñoäng tröïc

Quaù maãn caûm

tieáp leân teá baøo mast, khoâng coù IgE. Radiocontrast dye, narcotic: codein, morphin, vancomycin Endogenous mast cell activators: substance P, neurokinin A Aspirin Do hoaït taùc boå theå: anaphylatoxins C3a, C5a

PHOØNG NGÖØA

 Tìm khaùng nguyeân  Tieâm KN noàng ñoä loaõng  Cô cheá:

Tieàn söû dò öùng Chuù yù phaûn öùng cheùo Giaûi maãn caûm (desensibilizaation)

Quaù maãn caûm

IgE giaûm, IgG taêng Ñieàu hoøa TH1/TH2 Khaùng theå khoùa (blocking antibody) IgG, IgA

Ñieàu trò

 Caân baèng giöõa CAMP vaø CGMP (teá baøo cô trôn, teá baøo mast)

 CAMP   daõn cô trôn vaø

 CGMP   co cô trôn vaø

phoùng haït

Quaù maãn caûm

khoâng phoùng haït

Ñieàu trò shock phaûn veä

• Adrenaline  cAMP 

Quaù maãn caûm

Teá baøo mast ngöng phoùng haït Daõn cô Co maïch maùu Ngaên taùc ñoäng histamine leân thaønh maïch.

Ñieàu trò Atopy

Quaù maãn caûm

Quaù maãn type II

• Type II: Phaûn öùng quaù maãn do khaùng teá baøo theå ñoäc (antibody-dependent cytotoxic hypersensitivity) KT thuoäc lôùp IgG KN laï hoaëc töï KN treân teá baøo Thöïc baøo, ly giaûi, phaù huûy bôûi teá baøo NK (lymphocyte, coù Fc receptors) Taùn huyeát

Quaù maãn caûm

QUAÙ MAÃN TYPE II

 KT thuoäc lôùp IgG, IgM  KN treân beà maët teá baøo hay moâ  KT keát hôïp vôùi KN treân beà maët teá baøo hay moâ  Toån thöông xaûy giôùi haïn ôû caùc teá baøo vaø moâ mang KN  Haäu quaû

Quaù maãn caûm

Teá baøo ñích bò ly giaûi Teá baøo ñích bò thöïc baøo Moâ bò huûy hoïai

Cô cheá toån thöông

KT keát hôïp vôùi KN treân beà maët teá baøo hay moâ

• • Hoaït hoùa boå theå baét ñaàu töø C1, haäu quaû:  Maûnh C3a, C5a

 Thu huùt ÑTB, BC ña nhaân.  Hoaït hoùa teá baøo mast vaø basophils  Thu huùt vaø hoaït hoùa caùc teá baøo haønh söï khaùc

 C3b, C3bi,C3d coù maët treân teá baøo ñích  opsonin  Ly giaûi teá baøo ñích khi hoaït hoùa C5b  C9

Quaù maãn caûm

(effector cells: macrophage, neutrophils, eosinophils, K cells)

Cô cheá toån thöông

Quaù maãn caûm

Beänh lyù gaây ra bôûi PÖQM type II

 Truyeàn maùu khoâng phuø hôïp (ABO) KT lôùp IgM, ngöng keát,

hoaït hoùa boå theå, ly giaûi

• Huyeát taùn

 KT choáng HC, KT lôùp IgG, bò thöïc baøo ôû gan vaø laùch  Töï KT choáng hoàng caàu (khoâng roõ nguyeân nhaân), thöïc baøo

ôû laùch.

• Giaûm tieåu caàu

Quaù maãn caûm

 Töï khaùng theå choáng TC (70%) sau nhieãm VK hoaëc virus  Beänh Lupus (töï KT choáng cardiolipin, phospholipids)  Giaûm TC do thuoác (cô cheá gioáng choáng HC) • Giaûm baïch caàu trung tính, lymphocyte (Lupus: töï KT)

Ngöng keát

Sinh laàn ñaàu

Sau sinh

Sinh laàn keá tieáp

Choáng söï gaây maãn caûm

Quaù maãn caûm

• Huyeát taùn do

thuoác quinine,

(penicillin, sulphonamides…)

 Thuoác baùm treân maøng

hoàng caàu

 Thuoác baùm treân hoàng caàu phaù vôû töï dung naïp (self - töï KT tolerance)  (autoantibody) (töï khoûi sau ngöng thuoác)

Quaù maãn caûm

 Phöùc hôïp thuoác - KT baùm treân maøng hoàng caàu (thuï theå CR1-C3b)

Phaûn öùng choáng KN moâ

• KT theå choáng maøng caên baûn (Goodpasture’s syndrome) cuûa phoåi, thaän (KT choáng glycoprotein cuûa caàu thaän) → vieâm thaän

• Töï KT choáng phaân töû keát dính teá baøo (intercellular adhesion

Quaù maãn caûm

molecule), beänh Pemphigus (KT choáng desmoglein-3). • KT choáng receptor cuûa ACh nhöôïc cô (myasthenia gravis)

Khaùng theå choáng thuï theå cuûa acetylcholine trong beänh nhöôïc cô

Quaù maãn caûm

PHAÛN ÖÙNG QUAÙ MAÃN TYPE III

• Bình thöôøng IC ñöôïc loaïi tröø bôûi heä thoáng ñôn nhaân thöïc baøo • Khi IC laéng ñoïng ôû moâ vaø cô quan  toån thöông bôûi boå theå

• Caùc loaïi KN

Protein khaùc loaøi KN laø vi khuaån, virus, vi naám Töï KN thöôøng gaây ra PÖQM type III

vaø teá baøo haønh söï  PÖQM type III

Quaù maãn caûm

• Khaùng theå IgG, IgM

Quaù maãn type III

• Phaûn öùng quaù maãn do phöùc

Quaù maãn caûm

hôïp mieãn dòch Phöùc hôïp mieãn dòch (IC: immune complexes) IC vôùi soá löôïng lôùn Laéng ñoïng Beänh huyeát thanh

Caùc loaïi KN

 Protein khaùc loaøi: beänh huyeát thanh (serum sickness)  KN laø vi khuaån, virus

Phong (leprosy): Acute leprosy reaction Giang mai: Phaûn öùng Jarisch Herxheimer Vieâm gan SVB: 25% coù vieâm khôùp, vieâm thaän Soát xuaát huyeát …

 Töï KN thöôøng gaây ra PÖQM type III

SLE (KT choáng DNA, nucleoprotein, …) Vieâm ña khôùp daïng thaáp

Quaù maãn caûm

 KN laø vi naám: Vieâm phoåi quaù maãn (KN: actinomycete)

Vieâm do phöùc hôïp mieãn dòch

 vasoactive amine: histamine 5-hydroxytryptamine  taêng tính thaám thaønh maïch

• Phöùc hôïp mieãn dòch khôûi phaùt quaù trình vieâm  Hoaït hoùa boå theå  C3a, C5a  basophil, tb mast  IC cuõng taùc ñoäng tröïc tieáp leân tieåu caàu, basophils (thuï theå Fc)

Quaù maãn caûm

 Taêng tính thaám taïo ñieàu kieän cho söï laéng ñoïng IC  Ngöng tuï tieåu caàu  cuïc maùu nhoû  BC trung tính  enzyme (exocytose)  toån thöông

Vieâm do phöùc hôïp mieãn dòch

 Hoaït hoùa boå theå

C3a, C5a basophil, tb mast  IC cuõng taùc ñoäng tröïc tieáp leân tieåu caàu

 Vasoactive amine: histamine 5-hydroxytryptamine thaám tính thaønh maïch

Quaù maãn caûm

 Taêng

Vieâm do phöùc hôïp mieãn dòch

trung

Quaù maãn caûm

Taêng tính thaám taïo ñieàu kieän cho söï laéng ñoïng IC Ngöng tuï tieåu caàu hình thaønh cuïc maùu nhoû BC tính phoùng thích enzyme (exocytose)  toån thöông

Ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï laéng ñoïng

doøng (thieáu huït boå theå (C2)  laéng ñoïng.

 IC lôùn loaïi tröø nhanh ôû gan trong vaøi phuùt, IC nhoû löu

 IC baùm vaøo hoàng caàu (thuï theå CR1) vaø di chuyeån giöõa

haønh laâu  KT coù aùi löïc thaáp taïo IC nhoû  laéng ñoïng.

 Thöøa KN  IC nhoû  Thieáu huït teá baøo thöïc baøo Caùc ñaëc ñieåm cuûa maïch maùu

Quaù maãn caûm

 Coù söï taêng tính thaám thaønh maïch (vasoactive amine)  Doøng maùu coù aùp löïc cao, chaûy xoaùy  Ñieän tích aâm cuûa maøng caên baûn caàu thaän

Phöùc hôïp mieãn dòch hoøa tan nhôø boå theå

Quaù maãn caûm

Phöùc hôïp vöøa vaø nhoû löu haønh trong maùu laâu

Quaù maãn caûm

Doøng maùu coù aùp löïc cao chaûy xoaùy

Quaù maãn caûm

Beänh do phöùc hôïp MD taïi choã: Phaûn öùng Arthus

Phaûn öùng vieâm maïch maùu caáp 4-8 giôø sau khi tieâm Phuø, xuaát huyeát, loeùt.

• Söï thaønh laäp IC taïi choå • Phaûn öùng Arthus

• KN hít vaøo

Vieâm phoåi dò öùng Toån thöông kieåu Arthus 4-8 giôø sau

khi hít KN • KN töø beân trong

Quaù maãn caûm

Phaûn öùng Jarisch-Herxheimer Côn phaûn öùng phong caáp RA (KT choáng IgG saûn xuaát töø töông baøo taïi choã)

Beänh huyeát thanh

Soát Laùch to Ñau khôùp Maøy ñay

Quaù maãn caûm

KN löu haønh Beänh huyeát thanh (serum sickness) Sau tieâm khaùng huyeát thanh 1 tuaàn

Quaù maãn type IV

Phaûn öùng quaù maãn qua trung gian teá baøo Quaù maãn chaäm (Delayed type hypersensitivity) Teá baøo T keát hôïp vôùi KN Phoùng thích cytokine Vieâm Phaûn öùng Mantoux

Quaù maãn caûm

PHAÛN ÖÙNG QUAÙ MAÃN TYPE IV

• Khaùng nguyeân • Vi sinh vaät: M.tuberculosis, M.leprae, virus ñaäu, vi naám, ñôn

baøo

Quaù maãn caûm

• KN töø coân truøng (ong, muoãi) • Toå chöùc dò loaïi • Hapten (DNCB..), hoùa chaát, nickel, chrome, cao su… • Thôøi gian • Chaäm >48-72 giôø (delayed hypersensitivity reaction)

Phaân loaïi: 3 type

1. Tieáp xuùc (contact hypersensitivity), xaûy taïi

nôi tieáp xuùc KN,48-72 giôø.

Quaù maãn caûm

2. Tuberculin, 48-72 giôø 3. U haït (granuloma), 21-28 ngaøy

Tieáp xuùc

Thôøi gian coù phaûn öùng: 48-72 giôø Laâm saøng: chaøm (eczema) Moâ hoïc: teá baøo lymphoâ, sau ñoù laø macrophage, phuø neà

cuûa lôùp thöôïng bì

Quaù maãn caûm

Khaùng nguyeân: cao su, nikel...DNCB, DNFB...

Phaûn öùng vôùi tuberculin

• Moâ taû bôûi Koch khi tieâm loïc dòch canh caáy vi khuaån lao vaøo

trong da (coù KN cuûa vk lao)

• Phaûn öùng khi ñaõ nhieãm: • M.tuberculosis, M.leprae, Leishmania tropica, beryllium,

zirconium

lôùp thöôïng bì

Quaù maãn caûm

• Phaûn öùng sau 48-72 giôø • Laâm saøng: söng phuø, cöùng nôi tieâm • Moâ hoïc: lymphocyte, monocyte, ñaïi thöïc baøo, khoâng phuø neà

Phaûn öùng vôùi tuberculin

• Tieâm trong da • Trình dieän KN • Chaát baùm dính E-selectin • BC trung tính (sau 1-2 giôø) • Teá baøo lymphoâ vaø BC ñôn

nhaân (sau 12 giôø)

Quaù maãn caûm

• • Vieâm (ñaït ñænh sau 48 giôø)

U haït (granulomatous hypersensitivity)

• Thôøi gian xaûy ra phaûn öùng 21-28 ngaøy • Laâm saøng: cuïc cöùng (ví duï: da, phoåi...) • Moâ hoïc: ñaïi thöïc baøo, teá baøo daïng bieåu moâ, teá baøo khoång loà,

xô hoùa

• Khaùng nguyeân: toàn taïi phöùc hôïp KN-KT hoaëc do ngoaïi vaät

Quaù maãn caûm

nhö boät talc, silic