Tên bài: VÔ KHUẨ N TRONG SẢ N KHOA
Bài giả ng: lý thuyế t
Thờ i gian giả ng: 01 tiế t
Địa điể m giả ng bài: giả ng đư ờ ng
Mụ c tiêu họ c tậ p: Sau khi họ c xong bài này, sinh viên phả i
1. Nhắ c lạ i các định nghĩa: vô khuẩ n, khử khuẩ n, tiệ t khuẩ n.
2. Nêu đư ợ c mộ t số đặ c điể m sả n khoa có liên quan đế n vô khuẩ n.
3. Mô tả đư ợ c cơ chế lây nhiễ m cho ngư ờ i bệ nh.
4. Nêu đư ợ ccác phư ơ ng pháp áp dụ ng cho thai phụ để đề phòng nhiễ m khuẩ n
5. Nêu đư ợ c mộ t số phư ơ ng pháp áp dụ ng cho nhân viên y tế và dụ ng cụ để đề phòng nhiễ m khuẩ n.
Nộ i dung chính:
Vô khuẩ n là toàn bộ các biệ n pháp, kỹ thuậ t nhằ m bả o vệ cơ thể tránh khỏ i mọ i sự lây nhiễ m củ a
vi sinh vậ t gây bệ nh như vi khuẩ n, virus, nấ m, đơ n bào....
Khử khuẩ n là nhữ ng thao tác có kế t quả tạ m thờ i trong từ ng lúc cho phép loạ i trừ hay tiêu diệ t hầ u
hế t các vi sinh vậ t hay làm bấ t hoạ t các virus, như ng không diệ t đư ợ c nha bào.
Tiệ t khuẩ n là phư ơ ng pháp nhằ m tiêu diệ t hoàn toàn các loạ i vi khuẩ n kể cả nha bào và virus.
Hàng năm, trên toàn thế giớ i có trên 500000 bà mẹ mang thai bị tử vong vì các lý do khác nhau.
Nhiễ m khuẩ n là nguyên nhân đứ ng thứ hai trong số các nguyên nhân gây tử vong cho bà mẹ mang
thai. Tình trạ ng nhiễ m khuẩ n lạ i càng xả y ra trầ m trọ ng, nặ ng nề ở các nư ớ c còn gặ p nhiề u khó khăn
về kinh tế . Hơ n nữ a đây là mộ t nguyên nhân tử vong có thể tránh đư ợ c. Có rấ t nhiề u trư ờ ng hợ p, chỉ
vì thiế u sót nhỏ trong khâu vô khuẩ n đã dẫ n tớ i các tử vong đáng tiế c. Mặ c dù có nhiề u kháng sinh
mớ i, rấ t tố t, như ng công tác vô khuẩ n ngày càng đư ợ c chú ý, quan tâm. Có thể nói rằ ng đa số các
trư ờ ng hợ p nhiễ m khuẩ n trong sả n khoa là các bệ nh lý do thầ y thuố c gây nên. Vô khuẩ n là mộ t vấ n
đề rấ t cơ bả n. Thự c hiệ n vô khuẩ n chính là thự c hiệ n y họ c dự phòng. Đầ u tư vào công tác vô khuẩ n
là mang lạ i lợ i nhuậ n cao nhấ t. Vô khuẩ n trong sả n khoa có nhữ ng đặ c điể m riêng.
1. MỘ T SỐ ĐẶ C ĐIỂ M CỦ A SẢ N KHOA CÓ LIÊN QUAN ĐẾ N VÔ KHUẨ N
Trong thờ i gian mang thai, đáp ứ ng miễ n dịch củ a ngư ờ i mẹ có xu hư ớ ng giả m đi để giúp cho thai
tồ n tạ i thuậ n lợ i trong cơ thể ngư ờ i mẹ . Đó là mặ t tích cự c củ a vấ n đề . Như ng chính điề u đó đã làm
cho cơ thể ngư ờ i mẹ dễ bị các tác nhân gây bệ nh xâm nhậ p. Sứ c đề kháng củ a ngư ờ i mẹ càng giả m đi
nế u bị mấ t máu nhiề u trư ớ c, trong và sau khi đẻ .
Trong khi chuyể n dạ và sau đẻ , cổ tử cung mở rộ ng tạ o điề u kiệ n thuậ n lợ i cho các mầ m bệ nh xâm
nhậ p vào trong buồ ng tử cung. Sự xâm nhậ p vào buồ ng tử cung càng thuậ n lợ i nế u có nhiễ m khuẩ n
sẵ n có ở âm đạ o, nế u có các can thiệ p không bả o đả m vô khuẩ n vào buồ ng tử cung. Từ buồ ng tử
cung, các mầ m bệ nh có thể lan rộ ng ra bằ ng các con đư ờ ng bạ ch huyế t, đư ờ ng máu, đư ờ ng lân cậ n .
Đặ c biệ t, mầ m bệ nh có thể lan theo hai vòi trứ ng, đi vào ổ phúc mạ c, gây ra nhiễ m khuẩ n ổ phúc mạ c.
Diệ n rau bám sau khi bong rau là mộ t cử a ngõ vô cùng rộ ng cho các mầ m bệ nh xâm nhậ p trự c tiế p
vào tuầ n hoàn củ a ngư ờ i mẹ gây nên hình thái nhiễ m khuẩ n nặ ng nhấ t vớ i tỷ lệ tử vong cao, đó là
nhiễ m khuẩ n huyế t.
Các tổ chứ c còn sót lạ i trong buồ ng tử cung như rau, tổ chứ c thai là môi trư ờ ng thuậ n lợ i cho vi
khuẩ n phát triể n, để từ đó nhiễ m khuẩ n lan rộ ng.
Trong sả n khoa các thủ thuậ t đư ờ ng dư ớ i luôn luôn mang theo nguy cơ cao gây nhiễ m khuẩ n, nhấ t
là các thủ thuậ t can thiệ p trự c tiế p vào buồ ng tử cung qua đư ờ ng âm đạ o.
Trên đây là mộ t số điề u kiệ n thuậ n lợ i cho nhiễ m khuẩ n xả y ra trong sả n khoa. Đó cũng là nhữ ng
lý do làm cho vô khuẩ n có vai trò đặ c biệ t quan trọ ng. Mọ i cán bộ y tế công tác trong ngành sả n khoa
đề u phả i ý thứ c đư ợ c tầ m quan trọ ng củ a vô khuẩ n và phả i triệ t để tuân thủ các nguyên tắ c vô khuẩ n
trong khi làm việ c.
2.CƠ CHẾ LÂY NHIỄ M CHO NGƯ Ờ I BỆ NH
Trong thờ i gian nằ m chữ a bệ nh trong bệ nh việ n, ngư ờ i bệ nh luôn luôn phả i đư ơ ng đầ u vớ i nhiề u
nguy cơ bị lây nhiễ m. Lây nhiễ m cho ngư ờ i bệ nh có thể thự c hiệ n qua các con đư ờ ng sau:
- Nhiễ m khuẩ n từ ngoài vào: mầ m bệ nh từ môi trư ờ ng bên ngoài (không khí, nư ớ c, bụ i...) xâm
nhậ p vào cơ thể ngư ờ i bệ nh. Gầ n gũi hơ n, các mầ m bệ nh từ quầ n áo, dụ ng cụ y tế (kim tiêm, bơ m
tiêm, dao, kéo, găng tay...) không đư ợ c khử khuẩ n tố t đi vào ngư ờ i bệ nh.
- Nhiễ m khuẩ n chéo trong bệ nh việ n: các mầ m bệ nh đư ợ c lây lan từ ngư ờ i bệ nh này sang ngư ờ i
bệ nh khác thông qua đồ dùng, sinh hoạ t hàng ngày, thông qua dụ ng cụ y tế không đư ợ c khử trùng tố t,
thông qua bàn tay không sạ ch sẽ củ a nhân viên y tế ... Trong nhiề u trư ờ ng hợ p, nế u không tuân thủ tố t
các quy định vô khuẩ n thì chính nhân viên y tế là ngư ờ i đã giúp mang mầ m bệ nh từ ngư ờ i bệ nh này
sang ngư ờ i bệ nh khác.
- Tự nhiễ m khuẩ n: các mầ m bệ nh có sẵ n trên cơ thể ngư ờ i bệ nh, ví dụ khi thông đái mà không
thự c hiệ n sát khuẩ n tố t thì có thể gây nhiễ m khuẩ n bàng quang bằ ng các vi khuẩ n đã có sẵ n trên ngư ờ i
bệ nh.
3. ĐỐ I VỚ I NHÂN VIÊN Y TẾ
Điề u trư ớ c tiên là phả i nhậ n thứ c đư ợ c tầ m quan trọ ng củ a việ c thự c hiệ n vô khuẩ n trong công việ c
hàng ngày. Quầ n áo công tác phả i sạ ch sẽ , luôn luôn đư ợ c giặ t sạ ch. Mỗ i khi làm các thủ thuậ t, phẫ u
thuậ t đề u phả i độ i mũ, đeo khẩ u trang đúng qui cách. Mũ phả i bả o đả m che kín hế t tóc, khẩ u trang
phả i che kín cả miệ ng và mũi. Các móng tay luôn luôn đư ợ c cắ t ngắ n. Rử a tay là mộ t độ ng tác rấ t
quan trọ ng. Rử a tay để phòng tránh sự chuyể n tả i mầ m bệ nh đế n các khu vự c chư a bị ô nhiể m bằ ng
cách loạ i bỏ hầ u hế t các vi sinh vậ t bám trên tay củ a nhân viên y tế . Rử a tay là kỹ thuậ t đơ n giả n và
quan trọ g nhấ t để đề phòng nhiễ m khuẩ n mắ c phả i trong bệ nh việ n. Lư u ý trư ớ c khi rử a tay cầ n phả i
tháo đồ ng hồ và tấ t cả đồ trang sứ c đeo ở trên tay.
- Rử a tay thông thư ờ ng vớ i xà phòng và nư ớ c sạ ch, lau khô sau khi rử a. Rử a tay thông thư ờ ng
đư ợ c thự c hiệ n trư ớ c khi cho bệ nh nhân uố ng thuố c, giữ a các chăm sóc không đòi hỏ i vô khuẩ n, trư ớ c
khi ăn, sau khi ra khỏ i nhà vệ sinh...
- Rử a tay có thuố c sát khuẩ n đư ợ c thự c hiệ n cho tấ t cả mọ i ngư ờ i trư ớ c khi rờ i khỏ i nơ i làm việ c,
sau khi làm việ c vớ i đồ vả i, đồ vậ t bẩ n, trư ớ c mọ i chăm sóc vô khuẩ n, sau mộ t chăm sóc nhiễ m
khuẩ n...
- Rử a tay phẫ u thuậ t đư ợ c áp dụ ng cho tấ t cả mọ i ngư ờ i tham gia vào phẫ u thuậ t hay mộ t số thủ
thuậ t như mở nộ i khí quả n, bộ c lộ tĩnh mạ ch, đặ t ố ng thông tĩnh mạ ch rố n...
4. ĐỐ I VỚ I THAI PHỤ
4.1. Trong thờ i gian mang thai
Thai phụ đóng vai trò quyế t định. Thai phụ phả i tuân thủ nhữ ng phép vệ sinh trong thai nghén,
không tắ m rử a trong ao hồ , nơ i nư ớ c bẩ n. Hàng ngày thự c hiệ n vệ sinh sạ ch sẽ bộ phậ n sinh dụ c
ngoài, nhấ t là sau khi đạ i, tiể u tiệ n. Chúng ta luôn nhớ rằ ng trong khi có thai, thai phụ dễ bị viêm
nhiễ m âm đạ o và dễ bị nhiễ m khuẩ n đư ờ ng tiế t niệ u. Trong nhiề u trư ờ ng hợ p, biể u hiệ n lâm sàng củ a
nhiễ m khuẩ n không điể n hình hay không có biể u hiệ n lâm sàng. Các nhiễ m khuẩ n này cầ n đư ợ c chẩ n
đoán và điề u trị sớ m, tránh để kéo dài gây các hậ u quả nặ ng nề . Ngoài ra cầ n nâng cao sứ c đề kháng
toàn thân bằ ng chế độ ăn đầ y đủ dinh dư ỡ ng, bổ xung thêm sắ t để tránh thiế u máu.
4.2. Trong khi chuyể n dạ
Sả n phụ nên đư ợ c tắ m rử a sạ ch sẽ trư ớ c khi đi đẻ . Bộ phậ n sinh dụ c ngoài cầ n đư ợ c cạ o lông, làm
vệ sinh sạ ch sẽ . Mọ i sả n phụ đề u đư ợ c thụ t tháo phân trư ớ c khi vào phòng đẻ , trừ nhữ ng trư ờ ng hợ p
sắ p đẻ . Sau khi làm vệ sinh sạ ch sẽ , nên đóng khố vô khuẩ n. Trong quá trình theo dõi chuyể n dạ đẻ ,
hạ n chế tố i đa thăm trong, mỗ i khi thăm trong phả i mang găng vô khuẩ n, sát khuẩ n âm hộ trư ớ c khi
thăm khám. Nên bố trí phòng đẻ cách ly cho nhữ ng sả n phụ bị mắ c các bệ nh truyề n nhiễ m.
4.3. Sau khi đẻ
Sau khi đẻ sả n phụ nên vậ n độ ng sớ m, tránh nằ m lâu tạ o điề u kiệ n cho bế sả n dịch, nhiễ m khuẩ n.
Tầ ng sinh môn đư ợ c làm vệ sinh nhiề u lầ n trong ngày (không dư ớ i 2 lầ n) vớ i nư ớ c sạ ch, thấ m khô
sau khi rử a sạ ch. Sau mỗ i lầ n đạ i hay tiể u tiệ n đề u đư ợ c rử a sạ ch và thấ m khô. Sả n phụ có thể tự làm
vệ sinh cho bả n thân mình. Quầ n áo đư ợ c thay luôn và giặ t sạ ch. Hai tuyế n vú cầ n đư ợ c lau và giữ
sạ ch, cho trẻ bú sớ m và hế t từ ng vú mộ t để tránh các biế n chứ ng cho vú.
5. ĐỐ I VỚ I PHƯ Ơ NG TIỆ N, DỤ NG CỤ
5.1. Phòng đẻ cầ n đư ợ c bố trí ở nơ i cao ráo, sách sẽ , xa các nguồ n ô nhiễ m, có các phư ơ ng tiệ n
tránh bụ i có hiệ u quả (1g bụ i chứ a 1500000 vi khuẩ n). Diệ n tích đủ rộ ng, bên trong không nên bày
quá nhiề u thứ gây khó khăn mỗ i khi làm vệ sinh. Sàn nhà phả i đư ợ c lát gạ ch để có thể cọ rử a dễ dàng.
Sàn nhà phả i đư ợ c lau 2 lầ n mỗ i ngày, lau ư ớ t, không dùng chổ i để quét. Lau ư ớ t là mộ t cách làm
nhanh chóng, có hiệ u quả và vệ sinh, không làm cho bụ i tung lên. Trầ n nhà đư ợ c làm vệ sinh mỗ i quý
mộ t lầ n. Tư ờ ng nhà đư ợ c cọ rử a hàng tháng. Cầ n có giầ y dép sạ ch sẽ để đi riêng trong phòng đẻ .
Trong điề u kiệ n củ a chúng ta, ngư ờ i nhà sả n phụ không đư ợ c vào trong phòng. Các bàn đẻ cầ n đư ợ c
bố trí ngăn cách vớ i nhau. Sau mỗ i mộ t trư ờ ng hợ p đẻ , phả i lau bàn đẻ sạ ch sẽ , chậ u hứ ng dịch và
máu phả i đư ợ c đổ đi ngay.
5.2. Nguồ n nư ớ c
Cung cấ p đủ nư ớ c cho bệ nh việ n hoặ c cơ sở y tế có nghĩa là nư ớ c bả o đả m tiêu chuẩ n an toàn và
đủ số lư ợ ng để chăm sóc bệ nh nhân và cho các hoạ t độ ng khác củ a bệ nh việ n nhằ m duy trì môi
trư ờ ng bệ nh việ n an toàn và hạ n chế khả năng lây lan bệ nh tậ t. Trong sả n khoa nhu cầ u xử dụ ng nư ớ c
lạ i càng lớ n. Ngư ờ i ta ư ớ c tính rằ ng mỗ i giư ờ ng bệ nh cầ n trung bình 300 đế n 350 lít nư ớ c mỗ i ngày.
5.3. Dụ ng cụ
Toàn bộ dụ ng cụ đề u phả i đư ợ c khử khuẩ n, tiệ t khuẩ n theo đúng quy cách, đư ợ c xử dụ ng ngay hay
lư u giữ trong các hộ p kín để ở nơ i không có bụ i. Cọ rử a dụ ng cụ là bư ớ c quan trọ ng hàng đầ u trong
quy trình khử khuẩ n, tiệ t khuẩ n vì nó loạ i bỏ toàn bộ bụ i, các chấ t bẩ n. Nế u không cọ rử a đúng kỹ
thuậ t thì việ c khử khuẩ n, tiệ t khuẩ n sẽ không thu đư ợ c kế t quả . Các chấ t bẩ n dính trên dụ ng cụ là nơ i
ẩ n náu củ a vi khuẩ n để tránh không bị tiế p xúc vớ i các hoá chấ t sát khuẩ n, đồ ng thờ i làm giả m hoạ t
hoá củ a các hoá chấ t sát khuẩ n. Khử khuẩ n đư ợ c tiế n hành trên các dụ ng cụ tiế p xúc vớ i màng (dụ ng
cụ hô hấ p), các dụ ng cụ không tiệ t khuẩ n đư ợ c như các ố ng nộ i soi và các dụ ng cụ không cầ n tiệ t
khuẩ n (bô, vịt). Tiệ t khuẩ n đư ợ c áp dụ ng cho tấ t cả các đồ vậ t đư ợ c đư a vào tiế p xúc trự c tiế p vớ i
máu hoặ c các vùng vô khuẩ n củ a cơ thể và mộ t số dụ ng cụ đư a vào các khoang không vô khuẩ n như
chai sữ a, vú chai sữ a hoặ c băng gạ c. Có nhiề u phư ơ ng pháp khử khuẩ n, tiệ t khuẩ n, vì vậ y phả i lự a
chọ n phư ơ ng pháp thích hợ p cho từ ng loạ i dụ ng cụ .
Bả ng 1: Mộ t số phư ơ ng pháp khử khuẩ n
- Đun sôi: nư ớ c phả i đư ợ c đun sôi liên tụ c trong thờ i gian 30 phút (lư u ý đây không phả i là
phư ơ ng pháp tiệ t khuẩ n), không còn đư ợ c áp dụ ng ở trong bệ nh việ n.
- Ngâm trong cồ n 70 hay 90 trong thờ i gian 10 phút.
- Viên Presept (dichloroisocyam urate) viên 2,5 g pha trong 10 lít nư ớ c, ngâm trong thờ i gian 60
phút.
- Formaldehyt: thờ i gian 30 phút.
- Cidex ngâm trong thờ i gian 15 phút.
- Idophor (Betadine) trong 30 phút.
- Phenol 1 - 2% trong 30 phút.
Bả ng 2: Nhiệ t độ , áp suấ t và thờ i gian cầ n thiế t để tiệ t khuẩ n
các loạ i dụ ng cụ bằ ng hơ i nóng ẩ m.
Dụ ng cụ
Nhiệ t độ
Áp suấ t (kg)
Thờ i gian sau khi đạ t
nhiệ t độ và áp suấ t
(phút)
Đồ vả i
120 oC
7 kg
30
Cao su
120 oC
7 kg
15
Gói dụ ng cụ ngoạ i khoa
120 oC
7 kg
30
Dụ ng cụ ngoạ i khoa không gói
120 oC
7 kg
15
Thủ y tinh
120 oC
7 kg
15
Công tác khử khuẩ n và tiệ t khuẩ n phả i đư ợ c kiể m tra theo dõi bằ ng nuôi cấ y vi khuẩ n. Các dụ ng cụ
đã tiệ t khuẩ n mà quá thờ i hạ n chư a xử dụ ng vẫ n phả i tiệ t khuẩ n lạ i. Nồ i hấ p và thứ c ăn cho trẻ đư ợ c
pha chế trong bệ nh việ n phả i đư ợ c kiể m tra bằ ng nuôi cấ y vi khuẩ n thư ờ ng quy. Các dụ ng cụ hấ p cầ n
có chấ t chỉ thị màu để cho biế t là dụ ng cụ đã đư ợ c đi qua chu kỳ hấ p sấ y (bộ t lư u huỳnh, băng chỉ thị
màu...). Đố i vớ i sữ a chọ n ngẫ u nhiên 1 ml trong lô sữ a đã pha chế để gử i đi xét nghiệ m. Số vi khuẩ n
đế m đư ợ c ở mứ c chấ p nhậ n là 25/ml. Khi số lư ợ ng vi khuẩ n vư ợ t quá mứ c chấ p nhậ n cầ n xem lạ i quy
trình kỹ thuậ t pha chế .
Nói tóm lạ i thự c hiệ n triệ t để vô khuẩ n đã giúp cho chúng ta tránh đư ợ c các tai biế n nhiễ m khuẩ n
đáng tiế c, bả o đả m an toàn trong điề u trị.
Phư ơ ng pháp giả ng dạ y: thuyế t trình, tích cự c, có tranh minh họ a
Phư ơ ng pháp đánh giá: bộ câu hỏ i lư ợ ng giá
Tài liệ u họ c tậ p:
- Bài giả ng sả n phụ khoa tậ p I, Bộ môn Phụ Sả n, Trư ờ ng Đạ i họ c Y Hà Nộ i.
- Giáo trình phát tay