NguyÔn Kh¸nh Ly C¶m thøc vÒ c¸i chÕt trong tiÓu thuyÕt..., tr. 44-49
C¶m thøc vÒ c¸i chÕt trong tiÓu thuyÕt cña
Y. Kawabata NguyÔn Kh¸nh Ly (a)
Tãm t¾t. Bµi viÕt ®i s©u chØ ra nÐt ®éc ®¸o trong c¶m thøc vÒ c¸i chÕt trong tiÓu thuyÕt cña Y. Kawabata - nhµ v¨n næi tiÕng trong nÒn v¨n häc hiÖn ®¹i NhËt B¶n. ¤ng th−êng viÕt vÒ c¸i ®Ñp, nçi buån vµ c¸i chÕt. Trong tiÓu thuyÕt cña «ng, c¸i chÕt võa lµ mét thùc t¹i ®¸ng sî, võa lµ n¬i sinh thµnh c¸i ®Ñp vµ lµ sù gi¶i tho¸t. V× vËy, nã mang l¹i cho ng−êi ®äc nhiÒu c¶m xóc thÈm mÜ thó vÞ.
K
ch−¬ng hËu chiÕn NhËt nh−ng c¸i chÕt vÉn cã mÆt trong t¸c phÈm Kawabata nh− mét c¶m høng liÒn m¹ch, nèi tiÕp nhau gi÷a c¸c t¸c phÈm. Qua ®ã, quan niÖm nh©n sinh cña Kawabata ®−îc biÓu hiÖn.
1. C¸i chÕt ®ång hµnh cïng nçi sî h·i
awabata lµ nhµ v¨n cña thêi hËu chiÕn NhËt B¶n. ¤ng sèng vµ s¸ng t¸c gi÷a c¶nh chÕt chãc vµ ®æ vì niÒm tin khñng khiÕp do thÕ chiÕn II g©y ra. NhiÒu ng−êi NhËt v« téi ph¶i chÕt v× chiÕn tranh, nghÌo ®ãi, bÖnh tËt. NhiÒu ng−êi kh¸c l¹i t×m ®Õn c¸i chÕt v× kh«ng thÝch nghi næi víi thêi thÕ. B¶n th©n Kawabata còng lµ ng−êi ®· ph¶i tr¶i nghiÖm c¶m gi¸c chÕt chãc tõ rÊt sím. ChØ tÝnh riªng trong m−êi l¨m n¨m, Kawabata ®· chøng kiÕn ®¸m tang cña n¨m ng−êi ruét thÞt. §Õn l−ît m×nh, dï ®· lín tiÕng ph¶n ®èi hµnh ®éng tiªu cùc tù s¸t b»ng c¸ch dån c¶ t©m huyÕt cña ®êi m×nh cho viÖc s¸ng t¹o nh»m kh¼ng ®Þnh sù sèng th× cuèi cïng, «ng còng lùa chän c¸i chÕt b»ng khÝ ga trong mét ng«i nhµ nhá. ChÝnh v× vËy, khi nghiªn cøu tiÓu sö, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· gäi «ng lµ Kinomeijin- chuyªn gia tang lÔ.
NhËn bµi ngµy 20/10/2008. Söa ch÷a xong 23/12/2008.
C¸i chÕt lµ thùc t¹i ®ang x¶y ra vµ tÊt yÕu sÏ x¶y ra. Con ng−êi sím muén còng ph¶i ®èi mÆt víi nã. Víi nh÷ng ng−êi ®ang ë trªn miÖng vùc tuæi giµ th× sù ®èi diÖn nµy cµng d÷ déi vµ ®¸ng sî h¬n bao giê hÕt. §Ønh cao cña viÖc thÓ hiÖn c¶m thøc vÒ c¸i chÕt ®· ®−îc thÓ hiÖn mét c¸ch tËp trung trong tiÓu thuyÕt TiÕng rÒn cña nói. ¤ng giµ Singo vèn lµ ng−êi cã t©m hån cùc k× nh¹y c¶m. VÒ giµ, sù nh¹y c¶m Êy cµng ®−îc mµi dòa, céng thªm víi mét tr−êng liªn t−ëng réng ra tuyÖt ®èi. V× vËy, Singo cã thÓ c¶m nhËn ®−îc nh÷ng biÕn th¸i mµ ng−êi b×nh th−êng nh− vî, con trai vµ con g¸i cña «ng kh«ng thÓ c¶m nhËn ®−îc. Mét ngµy, bªn c¹nh nçi ¸m ¶nh vÒ chøng ®·ng trÝ cã thùc ë tuæi giµ, Singo bÊt chît nghe thÊy ©m thanh tiÕng rÒn cña nói: “Sau ®ã, «ng nghe thÊy tiÕng nói rÒn... Nã gièng nh− tiÕng giã xa, cã thÓ vÝ víi tiÕng rÇm rÜ trÇm vang tõ rÊt s©u trong lßng ®Êt väng ra. Gièng §øc PhËt ThÝch Ca M©u Ni, c¶m thøc ban ®Çu cña Kawabata vÒ cuéc sèng l¹i chÝnh lµ c¸i chÕt vµ c¶m gi¸c c« ®¬n, lÎ loi trong mét thÕ giíi v« cïng v« tËn vµ kÕt côc cuèi cïng cña hµnh tr×nh Êy còng chÝnh lµ c¸i chÕt. Do vËy, dï kh«ng xem c¸i chÕt nh− mét ®Ò tµi, ¸m ¶nh vÒ c¸i chÕt còng kh«ng m¹nh mÏ vµ ®Çy ®e do¹ nh− trong c¸c t¸c phÈm v¨n ch−¬ng hiÖn sinh, v¨n
44
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 1b-2009
ngµy kh«ng xa cña m×nh. TiÕng nói ®ãng vai trß nh− lµ dù b¸o, sù ®e do¹ cña thÇn ChÕt tõ phÝa kh¸ch quan nh−ng ®ång thêi, nã vang lªn tõ chÝnh trong s©u th¼m t©m hån cña nh÷ng ng−êi giµ: tÞch lÆng, buån b·, Èn mËt. Nã b¸o hiÖu nguy c¬ “tù huû” tõ chÝnh bªn trong b¶n th©n cña mçi con ng−êi. Thôy Khuª ®· thËt sù tinh tÕ khi cho r»ng: “TiÕng nói lµ ®−êng ®êi, lµ câi t¹m bî ®Ó ®i vµo c¸i chÕt...Trong mçi phót gi©y lµ mét c¸i chÕt ©m thÇm, mét c¸i chÕt tÞch lÆng nh− s¬n ©m” [1, tr. 1017]. Cã thÓ nãi, c¸i chÕt trong tr−êng hîp nµy ®· ®−îc vËn dông mét c¸ch tµi t×nh ®Ó cã thÓ béc t¶ hÕt ®−îc t©m tr¹ng bÊt an, ho¶ng hèt cña nhiÒu ng−êi NhËt thêi hËu chiÕn.
tr−êng §¹i häc Vinh Singo c¶m thÊy tiÕng rÒn tõ trong chÝnh b¶n th©n m×nh hoÆc bÞ ï tai, v× thÕ «ng l¾c m¹nh ®Çu. TiÕng rÒn biÕn mÊt. §Õn lóc Êy, Singo míi c¶m thÊy sî. BiÕt ®©u đã ch¼ng ph¶i lµ dÊu hiÖu mµ thÇn ChÕt s¾p gäi «ng?” [1, tr. 441]. Sù “thÝnh tai” trong tr−êng hîp nµy ®· khëi ®Çu cho hµng lo¹t chuçi ngµy lo ©u cña tuæi giµ, ®Æc biÖt khi c« con d©u cho «ng biÕt ng−êi chÞ g¸i cña vî «ng tr−íc khi chÕt còng nghe thÊy ©m thanh t−¬ng tù. B¾t ®Çu tõ khi nghe thÊy tiÕng rÒn t©m linh vµ ®−îc nghe ng−êi con d©u kÓ vÒ sù liªn quan cña tiÕng nói víi c¸i chÕt cña ng−êi qu¸ cè, Singo b¾t ®Çu mét thêi k× chê ®îi bÊt an vµ dai d¼ng mµ mçi phót gi©y tr«i qua, cuéc sèng cø nh− ®· ph¶ng phÊt h¬i thë l¹nh lÏo cña c¸i chÕt. Nçi sî h·i cña Singo n¶y sinh bÊt ngê, nã lµ sù “bõng ngé” cña trÝ tuÖ vµ t©m hån con ng−êi khi bÊt chît nhËn ra c¸i chÕt, c¸i mµ c¶ qu·ng thêi gian tr−íc hä t−ëng nh− lµ “bÊt kh¶ tri”. Nã lµ sù céng gép, dån nÐn nh÷ng lo ©u cña cuéc ®êi con ng−êi tr−íc vÊn ®Ò sinh mÖnh.
Trong khi ®ã, hµng lo¹t c¸i chÕt cña nh÷ng ng−êi b¹n víi nhiÒu nguyªn nh©n k× dÞ ®· liªn tiÕp x¶y ra. Toriama chÕt v× bÞ vî bá ®ãi. Mizuta chÕt ®ét ngét trong khi ®ang vui thó cïng c« g¸i ®iÕm trong nhµ nghØ kh¸ch s¹n. Nh−ng cã lÏ k× dÞ, ®au ®ín nhÊt chÝnh lµ c¸i chÕt cña Kinamoto, nguêi cã nh÷ng nç lùc bÖnh ho¹n røt bá tÊt c¶ tãc b¹c ®Ó hi väng tãc xanh trë l¹i- ®ång nghÜa víi tuæi trÎ sÏ vÜnh cöu, ®Ó hi väng tho¸t khái sù truy ®uæi cña c¸i chÕt. Hµnh ®éng Êy cho ta thÊy hÕt t×nh thÕ v« väng, th¶m th−¬ng cña nh÷ng con ng−êi kÒ cËn c¸i chÕt nh−ng vÉn ®Êu tranh ®Ó chèng l¹i quy luËt tö sinh. Ám ¶nh ®an xen víi ®êi thùc, thËm chÝ ®· trë thµnh ®êi thùc khiÕn Singo kh«ng khái c¶m thÊy bÊt an, lo l¾ng cho mét NÕu nh− cã sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a tiÓu thuyÕt TiÕng rÒn cña nói vµ Ng−êi ®Ñp say ngñ th× hµnh tr×nh tõ Singo ®Õn Eguchi, nçi sî h·i c¸i chÕt ®· chuyÓn thµnh nçi bÊt an- mét tr¹ng th¸i lo ©u, phÊp pháng th−êng trùc, xuÊt ph¸t tõ c¶ nh÷ng ®iÒu m¬ hå, phi lÝ, kh«ng hÒ cã thùc. Nh©n vËt Eguchi lµ ®Ønh cao trong viÖc kh¾c ho¹ h×nh t−îng con ng−êi kh¾c kho¶i, sî h·i trong hµnh tr×nh ®i ®Õn c¸i chÕt. §ªm ®Çu tiªn trong ng«i nhµ ng−êi ®Ñp ngñ mª, «ng t×m ®Õn nh÷ng c©u th¬ kinh dÞ cña mét nhµ th¬ n÷ chÕt trÎ v× ung th−: “§ªm dän ra cho t«i nh÷ng con cãc, nh÷ng con chã chÕt vµ nh÷ng th©y ng−êi chÕt tr«i” [1, tr. 741]. C©u th¬ nèi liÒn tr¹ng th¸i hiÖn tån cña Eguchi víi t×nh thÕ ®Çy bi kÞch cña nhµ th¬ n÷ nä ®Ó t×m ra ®iÓm t−¬ng ®ång, ®ã lµ nçi ¸m ¶nh c¸i chÕt mét c¸ch th−êng trùc vµ ma qu¸i. Còng v× lo ©u nh− vËy nªn míi chØ nghe kÓ vÒ c¸c c« g¸i trong t×nh tr¹ng ngñ mª, Eguchi lËp tøc ®· cã mèi liªn hÖ rÊt ®¸ng sî: “¤ng tù hái: c« g¸i ®ang ngñ, kh«ng, ph¶i nãi lµ bÞ thiÕp cho ngñ-ë phßng bªn- cã gièng mét
45
cho con ng−êi ®i ®Õn c¸i chÕt thËt sù vÜnh viÔn, gièng nh− lêi nhËn xÐt cña NhËt Chiªu: “GiÊc ngñ trong ng«i nhµ Êy lµ c¸i bãng cña sù chÕt. Nh−ng nh÷ng ng−êi ®Õn ®ã chØ ®i t×m c¸i sèng mµ hä yªu tùa hå nh− ®i t×m sù bÊt tö” [1, tr. 1071]. §©y gièng nh− sù tr¶i nghiÖm c¸i chÕt, sù “dÊn th©n” cña con ng−êi hiÖn sinh ®Ó xo¸ bá bøc mµn “v« tri” ng¨n c¸ch con ng−êi víi c¸i chÕt. T−ëng r»ng xo¸ bá bøc mµn “v« tri” th× sù sî h·i c¸i chÕt sÏ bÞ triÖt tiªu nh−ng cµng tiÕn gÇn ®Õn ng−ìng cöa cña c¸i chÕt th× con ng−êi cµng lo ©u, run sî. Hä cµng cè g¾ng ®Ó b¸m vÝu vµo cuéc sèng, vµo nh÷ng g× sung søc, thanh s¹ch nhÊt- kÓ c¶ kÝ øc vµ søc sèng “¶o” mµ c¸c c« g¸i ®em l¹i trong mét thêi kh¾c ng¾n ngñi th× cµng tuyÖt väng vÒ t×nh thÕ hiÖn thùc th¶m th−¬ng cña m×nh.
NguyÔn Kh¸nh Ly C¶m thøc vÒ c¸i chÕt trong tiÓu thuyÕt..., tr. 44-49 x¸c chÕt tr«i kh«ng” [1, tr. 741]. Tr¹ng th¸i ngñ mª ®· bÞ nh©n vËt ®¸nh ®ång víi c¸i chÕt, lµ c¸i chÕt t¹m thêi trong qu·ng thêi gian ng¾n ®Ó chuÈn bÞ cho kÕt côc tÊt yÕu ®¸ng sî cña cuéc ®êi mçi con ng−êi. Ám ¶nh cßn ®e do¹ Eguchi trong tõng giÊc ngñ, lµm cho «ng lu«n ph¶i tù trÊn an m×nh: “§©y kh«ng ph¶i lµ giÊc ngñ ngµn thu ®©u. Kh«ng ph¶i thÕ ®©u, cho nµng hay c¶ cho m×nh” [1, tr. 751]. Nçi sî h·i cña Eguchi còng chÝnh lµ nçi sî h·i ng©y th¬ nh−ng mu«n ®êi cña kiÕp nh©n sinh: sî chÕt trong lóc ngñ, sî chÕt mµ kh«ng biÕt, sî r»ng ngñ- tõ c¸i chÕt “t¹m thêi” ®ét ngét chuyÓn thµnh c¸i chÕt vÜnh viÔn bÊt cø lóc nµo. Nçi sî h·i vµ ¸m ¶nh c¸i chÕt ®· hiÖn h÷u thµnh h×nh thï khi chØ trong vßng mét thêi gian ng¾n, c¨n nhµ trä ®· liªn tiÕp x¶y ra hai c¸i chÕt: l·o giµ Fukura vµ mét trong sè c¸c c« g¸i. Hai ng−êi chÕt nh−ng trong ®ã ®· bao hµm tÊt c¶ nh©n sinh: mét giµ mét trÎ, mét nam mét n÷, mét ®Þa vÞ cao sang (lµm gi¸m ®èc) mét lµm nghÒ m¹t h¹ng, mét chÕt ®au ®ín, mét ra ®i bÊt ngê nhÑ nhµng. ChØ hai c¸i chÕt nh−ng ®· gîi lªn d− ©m ®Çy chua xãt vÒ th©n phËn con ng−êi: c¸i chÕt lµ thùc tÕ kh«ng lo¹i trõ bÊt k× ai, kh«ng ph©n biÖt tuæi t¸c, giíi tÝnh vµ ®Þa vÞ. C¸i chÕt lµ tÊt yÕu vµ lu«n bÊt ngê. T¸c phÈm kÕt thóc löng khi kÞch tÝnh truyÖn ®ang lªn cao nhÊt: c« g¸i trÎ n»m c¹nh Eguchi ®· chÕt, ®Ó l¹i Eguchi víi bao s÷ng sê, lo l¾ng, bÕ t¾c vÒ ®Þnh mÖnh cña chÝnh m×nh.
NÕu c¨n phßng thÉm mµu ®á t−îng tr−ng cho mé huyÖt ch«n vïi sù sèng cña con ng−êi th× ng«i nhµ trä trë thµnh biÓu t−îng cho phßng chê ®ãn ®îi c¸i chÕt, c¶ chÕt thËt lÉn chÕt mª. GiÊc ngñ t¹m thêi b»ng thuèc mª cña c¶ Eguchi lÉn c¸c c« g¸i ph¶i ch¨ng chÝnh lµ giai ®o¹n giao thoa, “chÕt thö” ®Ó chuÈn bÞ Nçi sî h·i vµ ¸m ¶nh vÒ c¸i chÕt cßn tiÕp tôc ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c tiÓu thuyÕt kh¸c cña Kawabata. ChØ trong cïng mét t¸c phÈm Xø tuyÕt nh−ng hai c¸i chÕt ®· x¶y ra liªn tiÕp kÒ nhau: nÕu c¸i chÕt cña chµng trai con bµ gi¸o d¹y nh¹c lµ c¸i chÕt diÔn ra tõ tõ, ®−îc b¸o tr−íc b»ng nh÷ng gi©y phót hÊp hèi, kh¾c kho¶i th× c¸i chÕt cña ng−êi yªu anh, Yoko l¹i diÔn ra ®ét ngét, d÷ déi nh− trong c¸c lÔ héi hiÕn tÕ cæ x−a. Trong Ngµn c¸nh h¹c, c¸i chÕt cña chång bµ Ota, cha vµ mÑ Kikuji ®Õn c¸i chÕt cña mÑ con bµ Ota nèi tiÕp nhau nh− mét hµnh tr×nh kh«ng døt, nh− lµ kÕt côc tÊt yÕu cña nh÷ng ai tham gia vµo mèi quan hÖ oan khiªn, nghiÖp ch−íng. Trong §Ñp vµ Buån, c¸i chÕt cña ng−êi mÑ giµ vµ ®øa con ®Î non cña nµng ho¹ sü Ueno tuy kh«ng ®ãng vai trß sù kiÖn chÝnh nh−ng bãng d¸ng cña nçi ®au mµ nã g©y nªn lÈn khuÊt trong c¶ c©u chuyÖn. Nã ng¨n nµng t×m ®Õn víi h¹nh phóc míi lÉn quay vÒ víi mèi t×nh cò, ng¨n c¶n Oki gÆp l¹i ng−êi x−a.
46
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 1b-2009
tr−êng §¹i häc Vinh Nã lµm cho mèi t×nh trong s¸ng cña nµng víi Oki nhuèm mµu s¾c bi ai. Còng cã thÓ v× nã mµ cã cuéc tr¶ thï “hé” cña c« nµng häc trß Keiko vµ kÕt côc cña sù tr¶ thï Êy, c¸i chÕt cña con trai «ng giµ Oki nh− lµ sù “trao ®æi” cho nh÷ng mÊt m¸t mµ Ueno ph¶i chÞu ®ùng.
C¸i chÕt trong nh÷ng t¸c phÈm kiÓu nµy kh«ng ma qu¸i vµ rïng rîn nh−ng nã l¹i t¹o nªn d− ©m, ¸m ¶nh khñng khiÕp trong t©m hån cña nh÷ng ng−êi ®ang sèng. §Ých mµ Kawabata h−íng ®Õn biÓu hiÖn trong c¸c t¸c phÈm nµy chÝnh lµ tr¹ng th¸i bÞ c¸i chÕt ®e do¹ trong khi ®ang sèng, lµ “hiÖn sinh” ch©n thùc cña tÊt c¶ nh©n sinh.
2. C¸i chÕt ®ång hµnh cïng c¸i ®Ñp C¸i ®Ñp g¾n liÒn víi nçi buån, g¾n víi sù mong manh, h− ¶o nh− chùc tan vì chÝnh lµ mét trong nh÷ng ®Æc tr−ng cña thÈm mÜ NhËt B¶n. T− duy thÈm mÜ Êy ®· ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn th¸i ®é cña Kawabata tr−íc vÊn ®Ò c¸i chÕt. Bªn c¹nh nçi sî h·i, Kawabata l¹i t«n thê vµ xem c¸i chÕt nh− lµ n¬i sinh thµnh c¸i ®Ñp hoµn mÜ.
Shimamura mét nguån c¶m xóc míi, nhÑ nhµng vµ thanh th¶n. Anh c¶m nhËn ®−îc vÎ ®Ñp, sù lÝ t−ëng tõ chÝnh trong sù chÕt chãc: “C¸i th©n h×nh cøng nh¾c, võa biÕn d¹ng trong kho¶ng kh«ng, bçng mÒm m¹i ®Õn khã tin, dÞu dµng ®Õn khã h×nh dung næi ®Õn nçi mÊt d¹ng c¸i vÎ tr¬ cøng cña h×nh ng−êi rèi, ®· lµm tiªu tan ë anh sù kh¸c nhau gi÷a sèng vµ chÕt. NÕu nh− anh cã run rÈy còng chØ lµ sù lo ng¹i cña mét sù ph¸ rèi tai h¹i nµo ®ã: thø lo sî c¸i ®Çu, ®Çu gèi, mét bªn h«ng bÊt thÇn lµm g·y c¸i ®−êng nÐt lÝ t−ëng Êy”[1, tr. 338]. Yoko trong anh lóc nµy nh− mét t¸c phÈm nghÖ thuËt hoµn mÜ mµ bÊt cø mét chi tiÕt nµo sai lÖch còng lµm ph¸ háng sù hoµn h¶o cña nã. Cã thÓ ®©y lµ thãi quen g¹t bá hiÖn thùc cô thÓ ®Ó mong h−íng tíi “thiªn ®−êng cña sù hµi hoµ vµ sù hoµn h¶o tét ®Ønh, sù chiÕn th¾ng cña mÜ häc thuÇn tuý” khi xem xÐt mäi viÖc cña anh: “Nh−ng sù bÊt ®éng Êy l¹i khiÕn anh kh«ng m¶y may nghÜ ®Õn h×nh ¶nh nµo cña sù chÕt chãc; anh coi ®ã nh− lµ mét sù ho¸ th©n, mét giai ®o¹n trung chuyÓn, mét h×nh thøc cña cuéc sèng thÓ chÊt” [1, tr. 338]. Tõ nh÷ng ®æ n¸t, bªn c¹nh quang c¶nh chÕt chãc tang th−¬ng cña “vµi chiÕc ®µ cña hµnh lang võa sôp ®æ vÉn cßn bèc ch¸y”, “nh÷ng tia h¾t ®á cña ®¸m ch¸y chËp chên”, sù sèng ®· ®−îc håi sinh c¶ trong t©m hån nh÷ng ng−êi ®ang sèng lÉn trong quang c¶nh: “Mét c¶m xóc míi mÎ x©m chiÕm t©m hån Shimamura khi anh håi t−ëng ®Õn thø ¸nh s¸ng k× diÖu, hun hót trªn tÇng cao cña nói non chiÕu räi trªn nÐt mÆt ®Çy gîi c¶m cña Yoko, trong tÊm g−¬ng hoµng h«n cña « cöa sæ, lóc anh tíi ®©y ®Ó gÆp Komako” [1, tr. 339]. Sù sèng t©m hån n¶y sinh tõ trong c¸i chÕt thÓ x¸c. VÎ ®Ñp tho¸t thai tõ bi th−¬ng. ChÝnh c¸i chÕt ®· gi¶i phãng con ng−êi khái nh÷ng rµng buéc, Trong Xø tuyÕt, c¸i chÕt cña Yoko x¶y ra ®−êng ®ét, bÊt ngê. Yoko r¬i xuèng tõ trong ngän löa, bïng ch¸y gi÷a kho¶ng kh«ng gîi cho ta liªn t−ëng ®Õn nh÷ng lÔ héi hiÕn tÕ d· man cña ng−êi cæ x−a. TÊt nhiªn, nã còng gîi lªn nh÷ng c¶m gi¸c ®¸ng sî: “Th©n h×nh ng−êi phô n÷ v¾t ngang khi r¬i tõ kho¶ng kh«ng xuèng... c¸i th©n h×nh c÷ng nh¾c trong tù nhiªn, võa biÕn d¹ng trong kho¶ng kh«ng... C¸i ch©n h¬i ®éng ®Ëy, ®éng rÊt nhÑ khiÕn gÇn nh− kh«ng nh×n thÊy. Nh−ng mµ sù gi·y dôa th× d−êng nh− ch−a mÊt h¼n..” [1, tr. 338]. Tuy vËy, sù th¶m khèc, ®iªu tµn tõ th©n thÓ Yoko l¹i cã t¸c dông k× l¹. Nã gîi nªn trong t©m tr¹ng nh©n vËt
47
NguyÔn Kh¸nh Ly C¶m thøc vÒ c¸i chÕt trong tiÓu thuyÕt..., tr. 44-49 hÖ lôy vÒ mÆt t©m hån vµ chÝnh nã còng ®· cøu rçi t©m hån ng−êi kh¸c. Theo c¸ch nµy, c¸i chÕt cña Yoko chÝnh lµ sù “hiÕn th©n”, lµ tinh thÇn “tö v× ®¹o” cho c¸i ®Ñp. Quan träng h¬n, c¸i chÕt Êy lµm cho Shimamura chît nhËn ra b¶n chÊt cña c¸i ®Ñp kh«ng n»m ë h×nh thøc, kh«ng “duy mÜ” nh− tr−íc ®©y anh vÉn nghÜ mµ n»m ë nh÷ng ®iÒu k× diÖu nã mang l¹i cho t©m hån con ng−êi. §ã còng chÝnh lµ vÎ ®Ñp ®Ých thùc cña xø tuyÕt mµ l©u nay anh h»ng kiÕm t×m. Ph¶i ch¨ng, Kawabata trong hµnh tr×nh t×m kiÕm c¸i ®Ñp, b»ng sù tr¶i nghiÖm s©u s¾c vµ tÕ vi ®· c¶m thÊy c¸i ®Ñp tõ trong chÕt chãc, ®au th−¬ng vµ ®æ vì- gièng nh− c¸i ®Ñp hµm chøa trong nh÷ng kiÖt t¸c bi ca cña NhËt B¶n?
3. C¸i chÕt ®ång hµnh cïng sù gi¶i tho¸t
Cã thÓ nãi, Kawabata cã sù m©u thuÉn gi÷a tr¹ng th¸i sî h·i, c¨m ghÐt c¸i chÕt víi th¸i ®é tr©n träng nã. Do vËy, víi «ng, c¸i chÕt kh«ng chØ lµ mét thùc t¹i ®¸ng sî sÏ ®Õn ®e do¹ con ng−êi, c¸i chÕt kh«ng chØ vïi s©u con ng−êi trong mµn ®ªm cña sù sî h·i mµ c¸i chÕt cßn lµ c¸ch thøc ®Ó nh©n vËt t×m ®Õn sù gi¶i tho¸t, ®Ó ho¸ gi¶i mäi t×nh huèng mµ lóc sèng hä kh«ng thÓ th¸o gì næi.
quan hÖ thËt ch»ng chÐo, phøc t¹p vµ oan khiªn. Vµ oan nghiÖt cã lÏ vÉn cßn tiÕp diÔn, mèi t×nh ngang tr¸i Êy sÏ kh«ng cã håi kÕt nÕu kh«ng cã c¸i chÕt cña mÑ con bµ Ota. Rèt côc, v× t×nh yªu mµ bµ Ota ph¶i chÕt nh−ng chÝnh c¸i chÕt ®· gi¶i tho¸t bµ khái nh÷ng rµng buéc, khái sù ®Ì nÆng trong t©m hån. C¸i chÕt lµm cho bµ trë nªn ®Ñp ®Ï vµ ®¸ng träng h¬n. ChØ cßn l¹i Kikuji, víi nh÷ng giÊc m¬ h»ng ®ªm vÒ bµ Ota, ®· t×m l¹i c¶m gi¸c thùc víi ng−êi con g¸i cña bµ. C« g¸i, dï ý thøc ®−îc téi lçi, sù ®¸ng chÕt cña mÑ, dï tr¸ch m×nh ®· chia sÎ t×nh c¶m cha con thêi th¬ Êu víi Kikuji nh−ng nµng còng nh− mÑ nµng, kh«ng thÓ c−ìng l¹i nh÷ng tiÕng gäi cña con tim- gièng nh− dï biÕt lµ oan khiªn nh−ng hä vÉn kh«ng thÓ k×m lßng tr−íc vÎ ®Ñp cña nh÷ng chiÕc b×nh c¾m hoa vµ chÐn uèng trµ cæ. ChÝnh t×nh yªu ®· l¹i lµm cho Kumiko ph¶i chÕt bëi chØ cã chÕt nµng míi tho¸t ra khái mèi t×nh tai −¬ng ®ã gièng nh− chØ cã chÕt nµng míi ho¸ gi¶i ®−îc lêi nguyÒn. NÕu kh«ng, nµng sÏ l¹i tiÕp b−íc con ®−êng nh− cña mÑ. C¸i chÕt ®Õn víi nµng b¾t ®Çu tõ dù c¶m: “Sù chÕt chê ®îi ë s¸t ch©n m×nh. T«i thÊy sî. T«i ®· thö nhiÒu chuyÖn. T«i ®· cè nghÜ lµ víi sù chÕt ë liÒn ngay ch©n t«i, t«i sÏ kh«ng cßn bÞ c¸i chÕt cña mÑ t«i ¸m ¶nh hoµi huû n÷a” [1, tr. 433]. Sù gi·i bµy ch©n thËt cña nµng víi Kikuji trë thµnh sù “béc trùc cña c¸i chÕt”. C¸i chÕt ®· gi¶i tho¸t nµng khái sù ¸m ¶nh cña ng−êi mÑ, khái mèi t×nh oan nghiÖt vµ cøu rçi b¶n chÊt ®¸ng yªu, trong tr¾ng cña nµng. MÑ con nµng cïng nhau chia sÎ c¸i chÕt, nèi tiÕp nhau trong b−íc ®−êng t×m ®Õn c¸i chÕt gièng nh− c¸ch hä ®· cïng nhau chia sÎ mèi t×nh trÇm luËn víi cha con Kikuji. Trong tr−êng hîp nµy, khi kh«ng thÓ dïng lý trÝ, dïng “b¸t chÝnh ®¹o” ®Ó øc chÕ th× c¸i chÕt ®· cã t¸c dông ho¸ gi¶i NÕu c¸i chÕt cña Yoko trong Xø tuyÕt lµ n¬i b¾t nguån cña c¸i ®Ñp vµ lµ n¬i håi sinh sù sèng th× c¸i chÕt cña mÑ con bµ Ota trong tiÓu thuyÕt Ngµn c¸nh h¹c l¹i mang h×nh thøc cña mét phÐp mµu ho¸ gi¶i lêi nguyÒn. Gia ®×nh Ota vµ gia ®×nh Kikuji ®· cã nh÷ng mèi quan hÖ rµng buéc chÆt chÏ vÒ t×nh c¶m. Mèi quan hÖ Êy cã c¶ t×nh b¹n lÉn t×nh yªu, c¶ trong thêi lo¹n lÉn trong hoµ b×nh, víi c¶ bËc tiÒn bèi vµ nh÷ng ng−êi sau nµy, víi c¶ ng−êi sèng vµ kÎ ®· chÕt. TÊt c¶ ®· t¹o nªn mét mèi d©y .
48
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 1b-2009
tr−êng §¹i häc Vinh nghiÖp ch−íng, gi¶i tho¸t con ng−êi khái ¸i dôc.
nh÷ng dßng ph¸t biÓu trùc tiÕp: “Bëi nÕu tiÕp tôc sèng nh÷ng ngµy tµn víi sù nhËn thøc rÊt râ rµng c¨n bÖnh Êy kh«ng ch÷a ®−îc th× chØ cã nghÜa lµ tù m×nh chÞu ®ùng nh÷ng ®au khæ v« Ých. Mét khi hiÓu r»ng kh«ng cßn con ®−êng nµo kh¸c th× con ng−êi cã quyÒn Ên ®Þnh cho m×nh giê kÕt thóc tÊt yÕu” [1, tr. 554]. §©y chÝnh lµ hµnh ®éng nh»m xo¸ bá sù “v« minh” cña con ng−êi tr−íc c¸i chÕt, lµm cho c¸i chÕt kh«ng chØ trë thµnh thuéc tÝnh “kh¶ tri” mµ con ng−êi cã thÓ chñ ®éng tr−íc nã. §iÒu nµy phÇn nµo gi¶i thÝch cho viÖc dï lªn tiÕng ph¶n ®èi viÖc tù s¸t nh−ng vÒ giµ, Kawabata l¹i kÕt thóc cuéc ®êi b»ng khÝ ga. §©y ph¶i ch¨ng chÝnh lµ tham väng cña ng−êi nghÖ sü trong hµnh tr×nh xo¸ bá mäi giíi h¹n trong s¸ng t¹o v¨n ch−¬ng? NÕu nh− trong TiÕng rÒn cña nói vµ Ng−êi ®Ñp say ngñ, thùc t¹i c¸i chÕt nh− lµ nî trÇn ai mµ con ng−êi tÊt yÕu ph¶i g¸nh chÞu, lµ c¸i ¸n treo l¬ löng trªn ®Çu mçi ng−êi th× trong hai tiÓu thuyÕt Xø tuyÕt vµ Ngµn c¸nh h¹c, c¸i chÕt l¹i ®−îc c¸c nh©n vËt chñ ®éng ®ãn nhËn, ®−îc xem lµ c¸ch thøc gi¶i tho¸t con ng−êi tho¸t khái nî trÇn ai. Tuy nhiªn, ®iÓm chung trong quan niÖm vÒ c¸i chÕt ë nh÷ng t¸c phÈm nµy lµ Kawabata lu«n muèn giµnh quyÒn chñ ®éng khi ®ãn ®îi c¸i chÕt. Ng−êi ®Ñp say ngñ lµ quyÒn chñ ®éng trong viÖc tr¶i nghiÖm c¸i chÕt. Ngµn c¸nh h¹c vµ Xø tuyÕt lµ sù chñ ®éng t×m ®Õn c¸i chÕt nh− t×m c¬ héi gi¶i tho¸t. Cßn trong TiÕng rÒn cña nói, Kawabata ®· cã
Tµi liÖu tham kh¶o
[1] L−u Phãng §ång, TriÕt häc ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 1994. [2] Ng« Minh Thuû, Ng« Tù LËp, NhËt B¶n ®Êt n−íc con ng−êi vµ v¨n häc, Nxb V¨n ho¸ - Th«ng tin, 2003.
[3] L−u §øc Trung, B−íc vµo v−ên hoa v¨n häc Ch©u ¸, Nxb Gi¸o dôc, 2002. [4] S. Freud, Ph©n t©m häc nhËp m«n, Nxb §¹i häc quèc gia Hµ Néi, 1998. [5] Y. Kawabata, TuyÓn tËp t¸c phÈm, Nxb Lao §éng, Trung t©m v¨n ho¸ ng«n ng÷ §«ng T©y, 2005.
Summary
The feeling of death in Y. kawabata’s novels
(a) Cao häc 15, chuyªn ngµnh lý luËn v¨n häc, tr−êng ®¹i häc vinh.
Kawabata is a famous writer in the modern literature of Japan. He always writes about the beauty, the melancholy and the death. In his novels, the death is both fearful reality and a place which bears beauty and it gets out of desire an sufferings. Thus, it brings to readers a lot of interesting aesthetic feeling.
49
