75
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010
BÖÔÙC ÑAÀU PHAÂN LAÄP VAØ ÑAÙNH GIAÙ
MOÄT SOÁ CHUÛNG VI KHUAÅN NOÁT SAÀN COÄNG SINH
TREÂN REÃ LAÏC ÔÛ TÆNH THÖØA THIEÂN HUEÁ
TrầnThịXuânAn,NguyễnBáHai,TrầnThịXuânPhương,
LêThịHươngXuân,LạiViếtThắng,TrươngThịDiệuHạnh*
1. Ñaët vaán ñeà
Söû duïng phaân boùn sinh hoïc laø moät trong nhöõng bieän phaùp höõu hieäu
nhaèm naâng cao naêng suaát, phaåm chaát caây troàng, ñoàng thôøi goùp phaàn xaây
döïng moät neàn noâng nghieäp phaùt trieån beàn vöõng vaø oån ñònh. Hieän nay phaân
sinh hoïc ñöôïc nghieân cöùu vaø söû duïng khaù phoå bieán treân theá giôùi cuõng nhö
ôû Vieät Nam.
Cheá phaåm vi khuaån noát saàn (VKNS) cuõng laø moät loaïi phaân sinh hoïc
ñöôïc söû duïng cho caây hoï ñaäu ñeå taêng cöôøng khaû naêng coá ñònh nitô cuûa vi
khuaån noát saàn nhaèm naâng cao naêng suaát vaø phaåm chaát caây troàng. Tuy
nhieân hieäu quaû cuûa cheá phaåm vi khuaån noát saàn phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá
nhö ñieàu kieän töï nhieân, ñaëc ñieåm canh taùc cuûa töøng vuøng... vaø ñaëc bieät laø
phuï thuoäc vaøo hoaït tính cuûa VKNS coù trong cheá phaåm.
Ñeà taøi naøy ñöôïc thöïc hieän nhaèm muïc ñích choïn vaø thuaàn khieát moät soá
chuûng coù khaû naêng laây nhieãm, khaû naêng caïnh tranh vôùi caùc nhoùm vi sinh
vaät khaùc cuõng nhö coù hieäu quaû cao ñeå laøm vaät lieäu cho vieäc saûn xuaát cheá
phaåm phaân VKNS boùn cho laïc taïi ñòa baøn tænh Thöøa Thieân Hueá.
2. Ñoái töôïng, noäi dung vaø phöông phaùp nghieân cöùu
2.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu: caùc chuûng VKNS phaân laäp töø noát saàn reã
laïc thu thaäp ôû moät soá vuøng troàng laïc chính ôû Thöøa Thieân Hueá.
2.2. Noäi dung nghieân cöùu
- Phaân laäp VKNS treân reã laïc.
- Choïn vaø thuaàn khieát caùc chuûng VKNS ñaõ phaân laäp.
- Ñaùnh giaù khaû naêng laây nhieãm, khaû naêng caïnh tranh vôùi caùc nhoùm vi
sinh vaät khaùc cuûa caùc chuûng VKNS ñaõ choïn, ñoàng thôøi nghieân cöùu hieäu quaû
cuûa vieäc nhieãm caùc chuûng naøy ñeán naêng suaát laïc.
2.3. Phöông phaùp nghieân cöùu
2.3.1. Phaân laäp VKNS treân reã laïc
- Ñòa ñieåm thu maãu: chuùng toâi ñaõ tieán haønh thu thaäp noát saàn ôû giai
ñoaïn laïc ra hoa roä. Ñòa ñieåm thu maãu laø moät soá vuøng troàng laïc chuû yeáu ôû
Thöøa Thieân Hueá, bao goàm xaõ Quaûng Thaùi, huyeän Quaûng Ñieàn; xaõ Phong
Chöông, Phong An, huyeän Phong Ñieàn; Trung taâm Nghieân cöùu caây troàng Töù
Haï, huyeän Höông Traø; phöôøng Höông Long, phöôøng Kim Long, thaønh phoá
* Khoa Noâng hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Noâng laâm Hueá.
76 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010
Hueá; Vöôøn thí nghieäm Khoa Noâng hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Noâng laâm Hueá; xaõ
Vinh Thaùi, Vinh Phuù, huyeän Phuù Vang.
- Thôøi gian thu maãu: vuï Ñoâng-Xuaân 2007-2008, laáy maãu ôû giai ñoaïn laïc
ra hoa roä.
- Moâi tröôøng ñeå phaân laäp VKNS laø moâi tröôøng YMA.
- Phöông phaùp phaân laäp: ñeå phaân laäp VKNS chuùng toâi söû duïng phöông
phaùp Koch (nuoâi caáy treân moâi tröôøng ñaëc).
2.3.2. Choïn caùc chuûng vi khuaån ñieån hình vaø sô cheá cheá phaåm
- Sau khi nuoâi caáy 5 ngaøy, quan saùt caùc khuaån laïc moïc trong hoäp petri
vaø choïn caùc chuûng coù ñaëc ñieåm khuaån laïc ñieån hình, tieán haønh thuaàn khieát
vaø sô cheá cheá phaåm vi khuaån noát saàn vôùi chaát mang laø than buøn coù boå sung
theâm moät soá chaát phuï gia (saccharoza, P, Mo, Fe).
2.3.3. Nhieãm cheá phaåm vaøo haït gioáng laïc tröôùc khi gieo vaø ñaùnh giaù
hieäu quaû cuûa caùc chuûng VKNS
* Thôøi gian thí nghieäm: vuï Ñoâng-Xuaân 2007-2008 vaø 2008- 2009.
* Ñòa ñieåm thí nghieäm: Trung taâm Nghieân cöùu caây troàng Töù Haï, huyeän
Höông Traø, tænh Thöøa Thieân Hueá.
* Coâng thöùc thí nghieäm: 7 coâng thöùc (1 coâng thöùc ñoái chöùng - khoâng
nhieãm cheá phaåm, vaø 6 coâng thöùc laàn löôït nhieãm caùc chuûng NH1, NH2, NH4,
PC13, QT4, KL8).
* Caùc tieâu chí ñaùnh giaù:
- Ñaùnh giaù khaû naêng laây nhieãm thoâng qua soá löôïng noát saàn treân reã laïc.
- Ñaùnh giaù hieäu quaû thoâng qua chaát löôïng noát saàn vaø moät soá chæ tieâu
sinh tröôûng, phaùt trieån cuõng nhö naêng suaát laïc.
- Ñaùnh giaù khaû naêng caïnh tranh vôùi caùc nhoùm vi sinh vaät khaùc thoâng
qua soá löôïng vi khuaån noát saàn vaø toång soá vi sinh vaät trong ñaát troàng laïc.
3. Keát quaû nghieân cöùu vaø thaûo luaän
3.1. Keát quaû phaân laäp VKNS
Qua phaân laäp töø caùc maãu noát saàn treân reã laïc thu thaäp trong giai ñoaïn
laïc ra hoa roä ôû 9 vuøng troàng laïc khaùc nhau ôû Thöøa Thieân Hueá, chuùng toâi
ñaõ phaân laäp ñöôïc 41 chuûng, 3 ñòa ñieåm coù soá chuûng nhieàu nhaát laø Vöôøn thí
nghieäm Khoa Noâng hoïc, Höông Long vaø Phong Chöông, moãi ñòa ñieåm phaân
laäp ñöôïc 6 chuûng, tieáp ñeán laø Quaûng Thaùi 5 chuûng, Trung taâm Nghieân cöùu
caây troàng Töù Haï 4 chuûng, caùc vuøng coøn laïi moãi vuøng coù 3 chuûng.
Keát quaû sô tuyeån cho thaáy, trong soá 41 chuûng phaân laäp ñöôïc ôû 9 vuøng
troàng laïc, coù 23 chuûng sinh tröôûng phaùt trieån yeáu, kích thöôùc khuaån laïc raát
nhoû, ñöôøng kính chöa ñaït 1,5mm, coù 18 chuûng coù kích thöôùc khuaån laïc lôùn
hôn 1,5mm, trong ñoù coù 6 chuûng phaân laäp ñöôïc ôû Vöôøn thí nghieäm Khoa
Noâng hoïc, 2 chuûng ôû Kim Long, 2 chuûng ôû Quaûng Thaùi, 1 chuûng ôû Vinh Thaùi,
3 chuûng ôû Vinh Phuù, 1 chuûng ôû Phong An vaø 3 chuûng ôû Phong Chöông.
3.2. Ñaëc ñieåm khuaån laïc cuûa caùc chuûng VKNS ñaõ choïn loïc
Töø 18 chuûng VKNS ñaõ sô tuyeån, chuùng toâi tieáp tuïc thuaàn khieát vaø quan
saùt khuaån laïc taïo thaønh. Keát quaû quan saùt ñöôïc moâ taû ôû baûng 1.
77
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010
Baûng 1. Ñaëc ñieåm khuaån laïc cuûa moät soá chuûng VKNS.
TT Maõ
chuûng Hình
daïng
Kích
thöôùc
(mm) Maøu saéc Meùp veát moïc Beà maët
1 NH1 Troøn 5,50 Tím nhaït Ñeàu, vieàn trong suoát Loõm giöõa, nhaày nhôùt
2 NH2 Baàu duïc 5,50 Tím nhaït Ñeàu, vieàn maøu kem Nhaày nhôùt
3 NH3 Troøn 2,60 Tím ñaäm Ñeàu Nhaày nhôùt
4 NH4 Troøn 5,30 Tím nhaït Ñeàu, vieàn trong suoát Nhaày nhôùt
5 NH5 Troøn 4,54 Tím nhaït Ñeàu, vieàn trong suoát Hôi loõm giöõa, nhaày nhôùt
6 NH6 Baàu duïc 4,75 Tím nhaït Khoâng ñeàu, vieàn trong suoát Nhaày nhôùt
7 QT3 Troøn 4,85 Tím nhaït Ñeàu, vieàn maøu kem, beân
trong traéng söõa
Deït, nhaày nhôùt
8 QT4 Troøn 5,65 Tím nhaït Ñeàu, vieàn traéng söõa Hôi deït, nhaày nhôùt
9 PC9 Troøn 4,25 Tím ñaäm Ñeàu, vieàn trong suoát Hôi loõm giöõa, nhaày nhôùt
10 PC13 Troøn 5,30 Tím nhaït Ñeàu, vieàn trong suoát Deït, hôi loõm giöõa, nhaày nhôùt
11 PC14 Troøn 5,20 Tím nhaït Ñeàu, vieàn trong suoát Deït, hôi loõm giöõa, nhaày nhôùt
12 VP1 Troøn 4,54 Tím nhaït Ñeàu, vieàn maøu kem Loài, nhaày nhôùt
13 VP2 Troøn 2,50 Tím nhaït Ñeàu, vieàn maøu kem Loài, nhaày nhôùt
14 VP3 Troøn 1,52 Tím ñaäm Ñeàu, vieàn trong suoát Loài, nhaày nhôùt
15 PÑ2 Troøn 2,92 Tím nhaït Ñeàu, vieàn maøu kem, beân
trong traéng söõa
Deït, nhaày nhôùt
16 VT3 Troøn 1,50 Tím nhaït Ñeàu Loài, nhaày nhôùt
17 KL8 Troøn 5,35 Tím nhaït Ñeàu, vieàn maøu kem Hôi loài, nhaày nhôùt
18 KL7 Troøn 3,60 Tím nhaït Ñeàu, vieàn trong suoát, beân
trong traéng söõa
Deït, hôi loõm giöõa, nhaày nhôùt
Keát quaû cho thaáy, trong soá 18 chuûng sô tuyeån ban ñaàu, coù 7 chuûng coù
kích thöôùc khuaån laïc töông ñoái lôùn, ñöôøng kính khuaån laïc lôùn hôn 5mm, ñoù
laø caùc chuûng NH1, NH2, NH4, QT4, PC13, PC14 vaø KL8. Nhoùm coù ñöôøng
kính khuaån laïc ñaït töø 4-5mm coù 5 chuûng vaø nhoû hôn 4mm coù 6 chuûng.
Veà hình daïng, haàu heát caùc chuûng ñeàu coù hình troøn (16 chuûng), 2 chuûng
coù hình hôi baàu duïc (chuûng NH2 vaø NH6).
Veà maøu saéc khuaån laïc, coù 3 chuûng coù maøu tím ñaäm (NH3, PC9 vaø VP3),
15 chuûng coøn laïi ñeàu coù maøu tím nhaït.
Veà meùp veát moïc, chæ coù 1 chuûng coù meùp veát moïc khoâng ñeàu (chuûng
NH6), coøn laïi taát caû caùc chuûng ñeàu coù meùp veát moïc ñeàu. Coù 8 chuûng coù vieàn
meùp trong suoát, 4 chuûng coù vieàn meùp maøu kem, 1 chuûng vieàn meùp coù maøu
traéng söõa, rieâng 3 chuûng coù ñaëc ñieåm khaùc haún: chuûng QT3 vaø PÑ2 coù vieàn
meùp maøu kem, beân trong meùp coù maøu traéng söõa, chuûng KL7 coù vieàn meùp
trong suoát, beân trong traéng söõa.
Veà ñaëc ñieåm cuûa beà maët khuaån laïc: taát caû caùc chuûng ñeàu coù khuaån laïc
nhaày nhôùt, 4 chuûng coù beà maët khuaån laïc loài, ñoù laø caùc chuûng VP1, VP2, VP3 vaø
VT3, 3 chuûng coù khuaån laïc deït, 3 chuûng beà maët khuaån laïc hôi loõm giöõa (chuûng
PC13, PC14, KL7), 2 chuûng QT3, PÑ2 beà maët khuaån laïc deït, chuûng QT4 hôi
deït, chuûng NH5 vaø PC9 hôi loõm giöõa, chuûng NH1 loõm giöõa vaø KL8 hôi loài.
3.3. Ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa vieäc nhieãm caùc chuûng VKNS ñeán
sinh tröôûng phaùt trieån vaø naêng suaát laïc
Ñeå choïn ñöôïc chuûng VKNS coù hieäu quaû nhaát ñoái vôùi sinh tröôûng phaùt
trieån vaø naêng suaát laïc, chuùng toâi ñaõ tieán haønh phoái cheá 6 cheá phaåm VKNS
töø 6 chuûng VKNS ñaõ choïn loïc trong soá 18 chuûng ôû treân vaø cho laây nhieãm
78 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010
vaøo haït laïc tröôùc khi gieo. Qua theo doõi sinh tröôûng phaùt trieån vaø naêng suaát
laïc, chuùng toâi thu ñöôïc keát quaû sau.
3.3.1. AÛnh höôûng cuûa vieäc nhieãm caùc VKNS ñeán moät soá chæ tieâu sinh
tröôûng cuûa laïc
Ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa caùc chuûng VKNS chuùng toâi ñaõ tieán haønh
theo doõi moät soá chæ tieâu sinh tröôûng cuûa laïc khi ñöôïc nhieãm vi khuaån. Keát
quaû ñöôïc theå hieän ôû baûng 2.
Baûng 2. AÛnh höôûng cuûa vieäc nhieãm caùc chuûng VKNS ñeán sinh tröôûng
cuûa laïc.
Chæ tieâu
Coâng thöùc
Chieàu cao caây
cuoái cuøng
(cm)
Toång soá
caønh/caây
(caønh)
Chieàu daøi caønh
caáp 1 ñaàu tieân
(cm)
Toång soá
laù/thaân chính
(laù)
Naêng suaát
chaát xanh
(taán/ha)
Ñoái chöùng 32,80c 6,80d 37,01d 15,13e 10,07c
NH1 36,67a 8,60a 40,43a 16,33a 10,90a
NH2 33,97d 7,80c 38,63c 16,00c 10,27b
PC13 35,03b 8,40a 40,06b 16,27ab 10,80a
NH4 35,10b 8,40a 39,75b 16,20b 10,77a
QT4 33,87d 7,93bc 39,04c 15,84d 10,50ab
KL8 34,10c 8,07b 39,12c 15,93cd 10,73a
Nhö vaäy, 6 chuûng VKNS ñöa vaøo thí nghieäm ñeàu coù aûnh höôûng toát ñoái
vôùi sinh tröôûng cuûa laïc, trong ñoù chuûng NH1, PC13 vaø NH4 laø noåi baät nhaát.
3.3.2. AÛnh höôûng cuûa vieäc nhieãm caùc chuûng VKNS ñeán caùc yeáu toá caáu
thaønh naêng suaát vaø naêng suaát laïc
Naêng suaát laø chæ tieâu phaûn aûnh ñaày ñuû nhaát hieäu quaû cuûa vieäc laây
nhieãm VKNS cho laïc. Thoâng qua chæ tieâu naøy chuùng ta coù theå ñaùnh giaù ñöôïc
khaû naêng coá ñònh N2 cuûa caùc chuûng VKNS cao hay thaáp. Keát quaû theo doõi
naêng suaát laïc ôû baûng 3 ñaõ chöùng toû khaù roõ vai troø cuûa VKNS trong vieäc naâng
cao naêng suaát laïc
Baûng 3. AÛnh höôûng cuûa vieäc nhieãm caùc chuûng VKNS ñeán naêng suaát laïc.
Chæ tieâu
Coâng thöùc
Soá quaû chaéc/caây
(quaû) P 100 quaû
(gam) P 100 haït
(gam) NSTT
(taï/ha) NSTT so vôùi ÑC
(%)
Ñoái chöùng 12,80c 122,3c 53,43d 22,37e -
NH1 16,80a 136,0a 60,20a 27,63a 124,64
NH2 14,73b 132,3b 57,87c 24,03d 107,25
PC13 15,57b 139,3a 58,57b 26,90ab 121,14
NH4 14,93b 138,3ab 58,67b 25,97bc 116,36
QT4 15,00b 137,7ab 58,57b 25,30cd 113,28
KL8 15,53b 138,3ab 58,80b 25,80bc 115,65
Trong soá 6 chuûng ñöa vaøo thí nghieäm ñeå ñaùnh giaù thì coù 4 chuûng (NH1,
PC13, NH4 vaø KL8) coù hieäu quaû roõ reät so vôùi ñoái chöùng, ñaëc bieät khi nhieãm
chuûng NH1 cho laïc thì caùc yeáu toá caáu thaønh naêng suaát vaø naêng suaát laïc
ñeàu cao hôn haún so vôùi ñoái chöùng khoâng nhieãm vaø caùc coâng thöùc nhieãm caùc
chuûng khaùc.
79
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (82). 2010
3.4. AÛnh höôûng cuûa vieäc nhieãm caùc chuûng VKNS ñeán moät soá chæ
tieâu noát saàn treân reã laïc
Ñeå ñaùnh giaù khaû naêng laây nhieãm cuõng nhö khaû naêng coá ñònh N2 cuûa caùc
chuûng VKNS, chuùng toâi ñaõ theo doõi soá löôïng noát saàn treân reã laïc ôû thôøi kyø laïc
ra hoa roä, ñoàng thôøi ñaùnh giaù chaát löôïng noát saàn thoâng qua khoái löôïng noát
saàn vaø haøm löôïng protein trong noát saàn, keát quaû theå hieän ôû baûng 4.
Baûng 4. AÛnh höôûng cuûa vieäc nhieãm caùc chuûng VKNS ñeán noát saàn treân
reã laïc.
Chæ tieâu
Coâng thöùc
Soá löôïng
noát saàn/caây (noát) Khoái löôïng
noát saàn/caây (gam) Haøm löôïng protein
(%)
Ñoái chöùng 185,00e 0,21f 16,87
NH1 317,00a 0,50a 24,60
NH2 258,70c 0,34e 19,56
PC13 301,00ab 0,46b 21,56
NH4 295,50bc 0,40c 21,64
QT4 244,00c 0,34e 20,70
KL8 221,60d 0,35d 22,99
Keát quaû ôû baûng 4 cho thaáy, khi nhieãm caùc chuûng VKNS vaøo haït gioáng
laïc tröôùc khi gieo ñeàu laøm taêng khaû naêng laây nhieãm cuûa VKNS vaøo reã laïc.
Hai chuûng coù khaû naêng laây nhieãm cao hôn caû laø NH1 vaø PC13. Maët khaùc,
chaát löôïng noát saàn treãn reã laïc ôû caùc coâng thöùc ñöôïc nhieãm chuûng NH1 laø toát
nhaát, tieáp ñeán laø 3 chuûng PC13, NH4 vaø KL8.
3.5. AÛnh höôûng cuûa vieäc nhieãm caùc chuûng VKNS ñeán soá löôïng vi
sinh vaät trong ñaát troàng laïc
Ñeå ñaùnh giaù khaû naêng caïnh tranh cuûa caùc chuûng VKNS vôùi caùc nhoùm
vi sinh vaät khaùc chuùng toâi tieán haønh phaân laäp toång soá vi sinh vaät hieáu khí
(VSVHK) cuõng nhö VKNS trong ñaát sau khi thu hoaïch laïc, keát quaû ñöôïc theå
hieän ôû baûng 5.
Baûng 5. AÛnh höôûng cuûa vieäc nhieãm caùc chuûng VKNS ñeán soá löôïng vi
sinh vaät trong ñaát troàng laïc.
Chæ tieâu
Coâng thöùc
Toång soá VSVHK
(x 109 CFU/g ñaát) VKNS
(x 106 CFU/g ñaát) Tyû leä VKNS/VSVHK
(%)
Ñoái chöùng 228,0 155,0 0,068
NH1 319,0 240,0 0,075
NH2 292,0 207,3 0,071
PC13 305,0 215,0 0,071
NH4 310,0 220,0 0,071
QT4 308,3 221,0 0,072
KL8 295,5 212,0 0,072
Keát quaû thu ñöôïc chöùng toû raèng caùc chuûng VKNS trong thí nghieäm ñeàu
coù khaû naêng caïnh tranh cao so vôùi caùc nhoùm vi sinh vaät khaùc trong moâi
tröôøng, trong ñoù chuûng NH1 laø chuûng coù khaû naêng caïnh tranh cao nhaát, tieáp
ñeán laø chuûng QT4 vaø KL8, vaø thaáp hôn caû laø 3 chuûng NH2, PC13 vaø NH4.
4. Keát luaän vaø ñeà nghò
- Soá löôïng chuûng VKNS phaân laäp ñöôïc töø reã laïc thu thaäp ôû 9 ñòa
ñieåm thuoäc caùc vuøng troàng laïc ôû Thöøa Thieân Hueá khaù phong phuù, goàm coù