CHÖÔNG 4: HEÄ THOÁNG CHI PHÍ DÖÏA TREÂN HOAÏT
ÑOÄNG
Heä thoáng chi phí döïa treân hoaït ñoäng (ABC) ñöôïc phaùt trieån ñeå
taêng cöôøng tính chính xaùc trong vieäc phaân boå chi phí cuûa caùc nguoàn löïc
ñeán caùc hoaït ñoäng, quy trình kinh doanh, saûn phaåm, dòch vuï hay khaùch
haøng. Theo quan ñieåm cuûa heä thoáng ABC, nhieàu nguoàn löïc cuûa doanh
nghieäp khoâng nhöõng chæ ñöôïc söû duïng ñeå saûn xuaát saûn phaåm maø
coøn ñöôïc söû duïng cho nhöõng hoaït ñoäng phuïc vuï saûn xuaát. Muïc tieâu
cuûa ABC khoâng phaûi laø phaân boå chi phí chung ñeán saûn phaåm maø laø ño
löôøng vaø phaân boå chi phí nguoàn löïc ñeán caùc hoaït ñoäng hoã trôï cho
vieäc saûn xuaát vaø phaân phoái saûn phaåm.
Tröôùc tieân ABC nhaän daïng caùc hoaït ñoäng ñang ñöôïc thöïc hieän
tieâu toán caùc nguoàn löïc cuûa doanh nghieäp. Sau ñoù heä thoáng naøy taäp
hôïp chi phí nguoàn löïc ñeán nhöõng hoaït ñoäng ñeå tính chi phí cuûa moät ñôn
vò hoaït ñoäng. Tieáp theo, ABC taäp hôïp chi phí hoaït ñoäng ñeán nhöõng saûn
phaåm qua vieäc xaùc ñònh nhöõng tieâu thöùc phaân boå chi phí gaén lieàn vôùi
hoaït ñoäng ñoù (goïi laø tieâu thöùc phaân boå chi phí hoaït ñoäng), tính heä soá
chi phí phaân boå chi phí hoaït ñoäng, vaø söû duïng heä soá naøy ñeå tính chi phí
hoaït ñoäng cho töøng saûn phaåm. Ñoái vôùi moãi saûn phaåm (hay dòch vuï,
khaùch haøng), soá löôïng ñôn vò möùc ñoä hoaït ñoäng ñöôïc nhaân vôùi heä soá
phaân boå chi phí hoaït ñoäng ñònh möùc. Caùch naøy coù veû phöùc taïp nhöng
thöïc söï khaù ñôn giaûn khi minh hoïa vaø vaän duïng trong thöïc teá. Ví duï, minh
hoïa 4.1 cho thaáy moät nguoàn löïc cuï theå laø nhaân coâng giaùn tieáp, ñöôïc
taùch ra ñeå söû duïng cho 6 hoaït ñoäng khaùc nhau, vaø sau ñoù ñöôïc taäp
hôïp laïi vaøo caùc ñoái töôïng taäp hôïp chi phí (saûn phaåm, dòch vuï, khaùch
haøng) thoâng qua caùc tieâu thöùc phaân boå chi phí hoaït ñoäng phuø hôïp.
Chöông naøy baét ñaàu töø vieäc môû roäng vaán ñeà thaûo luaän ñaõ
neâu trong chöông 3 ñeå noùi veà nhöõng hoaït ñoäng thöïc hieän hoã trôï cho
nhöõng boä phaän hoaït ñoäng . Tieáp theo, chöông naøy seõ moâ taû giai ñoaïn
thöù hai cuûa quaù trình phaân boå chi phí maø trong ñoù chi phí töø nhöõng
trung taâm hoaït ñoäng ñöôïc tính cho nhöõng saûn phaåm.
Heä thoáng chi phí döïa treân hoaït ñoäng môû roäng khaùi nieäm “trung
taâm chi phí” ñöôïc söû duïng ñeå taäp hôïp chi phí. Thay vì taäp trung vaøo caùc
phoøng ban hay nhöõng trung taâm traùch nhieäm, ABC taäp trung vaøo caùc
hoaït ñoäng ñöôïc thöïc hieän maø nhöõng hoaït ñoäng naøy laøm tieâu toán caùc
nguoàn löïc cuûa doanh nghieäp. ABC vaãn giöõ laïi ñaëc ñieåm cuûa heä thoáng
chi phí truyeàn thoáng laø caùc hoaït ñoäng laøm chuyeån hoùa nguyeân vaät
lieäu thaønh saûn phaåm hoaøn thaønh ví duï nhö chaïy maùy, laép raùp vaãn
thuoäc veà trung taâm chi phí saûn xuaát (boä phaän saûn xuaát). Tuy nhieân,
ABC coøn quan taâm ñeán nhöõng nguoàn löïc söû duïng ñeå thöïc hieän nhöõng
Heä thoáng chi phí döïa treân cô sôû hoaït ñoäng – Baøi dòch – TS.Huyønh Lôïi
1
hoaït ñoäng nhö chuaån bò maùy moùc, laäp keá hoaïch saûn xuaát, kieåm ñònh
chaát löôïng saûn phaåm, phaùt trieån saûn phaåm hay vaän chuyeån nguyeân
vaät lieäu... Chuùng laø nhöõng hoaït ñoäng phuïc vuï, khoâng tröc tieáp gaén
lieàn vôùi quy trình saûn xuaát cuûa doanh nghieäp ñeå saûn xuaát ra saûn
phaåm. Ñoái vôùi nhöõng doanh nghieäp dòch vuï khoâng coù phaùt sinh chi phí
nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp vaø chi phí nhaân coâng tröïc tieáp vaø chi phí
phaàn lôùn laø giaùn tieáp, haàu heát caùc hoaït ñoäng thöïc hieän trong nhöõng
doanh nghieäp naøy coù theå xem nhö caùc hoaït ñoäng phuïc vuï: quan heä
khaùch haøng, naâng cao chaát löôïng dòch vuï, cuõng nhu caùc hoaït ñoäng
khaùc (kieåm tra nghieäp vuï, traû lôøi ñieän thoaïi, hoaøn taát caùc thuû tuïc veà
baûo hieåm y teá, ñaët choã chuyeán bay,...) daønh cho khaùch haøng.
Minh hoïa 4.1: Heä thoáng chi phí döïa treân hoaït ñoäng: Doøng di chuyeån
cuûa chi phí töø nguoàn löïc ñeán saûn phaåm, dòch vuï,
khaùch haøng
Chi phí cuûa nhieàu boä phaän khoâng theå tính tröïc tieáp ñeán caùc boä
phaän hoaït ñoäng. Tieâu thöùc phaân boå chi phí khoâng phaûn aùnh ñöôïc moái
quan heä nguyeân nhaân – keát quaû giöõa vieäc söû duïng chi phí phuïc vuï vaø
chi phí phuïc vuï phaân boå. Chi phí phuïc vuï khoâng theå tính tröïc tieáp, coøn
goïi laø chi phí chung, phaùt sinh ôû nhöõn boä phaän phuïc vuï bao goàm: laäp
Heä thoáng chi phí döïa treân cô sôû hoaït ñoäng – Baøi dòch – TS.Huyønh Lôïi
2
Tieâu thöùc phaân boå chi
phí nguoàn löïc
Nhaân coâng giaùn tieáp
Kieåm tra
nguyeân vaät
lieäu
Vaän chuyeån
NVL
Baûo trì
maùy moùc Chuaån bò
maùy
moùc
Chuaån bò
duïng cuï
Caùc hoaït ñoäng
Tieâu thöùc phaân boå
chi phí hoaït ñoâng
Nguoàn löïc
Soá laàn nhaän
NVL
Soá laàn vaän
chuyeån NVL
Soá giôø
baûo trì
Soá laàn
chuaån bò
maùy moùc
Soá laàn
chuaån bò
duïng cuï
Saûn phaåm/dòch
vuï/khaùch haøng
$/ 1 laàn nhaän
NVL
$/ 1 laàn vaän
chuyeån NVL
$/ 1 giôø
baûo trì
$/ 1 laàn chuaån
bò maùy moùc
$/ 1 laàn chuaån bò
duïng cuï
... ......
I. PHAÂN BOÅ CHI PHÍ NGUOÀN LÖÏC ÑEÁN CAÙC HOAÏT ÑOÄNG
keá hoaïch, thieát keá saûn phaåm, quaûn lyù phaân xöôûng, mua haøng, vaän
chuyeån nguyeân vaät lieäu, heä thoáng thoâng tin, mua haøng,....vaø nhöõng chi
phí khaùc ôû caáp ñoä toaøn doanh nghieäp nhö thueá thu nhaäp doanh nghieäp,
baûo hieåm, khaáu hao toøa nhaø (duøng cho taát caû caùc boä phaän)... Nhö ñaõ
thaûo luaän ôû chöông 3, vì muïc ñích kieåm soaùt chi phí vaø ñaùnh giaù vieäc
thöïc hieän chi phí, nhöõng chi phí naøy seõ khoâng ñöôïc phaân boå ñeán caùc
boä phaän hoaït ñoäng.
Heä thoáng chi phí döïa treân hoaït ñoäng ñöa ra moät giaûi phaùp ñeå taïo
moái quan heä nguyeân nhaân – keát quaû giöõa nhöõng khoaûn chi phí ñöôïc
xem nhö laø chi phí chung trong heä thoáng chi phí truyeàn thoáng. Quaù trình
phaân boå chi phí nguoàn löïc cuûa ABC coù theå ñöôïc minh hoïa qua moät ví duï
ñôn giaûn sau. Xeùt boä phaän vaän chuyeån nguyeân vaät lieäu ôû coâng ty
Williams, boä phaän naøy coù traùch nhieäm nhaän nguyeân vaät lieäu vaø phuï
tuøng ñaõ ñöôïc mua, chuyeån chuùng ñeán kho haøng ñeå baûo quaûn, vaø sau
ñoù chuyeån chuùng ñeán phaân xöôûng ñeå phuïc vuï cho nhu caàu saûn xuaát.
Chi phí phaùt sinh haønh thaùng ôû boä phaän naøy laø 50.000 USD. Thôøi gian
lao ñoäng bình quaân moät thaùng cuûa taát caû caùc boä phaän trong coâng ty
laø 40.000 giôø.
Tröôùc ñaây, coâng ty Williams ñaõ söû duïng heä thoáng chi phí truyeàn
thoáng ñeå phaân boå chi phí boä phaän phuïc vuï vaøo caùc boä phaän hoaït
ñoäng treân cô sôû soá giôø lao ñoäng tröïc tieáp. Theo caùch naøy, heä soá
phaân boå chi phí nguoàn löïc cuûa boä phaän vaän chuyeån nguyeân vaät lieäu
laø:
Heä soá phaân boå chi phí nguoàn löïc (NVL) = 50.000 ÷ 40.000 = 1,25 USD/giôø
Boä phaän saûn xuaát trong thaùng ñaõ söû duïng 6.000 giôø lao ñoäng
tröïc tieáp seõ phaûi chòu chi phí vaän chuyeån nguyeân vaät lieäu phaân boå laø
6.000 × 1,25 = 7.000 (USD). Vieäc phaân boå naøy ñöôïc giaû ñònh raèng moãi
giôø söû duïng dòch vuï vaän chuyeån nguyeân vaät lieäu cuûa boä phaän saûn
xuaát seõ laøm tieâu toán 1,25 USD cuûa boä phaän vaän chuyeån nguyeân vaät
lieäu. Tuy nhieân, giaû ñònh naøy laø thieáu hôïp lyù vì vieäc phaân boå naøy ñaõ
döïa vaøo tieâu thöùc phaân boå chi phí nguoàn löïc laø soá giôø lao ñoäng tröïc
tieáp maø tieâu thöùc naøy khoâng coù moái quan heä naøo ñoái vôùi nguoàn löïc
maø boä phaän saûn xuaát thöïc söï nhaän ñöôïc töø boä phaän vaän chuyeån. Ví
duï, coù nhöõng boä phaän saûn xuaát nhöõng saûn phaåm caàn ít ñôït vaän
chuyeån nguyeân vaät lieäu vaø nguyeân vaät lieäu coù khoái löôïng thaáp seõ
phaûi gaùnh chòu chi phí vaän chuyeån phaân boå cao neáu soá giôø lao ñoäng
tröïc tieáp cuûa boä phaän naøy cao. Ngöôïc laïi coù nhöõng boä phaän saûn
xuaát coù ít giôø lao ñoäng tröïc tieáp nhöng soá löôïng dòch vuï vaän chuyeån
söû duïng laø raát lôùn. Vì vaäy, neáu ñaëc ñieåm hoaït ñoäng ôû caùc boä phaän
hoaït ñoäng laø khaùc nhau roõ reät, vieäc söû tieâu thöùc soá giôø lao ñoäng
tröïc tieáp seõ khoù phaân boå hôïp lyù chi phí vaän chuyeån nguyeân vaät lieäu
Heä thoáng chi phí döïa treân cô sôû hoaït ñoäng – Baøi dòch – TS.Huyønh Lôïi
3
cho töøng boä phaän hoaït ñoäng. Chi phí phaân boå seõ theo ñuùng möùc ñoä
söû duïng dòch vuï vaän chuyeån treân thöïc teá.
Trong quaù trình thieát keá heä thoáng ABC, caùc chi phí nguoàn löïc phaûi
ñöôïc gaén keát caùc hoaït ñoäng. Phaân loaïi chi phí theo hoaït ñoäng ñöôïc ví duï
qua minh hoïa 4.2.
Nhöõng tieâu thöùc phaân boå chi phí nguoàn löïc giuùp cho vieäc thu
thaäp chi phí töø heä thoáng thoâng tin keá toaùn vaø taäp hôïp theo töøng hoaït
ñoäng ñang ñöôïc thöïc hieän coù söû duïng nguoàn löïc cuûa doanh nghieäp. Vì
vaäy, doanh nghieäp seõ bieát ñöôïc möùc ñoä tieâu toán nguoàn löïc cuûa töøng
loaïi hoaït ñoäng cuï theå ví duï nhö mua nguyeân vaät lieäu vaø quaûng baù saûn
phaåm môùi.
Khoâng caàn phaûi toán quaù nhieàu thôøi gian vaø coâng söùc ñeå gaén
keát chi phí nguoàn löïc ñeán nhöõng hoaït ñoäng, muïc tieâu cuûa ABC laø khaù
ñuùng ñaén, ít ra cuõng khoâng theå sai roõ raøng nhö heä thoáng chi phí truyeàn
thoáng. Nhieàu heä thoáng chi phí truyeàn thoáng tính chi phí saûn phaåm chi
tieát ñeán 6 chöõ soá (ví duï 5,71462 USD/saûn phaåm), tuy nhieân bôûi vì
chuùng söû duïng nhöõng tieâu thöùc phaân boå tuøy tieän, chöõ soá ñaàu tieân
ñaõ bò sai. Döõ lieäu ñeå lieân keát chi phí nguoàn löïc vôùi caùc hoaït ñoäng coù
theå ñöôïc thu thaäp töø khaûo saùt nhaân vieân trong doanh nghieäp. Hoï seõ
phaûi chæ ra nhöõng hoaït ñoäng naøo hoï ñang thöïc hieän töø danh saùch caùc
hoaït ñoäng ñaõ coù saün trong maãu phieáu khaûo saùt, ñoàng thôøi cho bieát
tyû leä phaàn traêm thôøi gian cuûa hoï ñaõ söû duïng ñeå thöïc hieän caùc hoaït
ñoäng naøy.
Minh hoïa 4.2: Taäp hôïp caùc chi phí nguoàn löïc vaøo caùc hoaït ñoäng
Heä thoáng chi phí döïa treân cô sôû hoaït ñoäng – Baøi dòch – TS.Huyønh Lôïi
4
Thoâng thöôøng, nhöõng chuyeân vieân thieát keá heä thoáng chi phí seõ
phoûng vaán tröôûng caùc boä phaän, ví duï nhö Jennifer Cassell, tröôûng boä
phaän vaän chuyeån nguyeân vaät lieäu. Döôùi ñaây laø noäi dung cuoäc phoûng
vaán ñöôïc trình baøy vaén taét:
Cuoäc phoûng vaán vôùi Jennifer Cassell (Q: Caâu hoûi, A: Traû lôøi)
Q: Coù bao nhieâu nhaân vieân ñang laøm vieäc ôû boä phaän cuûa anh?
A: 12, khoâng bao goàm toâi
Q: Theá hoï laøm nhöõng coâng vieäc gì?
A: OÀ, moïi ngöôøi ôû ñaây moãi ngöôøi laøm moãi thöù moät ít, coâng vieäc
thay ñoåi haøng tuaàn, thaäm chí haøng ngaøy.
Q: Toâi hieåu, theá anh coù theå neâu ra khoaûng 3 hoaït ñoäng chính maø caùc
nhaân vieân phaûi thöïc hieän moät caùch thöôøng xuyeân khoâng?
A: Toâi nghó raèng ôû boä phaän toâi coù 3 hoaït ñoäng chính ñaõ chieám
khoaûng 90% thôøi gian cuûa nhaân vieân. Hoaït ñoäng naëng neà nhaát laø
nhaän haøng, kieåm tra haøng vaø ghi soå theo doõi nhaän haøng cho nhöõng
chuyeán haøng ñaõ ñöôïc ñaët theo caùc ñôn ñaët haøng. Khoaûng phaân
nöûa soá nhaân vieân cuûa toâi phaûi tham gia hoaït ñoäng naøy, bao goàm
nhaän haøng, choïn maãu kieåm tra haøng, caäp nhaät leân heä thoáng soå
theo doõi nhaän haøng, vaø chuyeån haøng veà kho. Khoaûng 25% soá nhaân
vieân cuûa toâi, 3 ngöôøi, seõ laøm nhöõng coâng vieäc töông töï nhö vaäy
ñoái vôùi nguyeân vaät lieäu thoâ, saét, theùp, nhoâm, nhöïa.
Q: Theá coøn hoaït ñoäng coøn laïi thì sao?
Heä thoáng chi phí döïa treân cô sôû hoaït ñoäng – Baøi dòch – TS.Huyønh Lôïi
5
