TNU Journal of Science and Technology
230(05): 309 - 315
http://jst.tnu.edu.vn 309 Email: jst@tnu.edu.vn
CLINICAL, PARACLINICAL FEATURES OF ANEMIA IN NEWBORNS AT
THE PEDIATRIC DEPARTMENT OF A HOSPITAL IN THAI NGUYEN
Pham Anh Duc*, Hoang Thi Hue
TNU - University of Medicine and Pharmacy
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received:
16/10/2024
The study aims to describe the clinical and paraclinical characteristics
of anemia in newborns. The subjects included 122 anemic newborns at
the Pediatric Department of A Hospital in Thai Nguyen, from August
2023 to August 2024. Cross-sectional descriptive study was used as the
main method of this study. Results showed that: clinical symptoms
included jaundice (67.2%), blue skin/pale mucous membranes (39.3%),
respiratory failure (21.3%), bleeding (17.2%), tachycardia (8.2%), and
hepatosplenomegaly (1.6%). Among them, the most common in
premature infants were jaundice (92%), respiratory failure (88%). In
full-term infants, jaundice was 60.8%, and blue skin/pale mucous
membranes were 29.9%. In premature newborns, jaundice was 68.5%,
and blue skin/pale mucous membranes were 33.3%. In late newborns,
blue skin or pale mucous membranes were observed in 85.7%, while
respiratory failure affected 64.3%. The HGB index in preterm infants
was 115.2 ± 18.6 g/l; full-term infants was 126.1 ± 11 g/l; early infants
was 126.4 ± 11.4 g/l, and late infants was 104 ,3 ± 12.8 g/l. Thus, the
most common symptoms are jaundice, blue skin/pale mucous
membranes, and respiratory failure. These symptoms have different
rates of expression in each study group. HGB, RBC and HCT indexes
decreased significantly and the differences were statistically significant
between each study group.
Revised:
06/02/2025
Published:
07/02/2025
KEYWORDS
Anemia
Newborns
Clinical
Paraclinical
Thai Nguyen
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG THIẾU MÁU Ở TRẺ SƠ SINH TẠI
KHOA NHI BỆNH VIỆN A THÁI NGUYÊN
Phạm Anh Đức*, Hoàng Thị Huế
Trường Đại học Y Dược - ĐH Thái Nguyên
TÓM TẮT
Ngày nhận bài:
16/10/2024
Nghiên cứu này nhằm mô tả đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của
thiếu máu ở trẻ sơ sinh. Đối tượng là 122 trẻ sơ sinh có thiếu máu tại
khoa Nhi Bệnh viện A Thái Nguyên từ tháng 8/2023 - 8/2024. Mô tả cắt
ngang là phương pháp được sử dụng trong nghiên cứu. Kết quả cho thấy
các triệu chứng lâm sàng gồm vàng da chiếm tỉ lệ 67,2%, da xanh/niêm
mạc nhợt là 39,3%, suy hô hấp là 21,3%, xuất huyết là 17,2%, nhịp tim
nhanh là 8,2%, và gan lách to là 1,6%. Trong đó, thường gặp nhất ở trẻ
non tháng là vàng da (92%), suy hô hấp (88%), ở trẻ đủ tháng vàng da
(60,8%), da xanh/ niêm mạc nhợt (29,9%), ở trẻ sơ sinh sớm vàng da
(68,5%), da xanh/niêm mạc nhợt (33,3%), ở trẻ sơ sinh muộn da
xanh/niêm mạc nhợt (85,7%), suy hô hấp (64,3%). Chỉ số HGB ở trẻ non
tháng 115,2 ± 18,6 g/l, trẻ đủ tháng 126,1 ± 11 g/l, trẻ sơ sinh sớm 126,4
± 11,4 g/l, trẻ sơ sinh muộn 104,3 ± 12,8 g/l. Như vậy, các triệu chứng
thường gặp nhất là vàng da, da xanh/ niêm mạc nhợt và suy hô hấp. Các
triệu chứng này có tỉ lệ biểu hiện khác nhau ở từng nhóm nghiên cứu.
Các chỉ số HGB, RBC và HCT giảm thấp rõ rệt và sự khác biệt có ý
nghĩa thống kê giữa từng nhóm nghiên cứu.
Ngày hoàn thiện:
06/02/2025
Ngày đăng:
07/02/2025
DOI: https://doi.org/10.34238/tnu-jst.11335
* Corresponding author. Email: phamanhducdh97@gmail.com
TNU Journal of Science and Technology
230(05): 309 - 315
http://jst.tnu.edu.vn 310 Email: jst@tnu.edu.vn
1. Đặt vấn đề
Thiếu máu ở trẻ sơ sinh (TMTSS) được xác định khi nồng độ Hemoglobin (HGB) hoặc
Hematocrit (HCT) thấp hơn – 2SD so với giá trị bình thường theo cân nặng lúc sinh, ngày tuổi
sau sinh [1]. Nguyên nhân gây thiếu máu thường gặp được chia làm 3 nhóm chính: mất máu cấp
tính, giảm sản xuất hồng cầu và tăng phá hủy hồng cầu [2]. Triệu chứng của thiếu máu ở trẻ sơ
sinh sẽ phụ thuộc vào những nhóm nguyên nhân này và thường dễ bị lu mờ bởi một số hiện
tượng sinh lí và bệnh lí như vàng da, đỏ da, tình trạng ngạt, v.v [3].
Tại Việt Nam, nghiên cứu của Ngô Thị Kim Anh [4] có kết quả là 19,7% sơ sinh giai đoạn
sớm có thiếu máu, trong đó triệu chứng vàng da là hay gặp nhất với tỉ lệ 52,5%. Nghiên cứu của
Đinh Văn Thức và cộng sự [5] cho thấy ở trẻ non tháng triệu chứng thường gặp nhất là da xanh
chiếm 91,6%. Tác giả Phạm Hồng Trinh [6] kết luận ở nhóm trẻ sơ sinh đủ tháng có thiếu máu
thì triệu chứng thường gặp nhất là da niêm mạc nhạt chiếm 44,3%. Trên thế giới, nghiên cứu của
Tiruneh T. và cộng sự [7] cho thấy tỉ lệ thiếu máu ở trẻ sơ sinh là 25%, trong đó thiếu máu mức
độ nhẹ 89,5%, trung bình 6,3% và nặng 4,2%. Nghiên cứu của Widness J. A. [8] cho thấy trẻ sơ
sinh non tháng có thiếu máu biểu hiện các triệu chứng lâm sàng rõ ràng hơn và sự sụt giảm
hemoglobin (HGB) cũng sẽ mạnh hơn ở nhóm trẻ sơ sinh đủ tháng có thiếu máu.
Để việc hiểu rõ những triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng của thiếu máu ở trẻ sơ sinh và sự
khác biệt ở các nhóm tuổi thai, các giai đoạn sơ sinh và các mức độ thiếu máu nên chúng tôi thực
hiện nghiên cứu này với mục tiêu mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của thiếu máu ở trẻ sơ
sinh tại khoa Nhi Bệnh viện A Thái Nguyên.
2. Phương pháp nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Trẻ sơ sinh có thiếu máu tại khoa Nhi Bệnh viện A Thái Nguyên.
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn
Trẻ sơ sinh được chẩn đoán thiếu máu từ tháng 8/2023 đến tháng 8/2024.
Tiêu chuẩn chẩn đoán thiếu máu ở trẻ sơ sinh [9], [10]:
Mới sinh (máu cuống rốn): HGB < 135 g/l
Sơ sinh 1 - 3 ngày tuổi: HGB < 145g/1
Sơ sinh 4 - 7 ngày tuổi: HGB < 135 g/1
Sơ sinh 8 - 14 ngày tuổi: HGB < 125 g/l
Sơ sinh 15 - 28 ngày tuổi: HGB < 100 g/l
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
Trẻ đã được truyền máu hoặc các chế phẩm máu tại tuyến y tế trước.
Cha, mẹ hoặc người giám hộ hợp pháp của trẻ không đồng ý tham gia nghiên cứu.
2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu
Địa điểm nghiên cứu: Khoa Nhi Bệnh viện A Thái Nguyên.
Thời gian: Từ tháng 08/2023 đến tháng 8/2024.
2.3. Thiết kế nghiên cứu:
Phương pháp nghiên cứu: Mô tả
Thiết kế nghiên cứu: Cắt ngang
2.4. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu
* Cỡ mẫu:
Áp dụng công thức tính cỡ mẫu: n = Z2(1 - α/2)𝑝(1−𝑝)
𝑑2
TNU Journal of Science and Technology
230(05): 309 - 315
http://jst.tnu.edu.vn 311 Email: jst@tnu.edu.vn
n: cỡ mẫu nghiên cứu
α: mức ý nghĩa thống kê, chọn α = 0,05 tương ứng Z(1-α/2) = 1,96
d: sai số mong muốn, chọn d = 0,05
p: tỉ lệ trẻ sơ sinh thiếu máu có triệu chứng da xanh là 91,6% theo nghiên cứu của Đinh Văn
Thức [5], chọn p = 0,916.
Thu được kết quả n = 118,2. Như vậy cỡ mẫu tối thiểu là 119 bệnh nhân.
* Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu thuận tiện. Chọn tất cả các trẻ sơ sinh đủ tiêu chuẩn
trong thời gian nghiên cứu, trên thực tế chúng tôi chọn được 122 trẻ.
2.5. Chỉ số và biến số nghiên cứu
2.5.1. Chỉ số nghiên cứu
Tỉ lệ các triệu chứng lâm sàng theo nhóm tuổi thai khi sinh.
Tỉ lệ các triệu chứng lâm sàng theo nhóm tuổi sau sinh biểu hiện thiếu máu.
Tỉ lệ các triệu chứng lâm sàng theo mức độ thiếu máu.
Giá trị cận lâm sàng theo nhóm tuổi thai khi sinh.
Giá trị cận lâm sàng theo nhóm tuổi sau sinh biểu hiện thiếu máu.
2.5.2. Biến số nghiên cứu
Đặc điểm chung:
- Tuổi thai khi sinh: Sơ sinh non tháng (< 37 tuần) và sơ sinh đủ tháng (37 - 41 tuần).
- Tuổi sau sinh biểu hiện thiếu máu: Được tính từ lúc trẻ được sinh ra đến khi có kết quả xét
nghiệm huyết học ghi nhận có thiếu máu. Tuổi sau sinh được chia làm 2 nhóm bao gồm: Sơ sinh
sớm (≤ 7 ngày tuổi) và sơ sinh muộn (> 7 ngày tuổi).
- Mức độ thiếu máu: gồm nhóm thiếu máu nặng (cần truyền máu) và nhóm thiếu máu nhẹ và
trung bình (chưa cần truyền máu) [11].
+ Thiếu máu nặng: 1 tuần tuổi HBG < 115 g/l có hỡ trợ hô hấp (HTHH) hoặc HGB < 110 g/l
với tự thở; 2 tuần tuổi HGB < 100 g/l có HTHH hoặc < 85 g/l với tự thở; 3 - 4 tuần tuổi HGB <
85 g/l có HTHH hoặc < 72 g/l với tự thở.
+ Thiếu máu nhẹ và trung bình: nhóm trẻ còn lại.
Đặc điểm lâm sàng: Da xanh/niêm mạc nhợt, xuất huyết dưới da, vàng da bệnh lí, suy hô hấp,
nhịp tim nhanh, gan lách to [3].
Đặc điểm cận lâm sàng: HGB (g/l), RBC (T/l), HCT (%), MCV (fl), MCH (pg), MCHC (g/l),
RDW (%), WBC (G/l), PLT (G/l).
2.6. Phương pháp thu thập số liệu
Số liệu được thu thập thông qua hỏi bệnh, thăm khám trực tiếp và tham khảo hồ sơ bệnh án tại
khoa Nhi Bệnh viện A Thái Nguyên, thông tin được đưa vào bệnh án nghiên cứu thiết kế theo
mẫu thống nhất. Mỗi bệnh nhi có 01 bệnh án nghiên cứu và đưa vào nghiên cứu 01 lần.
2.7. Phương pháp xử lí và phân tích số liệu
Số liệu được nhập và xử lí bằng phương pháp toán thống kê với mềm SPSS 25.0.
2.8. Đạo đức nghiên cứu
Nghiên cứu là một phần số liệu của đề tài mã số NT62721655, được sự chấp thuận của hội đồng
đạo đức trong nghiên cứu y sinh học trường của Đại học Y - Dược, Đại học Thái Nguyên [12].
3. Kết quả và bàn luận
Phân tích mô tả đặc điểm lâm sàng trên 122 trẻ sơ sinh thiếu máu cho kết quả thể hiện ở Bảng 1.
TNU Journal of Science and Technology
230(05): 309 - 315
http://jst.tnu.edu.vn 312 Email: jst@tnu.edu.vn
Bảng 1. Triệu chứng lâm sàng thiếu máu ở trẻ sơ sinh theo nhóm tuổi thai khi sinh
Lâm sàng
Non tháng (n = 25)
Đủ tháng (n = 97)
Tổng (N= 122)
n
%
n
%
n
%
Da xanh/ niêm mạc nhợt
19
76,0
29
29,9
48
39,3
Xuất huyết dưới da
15
60,0
6
6,2
21
17,2
Vàng da bệnh lí
23
92,0
59
60,8
82
67,2
Suy hô hấp
22
88,0
4
4,1
26
21,3
Nhịp tim nhanh
8
32,0
2
2,1
10
8,2
Gan lách to
2
8,0
0
0,0
2
1,6
Kết quả nghiên cứu cho thấy trong 122 trẻ sơ sinh thiếu máu thì triệu chứng vàng da bệnh lí
xuất hiện nhiều nhất với 67,2%, tiếp theo là triệu chứng da xanh/ niêm mạc nhợt (39,3%), suy hô
hấp (21,3%), xuất huyết dưới da (17,2%), nhịp tim nhanh (8,2%) và gan lách to (1,6%). Nghiên
cứu của Phạm Hồng Trinh [6] cũng cho thấy triệu chứng vàng da chiếm tỉ lệ cao nhất 46,2%, tiếp
theo là da niêm mạc nhợt (44,4%), xuất huyết (35,7%), thở nhanh (34,5%), mạch nhanh (12,3%)
và gan lách to (2,9%).
Ở nhóm trẻ sơ sinh non tháng, triệu chứng thường gặp nhất là vàng da bệnh lí chiếm 92,0%,
tiếp theo là suy hô hấp (88,0%), da xanh/ niêm mạc nhợt (76,0%), xuất huyết dưới da (60,0%),
nhịp tim nhanh (32,0%) và gan lách to (8,0%). Kết quả tương tự cũng được ghi nhận trong
nghiên cứu của Kitaoka H. và cộng sự [13] với tỉ lệ trẻ sơ sinh non tháng có vàng da bệnh lí 80%.
Nghiên cứu của Bùi Đoàn Xuân Linh [14] có tỉ lệ suy hô hấp là 89%. Nghiên cứu của Đinh Văn
Thức [5] ghi nhận triệu chứng da xanh (91,6%), niêm mạc nhợt (89,2%), xuất huyết dưới da
48,1%, nhịp tim nhanh 12% và gan lách to 1,5%.
Ở nhóm trẻ sơ sinh đủ tháng, triệu chứng thường gặp nhất là vàng da bệnh lí chiếm tỉ lệ cao
nhất 60,8%, tiếp theo là triệu chứng da xanh niêm mạc nhợt (29,9%), xuất huyết dưới da (6,2%),
suy hô hấp (4,1%), nhịp tim nhanh (2,1%) và không có trường hợp nào gan lách to. Nghiên cứu
của Phạm Hồng Trinh [6] ghi nhận da niêm mạc nhợt (44,3%), vàng da (39,6%), xuất huyết
(19,8%) và mạch nhanh (3,8%).
Các triệu chứng lâm sàng trên có vừa có sự giống và khác nhau ở tuổi thai non tháng và đủ
tháng. Giống nhau khi ở cả 2 nhóm tuổi thai đều có 2 triệu chứng thường gặp nhất là vàng da và
da xanh/ niêm mạc nhợt. Khác nhau là nhóm trẻ non tháng tỉ lệ biểu hiện các triệu chứng cao hơn
hẳn so với nhóm trẻ đủ tháng, đặc biệt là triệu chứng suy hô hấp, xuất huyết dưới da do trẻ non
tháng thường đi kèm các bệnh lí khác như bệnh màng trong và rối loạn đông máu. Mặt khác, bản
thân việc sinh non đã là một yếu tố làm cho đời hồng cầu ngắn hơn, dẫn đến các thiếu máu ở
nhóm trẻ này thường rất rõ ràng và có tỉ lệ cao hơn nhóm trẻ sơ sinh đủ tháng.
Bảng 2. Triệu chứng lâm sàng của TMTSS theo nhóm tuổi sau sinh biểu hiện thiếu máu
Lâm sàng
Sơ sinh sớm (n = 108)
Sơ sinh muộn (n = 14)
p
n
%
n
%
Da xanh/ niêm mạc nhợt
36
33,3
12
85,7
0,000
Xuất huyết dưới da
14
13,0
7
50,0
0,003
Vàng da bệnh lí
74
68,5
8
57,1
0,384
Suy hô hấp
17
15,7
9
64,3
0,000
Nhịp tim nhanh
4
3,7
6
42,9
0,000
Gan lách to
2
1,9
0
0,0
1,000
Ở nhóm trẻ biểu hiện thiếu máu ở giai đoạn sơ sinh sớm thì triệu chứng vàng da bệnh lí chiếm
tỉ lệ cao nhất với 68,5%. Tiếp theo lần lượt là da xanh/ niêm mạc nhợt (33,3%) và suy hô hấp
(15,7%), xuất huyết dưới da (13%), nhịp tim nhanh (3,7%) và gan lách to (1,9%). Nghiên cứu
của Ngô Thị Kim Anh [4] cũng có kết quả triệu chứng vàng da chiếm tỉ lệ cao nhất 56,5%, sau đó
lần lượt là khó thở (52,2%), da xanh/ niêm mạc nhợt (50%), nhịp tim nhanh (28,3%) và gan lách
to (4,3%). Vàng da bệnh lí chiếm tỉ lệ cao nhất ở giai đoạn sơ sinh sớm do đây là thời điểm có sự
vỡ hồng cầu hàng loạt quá mức dẫn đến Bilirubin giáp tiếp trong máu tăng quá cao.
TNU Journal of Science and Technology
230(05): 309 - 315
http://jst.tnu.edu.vn 313 Email: jst@tnu.edu.vn
Ở nhóm trẻ biểu hiện thiếu máu ở giai đoạn sơ sinh muộn thì triệu chứng da xanh/ niêm mạc
nhợt chiếm cao nhất (85,7%), tiếp theo lần lượt là suy hô hấp (64,3%), vàng da bệnh lí (57,1%),
xuất huyết dưới da (50%), nhịp tim nhanh (42,9%) và không có gan lách to. Triệu chứng da xanh/
niêm mạc nhợt chiếm tỉ lệ cao nhất ở giai đoạn này là do không còn hiện tượng đỏ da, vàng da
sinh lí nên dễ quan sát được sự thay đổi màu sắc da, niêm mạc của trẻ. Mặt khác, triệu chứng
vàng da bệnh lí đến giai đoạn này cũng đã được điều trị chiếu đèn tích cực nên đã giảm nhiều so
với giai đoạn sơ sinh sớm.
Từ kết quả so sánh trên 2 nhóm trẻ, cho thấy tỉ lệ biểu hiện triệu chứng da xanh/ niêm mạc
nhợt, suy hô hấp, xuất huyết dưới da, nhịp tim nhanh ở nhóm trẻ sơ sinh muộn cao hơn hẳn nhóm
trẻ sơ sinh sớm (p < 0,05). Nguyên nhân là do sự sụt giảm mạnh của HGB cùng với sự giảm sản
sinh hồng cầu mới tại gan trong giai đoạn sơ sinh muộn lại càng làm cho các triệu chứng trên trở
nên rõ ràng. Bảng 3. Triệu chứng lâm sàng của TMTSS theo mức độ thiếu máu
Lâm sàng
Nặng (n = 10)
Nhẹ và trung bình (n = 112)
p
n
%
n
%
Da xanh/ niêm mạc nhợt
8
80,0
40
35,7
0,014
Xuất huyết dưới da
6
60,0
15
13,4
0,002
Vàng da bệnh lí
9
90,0
73
65,2
0,163
Suy hô hấp
8
80,0
18
16,1
0,000
Nhịp tim nhanh
3
30,0
7
6,3
0,035
Gan lách to
2
20,0
0
0,0
0,006
Ở nhóm trẻ sơ sinh thiếu máu mức độ nặng thì triệu chứng vàng da bệnh lí gặp nhiều nhất với
90%, tiếp theo lần lượt là da xanh/ niêm mạc nhợt và suy hô hấp cùng chiếm 80%, xuất huyết
dưới da (60%), nhịp tim nhanh (30%) và gan lách to (20%). Ở nhóm trẻ sơ sinh thiếu máu mức
độ nhẹ và trung bình thì triệu chứng vàng da gặp nhiều nhất với 65,2%, tiếp theo lần lượt là da
xanh/ niêm mạc nhợt (35,7%), suy hô hấp (16,1%), xuất huyết dưới da (13,4%), nhịp tim nhanh
(6,3%) và không có gan lách to.
Từ kết quả so sánh ở 2 nhóm trẻ trên cho thấy các triệu chứng lâm sàng của nhóm trẻ sơ sinh
thiếu máu nặng có tỉ lệ biểu hiện cao hơn và trên thực tế lâm sàng các triệu chứng này cũng rõ
ràng hơn. Trong khi ở nhóm trẻ sơ sinh thiếu máu mức độ nhẹ và trung bình các triệu chứng lâm
sàng có tỉ lệ biểu hiện ít hơn hẳn và các triệu chứng thường bị lu mờ bởi các hiện tương sinh lí
hoặc bệnh lí khác. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Thanh Tâm và cộng sự [15] cũng đưa ra kết luận
tương tự khi cho thấy sự khác biệt rõ ràng về tỉ lệ triệu chứng da niêm mạc tái nhợt chiếm 55,3%
ở nhóm thiếu máu nặng (truyền máu) và 4,6% ở nhóm trẻ thiếu máu nhẹ và trung bình (không
truyền máu) (p = 0,001); tỉ lệ triệu chứng suy hô hấp chiếm 72,1% ở nhóm trẻ thiếu máu nặng và
44,2% ở nhóm trẻ thiếu máu nhẹ và trung bình (p = 0,001).
Bảng 4. Đặc điểm huyết học của thiếu máu ở trẻ sơ sinh theo nhóm tuổi thai
Cận lâm sàng
𝑿
± SD
p
Non tháng
Đủ tháng
HGB (g/l)
115,2 ± 18,6
126,1 ± 11
0,009
RBC (T/l)
3,3 ± 0,5
3,8 ± 0,5
0,000
HCT (%)
34,1 ± 5
37,6 ± 3,1
0,002
MCV (fl)
101,7 ± 6
100,1 ± 8
0,348
MCH (pg)
34,3 ± 2,2
33,6 ± 3,2
0,340
MCHC (g/l)
337,2 ± 14,3
336,1 ± 17,8
0,782
RDW (%)
15,4 ± 1,1
15,1 ± 1,7
0,526
WBC (G/l)
9,4 ± 2,7
10,8 ± 4,1
0,104
PLT (G/l)
339,4 ± 202,9
318 ± 75,8
0,609
Các chỉ số huyết học ở nhóm trẻ non tháng lần lượt là HGB: 115,2 ± 18,6 g/l, RBC: 3,3 ± 0,5
T/l, HCT: 34,1 ± 5%, MCV: 101,7 ± 6 fl, MCH: 34,3 ± 2,2 pg, MCHC: 337,2 ± 14,3 g/l, RDW: