T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
283
BƯỚC ĐẦU ĐÁNH GIÁ TÍNH AN TOÀN VÀ HIỆU QUẢ
CỦA LIỆU PHÁP TẾ TẾ BÀO ĐƠN NHÂN TỦY XƯƠNG TỰ THÂN
Ở BỆNH NHÂN ĐỘT QUỴ NHỒI MÁU NÃO
Lý Tuấn Khải1, Nguyễn Văn Tuyến1, Lê Chi Viện1,
Nguyễn Thúy Nga1, Trương Thị Minh Nguyệt1, Nguyễn Gia Vũ1,
Nguyễn Phi Song1, Hồ Xuân Trường1,
Lê Thị Thu Huyền1, Chử Thị Thu Hường1
TÓM TẮT34
Mục tiêu: Bước đầu đánh giá hiệu quả của
liệu pháp dng khối tế bào đơn nhân tủy xương ở
bệnh nhân đột quỵ nhồi máu não. Đối tượng và
phương pháp: 92 bệnh nhân đột quỵ nhồi máu
não từ 7 - 30 ngày đưc chia thành 2 nhóm:
nhóm chứng 30 bệnh nhân; nhóm nghiên cứu 62
bệnh nhân. Mỗi bệnh nhân nghiên cứu đưc chọc
hút khoảng 240ml dịch tủy xương từ mào chậu,
chống đông bằng 60ml dung dịch heparin, thực
hiện quy trnh chiết tách và cô đặc giảm thể tch
bằng phương pháp ly tâm theo gradient tỷ trọng,
thu đưc 30ml khối tế bào đơn nhân tủy xương.
Khối tế bào đơn nhân sẽ đưc sử dụng lại cho
chnh bệnh nhân theo đưng tĩnh mạch (Nhóm
TM: 31 bệnh nhân) và qua đưng can thiệp nội
mạch (Nhóm ĐM: 31 bệnh nhân). Tnh an toàn
sẽ đưc đánh giá ở thi điểm trong vng 7 ngày
sau khi dụng đến khối tế bào đơn nhân tủy
xương. Hiệu quả đưc đánh giá qua các thang
điểm NIHSS, BI ở ngày thứ 30. Kết quả: Độ
tuổi trung bnh của nhóm nghiên cứu nhóm TM
59,5±8,9 tuổi, Nhóm ĐM 58,0 ± 9,6, trong các
1Bệnh viện Trung ương Quân đội 108
Chịu trách nhiệm chính: Hồ Xuân Trưng
SĐT: 0967830259
Email: truonghx1003@gmail.com
Ngày nhận bài: 30/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 01/8/2024
Ngày duyệt bài: 30/9/2024
nhóm Nam giới đều chiếu tỉ lệ cao. Số lưng tế
bào có nhân trong khối tế bào đơn nhân tủy
xương tự thân là 27,27±15,69G/L với
73,71±18,52% đơn nhân, không có sự khác biệt
về các chỉ số tế bào trong khối tế bào ở nhóm
TM và nhóm ĐM. Trong vng 7 ngày đầu sau
khi sử dụng tế bào đơn nhân tủy xương chỉ ghi
nhận một số trưng hp sốt và không ghi nhận
thêm biến cố bất li nào khác. Sau 30 ngày thang
điểm NIHSS và BI ở nhóm ĐM cải thiện có ý
nghĩa thống kê hơn so với nhóm chứng và trước
điều trị; Nhóm TM ghi nhận sự cải thiện 2 thang
điểm trên so với trước điều trị và cải thiện thang
điểm NIHSS so với nhóm chứng. Kết luận:
Bước đầu đánh giá liệu pháp sử dụng tế bào đơn
nhân tủy xương tự thân ở bệnh nhân đột quỵ nhồi
máu não là an toàn và có cải thiện lâm sàng ở
một số thang điểm như NIHSS và BI.
Từ khóa: Tế bào đơn nhân, tuỷ xương, đột
quỵ, nhồi máu não.
SUMMARY
PRELIMINARY EVALUATION OF
THE SAFETY AND EFFICACY OF
AUTOLOGOUS BONE MARROW
MONONUCLEAR CELL THERAPY IN
ISCHEMIC STROKE PATIENTS
Objective: To initially evaluate the
effectiveness of bone marrow mononuclear cell
therapy in patients with ischemic stroke. Subjects
and methods: 92 patients with ischemic stroke
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
284
from 7 to 30 days were divided into 2 groups:
control group of 30 patients; study group of 62
patients. Each study patient had collected about
240ml of bone marrow fluid aspirated from the
iliac crest, anticoagulated with 60ml of heparin
solution, performed the extraction and
concentration process to reduce the volume by
centrifugation according to density gradient, to
obtain bone marrow mononuclear cell mass. The
mononuclear cell mass will be reused for the
patient by intravenous route (IV group: 31
patients) and via endovascular route (IA group:
31 patients). Safety will be evaluated within 7
days after using the bone marrow mononuclear
cell mass. The effectiveness was evaluated by the
NIHSS and BI scores at day 30. Results: The
average age of the IV group was 59.5±8.9 years
old, the IA group was 58.0±9.6 years old, and the
male group had a high proportion. The number of
nucleated cells in the autologous bone marrow
mononuclear cell block was 27.27±15.69G/L
with 73.71±18.52% mononuclear cells, with no
difference in cell indices in the cell block in the
IV and IA groups. Within the first 7 days after
using bone marrow mononuclear cells, only a
few cases of fever were recorded and no other
adverse events were recorded. After 30 days, the
NIHSS and BI scores in the IA group improved
significantly compared to the control group and
before treatment; The IV group recorded
improvements in the above two scores compared
to before treatment and improvements in the
NIHSS score compared to the control group.
Conclusion: Initial evaluation of autologous
bone marrow mononuclear cell therapy in
patients with ischemic stroke is safe and has
clinical improvement in some scores such as
NIHSS and BI.
Keywords: Mononuclear cell, autologous
bone marrow, ischemic, stroke.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong
đứng hàng thứ ba và là nguyên nhân hàng
đầu gây tàn phế. Đột quỵ thiếu máu não hay
cn gọi là nhồi máu não chiếm tỉ lệ chủ yếu
khoảng 80 - 85% các bệnh nhân đột quỵ não.
Cửa sổ điều trị đối với việc tái tưới máu khu
vực não bị tổn thương là trong vng 4,5 gi
đối với phương pháp dng thuốc tiêu si
huyết, phương pháp lấy huyết khối bằng
dụng cụ cơ học cửa sổ điều trị cũng chỉ trong
vng 6 gi đầu. Trên thực tế ngay cả các
nước phát triển cũng chỉ có khoảng 10%
bệnh nhân đến sớm trong cửa sổ điều trị và tỉ
lệ thành công, hồi phục chức năng tốt cũng
chỉ chiếm khoảng 30 - 50% [1]. Chính vì
vậy, điều trị các bệnh nhân nhồi máu não chủ
yếu vẫn là điều trị phục hồi. Một hướng đi
mới đang mở ra triển vọng lớn cho ngành y
học phục hồi đó là việc ứng dụng tế bào gốc
trong điều trị các bệnh lý tổn thương hệ thần
kinh nói chung và bệnh lý đột quỵ nhồi máu
não nói riêng. Liệu pháp tế bào gốc là một
mô hnh mới nổi trong lĩnh vực điều trị đột
qụy não và đưc coi là một chiến lưc tiềm
năng trong tái tạo những thiếu hụt thần kinh
ở bệnh nhân đột quỵ não. Ở Việt Nam, đã có
một số nghiên cứu ứng dụng tế bào gốc trong
điều trị tổn thương xương khớp, suy tim sau
nhồi máu cơ tim cấp, xơ gan… và bước đầu
đã thu đưc những kết quả tương đối khả
quan.
Tủy xương là một trong những kho dự
trữ tế bào gốc của cơ thể trưởng thành, ngoài
tế bào gốc tạo máu (hematopoietic stem cell -
HSC), tủy xương cn chứa tế bào gốc trung
mô (mesenchymal stem cell - MSC) và các tế
bào gốc/tiền thân nội mạc (Endothelial
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
285
stem/progenitor cells - EPC) có cùng chung
nguồn gốc với HSC (là nguyên mô bào tạo
máu-mạch máu (hemangioblast). Tế bào gốc
tạo máu tủy xương cũng như của máu tuần
hoàn đã đưc nghiên cứu rất sâu và đã đưc
ứng dụng rộng rãi trong lâm sàng với kết quả
rất tốt. Tế bào gốc trung mô đang đưc
nghiên cứu ứng dụng điều trị rất nhiều bệnh
và đặc biệt trong điều trị tái tạo các mô và cơ
quan bị bệnh hoặc bị tổn thương…[2] Do đó,
chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với mục
tiêu đánh giá tnh an toàn và hiệu quả của
liệu pháp sử dụng khối tế bào đơn nhân tủy
xương tự thân trong điều trị đột quỵ nhồi
máu não.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tưng gồm 92 bệnh nhân đột quỵ
nhồi máu não vng động mạch não giữa từ
41 đến 74 tuổi: nhóm chứng (NC) 30 bệnh
nhân (1), nhóm nghiên cứu 62 bệnh nhân, sẽ
đưc tạo khối tế bào đơn nhân tủy xương tự
thân sau đó sử dụng bằng phương pháp
truyền đưng tĩnh mạch cho 31 bệnh nhân
(nhóm TM) (2) và truyền qua can thiệp nội
mạch cho 31 bệnh nhân (Nhóm ĐM (2)) tuổi
đưc chẩn đoán đột quỵ nhồi máu não vng
động mạch não giữa điều trị tại Trung tâm
Đột quỵ, Bệnh viện Trung ương Quân đội
108 từ tháng 01/2020 đến tháng 6/2023.
❖ Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân
- Tuổi từ 18 đến 75.
- CT hoặc MRI sọ não xác định nhồi
máu khu vực động mạch não giữa.
- Thi gian khởi phát từ 7 - 30 ngày.
- Glasgow từ 9-15 điểm; điểm Barthel ≤
50; NIHSS ≥ 7.
- Bệnh nhân liệt nửa ngưi hoặc sức cơ
tay 0-3/5; sức cơ chân 0 - 3/5.
- Tnh trạng lâm sàng ổn định ≥ 48h.
❖ Tiêu chuẩn loại trừ
- Đột quỵ cũ hoặc nhồi máu cơ tim trong
vòng 3 tháng.
- Có hnh ảnh chảy máu hoặc chấn
thương sọ não trên MRI.
- Có cơn co giật động kinh.
- Huyết động không ổn định hoặc thiếu
oxy (SaO2 < 90%).
- Có một trong các bệnh sau: bệnh phổi
tắc nghẽn mãn tnh, hen phế quản, viêm phổi,
van tim cơ học, ung thư, bệnh lý cơ quan tạo
máu, xơ gan mất b, suy thận, suy tim, các
bệnh nhiễm trng hệ thống.
- Bệnh nhân không đồng ý tham gia
nghiên cứu.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
❖ Thiết kế nghiên cứu: Thử nghiệm lâm
sàng có đối chứng.
92 bệnh nhân đột quỵ nhồi máu não từ 7
- 30 ngày đưc chia ngẫu nhiên thành 2
nhóm: nhóm chứng 30 bệnh nhân; nhóm
nghiên cứu 62 bệnh nhân. Mỗi bệnh nhân
nghiên cứu đưc chọc hút khoảng 240ml
dịch tủy xương từ mào chậu, chống đông
bằng 60ml dung dịch heparin, thực hiện quy
trnh chiết tách và cô đặc giảm thể tch bằng
phương pháp ly tâm theo gradient tỷ trọng,
thu đưc khối tế bào đơn nhân tủy xương.
Khối tế bào đơn nhân sẽ đưc sử dụng lại
trong vng 72 gi cho chnh bệnh nhân theo
đưng tĩnh mạch (31 bệnh nhân) và qua
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
286
đưng can thiệp nội mạch (31 bệnh nhân).
Các bệnh nhân nhóm chứng sẽ đưc điều trị
nội khoa theo phác đồ chuẩn của Bộ Y tế.
Tnh an toàn sẽ đưc đánh giá ở thi điểm
ngay sau sử dụng khối tế bào đơn nhân tủy
xương. Hiệu quả đưc đánh giá qua thang
điểm NIHSS (National Institute of Health
Stroke Scale – Thang điểm đánh giá đột
quỵ), BI (Bathel Index – Thang điểm đánh
giá chất lưng cuộc sống Bathel) ở ngày thứ
30.
❖ Các chỉ tiêu nghiên cứu
- Tnh an toàn: sốt, dị ứng, đột quỵ mới,
tắc mạch khác, co giật, tử vong, biến cố khác
trong vng 7 ngày sau sử dụng tế bào gốc.
- Tnh hiệu quả: đánh giá qua các thang
điểm NIHSS, BI trước và sau khi sử dụng tế
bào gốc 30 ngày.
2.3. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên
cứu
- Quy trnh tạo khối tế bào gốc từ dịch
tủy xương: đã đưc xây dựng và thông qua
tại hội đồng khoa học bệnh viện Trung ương
Quân đội 108:
+ Chọc hút dịch tủy xương: thực hiện tại
phng mổ vô trng, bệnh nhân đưc sử dụng
thuốc an thần, gây tê tại chỗ từng lớp đến
màng xương bằng lidocain 1%, chọc hút dịch
tủy xương từ hai mào chậu sau, chống đông
bằng dung dịch Heparin pha trong nước
muối sinh lý (50 đơn vị Heparin/1 ml nước
muối sinh lý đưc chuẩn bị sẵn và đưc hút
sẵn 12,5ml vào ống falcon 50ml) theo tỷ lệ 4
thể tch dịch tuỷ xương + 1 thể tch dung
dịch chống đông, thể tch cuối cng thu đưc
300ml.
+ Tách chiết cô đặc khối tế bào gốc từ
dịch tuỷ xương tiến hành trong điều kiện vô
trng bằng phương pháp ly tâm theo gradient
tỷ trọng tế bào, sử dụng dung dịch ficoll có
tỷ trọng 1,077g/ml. Quá trnh sẽ tạo ra đưc
30ml khối tế bào đơn nhân tủy xương đậm
đặc dng cho đưng động mạch hoặc pha
trong 200ml dung dịch nước muối sinh lý
truyền qua đưng tĩnh mạch ngoại vi.
- Quy trnh sử dụng khối tế bào đơn nhân
tủy xương:
+ Đưng tĩnh mạch: Khối tế bào gốc sau
khi đưc chuẩn bị sẽ đưc truyền lại theo
đưng tĩnh mạch ngoại vi với tốc độ 40-60
giọt/phút.
+ Đưng động mạch: Ngưi bệnh sẽ
đưc sử dụng các ống thông động mạch sử
dụng kỹ thuật chụp mạch số hóa xóa nền để
tiếp cận tới vị tr gốc động mạch cảnh trong
cng bên bán cầu tổn thương. Sau đó bơm từ
từ khối tế bào đơn nhân tủy xương qua
đưng ống thông động mạch.
2.4. Đạo đức trong nghiên cứu
- Các quy trnh sử dụng trong nghiên cứu
đã đưc thông qua Hội đồng Đạo đức của
Bệnh viện TWQĐ 108 (Quyết định thông
qua: 59/QĐ-BV108).
- Bệnh nhân hoặc ngưi giám hộ viết
đơn tự nguyện đồng ý tham gia nghiên cứu.
2.5. Sơ đồ nghiên cứu
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 2 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
287
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bảng 1. Đặc điểm tuổi và giới tính của nhóm TM, ĐM và nhóm chứng
Tuổi, giới
NC
(n=30) (1)
Nhóm TM
(n=31) (2)
Nhóm ĐM
(n=31) (3)
p(1-2)
p(1-3)
p(2-3)
Tuổi
58,8±10,7
59,5±8,9
58,0 ± 9,6
0,7
0,7
0,5
(30 – 74)
(30 – 71)
(35 – 74)
19 (63,3%)
21 (67,7%)
24 (77,4%)
0,7
0,2
0,5
Giới
25 (83,3%)
21 (67,7%)
23 (74,2%)
0,1
0,3
0,5
5 (16,7%)
10 (32,3%)
8 (25,8%)
Nhận xét: Có sự tương đồng về tuổi và giới giữa 3 nhóm (TM, ĐM và nhóm chứng), đặc
biệt nhóm tuổi dưới 65 chiếm đa số ở các nhóm.
Bảng 2. Một số chỉ số tế bào trong khối tế bào gốc theo đường sử dụng
Chỉ số
Chung
Nhóm TM
(n=31) (2)
Nhóm ĐM
(n=31) (3)
p(2;3)
Số lưng tế bào có nhân (G/L)
27,27±15,69
24,40±14,81
30,14±16,26
>0,05
Tỉ lệ tế bào neutrophil (%)
26,28±18,52
23,08±16,71
29,49±19,93
>0,05
Tỉ lệ tế bào đơn nhân (%)
73,71±18,52
76,92±16,71
70,51±18,63
>0,05