KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
298
ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ XỬ TRÍ, CHĂM SÓC BỆNH NHI BỊ RÒ RỈ,
THOÁT MẠCH TẠI TRUNG TÂM UNG THƯ
BỆNH VIỆN NHI TRUNG ƯƠNG NĂM 2023
Nguyễn Thị Thu Hằng1, Bùi Ngọc Lan1,
Nguyễn Thị Thơ1, Nguyễn Thị Ngọc1
TÓM TẮT33
Mục tiêu: Đánh giá hiệu quả xử trí, chăm
sóc bệnh nhi bị rò rỉ, thoát mạch.
Đối tượng nghiên cứu: BN có tiêm truyền
tĩnh mạch và có biểu hiện rò rỉ, thoát mạch.
Phương pháp nghiên cứu: Mô tả tiến cứu.
Kết quả: 62 bệnh nhi (BN) rò rỉ thoát mạch
được ghi nhận và xử trí theo phác đồ. Trong số
các ca thoát mạch, có 10 ca sử dụng thuốc đặc
hiệu (16,1%), 08 ca thay băng rửa vết thương,
06 ca chiếu tia plassma, 03 ca sử dụng liệu pháp
hút áp lực âm, 02 ca chuyển vạt da và 01 ca ghép
da. Thời gian lành thương ở nhóm hóa chất gây
phồng rộp Vinca alkaloids và Anthracyclines là >
5 ngày, các thuốc còn lại là 1-2 ngày (58%) hoặc
3-5 ngày (12,9%). Kết quả chăm sóc với tỉ lệ
lành thương không để lại sẹo: 69,4%, lành
thương có để lại sẹo: 27,4%, chưa lành thương:
3,2%.
Kết luận: Thoát mạch là một trong những
biến chứng nghiêm trọng liên quan đến tiêm
truyền tĩnh mạch. Nhận biết sớm và xử trí đúng
cách sẽ giảm thiểu tổn thương cho BN. Quản lý
thoát mạch tốt nhất là giám sát liên tục vị trí
truyền thuốc.
1Trung tâm Ung thư - Bệnh viện Nhi Trung ương
Chịu trách nhiệm chính: Nguyễn Thị Thu Hằng
ĐT: 09083561789
Email: hangnhitw@gmail.com
Ngày nhận bài: 08/8/2024
Ngày phản biện khoa học: 08/8/2024
Ngày duyệt bài: 27/9/2024
Từ khóa: rò rỉ, thoát mạch, hóa chất, ung
thư.
SUMMARY
OUTCOME EVALUATION OF
NURSING INTERVENTION IN IV
INFILTRATION EXTRAVASATION IN
THE ONCOLOGY CENTER –
NATIONAL CHILDREN’S HOSPITAL 2023
Objective: Evaluate the effectiveness of
treatment and care for patients with
extravasation.
Methods: Prospective, descriptive study.
Results: 62 patients with infiltration,
extravasation were identified and managed in
according to the hospital's protocol. For injury
treatment: among the extravasation cases, ten
cases used specific medication (16,1%), eight
cases required dressing changes, six cases
required micro plasma beam, three cases used
NPWT, two cases needed skin flap transfer and
one case needed skin graft. The typical healing
time for the vesicant drugs group Vinca alkaloids
and Anthracyclines is undefined. The other cases
range from 1-2 days (58%) or 3-5 days (12.9%).
At the end of the study, the rate of wound closure
without scar formation was 69.4%, wound healed
with scar: 27.4% and not fully closures: 3.2%.
Conclusion: Extravasation is one of the
significant complications associated with IV
therapy. Early recognition and appropriate
management will minimize damage to the
patient. The best management of infiltration and
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
299
extravasationl is continuous monitoring of the
infusion site.
Keywords: infiltration, extravasation,
chemotherapy, cancer.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ung thư là bệnh lý ác tính, thời gian điều
trị kéo dài, người bệnh phải tiếp nhận số
lượng lớn thuốc và hóa chất qua đường tĩnh
mạch. Rò rỉ, thoát mạch là một biến chứng
nghiêm trọng có thể xảy ra trong quá trình
điều trị. Rò rỉ là tình trạng không cố ý khi
thuốc hoặc dịch truyền không gây phồng
rộp thoát ra mô xung quanh. Thoát mạch là
tình trạng không cố ý khi thuốc và dịch
truyền gây phồng rộp thoát ra mô xung
quanh. Khi rò rỉ, thoát mạch xảy ra có thể
gây tổn thương mô, đau, loét trợt; hậu quả có
thể là nhiễm khuẩn, hoại tử. Những tổn
thương này góp phần đáng kể vào chi phí
điều trị, thời gian nằm viện và tỉ lệ tái phát
bệnh của BN ung thư [1]. Nếu nghi ngờ có
tình trạng rò rỉ, thoát mạch xảy ra, cần tiến
hành ngay các biện pháp xử trí, tối ưu nhất là
trong vòng 24h kể từ khi có dấu hiệu rò rỉ,
thoát mạch để giảm mức độ tổn thương biểu
mô. Can thiệp điều dưỡng khi xảy ra thoát
mạch là điều cần thiết để ngăn ngừa tác hại
và thúc đẩy kết quả chăm sóc tối ưu cho
người bệnh [2]. Tại trung tâm Ung thư, Bệnh
viện Nhi Trung ương, số lượng BN ngày
càng tăng, số lượng BN cần tiêm, truyền các
loại thuốc và hóa chất ngày càng nhiều. Các
loại thuốc thường được sử dụng gồm: Hóa
chất, dung dịch ưu trương, dịch nuôi dưỡng
(TPN), kháng sinh, thuốc hạ áp, thuốc cản
quang, thuốc vận mạch, … với liều lượng và
nồng độ cao, thời gian kéo dài, nguy cơ rò rỉ
thoát mạch rất cao. Thực tế đã ghi nhận
nhiều ca thoát mạch gây hậu quả nghiêm
trọng, có bệnh nhi phải cắt cụt chi/ tử vong
sau thoát mạch. Vì vậy, chúng tôi tiến hành
nghiên cứu đề tài “Đánh giá hiệu quả xử trí ,
chăm sóc người bệnh bị rò rỉ, thoát mạch tại
trung tâm Ung thư – bệnh viện Nhi Trung
ương năm 2023” với mục tiêu: Đánh giá
hiệu quả xử trí, chăm sóc BN ung thư bị rò
rỉ, thoát mạch.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang,
tiến cứu.
Đối tượng và phương pháp nghiên
cứu:
- Phương pháp chọn mẫu: chọn mẫu liên
tiếp không xác suất.
- Tiêu chí chọn: BN có tiêm truyền tĩnh
mạch và có biểu hiện rò rỉ, thoát mạch.
+ Dấu hiệu sớm nhận biết tình trạng rò rỉ,
thoát mạch:
✓ Đau: Trẻ phàn nàn về đau/ bỏng rát/
quấy khóc, khó dỗ, kích thích.
✓ Dòng chảy chậm hơn bình thường.
+ Dấu hiệu muộn của tình trạng rò rỉ,
thoát mạch:
✓ Phồng rộp/ loét/ hoại tử
Nếu nghi ngờ có tình trạng rò rỉ, thoát
mạch, người bệnh được xử trí theo lưu đồ 6
bước của Bệnh viện Nhi Trung ương [3]:
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
300
- Ngay sau bước chườm, tùy theo % tổn
thương, đối chiếu danh mục thuốc (màu Đỏ -
nhóm chất gây phỏng, màu Vàng – nhóm
chất gây kích thích, màu Xanh – nhóm chất
không gây phỏng) sẽ có các hành động cụ thể
theo hướng dẫn.
- Cách tính % tổn thương: Chia tỉ lệ %
X: độ dài vị trí tổn thương (chiều dài lớn
nhất giữa hai điểm đánh dấu)
Y: độ dài cánh tay bệnh nhân từ nách đến
ngón giữa
- Địa điểm nghiên cứu: Trung tâm Ung
thư - bệnh viện Nhi Trung ương.
- Thời gian nghiên cứu: 02/2013 –
07/2023.
- Xử lý dữ liệu: phần mềm SPSS
Statistics 29.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Trong thời gian 6 tháng: từ 02/2023 –
07/2023 có 62 BN bị rò rỉ, thoát mạch trong
số 1411 BN có tiêm truyền tĩnh mạch tại
trung tâm Ung thư, chiếm tỉ lệ 4,4% với đặc
điểm dịch tễ và lâm sàng như sau:
3.1. Thông tin chung
Bảng 1: Thông tin chung về dịch tễ
Tuổi
Kết quả
1- 5T
37 (59,7%)
6-10T
11 (17,7%)
>10T
14 (22,6%)
Giới: Nam/ Nữ
36 (58%)/ 26 (42%)
Nơi ở: Nông thôn/ Thành thị
42 (68%)/ 20 (32%)
Chẩn đoán
U lympho
15 (24,2%)
U nguyên bào thần kinh
13 (20,9%)
Bạch cầu cấp
10 (16,1%)
U gan/ u thận/u não
2 (3,2%)/ 5 (8,1%)/ 5 (8,1%)
Sarcoma xương
5 (8,1%)
Sarcoma cơ vân
3 (4,8%)
U ác buồng trứng
2 (3,2%)
Số lần vào viện
Lần 1
9 (14,5%)
Lần 2/ Lần 3/ Lần 4
8 (12,9%)/ 13 (21%)/ 10 (16,1%)
> 4 lần
22 (35,5%)
Bảng 2: Thông tin chung về thực trạng tĩnh mạch, thời điểm và vị trí thoát mạch
Thực trạng tĩnh mạch BN
Kết quả
Vị trí bị thoát mạch
Kết quả
Rất dễ lấy/dễ lấy
4%
Đầu
6%
Bình thường
31%
Ngón bàn tay/chân
5%
Khó lấy
34%
Mu bàn tay/chân
48%
Rất khó lấy
31%
Cổ tay/chân
27%
T¹P CHÝ Y häc viÖt nam tẬP 544 - th¸ng 11 - QuyỂN 1 - sè ĐẶC BIỆT - 2024
301
Thời điểm phát hiện
Khuỷu tay/kheo chân
8%
Sáng
11%
Cánh/cẳng tay
4%
Trưa
11%
Buồng tiêm (Port)
2%
Chiều
47%
Tối
31%
Bảng 3: Các thuốc tiêm/truyền khi bị rò rỉ, thoát mạch
Tên thuốc/ dịch
Tên thuốc/ dịch
Kết quả
Adrenalin
Human Albumin
2 (3,2%)
Acyclovir
Loxen
2 (3,2%)
Bocartin
Methotrexat
3 (4,8%)
Cisplatin
Mabthera
1 (1,6%)
Daunorubicin
Ondasetron
3 (4,8%)
Doxorubicin
Spectrila
3 (4,8%)
Dịch ly giải u
Thuốc cản quang
2 (3,2%)
Dịch có Kali
Vancomycin
5 (8%)
Dịch nuôi dưỡng
Vinblastin
2 (3,2%)
Endoxan
Vincran
3 (4,8%)
Etoposide
Vinorebine
3 (4,8%)
Nhận xét: Hầu hết các thuốc tiêm/ truyền khi bị rò rỉ, thoát mạch thuộc nhóm gây phồng
rộp.
Biểu đồ 1: Mức độ tổn thương khi bị rò rỉ thoát mạch
Nhận xét: Hầu hết các ca rò rỉ, thoát
mạch có mức độ tổn thương <10%. Đặc biệt
có 03 ca ở mức 18%, 25% và 26%. Tổn
thương trung bình: 4%.
3.2. Hiệu quả xử trí, chăm sóc BN rò
rỉ, thoát mạch
100% BN được xử trí theo lưu đồ 6 bước
của bệnh viện và được chỉ định can thiệp
chuyên sâu tùy theo mức độ tổn thương. Kết
quả như sau:
KỶ YẾU CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CHUYÊN NGÀNH HUYẾT HỌC - TRUYỀN MÁU
302
Bảng 4: Các can thiệp chuyên sâu
Can thiệp
Kết quả
Xử trí theo phác đồ
62 (100%)
Dùng thuốc đặc hiệu (Nitroglycerin2%. MagieSulfat15%)
10 (16,1%)
Thay băng rửa vết thương
8 (12,9%)
Chiếu tia Plasma
6 (9,7%)
Liệu pháp chân không
3 (4,8%)
Chuyển vạt da
2 (3,2%)
Ghép da
1 (1,6%)
Nhận xét: Trong 10 ca sử dụng thuốc đặc hiệu, chỉ có Nitroglycerin 2%.
MagieSulfat15%, không có DMSO, Dexrazoxan hoặc Hyaluronidase.
Bảng 5: Kết quả xử trí, chăm sóc
Thời gian lành thương
Kết quả
1-2 ngày
40 (64,5%)
3-5 ngày
10 (16,1%)
>5 ngày
12 (19,4%)
Kết quả lành thương
Lành thương KHÔNG SẸO
43 (69,4%)
Lành thương CÓ SẸO
17 (27,4%)
Chưa lành thương
2 (3,2%)
IV. BÀN LUẬN
Trong khoảng thời gian nghiên cứu (từ
tháng 02/2023-07/2023), có 62 BN bị rò rỉ
thoát mạch trong tổng số 1411 BN có tiêm
truyền thuốc đường tĩnh mạch, chiếm tỉ lệ
4,4%. Tỉ lệ này không cao so với các nước.
Tại Mĩ, tỉ lệ BN thoát mạch có thể lên đến
11% [4], tại Ấn Độ tỉ lệ này có thể dao động
từ 10% đến 30% [5].
Trong số 62 ca rò rỉ, thoát mạch, độ tuổi
hay gặp là 1-5 tuổi (59,7%), giới tính nam
(58%), chủ yếu ở nông thôn (68%), bệnh
thường gặp là u lympho, u nguyên bào thần
kinh và bạch cầu cấp. Điều này phù hợp với
thực tế lứa tuổi, phân bố vùng miền và tỉ lệ
điều trị các mặt bệnh tại trung tâm Ung thư.
Rò rỉ, thoát mạch xảy ra nhiều vào buổi trưa,
chiều và tối, ít gặp buổi sáng (9,7%). Thoát
mạch xảy ra phần lớn ở mu bàn tay/ chân
(48%). Đây là vị trí điều dưỡng dễ tiếp cận
tĩnh mạch nhất nhưng đồng thời cũng là vị trí
trẻ hoạt động nhiều nhất do đi lại, cầm nắm
đồ vật. Ngoài ra tình trạng thoát mạch cũng
xảy ra ở các vị trí cổ tay, cổ chân (27%),
vùng khuỷu, vùng khoeo (8%). Đây là những
vị trí hay cử động nên dễ trật đường truyền
gây thoát mạch. Do vậy trong thực hành
chăm sóc, điều dưỡng nên tránh, hạn chế
chọn đường truyền tĩnh mạch ở vị trí các
khớp. Trong nghiên cứu, có ghi nhận 01 ca
thoát mạnh khi sử dụng buồng tiêm dưới da
(Port), do đó điều dưỡng cũng cần lưu ý,
không chủ quan khi BN có đường truyền tĩnh
mạch trung tâm. Các loại thuốc/ dịch truyền
gây rò rỉ, thoát mạch có nhóm không gây
phồng rộp (dịch ly giải u, Endoxan,