254
+ Phân tích một số câu thơ tự chọn của Trần Đăng Khoa.
+ Nêu cách hiểu của mình về một vài bài thơ của Trần Đăng Khoa đã
được sử dụng trong chương trình Tiếng Việt tiểu học.
Hoạt động 5: Tìm hiểu về tác giả Phạm Hổ và tập thơ Chú bò tìm bạn (2
tiết)
Thông tin cho hoạt động 5:
+ Những điều cần biết về tác giả Phạm Hổ: Ông còn có bút danh
là Hồ Huy, sinh ngày 28-11-1926 tại xã Nhơn An, huyện An Nhơn, tỉnh Bình
Định. Thuở nhỏ, Phạm Hổ học ở trường làng, sau đó là ở Tam Kỳ, Huế, rồi
học trung học tại trường Quốc học Quy Nhơn. Năm 1943, ông đỗ Thành
Chung, chưa kịp thi Tú Tài thì cách mạng tháng Tám thành công, ông tham
gia hoạt động thông tin tuyên truyền tại Quy Nhơn, sau đó làm thư kí
thường trực ở Chi hội văn hoá cứu quốc Bình Định do nhà thơ Trần Mai
Ninh làm Chi hội trưởng. Năm 1947, ông làm biên tập viên báo tin tức Bình
Định rồi được cử đi học lớp hội hoạ kháng chiến liên khu năm do hoạ sĩ
Nguyễn Đỗ Cung phụ trách. Sau đó, ông làm cán bộ sáng tác của Chi hội
văn nghệ liên khu năm và được bầu làm Uỷ viên Ban chấp hành Đoàn hội
họa liên khu năm. Năm 1949-1950, ông được cử đi dự Hội nghi văn nghệ ở
Việt Bắc cùng với nhà văn Nguyễn Văn Bổng và được bầu làm Uỷ viên dự
khuyết Ban chấp hành Chi hội văn nghệ liên khu năm.
Năm 1955, ông tập kết ra Bắc, làm công tác đối ngoại ở Hội văn nghệ
Trung ương. Ông là một trong các thành viên (cùng với Nguyễn Huy Tưởng,
Võ Quảng, Tô Hoài…) sáng lập ra Nhà xuất bản Kim Đồng (1957), có nhiều
đóng góp cho sự phát triển của nhà xuất bản. Năm 1960, ông làm biên tập
viên tại Nhà xuất bản Văn học. Từ 1965-1983, ông làm biên tập viên tại tuần
255
báo Văn học (báo Văn nghệ ngày nay). Năm 1983, ông công tác tại Hội nhà
văn, tiểu ban Văn học thiếu nhi và làm công tác đối ngoại. Trước khi nghỉ
hưu năm 1994, ông là Chủ tịch Hội đồng Văn học thiếu nhi và Phó trưởng
ban đối ngoại Hội nhà văn Việt Nam.
Ông là một nhà văn vừa viết cho người lớn, vừa viết cho trẻ em với
nhiều thể loại: truyện ngắn, tiểu thuyết, thơ, phê bình văn học…Nhưng tên
tuổi ông được khẳng định bởi các tác phẩm viết cho trẻ em. Sáng tác cho trẻ
em của ông đã được tuyển thành các tập: Chú bò tìm bạn (thơ); Cây bánh
tét của người cô (truyện ngắn); Chuyện hoa, chuyện quả (truyện cổ tích
mới); Nàng tiên nhỏ thành ốc (kịch).
Trong sự nghiệp sáng tác của mình, ông đã nhận được nhiều giải
thưởng: Giải A cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi (1957-1958) với tập
thơ Chú bò tìm bạn; Giải A cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi(1967-
1968) với tập thơ Chú vịt bông; Giải chính thức về thơ viết cho thiếu nhi của
Hội đồng Văn học thiếu nhi, Hội nhà văn Việt Nam (1985) với tập thơ
Những người bạn im lặng; Giải thưởng cuộc thi sáng tác kịch bản cho thiếu
nhi do Hội nghệ sĩ sân khấu tổ chức (1986) với vở kịch Nàng tiên nhỏ thành
ốc…Một số tập thơ của ông đã được dịch ra tiếng Nga, Trung Quốc, Pháp,
Đức.
Ông còn là dịch giả của nhiều tác phẩm thơ, truyện thiếu nhi. Năm
1993, ông đã tổ chức triển lãm tranh của mình. Tuy nhiên, ông quan niệm:
Theo lời khuyên của nhà thơ Trần Mai Ninh, tôi học vẽ chỉ cốt để làm thơ
hay hơn mà thôi.
Các bài thơ của Phạm Hổ được sử dụng trong chương trình Tiếng
Việt tiểu học mới: Mẹ, mẹ ơi, cô bảo (lớp 1); Đàn gà mới nở (lớp 2); Đôi
que đan (lớp 4). (Chương trình Cải cách giáo dục trước đây có bài Chú bò
tìm bạn).
256
+ Về tập thơ Chú bò tìm bạn: Nội dung bao trùm nhất trong thơ
Phạm Hổ là tình bạn. Nó được khái quát từ các nhân vật và mối quan hệ
giữa các nhân vật trong thơ ông. Viết cho trẻ em, ông đã tái hiện thế giới trẻ
thơ qua hình ảnh những người bạn đặc biệt đáng yêu gần gũi mà các em vẫn
tiếp xúc hàng ngày. Đó là Những người bạn nhỏ (tên một tập thơ nhỏ của
ông): những con vật nuôi ngộ nghĩnh như chó, mèo, gà, thỏ, trâu, bò, dê,
ngỗng…Là Bạn trong vườn (tên một tập thơ khác): thế giới cỏ cây hoa lá có
mặt quanh ta như chuối, hồng, bưởi, cam, nhãn, vải, thị, lựu, mít, dừa…Là
Những người bạn im lặng (tên một tập thơ khác): thế giới đồ vật âm thầm
làm những việc có ích cho đời như chổi, đinh, hộp thư, que đan, bảng chỉ
đường…Là Những người bạn hay kêu (tên một tập thơ khác): thế giới của
âm thanh cuộc sống như tàu hoả, xe chữa cháy, rađiô, máy khâu…
Ngoài việc kể tên hoặc miêu tả đặc điểm nổi bật của đối tượng, cung
cấp cho trẻ em những bài học tự nhiên và xã hội sinh động, nhà thơ còn giúp
các em làm quen với những người bạn mới, cũng tốt bụng và đáng yêu như
các em vậy. Mỗi bài thơ là một câu chuyện nhỏ xinh, một tiếng cười hóm
hỉnh, tuy vậy không vì thế mà kém phần triết lí, giúp trẻ tiếp cận với nhiều
chuyện rất thật, mà lạ vô cùng. Ông tâm sự: “Tôi đặc biệt chú ý tới tình bạn
trong đời sống con người. Trong hơn mười tập thơ viết cho các em, đã có
sáu tập tôi viết về tình bạn”. Có thể nói, tình bạn đã tạo nên phong cách thơ
Phạm Hổ. Từ điểm xuất phát là tình bạn, ông đã đề cập một cách gợi cảm,
sinh động tới tình yêu thiên nhiên, tình mẹ con, bà cháu, tình cảm yêu
trường, yêu lớp học… những tình cảm thiêng liêng luôn cần được vun đắp
trong cuộc sống trẻ thơ.
ấn tượng mà nội dung thơ Phạm Hổ đem lại là những bất ngờ, thú vị
trong cuộc sống trẻ thơ đầy nhầm lẫn, tò mò và thắc mắc. Ông đặc biệt chú
ý miêu tả các tình huống có khả năng bộc lộ sự ngây thơ, ngộ nghĩnh để giới
257
thiệu một thứ lôgic riêng chỉ tồn tại trong thế giới tuổi thơ, đó là lôgic của
thơ ngây. Vì vậy, tiếp xúc với những nhân vật trong thơ ông, trẻ em như
được nhìn thấy chính mình.
Đây là một chú Bê đòi bú, chỉ thích làm nũng mẹ:
- Nhanh cho con bú tí
Đói, đói rồi mẹ ơi!
- Gì mà nhặng lên thế
Mới nhả vú đấy thôi
- Nhả vú là đói rồi
Mẹ ơi con bú tí!!!
Một chú bò thật thà, ngốc nghếch, dễ thương:
Bò ra sông uống nước,
Thấy bóng mình ngỡ ai
Bò chào : Kìa anh bạn
Lại gặp anh ở đây!
( Chú bò tìm bạn)
Một chú dê nhanh nhẩu đoảng, hay xét đoán theo bề ngoài:
Đám đất phẳng phiu
Cỏ xanh xanh biếc
Nhảy vào đây chơi
Êm chân phải biết
Bỗng bê: “ối chết!”
Uống nước một hồi
Lên bờ nhìn lại:
“Đúng ao bèo rồi!”
Một đàn gà con vì quá mải vâng lời nên đã tự mâu thuẫn:
Mẹ gà hỏi gà con
258
Đã ngủ chưa đấy hả
Cả đàn gà nhao nhao:
“Đã ngủ rồi đấy ạ!”
Một củ cà rốt giống hệt chú bé hiếu động:
Lá xanh
Củ đỏ
Lớn nhỏ
Bên nhau
Đất đội
Ngập đầu
Nhảy lên
Đẹp thật
Tên em
Cà rốt
Củ đỏ
Lá xanh.
Một chiếc Bắp cải xanh giống như một cô bé dịu dàng, ngoan ngoãn:
Bắp cải xanh
Xanh mát mắt
Lá cải sắp
Sắp vòng tròn
Bắp cải non
Nằm ngủ giữa.
Về phương diện nghệ thuật, thơ Phạm Hổ tỏ ra rất thành công ở lối
nhại đồng dao với nhịp điệu câu thơ nhịp nhàng, sinh động, vui tươi, dễ nhớ
dễ thuộc. Chúng giống như những câu hát hoặc những trò chơi dân gian.
Sáo đậu lưng trâu là một ví dụ: