PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG
ĐỀ CƯƠNG
ĐỀ CƯƠNG PHÁP LUẬT ĐẠI CƯƠNG
Người soạn: Nguyễn Chi Phương
CHƯƠNG 1
CÂU 1: Nêu và chứng minh quan điểm của chủ nghĩa MLN về nguồn gốc
ra đời của Nhà nước. (Tại sao Nhà nước là một hiện tượng lịch sử?):
* NÊU:
Theo quan điểm của chủ nghĩa MLN, "Nhà nước không phải là một hiện tượng
vĩnh cửu, bất biến. Nhà nước là một hiện tượng lịch sử, có quá trình phát sinh,
phát triển và tiêu vong". Quan điểm được thể hiện qua hai khía cạnh:
- Không phải trong giai đoạn xã hội nào cũng có Nhà nước.
- Nhà nước chỉ ra đời khi xã hội đã phát triển tới một trình độ nhất định khi có
đủ hai điều kiện:
+ Điều kiện về kinh tế: Có sự xuất hiện của chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất
và sản phẩm lao động.
+ Điều kiện về xã hội: Xuất hiện các giai cấp có sự đối kháng và mâu thuẫn
giữa các giai cấp không thể điều hòa được.
* CHỨNG MINH:
Ăngghen đã chứng minh rằng, trong xã hội cộng sản nguyên thủy không có
Nhà nước, nhưng những nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của Nhà nước lại nảy
sinh từ chính xã hội đó. Có thể chia xã hội CSNT thành hai giai đoạn:
- Giai đoạn đầu của xã hội CSNT:
+ Điều kiện về kinh tế: Cơ sở kinh tế của xã hội CSNT được đặc trưng bằng
chế độ sở hữu chung về tư liệu sản xuất và sản phẩm lao động.
+ Điều kiện về xã hội: Thị tộc là tế bào cơ sở của xã hội CSNT, được tổ
chức theo quan hệ huyết thống.
=> Giai đoạn đầu của xã hội CSNT không đáp ứng đủ điều kiện để Nhà nước
ra đời.
- Giai đoạn cuối của xã hội CSNT: Ở giai đoạn này đã diễn ra ba lần phân
công lao động xã hội lớn, đó là:
+ Chăn nuôi tách ra khỏi trồng trọt => Tạo ra sự phân hóa giàu nghèo trong
xã hội, chế độ tư hữu dần xuất hiện.
+ Thủ công nghiệp tách khỏi nông nghiệp => Quá trình phân hóa xã hội được
đẩy nhanh, sự phân biệt giàu nghèo ngày càng sâu sắc.
+ Thương nghiệp đã tách ra thành một ngành hoạt động độc lập => Sự xuất
hiện của giai cấp, sự phân hóa giàu nghèo ngày càng sâu sắc khiến mâu thuẫn
giai cấp ngày càng gay gắt.
=> Sau 3 lần phân công lao động xã hội lớn, tổ chức thị tộc dần tan rã và lúc
này đã có đủ điều kiện để Nhà nước ra đời.
Như vậy, Nhà nước là sản phẩm của cuộc đấu tranh giai cấp, xuất hiện từ
khi xã hội loài người bị phân chia thành những giai cấp đối kháng, là bộ
máy do giai cấp nắm được quyền thống trị về kinh tế, chính trị, xã hội lập
nên để điều hành toàn bộ hoạt động của xã hội trong một nước với mục đích
là bảo vệ quyền lợi của giai cấp thống trị.
=> Kết luận: Vậy Nhà nước là một hiện tượng lịch sử.
CÂU 2: Phân biệt quyền lực xã hội và quyền lực Nhà nước hoặc Phân biệt
quyền lực có trong xã hội cộng sản nguyên thủy – quyền lực có trong nhà
nước:
* Khái niệm:
- Quyền lực Nhà nước là công cụ chính trị của Nhà nước, thể hiện một cách tập
trung quyền lực chính trị.
- Quyền lực xã hội là khả năng chi phối và điều khiển xã hội được hình thành
trên cơ sở các quy tắc đạo đức, phong tục, tập quán, nghi lễ tôn giáo và sự thừa
nhận quyền uy của người đứng đầu.
* Phân biệt:
Quyền lực xã hội
Quyền lực Nhà nước
Chủ thể nắm giữ
Tất cả các thành viên
trong tổ chức thị tộc nắm
giữ
Giai cấp thống trị nắm
giữ
Biện pháp thực hiện
Cơ chế tự nguyện, tự
giác và không có bộ máy
riêng để thực hiện sự
cưỡng chế
Cơ chế cưỡng chế và có
bộ máy riêng để thực
hiện sự cưỡng chế đó
Công cụ thực hiện
Tập quán, chuẩn mực
đạo đức, tín điều tôn
giáo
Pháp luật
Mục đích
Đảm bảo quyền lợi cho
các thành viên trong xã
hội
Đảm bảo quyền lợi cho
giai cấp thống trị
CÂU 3: Phân tích đặc điểm của Nhà nước:
* Khái niệm: Nhà nước là sản phẩm của cuộc đấu tranh giai cấp, xuất hiện từ
khi xã hội loài người bị phân chia thành những giai cấp đối kháng, là bộ máy
do giai cấp nắm được quyền thống trị về kinh tế, chính trị, xã hội lập nên để
điều hành toàn bộ hoạt động của xã hội trong một nước với mục đích là bảo vệ
quyền lợi của giai cấp thống trị.
* Đặc điểm:
- Nhà nước có lãnh thổ và thực hiện việc quản lí dân cư theo đơn vị hành chính
lãnh thổ.
+ Nhà nước là một bộ máy tổ chức quyền lực thực hiện việc quản lí dân cư
theo đơn vị lãnh thổ quốc gia và trong phạm vi lãnh thổ quốc gia đó.
+ Việc Nhà nước tổ chức dân cư theo đơn vị hành chính lãnh thổ không phụ
thuộc vào huyết thống, nghề nghiệp, giới tính,...
- Nhà nước thiết lập quyền lực công đặc biệt:
+ Quyền lực công là quyền lực do giai cấp thống trị thiết lập, phản ánh ý chí,
nguyện vọng của giai cấp đó. Quyền lực công giúp duy trì, đảm bảo lợi ích của
giai cấp thống trị và quản lí, đảm bảo trật tự xã hội.
- Nhà nước có chủ quyền quốc gia:
+ Chủ quyền quốc gia là quyền tối cao trong hoạt động đối nội và độc lập trong
hoạt động đối ngoại.
+ Chủ quyền quốc gia có tính tối cao, thể hiện ở chỗ quyền lực Nhà nước phổ
biến trên phạm vi toàn bộ lãnh thổ quốc gia, áp dụng với mọi đối tượng.
- Nhà nước ban hành pháp luật để quản lí mọi mặt của đời sống xã hội.
- Nhà nước quy định và thu các loại thuế. Thuế giúp duy trì hoạt động của bộ
máy Nhà nước và đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước trong hoạt động đối
nội, đối ngoại
CÂU 4: Phân biệt Nhà nước và thị tộc:
* Về khái niệm:
- Nhà nước là sản phẩm của cuộc đấu tranh giai cấp, xuất hiện từ khi xã hội
loài người bị phân chia thành những giai cấp đối kháng, là bộ máy do giai cấp
nắm được quyền thống trị về kinh tế, chính trị, xã hội lập nên để điều hành toàn
bộ hoạt động của xã hội trong một nước với mục đích là bảo vệ quyền lợi của
giai cấp thống trị.
- Thị tộc là hình thức cộng đồng xã hội đầu tiên trong lịch sử loài người, bao
gồm tập hợp một số người cùng chung huyết thống và có ràng buộc về kinh tế.
* Phân biệt:
Nhà nước
Thị tộc
Chủ quyền lãnh thổ
Nhà nước có chủ quyền
quốc gia. Chủ quyền
quốc gia là quyền tự
quyết của Nhà nước
trong hoạt động đối nội
và đối ngoại, ko phụ
thuộc vào bất kì 1 quốc
gia nào. Chủ quyền quốc
gia có tính tối cao thể
hiện ở quyền lực nhà
nước phổ biến trên phạm
vi toàn lãnh thổ quốc
gia, áp dụng đối với mọi
đối tượng.
Thị tộc chỉ là 1 nhóm
người sống du canh, du
cư, ko có khái niệm lãnh
thổ nên ko xác lập quốc
gia, chủ quyền
Quản lí lãnh thổ
Nhà nước có lãnh thổ và
thực hiện việc quản lý
dân cư theo đơn vị hành
chính lãnh thổ. Việc tổ
chức dân cư theo đơn vị
hành chính lãnh thổ ko
phụ thuộc vào huyết
thống, nghề nghiệp, giới
tính,...
Thị tộc quản lí dân cư
theo nguyên tắc huyết
thống
Quyền lực
Nhà nước thiết lập
quyền lực công đặc biệt.
Quyền lực công là quyền
lực do giai cấp thống trị
thiết lập, phản ánh ý chí,
Thị tộc có quyền lực
nhưng không phải quyền
lực giai cấp mà là quyền
lực xã hội
nguyện vọng của giai
cấp đó, nó giúp duy trì
và đảm bảo lợi ích của
giai cấp thống trị đồng
thời giúp quản lý và đảm
bảo trật tự xã hội
Quản lí xã hội
Nhà nước ban hành pháp
luật để quản lý mọi mặt
đời sống xã hội. Đây là
ưu thế của Nhà nước so
với Thị tộc và các tổ
chức khác
Thị tộc không có pháp
luật mà chỉ đưa ra các
quy tắc xử sự để mọi
người tự nguyện chấp
hành theo
Thuế
Nhà nước quy định và
thu các loại thuế. Thuế
là khoản thu quan trọng
của Nhà nước và chỉ có
Nhà nước mới có quyền
quy định về thuếd vầ thu
các loại thuế
Thị tộc không có tư hữu
do đó ko có khái niệm
thuế
CÂU 5: Nêu bản chất của Nhà nước hoặc trình bày tính giai cấp và tính xã
hội của Nhà nước:
- Khái niệm Nhà nước: Nhà nước là sản phẩm của cuộc đấu tranh giai cấp,
xuất hiện từ khi xã hội loài người bị phân chia thành những giai cấp đối kháng,
là bộ máy do giai cấp nắm được quyền thống trị về kinh tế, chính trị, xã hội lập
nên để điều hành toàn bộ hoạt động của xã hội trong một nước với mục đích là
bảo vệ quyền lợi của giai cấp thống trị.
- Khái niệm bản chất của Nhà nước: Bản chất của Nhà nước là những yếu tố
đặc trưng cốt lõi của Nhà nước được thể hiện ở hai khía cạnh: Nhà nước có tính
giai cấp và Nhà nước có tính xã hội
- Bản chất của Nhà nước:
*Nhà nước có tính giai cấp:
- Tại sao: Nhà nước là sản phẩm của xã hội có giai cấp và là biểu hiện của
những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được. Nhà nước ra đời để bảo vệ
và duy trì lợi ích của giai cấp thống trị.
- Biểu hiện:
+ Nhà nước là một bộ máy cưỡng chế đặc biệt nằm trong tay giai cấp thống trị,
là công cụ để giai cấp thống trị duy trì sự thống trị của mình với các giai cấp
khác trong xã hội.
+ Nhà nước là công cụ để tổ chức và thực hiện quyền lực chính trị của giai cấp
thống trị.
* Nhà nước có tính xã hội:
- Tại sao: Nhà nước là sản phẩm của xã hội có giai cấp. Nhà nước ra đời xuất
phát từ nhu cầu quản lí và ổn định trật tự xã hội để bảo đảm sự phát triển của
xã hội.
- Biểu hiện: