Đ ng h M t Tr i ồ ồ ặ ờ
Tác gi : Nguy n Hoài Nam ả ễ
06/03/2008
Hàng ngày, M t Tr iặ ờ đ u chuy n đ ng l t qua vòm tr i c a chúng ta. M tề ể ộ ướ ờ ủ ộ
n a th i gian s ng c a chúng ta đ c M t Tr i soi sáng. Cũng nh có M tử ờ ố ủ ượ ặ ờ ờ ặ
Tr i, chúng ta m i có khái ni m v th i gian trong ngày. ờ ớ ệ ề ờ
H ng d n làm đ ng h M t Tr iướ ẫ ồ ồ ặ ờ
Cung c p s n ph m đ ng h M t Tr iấ ả ẩ ồ ồ ặ ờ
Th o lu n và lên k ho ch cho d ánả ậ ế ạ ự
Qui đ nh v th i gian trên th gi i hi n nay đã là khá d s d ng v m tị ề ờ ế ớ ệ ễ ử ụ ề ặ
hành chính và nhìn chung không gây khó khăn khi tính toán các kho ng th iả ờ
gian trong ngày. Tuy nhiên nõ v n có m t s đi m máy móc. Đ ki m ch ng đi u này, và coi nh m t ngẫ ộ ố ể ể ể ứ ề ư ộ ứ
d ng thiên văn nh , b n có th th t làm m t chi c đ ng h M t Tr i. Vi c này th t ra r t đ n gi n.ụ ỏ ạ ể ử ự ộ ế ồ ồ ặ ờ ệ ậ ấ ơ ả
Tr c h t hãy có m t t m b ng nh (b ng b t c ch t li u gì, càng b n càng t t, k c b ng bìa c ng cũngướ ế ộ ấ ả ỏ ằ ấ ứ ấ ệ ề ố ể ả ằ ứ
không sao), trên đó l y compass v m t n a vòng tròn (bán nguy t) và n i đ ng kính gi i h n hình bánấ ẽ ộ ử ệ ố ườ ớ ạ
nguy t đó l i.ệ ạ
Trên vòng đó chia ra làm 12 ph n (12 chung) b ng nhau và đánh s l n l t t 6 đ n 12 và ti p đó ngay sauầ ằ ố ầ ượ ừ ế ế
12 l i t 1 đ n 6. 2 s 6 2 đi m mút c a đ ng kính v a n i, s 12 mút c a đ ng bán kính vuông gócạ ừ ế ố ở ể ủ ườ ừ ố ố ở ủ ườ
v i đ ng kính này, t c là n m trung đi m c a cung bán nguy t.ớ ườ ứ ằ ở ể ủ ệ
Cái tâm mà b n v a đ t kim compass đ quay, đó là ch c m chi c "kim gi " vào. Hãy mang t m b ng b nạ ừ ặ ể ỗ ắ ế ờ ấ ả ạ
v a k và chi c kim đ n n i b n mu n đ t "đ ng h " (t t nh t là sân th ng c a nhà b n, càng cao vàừ ẻ ế ế ơ ạ ố ặ ồ ồ ố ấ ượ ủ ạ
thoáng càng t t, đ h ng đ c đ ánh sáng). Đ t sao cho càng chính xác càng t t sao cho đ ng kính n i 6ố ể ứ ượ ủ ặ ố ườ ố
s 6 ch theo h ng Đông- Tây. Đ t ngiêng t m b ng c a b n cho ph n cung tròn bán nguy t h ng xu ngố ỉ ướ ặ ấ ả ủ ạ ầ ệ ướ ố
d i (t c là s 12 s th p h n 2 s 6), đ nghiêng so v i m t đ t m t góc h p v i vĩ đ b n đ ng là 90 đướ ứ ố ẽ ấ ơ ố ộ ớ ặ ấ ộ ợ ớ ộ ạ ứ ộ
(VD nh Hà N i thì đ nghiêng là kho ng 70 đ là v a vì Hà N i vĩ đ 21). ư ở ộ ộ ả ộ ừ ộ ở ộ
Ti p đó c m cái kim (có th làm b ng b t c v t m nh và dài nào) vào tâm c a cung bán nguy t, c m vuôngế ắ ể ằ ấ ứ ậ ả ủ ệ ắ
góc nhé.
Đ ki m tra, b n ch c n đ i đ n khi gi tr a, khi mà tia n ng vuông góc v i m t đ t và đi u ch nh l i h ngể ể ạ ỉ ầ ợ ế ữ ư ắ ớ ặ ấ ề ỉ ạ ướ
c a t m b ng sao cho bóng c a cái kim trùng vào đ ng bán kính n i đ n s 12 (gi a tr a), t c là b n đãủ ấ ả ủ ườ ố ế ố ữ ư ứ ạ
ch nh đúng. Hàng ngày, khi M t Tr i m c và di chuy n trên thiên v u, v trí c a nó s t o ra các cái bóngỉ ặ ờ ọ ể ầ ị ủ ẽ ạ
khác nhau cho cái kim c a b n và bóng c a cái kim (cái bóng này m i là kim c a đ ng h ) s ch y su t 12hủ ạ ủ ớ ủ ồ ồ ẽ ạ ố
t 6h sáng đ n 6h t i.ừ ế ố
B n s đ ý th y m t đi u là th i gian th c t b n nhìn trong đ ng h đi n t không m y khi trùng v i th iạ ẽ ể ấ ộ ề ờ ự ế ạ ồ ồ ệ ử ấ ớ ờ
gian t i đ ng h M t tr i này, nó luôn có m t s sai khác.ạ ồ ồ ặ ờ ộ ố
Lí do:
1- Chúng ta ai cũng bi t là m t ph ng xích đ o c a Trái Đ t nghiêng so v i m t ph ng Hoàng Đ o 23,5 đế ặ ẳ ạ ủ ấ ớ ặ ẳ ạ ộ
và do đó trong quá trình Trái Đ t chuy n đ ng quay quanh M t Tr i, có nh ng th i gian M t Tr i m c sau 6hấ ể ộ ặ ờ ữ ờ ặ ờ ọ
sáng và l n tr c 6h t i và đôi khi là ng c l i. M t khác do khó có ai có đi u ki n có th th y đ c đ nặ ướ ố ượ ạ ặ ề ệ ể ấ ượ ế
chân tr i nên s không bao gi chi c đ ng h M t Tr i c a b n ch 6h.ờ ẽ ờ ế ồ ồ ặ ờ ủ ạ ỉ
2- Chúng ta ch có 24 múi gi đ c phân đ nh b i các kinh tuy n. Ví d nh Vi t Nam múi gi s 7 thì cóỉ ờ ượ ị ở ế ụ ư ệ ở ờ ố
nghĩa là t t c các đ ng h t i múi này cùng ch m t gi . Khi M t Tr i b t đ u xu t hi n múi s 7, các đ aấ ả ồ ồ ạ ỉ ộ ờ ặ ờ ắ ầ ấ ệ ở ố ị
đi m c c Đông c a múi gi này s có đ ng h M t Tr i ch 6h, trong khi đó ph i 1 gi đ ng h sau thìể ở ự ủ ờ ẽ ồ ồ ặ ờ ỉ ả ờ ồ ồ
đ ng h M t Tr i c c Tây m i ch 6h, Nh ng trong khi đó thì t t c các đ ng h c h c, đi n t ... đ chồ ồ ặ ờ ở ự ớ ỉ ư ấ ả ồ ồ ơ ọ ệ ử ề ỉ
m t k t qu nh nhau c c c Đông và c c Tây c a múi gi này. Do đó mà n y sinh sai s .ộ ế ả ư ở ả ự ự ủ ờ ả ố
Hàng ngày các b n có th đ ý th y là không m y khi đ ng h ch 12h tr a đúng mà b n l i th y tia n ngạ ể ể ấ ấ ồ ồ ỉ ư ạ ạ ấ ắ
vuông góc v i m t đ t.ớ ặ ấ
Nhua v y là b n có th dùng M t Tr i đ xác đ nh th i gian trong ngày khá d dàng. ậ ạ ể ặ ờ ể ị ờ ễ
M t Tr i không ch đ a l i s s ng cho hành tinh c a chúng ta, nó cũng r t đ p. Nh ng ai bi n mà đ cặ ờ ỉ ư ạ ự ố ủ ấ ẹ ữ ở ể ượ
ng m M t Tr i m c trên bi n thì qu là r t, r t đ p. Nh ng hãy c n th n, nó r t h i đ y.ắ ặ ờ ọ ể ả ấ ấ ẹ ữ ẩ ậ ấ ạ ấ
Th ng ngày các b n v n cho r ng nhìn vào M t Tr i thì h i m t vì nó quá sáng ph i không? Không ph iườ ạ ẫ ằ ặ ờ ạ ắ ả ả
đâu!
cái sáng đó ch là ánh sáng nhìn th y, ánh sáng nhìn th y thì làm ng i ta chói m t ch không th h i đ c.ỉ ấ ấ ườ ắ ứ ể ạ ượ
Cái h i là h n h p nhi u b c sóng khác nhau t các tia X, gamma t M t Tr i chi u đ n.ạ ỗ ợ ề ướ ừ ừ ặ ờ ế ế
Sáng s m, tia sáng M t Tr i đ n đ c m t b n đi theo đ ng g n nh ti p tuy n v i Trái Đ t t i đi m b nớ ặ ờ ế ượ ắ ạ ườ ầ ư ế ế ớ ấ ạ ể ạ
đ ng. Nó ph i v t qua t ng khí quy n dày h n h n lúc tr a và các tia g n tím b lêch nhi u h n các tia g nứ ả ượ ầ ể ơ ẳ ư ầ ị ề ơ ầ
đ , b n ch th y M t Tr i màu đ ho c da cam do các tia xanh, tím... ít đ n đ c m t b n, nh đó mà b nỏ ạ ỉ ấ ặ ờ ỏ ặ ế ượ ắ ạ ờ ạ
không chói m t. Nh ng các tia đó ít đ n ch không ph i không đ n, đi u đó có nghĩa là m t b n v n liên t cắ ư ế ứ ả ế ề ắ ạ ẫ ụ
b t n công b i các b c x nguy hi m t M t Tr i và đi u đó r t có h i cho đôi m t.ị ấ ở ứ ạ ể ừ ặ ờ ề ấ ạ ắ
V y qua đây khuy n cáo t t c các b n tr hãy nh r ng M t Tr i bu i s m r t đ p nh ng hãy đ ng nhìn nóậ ế ấ ả ạ ẻ ớ ằ ặ ờ ổ ớ ấ ẹ ư ừ
quá lâu nhé. N u b n mu n ti p t c th ng th c v đ p c a nó và c v đ p c a b u tr i đêm thì hãy nhế ạ ố ế ụ ưở ứ ẻ ẹ ủ ả ẻ ẹ ủ ầ ờ ớ
b o v đôi m t c a mình, m i sáng hãy h n ch , đ ng ng m M t tr i quá lâu nhé!ả ệ ắ ủ ỗ ạ ế ừ ắ ặ ờ
ThS. Nguy n Hoài Nam (VACA)ễ