TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
9
ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, HÌNH ẢNH CẮT LỚP VI TÍNH VÀ KẾT QUẢ TÁI
THÔNG CƠ HỌC Ở BỆNH NHÂN ĐỘT QUỴ NHỒI MÁU NÃO CẤP DƯỚI 50
TUỔI DO BÓC TÁCH ĐỘNG MẠCH CẢNH TRONG
Lê Văn Trường1, Nguyễn Trọng Tuyển2,3, Nguyễn Văn Tuyến4,
Thạch Thị Ngọc Khanh4, Trần Xuân Thuỷ2, Lê Thị Nguyệt2
TÓM TẮT2
Mục tiêu: Đánh giá đặc điểm lâm sàng, hình
ảnh cắt lớp vi tính sọ não (CT) và kết quả của tái
thông cơ học ở bệnh nhân (BN) đột quỵ nhồi
máu não (ĐQNMN) cấp do bóc tách động mạch
cảnh trong. Đối tượng và phương pháp: Mô tả
cắt ngang 17 BN ĐQNMN cấp do bóc tách động
mạch cảnh trong (ĐMCT) được điều trị tại Khoa
Đột quỵ não, Viện Thần kinh, Bệnh viện TWQĐ
108. Kết quả: Tỷ lệ BN NMN cấp bóc tách động
mạch cảnh chiếm tỷ lệ 2,6% những BN NMN
cấp do tắc nhánh lớn. Tuổi trung bình: 41,8±6,96
(23-48), nam: 88,2%. Yếu tố nguy cơ đột quỵ
thường gặp là hút thuốc lá và rối loạn lipid máu
(23,5% và 17,6%). Yếu tố nguy cơ hay gặp nhất
của bóc tách động mạch cảnh liên quan đến các
động tác ưỡn cổ (17,6%), phình mạch não đi kèm
và migraine (11,8%). Điểm NIHSS trung bình
(11,12±5,4 (5-22), ASPECTS trung bình:
8,59±1,46 (6-10). Tỷ lệ tắc tandem (52,9%). Tỷ
lệ tái thông tốt (100%), không gặp trường hợp
1Viện Tim mạch
2Khoa can thiệp mạch thần kinh, Viện Thần kinh
3Khoa điện quang can thiệp, Trung tâm chẩn
đoán hình ảnh
4Khoa Đột quỵ, Viện Thần kinh, BV TWQĐ 108
Chịu trách nhiệm chính: Thạch Thị Ngọc Khanh
ĐT: 0988594171
Email: ngockhanh.qy103@gmail.com
Ngày nhận bài: 5/8/2024
Ngày gửi phản biện: 6/8/2024
Ngày duyệt bài: 15/8/2024
chảy máu não nội sọ. Đặt stent động mạch cảnh
cấp cứu (94,1%). Tỷ lệ hồi phục tốt sau 3 tháng:
100%. Kết luận: Tái thông cơ học ở những BN
NMN cấp do bóc tách động mạch cảnh trong an
toàn và hiệu quả đối với những BN có chỉ định.
Đặt stent trong NMN cấp do bóc tách động mạch
cảnh trong là an toàn và mang lại hiệu quả tái
thông tốt.
Từ khóa: Tái thông cơ học, bóc tách động
mạch
SUMMARY
CLINICAL FEATURES, COMPUTET
TOMOGRAPHY AND MECHANICAL
THROMBECTOMY RESULT IN
ACUTE ISCHEMIC STROKE
PATIENTS UNDER AGE OF 50 DUE TO
INTERNAL CAROTID ARTERY
DISSECTION
Objective: To investigate clinical features,
head computed tomography và mechanical
thrombectomy treatment in acute ischemic stroke
patients due to internal carotid artery dissection.
Subject and methods: A cross-sectional
descriptive study on 17 patients with acute
ischemic stroke due to internal carotid dissection
who underwent mechanical thrombectomy
treated in the Stroke department, Institute of
Neurology, 108 Military Central Hospital.
Results: Internal carotid artery dissection
contributes to 2,6% of all acute ischemic stroke
patients with large vessel occlusion. The mean
age was 41,8±6,96 (23-48), with males
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
10
accounting for 88.2%. The most common risk
factors for stroke were smoking and dyslipidemia
(23,5% and 17,6%, respectively). The most
common associated conditions with carotid
dissection were extreme neck movements
(17.6%), accompanying brain aneurysm, and
Migraine (11.8%). The mean age and ASPECTS
were 11,12±5,4 and 8,59±1,46, respectively.
59,2% of patients had tandem occlusion.
Intracranial recanalization (TICI 2b, 3) was
achieved in 17 patients (100%), and there was no
intracranial hemorrhage. Acute stent placement
was feasible for 91,4%. After 3 months, 17
patients (100%) had a favorable outcome.
Conclusions: Mechanical endovascular
treatment of internal carotid dissection is safe
and effective with the proper indication of the
patients. Acute stenting of the dissected carotid
artery was safe and efficacy in recanalization.
Keywords: mechanical thrombectomy, artery
dissection
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bóc tách động mạch cảnh là nguyên nhân
hiếm gặp gây NMN, nhưng hay gặp ở những
người <45 tuổi, chiếm khoảng 25% các
trường hợp [1]. Bóc tách tự phát động mạch
cảnh hoặc động mạch đốt sống chỉ chiếm
khoảng 2% tổng số ca đột quỵ do thiếu máu
cục bộ nhưng là nguyên nhân chủ yếu gây
ĐQNMN ở người trẻ và trung niên chiếm
10-25% [2]. Bóc tách động mạch là nguyên
nhân gây tắc đa tầng được xác định vì huyết
khối động mạch cảnh gây NMN do tắc mạch
máu lớn nội sọ. Bóc tách động mạch gây tách
lớp nội mạc và lớp trung mạc, hình thành
huyết khối trong lòng mạch máu [3]. Cơ chế
NMN trong bóc tách động mạch cảnh là do
huyết khối gây tắc nghẽn lòng mạch và sự di
chuyển của huyết khối đến các mạch máu nội
sọ gây tắc mạch, cơ chế này gây nên tắc đa
tầng [4]. Tiêu huyết khối qua đường tĩnh
mạch không đem lại hiệu quả ở những BN
bóc tách động mạch cảnh, hiệu quả của can
thiệp cơ học ở những trường hợp bóc tách
động mạch cảnh vẫn còn nhiều tranh cãi. Để
cung cấp thêm những bằng chứng cho chẩn
đoán và hiệu quả của can thiệp nội mạch đối
với bệnh lý này, nghiên cứu được thực hiện
với mục tiêu: Mô tả đặc điểm lâm sàng,
hình ảnh cắt lớp vi tính và hiệu quả của
can thiệp tái thông cơ học với bệnh nhân
dưới 50 tuổi đột quỵ nhồi máu não cấp do
bóc tách động mạch cảnh trong.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Bệnh nhân NMN cấp do bóc tách động
mạch cảnh trong được điều trị tái thông cơ
học tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108
từ 1/2020-12/2022.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang có
theo dõi dọc
Tiêu chuẩn chọn mẫu
Lâm sàng: triệu chứng lâm sàng phù hợp
với chẩn đoán ĐQNMN cấp; tuổi <50 tuổi;
NIHSS ≥ 6; mRS 0-2 điểm trước thời điểm
đột quỵ.
Hình ảnh học: Tắc động mạch trong do
bóc tách động mạch được xác định trên hình
ảnh mạch máu (CTA hoặc MRA) có hoặc
không có tắc đa tầng; điểm ASPECTS ≥ 6;
được điều trị can thiệp tái thông mạch bằng
dụng cụ cơ học có/ không điều trị tiêu sợi
huyết tĩnh mạch
Phương pháp chọn mẫu: chọn mẫu liên
tiếp thuận tiện
Tiêu chuẩn đánh giá
Tiêu chí chính: tỷ lệ độc lập về mặt chức
năng (mRS ≤ 2) tại thời điểm 90 ngày
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
11
Tiêu chí phụ: tỷ lệ tái thông mạch máu
theo thang điểm TICI sau thủ thuật, với định
nghĩa đạt được tái thông với TICI 2b hoặc
TICI 3.
Đánh giá độ an toàn: tỷ lệ tử vong do tất
cả các nguyên nhân sau 90 ngày. Tỷ lệ chảy
máu não (CMN) có triệu hứng, tỷ lệ biến
chứng liên quan đến can thiệp.
Xử lý và phân tích số liệu: bằng phần
mềm SPSS 20.0. Các biến định lượng được
thể hiện dưới dạng giá trị trung bình và độ
lệch chuẩn. Các biến định tính được thể hiện
dưới dạng phần trăm.
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Từ tháng 1/2020-12/2023 có 661 BN NMN cấp có tắc nhánh lớn được can thiệp tái thông
cơ học, trong đó có 47 (7,1%) BN <50 tuổi (có 17 [2,6%]) BN thoả mãn tiêu chuẩn lựa chọn
của nghiên cứu.
Biểu đồ 1. Tỷ lệ BN NMN cấp do bóc tách ĐMCT đoạn ngoài sọ từ (2020-2022)
Số lượng BN NMN <50 tuổi do bóc tách ĐMC chiếm 2,6% trong các năm 2020-2022.
3.1. Đặc điểm lâm sàng của đối tượng nghiên cứu
Bảng 1. Thông tin chung của đối tượng nghiên cứu
Đặc điểm
Mẫu nghiên cứu (n=17)
Tuổi trung bình (± độ lệch chuẩn)
41,8 ± 6,96 (23 – 48)
Giới nam (%)
15 (88,2%)
Yếu tố nguy cơ của đột quỵ
Tăng huyết áp (%)
2 (11,8%)
Rối loạn lipid máu (%)
3 (17,6%)
Rung nhĩ (%)
0
Đái tháo đường týp 2 (%)
0
Hút thuốc lá (%)
4 (23,5%)
Đột quỵ não cũ (%)
0
Bệnh mạch vành
2 (11,8%)
HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC CHUYÊN NGÀNH ĐỘT QUỴ VÀ CÁC BỆNH THẦN KINH LIÊN QUAN LẦN THỨ X
12
Tuổi trung bình: 41,8 tuổi (trẻ nhất: 23 tuổi), không có BN >48 tuổi. Nam giới (88,2%);
tăng huyết áp: 2 (11,8%); rối loạn lipid máu: 3 (17,6%); hút thuốc lá: 4(23,5%); bị bệnh mạch
vành: 2 (11,8%).
Bảng 2. Một số yếu tố nguy cơ của BN bóc tách ĐMCT dưới 50 tuổi
Yếu tố nguy cơ
Mẫu nghiên cứu (n=17)
Bệnh lý mô liên kết
0 (0%)
Hội chứng Marfan
0 (0%)
Nhiều nốt ruồi ở da và van động mạch chủ 2 lá
0 (0%)
Phình mạch não đi kèm
2 (11,8%)
Gia đình có người bị bóc tách động mạch cảnh
1 (5,9%)
Liên quan đến các động tác quá mức của cổ
3 (17,6%)
Nhiễm trùng đi kèm
0 (0%)
Bệnh Migraine
2 (11,8%)
Trong 17 BN bị bóc tách ĐMCT nguyên
phát, không có BN nào mắc bệnh mô liên
kết, hội chứng Marfan, nhiều nốt ruồi trên da
kèm theo van động mạch chủ 2 lá. 11,8% BN
có phình mạch não đi kèm. 1 (5,9%) có
người trong gia đình cùng huyết thống bị bóc
tách ĐMC. 17,6% có liên quan đến động tác
quá mức ở cổ. Không có BN nào có nhiễm
trùng đi kèm. 11,8% BN mắc bệnh Migraine.
Bảng 3. Đặc điểm lâm sàng và cắt lớp vi tình sọ não của bệnh nhân
Đặc điểm lâm sàng
Mẫu nghiên cứu (n=17)
Đau vùng cổ
8/17 (47,1%)
Đau đầu
4/17 (23,5%)
Tổn thương dây III
2/17 (11,8%)
Mất thị lực mắt
0
Điểm NIHSS trước điều trị
11,12 ± 5,4 (5 - 22)
Điểm Glasgow tại thời điểm nhập viện
13,25 ± 2,15 (7 - 15)
Điểm ASPECTS thời điểm nhập viện
8,59 ± 1,46 (6 - 10)
Tắc động mạch cảnh trong đơn thuần
8/17 (47,1%)
Tandem (động mạch cảnh trong và não giữa)
9/17 (52,9%)
Điểm NIHSS trước điều trị: 11,12 điểm; điểm Glasgow trung bình khi nhập viện: 13,25
điểm. Trong số 17 BN nghiên cứu có 8 (47,1%) có tắc động mạch cảnh trong đơn thuần, 9
(52,9%) BN có tắc động mạch não giữa kèm theo.
Bảng 4. Đặc điểm điều trị của BN NMN cấp do bóc tách ĐMCT đoạn ngoài sọ
Đặc điểm
N,%
Kỹ thuật tái thông
4 (23,5%)
1 (5,9%)
16 (94,1%)
Tái thông
16 (94,1%)
1 (5,9%)
0 (0%)
TẠP CHÍ Y HỌC VIỆT NAM TẬP 543 - THÁNG 10 - SỐ ĐẶC BIỆT - 2024
13
Chảy máu nội sọ
0 (0%)
17 (100%)
Tai biến kỹ thuật
0 (0%)
17 (100%)
Có 4 (23,5%) BN được điều trị tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch ở tuyến trước; 1 (5,9%)
được lấy huyết khối đơn thuần; 94,1% BN được lấy huyết khối kết hợp nong bóng và đặt
stent động mạch cảnh; 100% BN được can thiệp tái thống tốt (TICI 3, TICI 2B)
Biểu đồ 2: Kết quả điều trị của bệnh nhân tại thời điểm ra viện và sau 90 ngày
Tại thời điểm ra viện: BN hồi phục tốt mRS (0-2): 88,2%; hồi phục kém (mRS 3-5):
11,8%. Không có BN tử vong. Kết quả hồi phục thần kinh tốt sau 90 ngày: 100%.
Hình 1. Hình ảnh chụp CT sọ não và chụp mạch máu não (DSA) ở BN nam 37 tuổi
bị bóc tách ĐMCT nguyên phát cho thấy hình ảnh tắc tandem ĐMCT
và ĐMN giữa bên trái. Kết quả sau sau can thiệp tái thông: TICI 3