Dược sĩ và cây Khoai tây
Khoai tây (Solanum tuberosum L.)
Dược sĩ người Pháp Antoine Augustin Pamentier (sinh ở Montdidier
1737 - mất ở Paris 1813). Năm 20 tuổi là dược sĩ phụ tá trong quân đội, tham
gia cuộc chiến 7 năm; bị thương và bị bắt làm tù binh, Pamentier nghiên cứu
hệ thực vật ở xứ Hanover, và nhận xét có một loài cây họ Cà (Solanaceae) mà
củ dùng làm thức ăn được.
Trở về Pháp, Pamentier tiếp tục nghiên cứu học tập và thi tuyển
(1776), được nâng cấp bậc lên trung úy quân dược sĩ, công tác tại Hôtel royal
des Invalides (Sở thương phế binh hoàng gia Pháp) và có phòng thí nghiệm ở
đó. Năm 1772 là quân dược sĩ trưởng.
Cùng lúc đó, khu giáo dục Besançon tổ chức cuộc thi có giải thưởng, nhằm
phát hiện những thực vật thay thế cho thực phẩm hiện có cho con người.
Pamentier dự thi và kiến nghị nhiều cây có chất bột, trong đó có khoai tây. Ông đã
trồng nhiều thứ Khoai này và đã phân tích hóa học. Pamentier được giải thưởng
năm 1773.
Sau trận đói 1785, với sự bảo trợ của Louis XVI, ông thử làm thí nghiệm để
tuyên truyền về trồng cây Khoai tây trên diện tích 50 mẫu trên cánh đồng Sablons,
Neuilly.
Thực ra, Khoai tây (Solanum tuberosum L.) họ Cà (Solanaceae), nguồn gốc
ở dãy núi Andes tại Chile và Perou; năm 1534 mới di thực sang châu Âu, lần đầu
tiên ở Tây Ban Nha.
Từ đó, được truyền sang Áo (1588) cho nhà thực vật học Clausius. Ông này
lại truyền bá Khoai tây sang Đức, rồi từ đó sang Thụy Sĩ, sang Pháp (phía đông).
Ngoài ra Khoai tây được nhập khẩu vào Anh 1585, vào Bỉ 1620.
Ở Pháp, Khoai tây chỉ được thực sự cho phép làm thực phẩm từ cuối thế kỷ
18, nhờ có sự cố gắng hết sức của dược sĩ Pamentier. Ông trồng cây có củ quý giá
này, năm 1788 ở cánh đồng Sablons gần Paris.
Sau đó ông đề xuất được trồng Khoai tây phổ biến ở khắp nước Pháp.
Không bao lâu, Khoai tây được trồng phổ biến ở châu Âu và ở khắp thế giới tại
các vùng ôn đới, cận nhiệt đới, nhiệt đới núi cao, hay nhiệt đới có mùa đông lạnh.
Miền Bắc Việt Nam đã di thực nhiều giống Khoai tây. Giống Khoai tây có
ruột vàng ở huyện Thường Tín, Hà Tây (nguyên là giống nhập từ Pháp) tương đối
thích nghi với điều kiện khí hậu nước ta.
Khoai tây là loại rau, củ thích nghi với điều kiện khí hậu nước ta. Khoai tây
là loại rau, củ ăn bổ, giàu chất bột và vitamin C, có 2% protid, 21% glucid, 1%
chất xơ, 10 mg% calci, 50 mg% kali, 50 mg% phosphor, 10 mg% vitamin C.
Trong y dược, bột Khoai tây dùng làm chất làm dịu, làm mềm (emollient),
làm thuốc đắp (cataplasme) và tá dược. Hàng năm thế giới sản xuất trên 200 triệu
tấn Khoai tây.
Công của Pamentier trong việc trồng phổ biến Khoai tây không phải là nhỏ;
từ điển còn xếp ông vào hàng ngũ các nhà nông học, kinh tế gia giỏi, mặc dù xuất
thân là dược sĩ.
Ngoài Khoai tây ra, ông còn đóng góp nhiều về tạo nguồn thực phẩm. Để
khắc phục nạn thiếu đường mía, ông đã hiệu chỉnh được cách chế tạo xi rô nho và
các thực phẩm có chứa đường, Pamentier nghiên cứu sử dụng sản phẩm từ sữa,
công tác bảo quản rượu vang và các chất bột, thịt.
Ông cải tạo nghề xay bột và nghề làm bánh mì. Ông còn khuyên dùng cách
ướp lạnh thịt. Pamentier còn nghiên cứu thuốc phiện, và bổ sung công trình bằng
các thử nghiệm sinh lý học.
Pamentier vẫn tiếp tục binh nghiệp của ông; tham gia chiến sự 1779 -
1781. Năm 1782, được cử làm phụ tá Hội đồng y tế và năm 1792 là ủy viên hội
đồng cho đến khi mất.
Từ 1773 đến 1813, DS. Pamentier đã viết 95 công trình và bài ghi chép
hoặc khảo luận, báo cáo, với các đề tài phong phú liên quan đến dược học, vệ sinh
học, thực phẩm, nông học và cả nghệ thuật.
Thật không ngờ một nhà dược học lại có kỳ công đóng góp vào khoa học
kinh tế nông nghiệp thực phẩm lớn như vậy.
GS. NGUYỄN VĂN ĐÀN