Giới thiệu về bệnh học công trình

Chia sẻ: Hoang Viet | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu trình bày đại cương về bệnh học công trình, xây dựng hoàn chỉnh hơn về bệnh học công trình; hình thái hư hỏng của công trình; sự hình thành môn Bệnh học công trình; bệnh học công trình trong xây dựng; phương pháp trong bệnh học công trình...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giới thiệu về bệnh học công trình

gièi thiÎu vË bÎnh hàc cáng trÖnh PGs L‰ KIÒU G·n ½µy trong mæt sâ t¡i liÎu trong nõèc nh°c ½Æn khŸi niÎm BÎnh hàc Cáng trÖnh vèi û nghØa nhõ viÎc thiÆt kÆ v¡ thúc hiÎn søa chùa mæt sâ cáng trÖnh hõ hÞng . Chîng tái th¶y kháng nÅn ½çn gi¨n nhõ thÆ . Tµi liÖu n¡y chîng tái trÖnh b¡y mæt cŸch ng°n gàn nhùng n¾t ½i cõçng vË BÎnh hàc Cáng trÖnh ½Ì xµy dúng mæt quan niÎm ho¡n ch×nh hçn vË BÎnh hàc Cáng trÖnh . Chõçng thö Nh¶t : ph·n chung Cáng trÖnh Xµy dúng l¡ phõçng tiÎn b¨o ½¨m cho sú tãn ti cða lo¡i ngõéi , l¡ mái trõéng sâng , mái trõéng l¡m viÎc nh±m b¶o ®¶m an toµn cho con ngêi, l¡m cho con ngõéi phŸt sinh, phŸt triÌn . ViÎc to nÅn cáng trÖnh xµy dúng ½¬ phöc tp ½Æn möc mæt con ngõéi khÜ bao quŸt ½õìc hÆt mài kiÆn thöc vË xµy dúng d¹n ½Æn sú phµn cáng th¡nh nhiËu lØnh vúc hÂp d·n ½i m¡ chîng ta th¶y ph¨n Ÿnh trong sú phµn cŸc khoa t¹i c¸c trõéng ‡i hàc thuéc ngµnh Xµy dúng . Trõèc thúc tÆ phµn hÜa kiÆn thöc vË cáng trÖnh xµy dúng d¹n ½Æn sú phiÆn diÎn hÜa trong cŸch nhÖn nhºn vË mæt cáng trÖnh , nh¶t l¡ vË mæt cáng trÖnh cÜ nhùng hiÎn tõìng sø dòng kháng bÖnh thõéng theo thiÆt kÆ ( cáng trÖnh bÙ bÎnh ). ViÎc xµy dúng mæt mán täng hìp ½Ì nghiÅn cöu mæt cŸch to¡n diÎn sú phŸt sinh, phŸt triÌn cða cŸc bÎnh cða cáng trÖnh , nh±m nµng cao tuäi thà cho cáng trÖnh xµy dúng l¡ ½iËu hìp lû v¡ c·n thiÆt . Chõa nghiÅn cöu täng thÌ vË cáng trÖnh , vË bÎnh cða cáng trÖnh m¡ quyÆt ½Ùnh ngay cŸch chùa trÙ khi søa chùa cáng trÖnh l¡ cŸch l¡m chð quan . Theo cŸch ½Ü , nhiËu khi tân k¾m thºm chÏ nguy hiÌm hçn cho cáng trÖnh . Tµi liÖu n¡y hÎ thâng hÜa nhùng quan niÎm vË BÎnh hàc Cáng trÖnh , nµng th¡nh lû thuyÆt nhùng khŸi niÎm réi rc vË chùa trÙ cáng trÖnh bÙ bÎnh . ViÎc l¡m n¡y ½ang tiÆn h¡nh, nÅn ê ½µy mèi trÖnh b¡y nhùng kÆt qu¨ ban ½·u, gièi thiÎu nhùng û niÎm cç b¨n nh¶t . Qua trÖnh b¡y l·n n¡y , ngõéi trÖnh b¡y mong mÞi nhºn ½õìc sú tham gia cáng söc , sú tham gia û kiÆn cða cŸc bn quan tµm.
I . ‡Ùnh nghØa . BÎnh hàc Cáng trÖnh l¡ mán nghiÅn cöu nhùng quy luºt hÖnh th¡nh v¡ phŸt triÌn cða Cáng trÖnh bÙ bÎnh trong nhùng trõéng hìp bÎnh lû cò thÌ ½Ì rãi rît ra nhùng quy luºt vºn ½æng cða sú hõ hÞng cáng trÖnh , hõ hÞng kÆt c¶u qua cŸc bÎnh lû ½iÌn hÖnh v¡ cuâi cïng tÖm hiÌu cŸc quy luºt d¹n ½Æn hõ hÞng cáng trÖnh nÜi chung . Mæt cáng trÖnh chÙu t¨i , chÙu mài yÆu tâ thiÅn nhiÅn tŸc ½æng x¨y ra nhùng diÍn biÆn næi ti thÖ khi cáng trÖnh bÙ hõ hÞng trong næi ti cáng trÖnh cñng cÜ nhùng diÍn biÆn , nhùng thay ½äi theo nhùng quy luºt nh¶t ½Ùnh . Nhùng quy luºt n¡y kháng x¨y ra nhùng chuyÌn biÆn nhõ cáng trÖnh bÖnh thõéng , m¡ nhõ trong sinh lû bÎnh cða ngõéi , x¨y ra nhùng diÍn biÆn cða cáng trÖnh bÙ bÎnh . Cáng trÖnh l¡ mæt täng thÌ nÅn khi mæt bæ phºn bÙ bÎnh ( hõ hÞng ho´c kháng l¡m viÎc ½õìc nhõ chöc phºn ½Ùnh s³n khi thiÆt kÆ ) sÁ tŸc ½æng ½Æn cŸc bæ phºn khŸc . Trong cáng trÖnh cÜ sú s°p xÆp l i tÖnh tr- ng chÙu lúc , sú phµn phâi li næi lúc ½Ì tãn ti cáng trÖnh ( dØ nhiÅn l¡ kháng ½õìc nhõ lîc bÖnh thõéng , kháng bÙ bÎnh ). NghiÅn cöu BÎnh hàc Cáng trÖnh l¡ nghiÅn cöu täng hìp , nghiÅn cöu cŸc tŸc ½æng qua li giùa nhùng dng hõ hÞng v¡ ¨nh hõêng l¹n nhau nh±m chùa trÙ ½îng c¯n nguyÅn , ½îng möc ½æ , ng¯n ch´n täng thÌ nhùng tŸc ½æng l¡m gi¨m k¾m ch¶t lõìng cáng trÖnh , nµng tuêi thà cáng trÖnh . CÜ nhiËu hÖnh thŸi hõ hÞng bË ngo¡i thÖ khŸc nhau vË thÌ hiÎn nhõng li tÖm th¶y nhùng quy luºt phŸt triÌn v¡ nguyÅn nhµn giâng nhau . Li cÜ nhùng dng hõ hÞng x¾t vË hÖnh thŸi thÖ giâng nhau nhõng quy luºt phŸt triÌn v¡ nguyÅn nhµn thÖ r¶t khŸc nhau . L¶y thÏ dò nhõ hiÎn tõìng l¡ vÆt nöt . Nöt cÜ thÌ do nhñng nguyÅn nhµn r¶t khŸc nhau gµy ra nhõ lîn chÅnh quŸ möc , do biÆn dng nhiÎt , do kháng ½ð söc chÙu mæt dng tŸc ½æng n¡o ½Ü , nhõ uân , nhõ n¾n lÎch tµm , nhõ xo°n , cÜ khi l i do rung ½æng , do cŸc tŸc ½æng quŸ t¨i ... HÖnh thŸi thÌ hiÎn ch× l¡ nhùng vÆt nöt nhõng nguyÅn nhµn thÖ li l¡ mæt mè phöc tp . NghiÅn cöu quy luºt tŸc ½æng gµy hõ hÞng cða t÷ng lo i nguyÅn nhµn , tÖm cŸc tŸc ½æng chu¸n xŸc , tÖm cŸc quy luºt hõ hÞng ½iÌn hÖnh , tÖm ra yÆu tâ gµy bÎnh , tÖm cŸc quy luºt phŸt sinh bÎnh , theo dßi v¡ tÖm hiÌu quŸ trÖnh tiÆn triÌn cða hõ hÞng cáng trÖnh thÖ gi¨i phŸp trÙ liÎu cho cáng trÖnh mèi mong chu¸n xŸc . L¶y thÏ dò mæt mŸi nh¡ bÙ dæt , nÕu nguyÅn nhµn l¡ nõèc tï ½àng trÅn mŸi , th¶y ½îng nguyÅn nhµn ,viÎc chùa trÙ cÜ khi ch× c·n tháng âng thoŸt nõèc , qu¾t rŸc ê mŸng nõèc l¡ hÆt dæt . BÎnh hàc Cáng trÖnh mang tÏnh tæng hìp , ch× hÖnh th¡nh khi khoa hàc cáng nghÎ xµy dúng phŸt triÌn ½Æn möc ½æ c·n thiÆt . Phõçng phŸp phµn tÏch cho th¶y nhùng tháng tin vË chiËu sµu cða bÎnh , cða hõ hÞng thÖ phõçng phŸp täng hìp giîp ta khŸi quŸt ½Ì tÖm nhùng quy luºt chung . Søa chùa hõ hÞng cáng trÖnh ½Ýi hÞi ngõéi kþ sõ mæt nh¬n quan täng hìp , ph¨i th¶y cŸi cŸ thÌ trong tºp thÌ , trong cŸi tºp thÌ bao gãm cŸc cŸ 2
thÌ . Kháng thÌ ch× søa chùa triÎu chöng m¡ ph¨i søa chùa t÷ c¯n nguyÅn , ch´n ½öng tiÆn triÌn cða hõ hÞng , theo nhùng tháng tin täng hìp , chu¸n xŸc , theo phõçng phŸp luºn bÎnh hàc cáng trÖnh khoa hàc . II. Sú hÖnh th¡nh mán BÎnh hàc Cáng trÖnh . Trõèc ½µy , khi cáng trÖnh hõ hÞng ½õìc phŸt hiÎn qua hÖnh thŸi xu¶t hiÎn hõ hÞng, thõéng ½õìc søa chùa ngay . Théi kü ½Ü , vºt liÎu xµy dúng sø dòng ph·n lèn thá sç v¡ cáng trÖnh thõéng th¶p t·ng , cáng n¯ng ½çn gi¨n , kÆt c¶u ½çn gi¨n . ViÎc phŸt hiÎn v¡ søa chùa cáng trÖnh theo hÖnh thŸi xu¶t hiÎn hõ hÞng r¶t nhiËu khi kháng chÏnh xŸc , d¹n ½Æn sú søa chùa k¾o d¡i m¡ kháng gi¨m hõ hÞng . Xem x¾t bÎnh cho cáng trÖnh c·n theo phõçng phŸp luºn bÎnh hàc cho ngõéi. ‡Ü l¡ mæt phõçng phŸp täng hìp , coi cŸc bæ phºn cáng trÖnh cÜ quan hÎ tõçng hå vèi nhau . Chõçng trÖnh cða trõéng Giao tháng Cáng chÏnh Quâc gia PhŸp ( Ecole Nationale des Travaux publics de l’ Etat ) cÜ xÆp v¡o n¯m cuâi ( Chõçng trÖnh son th¨o tm théi v¡o 31-3-1993 , Document provisoire ¾tabli au 31 Mars 1993 ) , mán BÎnh hàc Cáng trÖnh ( Pathologie des Ouvrages d’ Art ) . Chõçng trÖnh n¡y do D. POINEAU chÙu trŸch nhiÎm , sâ gié l¡ 30 gié . NhÜm gi¨ng dy cÜ B. GODARD , G. HAIUN , J.L. MICHOTEY , Y. MOUTON , D. POINEAU. ‡âi tõìng cða mán hàc nh±m trang bÙ cho nhùng ngõéi qu¨n lû cáng trÖnh kiÆn thöc ½Ì tä chöc tât viÎc giŸm sŸt , b¨o trÖ v¡ søa chùa cáng trÖnh . Mài kþ sõ ph¨i biÆt nguyÅn nhµn chÏnh l¡m cho cáng trÖnh hõ hÞng , nhùng tŸc ½æng tiÅu cúc ¨nh hõêng ½Æn tuäi thà cða cáng trÖnh , cða kÆt c¶u . Nhùng t¡i liÎu ta hiÎn cÜ theo hÎ LiÅn xá cñ , n¯m 1987 trong GiŸo trÖnh Kþ thuºt thi cáng cða trõéng ‡i hàc Xµy dúng Matxkva l·n ½·u tiÅn cÜ mæt chõçng vË søa chùa cáng trÖnh . SŸch tham kh¨o n¯m 1992 , NguyÍn v¯n ‡t sau khi thúc tºp ê PhŸp vË viÆt cuân Khoa hàc BÅ táng ng¡y nay ½Ë cºp mæt chõçng : BÎnh hàc Cáng trÖnh theo quan ½iÌm hiÎn ½i . Tuy cÜ ½Ë cºp mæt sâ khÏa cnh cða BÎnh hàc kÆt c¶u bÅ táng thuæc ph·n BÎnh hàc kÆt c¶u tõçng tú nhõ mæt trong nhùng mán nhõ bÎnh hàc næi khoa , bÎnh hàc l¬o khoa ... l¡ mæt m¨ng trong to¡n còc BÎnh hàc Cáng trÖnh . Næi dung sŸch khŸ tât nhõng ½Ì to¡n diÎn v¡ ½îng múc hçn chîng ta c·n xem x¾t täng quŸt hçn trÅn cç sê phõçng phŸp luºn cða ‡ i cõçng BÎnh hàc Cáng trÖnh : Ph¨i xem x¾t kÆt c¶u bÙ bÎnh kháng ch× ê bÎnh c¯n m¡ cÝn ê cŸc khiŸ cnh bÎnh sinh , hçn nùa ph¨i ½´t kÆt c¶u trong to¡n bæ cáng trÖnh , trong mái trõéng ½´t cáng trÖnh , trong mâi tõçng quan giùa b¨n thµn cáng trÖnh vèi viÎc sø dòng , sú ch¯m lo duy trÖ , b¨o dõëng cáng trÖnh . 3
Trõèc ½µy , tð sŸch ‡i hàc Xµy dúng , LÅ v¯n KiÌm ½õa ra hai tºp Hõ hÞng v¡ Søa chùa cáng trÖnh , in b¨n kÁm v¡o n¯m 1971 . SŸch Ït tiÆng vang vÖ h·u nhõ gh¾p dÙch t÷ t¡i liÎu Nga . Nh¡ xu¶t b¨n Xµy dúng n¯m 1981 cÜ dÙch cuân Gia câ nËn v¡ mÜng khi søa chùa nh¡ , t÷ tiÆng Nga ½Ì tham kh¨o sø dòng cho ½iËu kiÎn nõèc ta . N¯m 1993 , Nh¡ xu¶t b¨n Khoa hàc v¡ kþ thuºt cÜ cuân Søa chùa v¡ gia câ cáng trÖnh xµy dúng cða NguyÍn xuµn BÏch . Qua thúc tÆ nhiËu n¯m ê ViÎn thiÆt kÆ Cáng nghiÎp HÜa ch¶t , tŸc gi¨ ½¬ ph¨i thiÆt kÆ khái phòc nhiËu cáng trÖnh hõ hÞng , bÙ phŸ hoi do chiÆn tranh phŸ hoi , kÆt hìp tham kh¨o sŸch Nga , cuân sŸch cÜ û nghØa thúc tÆ cao trong cŸc b¡i toŸn cò thÌ . Ngo¡i ra , cÝn mæt sâ sŸch lÀ tÀ , tiÆng vang kháng ½Ÿng kÌ . VË t¡i liÎu nõèc ngo¡i ph·n lèn trÖnh b¡y cŸc dng søa chùa hõ hÞng mæt sâ dng kÆt c¶u , mæt sâ dng bÎnh cò thÌ . M¶y n¯m g·n ½µy , chîng ta tiÆp xîc vèi nhiËu t¡i liÎu phõçng Tµy cñng l¡ nhùng n¯m hÖnh th¡nh mán BÎnh hàc Cáng trÖnh . SŸch lû luºn chung ½ang cÝn réi rc v¡ chõa nhiËu . Mæt cáng cò quan tràng khi kh¨o nghiÎm trong BÎnh hàc Cáng trÖnh l¡ ½Ÿnh giŸ kh¨ n¯ng chÙu lúc cða cáng trÖnh hiÎn hùu . Quy ph m Hoa kü ACI 318-83 ( Building Code Requirements for Reinforced Concrete - ACI - 318-83 ) cÜ ph·n 6 mang tÅn : Strength Evaluation of Existing Structures . GÇn ®©y, Bé X©y dùng ban hµnh quyÕt ®Þnh vÒ c«ng t¸c " B¶o tr× c«ng tr×nh". Trong dù th¶o so¸t xÐt Quy chuÈn x©y dùng ViÖt Nam, ch¬ng 15 nªu C¸c yªu cÇu vÒ b¶o tr× nhµ ë, c«ng tr×nh c«ng céng vµ c«ng nghiÖp . HiÎn nay , vèi nhùng phõçng tiÎn kh¨o nghiÎm chÏnh xŸc theo phõçng phŸp phŸ hðy m¹u v¡ khŸ nhiËu phõçng phŸp kh¨o nghiÎm kháng phŸ hðy m¹u , cho ph¾p kh¨o nghiÎm m¹u khŸ chÏnh xŸc . Nhùng kh¨o nghiÎm giîp ta kiÌm tra nhùng gi¨ thiÆt ½õìc xµy dúng trÅn cç sê hÖnh thŸi v¡ triÎu chöng ½¬ gÜp ph·n ng¡y c¡ng ho¡n ch×nh lû luºn BÎnh hàc Cáng trÖnh . Khi nghiÅn cöu mæt thÌ bÎnh cða cáng trÖnh , ngõéi ta cñng b°t ½·u t÷ nhùng hiÎn tõìng thÌ hiÎn ra bÅn ngo¡i , sau ½Ü mèi tÖm hiÌu cç chÆ ho t ½æng bÅn trong . Cho nÅn kháng l¶y gÖ l¡m l khi nghiÅn cöu hiÎn tõìng phŸt triÌn cða bÎnh ch× tiÆn h¡nh sau khi quan sŸt hÖnh thŸi bÅn ngo¡i . T÷ nhùng quan sŸt bÅn ngo¡i ta cÜ û niÎm thá sç vË nhùng thay ½äi chöc phºn næi ti cáng trÖnh . Nhùng û niÎm n¡y Ït nhiËu mang tÏnh ch¶t tØnh vÖ hiÎn tõìng th¶y ½õìc ch× l¡ hÖnh ¨nh cða mæt théi ½iÌm n¡o ½Ü trong xuât quŸ trÖnh bÎnh lû . Nhé quŸ trÖnh quan sŸt theo nhiËu phõçng phŸp thÏ nghiÎm khŸc nhau ê nhiËu bæ phºn kÆt c¶u khŸc nhau , ngõéi ta rît ra ½õìc nhùng quy luºt vºn ½æng cða cáng trÖnh bÙ bÎnh . Tho t ½·u l¡ t÷ng bÎnh , sau ½Ü l¡ t÷ng nhÜm bÎnh . T÷ ½Ü th¶y ½õìc quŸ trÖnh bÎnh lû chung cho nhiËu 4
bÎnh khŸc nhau , ½îc kÆt th¡nh mán bÎnh lû kÆt c¶u , tiÆn nùa phŸt triÌn th¡nh bÎnh lû ½i cõçng . Ph·n quan tràng cða bÎnh lû hàc l¡ cŸc thÏ nghiÎm vË kÆt c¶u . BÎnh lû hàc cáng trÖnh ch× hÖnh th¡nh rß n¾t khi cÜ nhiËu phõçng phŸp thúc nghiÎm khŸc nhau , nhiËu cáng cò hiÎn ½i ½Ì thúc nghiÎm chÏnh xŸc , cho nhùng kÆt qu¨ ½Ÿng tin cºy vË vi biÆn dng , vË thay ½äi hÜa tÏnh , thay ½äi tÏnh ch¶t vºt lû , cŸc tŸc nhµn sinh hàc ... TiÆn trÖnh tú nhiÅn cða lû luºn l¡ t÷ quan sŸt khŸch quan m¡ xµy dúng nÅn gi¨ thuyÆt . T÷ nhùng thay ½äi hÖnh thŸi cða kÆt c¶u bÙ bÎbh m¡ nÅu lÅn quy luºt gi¨ ½Ùnh viÎc vºn ½æng cða to¡n cáng trÖnh bÙ bÎnh . Bõèc thö ba l¡ ph¨i dïng thÏ nghiÎm kiÌm chöng nhùng gi¨ thiÆt xµy dúng nÅn . ViÎc nghiÅn cöu BÎnh hàc Cáng trÖnh , m´c d¡u cÜ chît Ït kinh nghiÎm nhõng c·n xµy dúng mæt phõçng phŸp luºn khoa hàc riÅng cho mÖnh . BÎnh hàc cáng trÖnh phŸt triÌn ½õìc lû luºn cða mÖnh ph¨i dúa chÏnh v¡o mán ThÏ nghiÎm Cáng trÖnh . Sú phŸt triÌn cða mán ThÏ nghiÎm Cáng trÖnh b¨o ½¨m ½æ tin cºy cho BÎnh hàc Cáng trÖnh . CŸc phÝng thÏ nghiÎm khŸc nhõ PhÝng thÏ nghiÎm Vºt liÎu Xµy dúng , PhÝng thÏ nghiÎm ‡Ùa kþ thuºt ... cñng l¡ chå dúa cho mán BÎnh hàc Cáng trÖnh . III. Vai trÝ mán BÎnh hàc Cáng trÖnh trong Xµy dúng . Cñng nhõ cŸc mán kþ thuºt cç sê khŸc cða ng¡nh xµy dúng , mán BÎnh hàc Cáng trÖnh c·n ½õìc coi l¡ mæt mán cç sê , cÜ vÙ trÏ quan tràng trong khoa hàc cáng nghÎ xµy dúng . 3.1 BÎnh hàc Cáng trÖnh l¡ TriÆt hàc cða ng¡nh xµy dúng : ViÎc nghiÅn cöu BÎnh hàc cáng trÖnh kháng thÌ dúa trÅn nhùng û niÎm chð quan , duy û chÏ m¡ ph¨i dúa v¡o nhùng kÆt qu¨ quan tr°c trÅn cáng trÖnh thúc tiÍn , dúa v¡o h¡ng lot tri thöc täng hìp t÷ nhiËu mán ½¬ hàc ½Ì dú bŸo quŸ trÖnh phŸt sinh , phŸt triÌn cða bÎnh , c¯n nguyÅn gµy bÎnh theo nhùng luºn cö khoa hàc . Dï muân hay kháng , phõçng phŸp tõ tõêng cða bÎnh hàc cáng trÖnh ph¨i l¡ phõçng phŸp duy vºt . Mài suy ½oŸn , luºn ½oŸn ½Ëu ph¨i dúa v¡o kÆt qu¨ quan tr°c thúc tÆ , kh¨o nghiÎm thúc tÆ , xem x¾t sú vºt trong mái trõéng cò thÌ . T÷ quan tr°c trÅn cáng trÖnh thúc tiÍn , ph¨i th¨i loi nhùng yÆu tâ xa l vèi thúc tiÍn ho´c th·n bÏ do û chÏ sinh ra ½Ì cÜ nhùng kÆt luºn ½îng ½°n vË cŸc hÖnh thŸi thúc ch¶t . ViÎc xem x¾t nguyÅn nhµn gµy bÎnh , cç chÆ bÎnh sinh ph¨i theo phõçng phŸp biÎn chöng . NguyÅn nhµn v¡ kÆt qu¨ l¡ hai phm trï riÅng biÎt 5
nhõng cÜ ¨nh hõêng tõçng hå , g°n ch´t vèi nhau qua mâi quan hÎ biÎn chöng . NguyÅn nhµn v¡ kÆt qu¨ l¡ mæt thÌ thâng nh¶t , nhµn n¡o , qu¨ ¶y . QuŸ trÖnh phŸt triÌn bÎnh l¡ quŸ trÖnh biÎn chöng . Sú phŸt triÌn tiÎm tiÆn ½Æn mæt möc n¡o ½Ü sÁ sinh thay ½äi vË ch¶t . Tuy thÆ , khi cÜ tŸc ½æng ½æt biÆn sÁ gµy nhùng thay ½äi vË ch¶t trong hÖnh thŸi cáng trÖnh . 3.2 BÎnh hàc cáng trÖnh l¡ phõçng phŸp cç sê cho sú luºn ½Ùnh ch¶t lõìng cáng trÖnh : Qua nghiÅn cöu vË bÎnh c¯n , nguãn gâc gµy bÎnh cho cáng trÖnh , nghiÅn cöu quŸ trÖnh bÎnh sinh ½Ì th¶y sú tiÆn triÌn cða bÎnh khi kháng cÜ sú thay ½äi mái trõéng tÏch cúc hçn cho viÎc hn chÆ phŸt triÌn bÎnh , sú ½Ÿnh giŸ möc cÝn li cða sú l¡m viÎc cða cáng trÖnh , ta cÜ nhùng û niÎm rß r¡ng vË ch¶t lõìng cáng trÖnh . Qua nghiÅn cöu BÎnh hàc Cáng trÖnh , ta chð ½æng ½õìc cŸc gi¨i phŸp cáng nghÎ nh±m nµng cao ch¶t lõìng , hn chÆ cŸc bÎnh tiÅn thiÅn , l¡ loi bÎnh ½¬ cÜ m·m mâng gµy bÎnh ngay t÷ khi b°t ½·u xµy dúng cáng trÖnh . Hn chÆ ngay t÷ khi b°t tay xµy dúng cáng trÖnh l¡ mæt yÅu c·u c·n ½t ½õìc trong quŸ trÖnh nghiÅn cöu bÎnh hàc cáng trÖnh . ‡Ü l¡ cŸch nµng cao ch¶t lõìng cáng trÖnh trong ½iËu kiÎn ½·u tõ ½îng möc . Qua kiÆn thöc cða mán BÎnh hàc Cáng trÖnh , ta sÁ cÜ thÌ thu ½õìc mæt ch¶t lõìng cáng trÖnh cao nh¶t . 3.3 BÎnh hàc cáng trÖnh l¡ mán cç sê cho ng¡nh xµy dúng hiÎn ½ i : C·n xµy dúng mæt quan ½iÌm coi cáng trÖnh l¡ mæt täng thÌ ½õìc tºp hìp g°n bÜ nhiËu bæ phºn , nhiËu kÆt c¶u .Mæt kÆt c¶u hõ hÞng , kháng l¡m viÎc ½îng chöc n¯ng sÁ cÜ ¨nh hõêng ½Æn to¡n cáng trÖnh . ‡iËu n¡y ½Ýi hÞi ph¨i cÜ nhùng kiÆn thöc tâi thiÌu vË cáng trÖnh ½ang sø dòng ½Ì khai thŸc cáng trÖnh hìp lû nh¶t , cÜ chÆ ½æ duy tu , b¨o dõëng theo mæt quy trÖnh hìp lû nh±m k¾o d¡i tuäi thà cáng trÖnh . CŸc phõçng phŸp biÎn chöng ½õìc sø dòng khi nghiÅn cöu BÎnh hàc Cáng trÖnh nhõ suy diÍn , quy np giîp ta nhùng cç sç trong phõçng phŸp nghiÅn cöu BÎnh hàc Cáng trÖnh . C·n phµn biÎt giùa hiÎn tõìng v¡ b¨n ch¶t trong nghiÅn cöu BÎnh hàc Cáng trÖnh . Khi xŸc ½Ùnh mæt hõ hÞng n¡o ½Ü ch× l¡ còc bæ v¡ triÎu chöng thÖ yÅn tµm ½Ì suy nghØ v¡ tÖm cŸch chùa trÙ . CŸi chÏnh l¡ tÖm cŸch ng¯n ng÷a phŸt triÌn bÎnh ½ãng théi vèi chùa trÙ cho l¡nh bÎnh . 3.4 BÎnh hàc Cáng trÖnh l¡ mán lû luºn chö kháng ½çn thu·n trÙ liÎu triÎu chöng . ViÎc nghiÅn cöu BÎnh hàc Cáng trÖnh yÅu c·u ½´t cŸc kÆt c¶u cða cáng trÖnh trong hÎ thâng cŸc kÆt c¶u . Khi nghiÅn cöu bÎnh lû t÷ng kÆt c¶u cñng ½Ýi hÞi viÎc nghiÅn cöu hÎ thâng . Lû thuyÆt cŸc hÎ thâng luán soi 6
sŸng cho cho nhùng phõçng phŸp trong bÎnh hàc cáng trÖnh . Sú phµn loi , phµn dng bÎnh lû,½´t ½îng vÙ trÏ theo hÖnh thŸi trong to¡n bæ hÎ thâng chöc n¯ng cða kÆt c¶u giîp ta cŸch nhÖn khŸch quan vË bÎnh cða kÆt c¶u giîp ta cŸch nhÖn khŸch quan vË bÎnh cða kÆt c¶u v¡ nhºn ½Ùnh chung vË täng thÌ cáng trÖnh . T÷ bÎnh hàc cða kÆt c¶u ½Æn nhºn ½Ùnh chung cho to¡n cáng trÖnh ,t÷ täng thÌ cáng trÖnh m¡ ½Ÿnh giŸ bÎnh cho kÆt c¶u . Sú xµm nhºp cða lû thuyÆt cŸc hÎ thâng nµng t·m lû luºn cða BÎnh hàc Cáng trÖnh . Sau khi quan tr°c kÆt c¶u v¡ cáng trÖnh cò thÌ , bÎnh hàc cáng trÖnh ph¨i dú bŸo tÖnh hÖnh tiÆn triÌn bÎnh v¡ tÖm bÎnh c¯n . Muân vºy ph¨i n°m vùng cŸc chuyÅn mán khŸc , vºn dòng täng hìp ½Ì möc ½æ dú bŸo c¡ng sŸt vèi thúc tiÍn c¡ng tât . Sú sŸt vèi thúc tiÍn ½õìc kiÌm tra lîc ½·u b±ng cŸc thÏ nghiÎm kiÌm tra v¡ sau ½¶y l¡ quŸ trÖnh thúc tÆ diÍn biÆn kiÌm nghiÎm . Mài tri thöc vË khoa hàc dú bŸo ½õìc sø dòng trÅn cç sê cµn nh°c theo tÖnh hÖnh thúc tiÍn . Dú bŸo theo phõçng phŸp chuyÅn gia , theo phõçng phŸp kÆt qu¨ quan tr°c , theo phõçng phŸp thâng kÅ v¡ nhùng cáng cò toŸn hàc. B¶t kü phõçng phŸp n¡o vË dú bŸo vË hõ hÞng , vË bÎnh lû cða cáng trÖnh , tiÅu chu¸n ½Ÿnh giŸ cao nh¶t l¡ thúc tiÍn . ViÎc sø dòng nhùng cáng cò thÏ nghiÎm mèi theo phõçng phŸp phŸ hðy m¹u ho´c kháng phŸ hðy m¹u ½Ýi hÞi mæt kiÆn thöc hiÎn ½ i . Sú cºp nhºt kiÆn thöc hiÎn ½i nµng t·m BÎnh hàc Cáng trÖnh th¡nh mæt khoa hàc lû luºn chö kháng ½çn thu·n l¡ mæt khoa hàc thúc nghiÎm nh¶t théi , ng°n hn . 3.5 BÎnh hàc Cáng trÖnh soi sŸng cho cáng tŸc dú bŸo , dú phÝng v¡ ½iËu trÙ . NghiÅn cöu triÎu chöng bÎnh , bÎnh lû , tÖm bÎnh c¯n , dú bŸo bÎnh sinh , ngo¡i mòc ½Ïch chùa trÙ , søa chùa cáng trÖnh cÝn dú bŸo , dú phÝng nhùng tai biÆn , nhùng viÎc sÁ ½Æn khi chõa kÙp søa chùa . CÜ mæt sâ cáng trÖnh xu¶t hiÎn vÆt nöt . Khi nghiÅn cöu bÎnh sinh th¶y kháng ½Ÿng nguy hiÌm , bÎnh c¯n cÜ thÌ kh²ng ½Ùnh gi¨n ½çn . Nhõ thÆ viÎc nghiÅn cöu BÎnh hàc giîp ta kh²ng ½Ùnh bÎnh lû , dú bŸo v¡ hoch ½Ùnh kÆ hoch søa chùa kÙp théi , thÞa ½Ÿng v¡ ½îng lîc . Nhé cÜ nghiÅn cöu BÎnh hàc Cáng trÖnh m¡ viÎc søa chùa ½îng bÎnh , c·n søa chùa möc n¡o thÖ søa chùa möc ¶y . L¡m nhõ thÆ , v÷a ½Ÿp öng tÏnh kinh tÆ , v÷a cÜ hiÎu qu¨ thiÆt thúc . ViÎc ½iËu trÙ m¡ tÞ tõéng bÎnh c¯n , n°m vùng bÎnh sinh , khi ½iËu trÙ xong , ho¡n to¡n yÅn tµm v¡ tin tõêng . IV. Phõçng phŸp trong BÎnh hàc Cáng trÖnh . Phõçng phŸp l¡ ½iËu r¶t quan tràng . Claude Bernard nÜi :" Ch× cÜ phõçng phŸp tât mèi cho ph¾p chîng ta phŸt triÌn v¡ sø dòng tât hçn nhùng kh¨ n¯ng thiÅn nhiÅn m¡ tréi phî cho chîng ta , cÝn nhõ phõçng phŸp x¶u thÖ cÜ thÌ ng¯n kháng cho chîng ta thu ½õìc cŸi lìi m¡ chîng ta mong muân . 7
Œc phŸt minh r¶t quû trong khoa hàc cÜ thÌ bÙ gi¨m hay tÅ liÎt bêi mæt phõçng phŸp x¶u trŸi li phõçng phŸp tât l¡m t¯ng hay phŸt triÌn nÜ lÅn ". Theo t÷ ½iÌn thÖ phõçng phŸp l¡ cŸch lû luºn , tiÆn h¡nh xø trÏ ½Ì ½ t ½Æn mòc ½Ïch , ½Æn mæt sú hiÌu biÆt hay chöng minh mæt sú thºt . Trong bÎnh hàc Cáng trÖnh cñng nhõ mæt dng khoa hàc thúc nghiÎm khŸc cÜ mòc ½Ïch l¡ tÖm hiÌu quy luºt hot ½æng cða bÎnh , cða cŸc quŸ trÖnh bÎnh lû cða kÆt c¶u khi nhiÍm bÎnh , khi kháng ho¡n th¡nh chöc n¯ng cða kÆt c¶u . CÜ thÌ hiÌu phõçng phŸp nhõ cŸch xø trÏ nÅn mæt cŸch ½çn gi¨n coi phõçng phŸp l¡ kþ thuºt ½Ì gi¨i quyÆt mæt v¶n ½Ë . T÷ ½Ü , khi hÖnh th¡nh mæt khoa hàc mèi thÖ cñng hÖnh th¡nh mæt phõçng phŸp riÅng cða nÜ . Nhõng thúc tÆ thÖ kháng mæt khoa hàc n¡o li cÜ riÅng mæt phõçng phŸp cða mÖnh . Khoa hàc n¡o mèi hÖnh th¡nh cñng l¡ kÆ th÷a cða mæt ho´c mæt sâ khoa hàc trõèc nÜ . , ½ãng théi nÜ cñng cÜ mâi quan hÎ hùu cç ½Æn cŸc phõçng phŸp cða nhùng khoa hàc liÅn quan . ‡iËu ½Ü ph¨n Ÿnh tÏnh linh ½æng cða phõçng phŸp luºn khoa hàc . Cho nÅn , phõçng phŸp luºn BÎnh hàc Cáng trÖnh , mæt khi ch¶p nhºn quan ½iÌm Cáng trÖnh l¡ mæt täng thÌ nhõ cç thÌ thÖ phõçng phŸp luºn cða nÜ sÁ cÜ r¶t nhiËu ½iÌm giâng nhõ phõçng phŸp cða sinh lû bÎnh hàc cða ngõéi . Nhºn thöc ½îng ½°n tÏnh linh ½æng cða phõçng phŸp do tÏnh kÆ th÷a v¡ tÏnh tiÆp cºn , ngõéi nghiÅn cöu kháng bÙ gÝ bÜ trong mæt dng phõçng phŸp n¡o cöng nh°c . Khi c·n thiÆt cÜ thÌ sø dòng mæt phõçng phŸp thÏch öng nh±m ½t ½õìc mòc tiÅu cða mÖnh . Chîng ta cÜ thÌ hiÌu phõçng phŸp nhõ l¡ cŸch lû luºn , cŸch h¡nh ½æng ½Ì ½t sú hiÌu biÆt hay chöng minh mæt sú thºt thÖ ½Ü chÏnh l¡ phõçng phŸp thúc nghiÎm khoa hàc . Nhõ thÆ , phõçng phŸp thúc nghiÎm khoa hàc xu¶t phŸt t÷ quan sŸt khŸch quan sŸt khŸch quan cŸc hiÎn tõìng c·n thiÆt rãi trÅn quan ½iÌm duy vºt m¡ xµy dúng nhùng gi¨ thiÆt thÏch hìp , ½îng ½°n . Sau ½Ü dïng thø nghiÎm ½Ì kiÌm chöng ½æ tin cºy cða gi¨ thiÆt vèi thúc tÆ . Khi cÜ sai lÎch ph¨i uân n°n gi¨ thiÆt rãi li tiÆp tòc kiÌm tra cho ½Æn khi hæi tò giùa gi¨ thiÆt v¡ thúc tÆ . ViÎc quan sŸt trõèc hÆt b±ng ngñ quan cða ngõéi kþ sõ . Khi th¶y c·n thiÆt v¡ cÜ thÌ , dïng nhùng cáng cò thø nghiÎm cho nhùng quan sŸt m¡ ngñ quan bÙ hn chÆ ho´c kháng ½ð möc chÏnh xŸc c·n thiÆt . Ngõéi quan sŸt ph¨i r¿n luyÎn ½Ì b¨o ½¨m tÏnh tý mý , tÏnh chÏnh xŸc v¡ tÏnh trung thúc . TÏnh tý mý giîp ngõéi quan sŸt th¶y hiÎn tõìng mæt cŸch cò thÌ , rß r¡ng , ½i v¡o t÷ng chi tiÆt cÜ thÌ th¶y ½õìc . TŸc phong qua loa . ½ i khŸi ½¬ l¡m m¶t ½i nhùng dù liÎu mæt cŸch chð quan . ‡æ chÏnh xŸc ng¡y mæt nµng cao nhé cŸc cáng cò toŸn hàc , thiÆt bÙ quang hàc , thiÆt bÙ quan tr°c khŸc . Nhùng thiÆt bÙ ½iÎn tø giîp nhiËu 8
cho viÎc phµn tÏch v¡ sø lû sâ liÎu . Mài kÆt qu¨ quan tr°c v¡ thu ½õìc qua sø lû c·n ½âi chiÆu vèi chu¸n múc . MŸy mÜc thiÆt bÙ tinh vi cho nhùng kÆt qu¨ chÏnh xŸc cao . TÏnh trung thúc l¡ ½Ýi hÞi cao nh¶t ½âi vèi ngõéi l¡m cáng tŸc khoa hàc . Mæt hiÎn tõçng. cÜ thÌ nhÖn theo gÜc ½æ n¡y hay gÜc ½æ khŸc . Sú b¨o ½¨m tÏnh khŸch quan v¡ trung thúc giîp ta lúa chàn ra gÜc ½æ tâi õu , x¾t theo û nghØa khoa hàc . L¡m khoa hàc kháng ½õìc phò thuæc v¡o nhùng ½Ùnh kiÆn cÜ s³n ho´c hiÎn h¡nh . Trong khoa hàc c¡ng kháng ½õìc chÙu ¨nh hõêng cða mæt tán giŸo ho´c luãng chÏnh trÙ n¡o chi phâi . Kháng cÜ ½Ùnh kiÆn l¡ ngõéi l¡m thúc nghiÎm ph¨i luán luán nghi ngé . CŸi nghi ngé cða nh¡ khoa hàc . ‡iËu c·n nghi ngé trõèc tiÅn l¡ nghi ngé chÏnh b¨n thµn mÖnh . CŸi nghi ngé khoa hàc nh±m trŸnh nhùng chð quan do ½Ùnh kiÆn , ½Ì cho mÖnh ½õìc tú do phŸn ½oŸn nhùng hiÎn tõìng sÁ x¨y ra trong thúc nghiÎm . CÜ thÌ tÜm t°t phõçng phŸp luºn trong bÎnh hàc cáng trÖnh nhõ sau : @ Thu thºp dù liÎu . B±ng m°t thõéng , b±ng dòng cò quan tr°c . @ Gi¨ thiÆt vË bÎnh c¯n , bÎnh sinh Thúc ch¶t l¡ xµy dúng má hÖnh tÖnh trng hõ hÞng vèi nhùng nguyÅn nhµn v¡ tiÆn triÌn cða hõ hÞng . @ KiÌm tra . ‡µy l¡ nhùng cáng viÎc thiÆt yÆu trong BÎnh hàc Cáng trÖnh . KiÌm tra cÜ thÌ b±ng lû thuyÆt , tháng thõéng b±ng thÏ nghiÎm . Qua kiÌm tra m¡ kh²ng ½Ùnh gi¨ thiÆt . @ Dú bŸo gi¨i phŸp sø lû . Trong quy trÖnh 4 giai ½on cÜ hai giai ½on thiÆt kÆ v¡ hai giai ½on thúc nghiÎm . Giai ½on 1 v¡ 3 l¡ kh¶o s¸t thúc nghiÎm . Giai ½on 2 v¡ 4 l¡ thiÆt kÆ . Thúc tÆ thÖ sú phµn chia kháng quŸ r¡nh rÁ nhõ thÆ , cÜ thÌ ½an xen . Thúc nghiÎm ½Ì l¶y dù liÎu xµy dúng gi¨ thiÆt ( thiÆt kÆ ) . Nhõng thúc nghiÎm cñng ½Ì kiÌm tra thiÆt kÆ . Khi qua thúc nghiÎm th¶y thiÆt kÆ chõa sŸt vèi thúc tÆ , li ph¨i ½iËu ch×nh thiÆt kÆ ½Ì thúc nghiÎm li . Ch× coi l¡ ho¡n t¶t khi th¶y gi¨ thiÆt v¡ kiÌm nghiÎm trïng hìp , kÆt qu¨ hai bÅn hæi tò . 9
Chõçng thö Hai : CŸc khŸi niÎm cç b¨n Nhùng khŸi niÎm n¡y l¡ nhùng v¶n ½Ë lèn cða cŸc cáng trÖnh khŸi quŸt hÜa cŸc mâi quan hÎ giùa nhùng hiÎn tõìng bÎnh lû , nhùng quy luºt ½õìc ½îc kÆt t÷ th¶p tèi cao . ‡Ü l¡ sú ½¶u tranh giùa cŸc quan ½iÌm duy vºt , duy tµm trong cŸch nhÖn nhºn vË bÎnh cða cáng trÖnh . Nhùng khŸi niÎm n¡y l¡ : bÎnh , bÎnh c¯n ( hay bÎnh nguyÅn ) , cç chÆ sinh bÎnh ( bÎnh sinh ) , quŸ trÖnh chùa trÙ ½Ì l¡nh bÎnh , quŸ trÖnh xºp ½ä cáng trÖnh . I. KhŸi niÎm vË bÎnh . Bµy gié kháng cÝn phä biÆn nhùng quan niÎm thá sç v¡ th·n bÏ vË bÎnh cða cáng trÖnh nhõ théi xõa l¡ cáng trÖnh bÙ bÎnh do nhùng lúc lõìng th·n bÏ gµy ra thÏ dò nhõ do mã m¨ ½´t kháng ½îng hõèng , do trong mæ cÜ dÙ vºt xµm phm , do th·n linh hay ma quý kháng õng û ... Bµy gié quan niÎm cáng trÖnh bÙ bÎnh l¡ cáng trÖnh cÜ mæt hay mæt sâ bæ phºn hõ hÞng , kháng ½Ÿp öng chöc n¯ng sø dòng ½Ë ra khi thiÆt kÆ . BÎnh tiÅn thiÅn l¡ bÎnh phŸt sinh t÷ khi thiÆt kÆ cáng trÖnh . VÖ lû do n¡y hay lû do khŸc m¡ b¨n thiÆt kÆ kháng ½Ÿp öng phõçng chµm sø dòng cáng trÖnh . CÜ thÌ do tÏnh toŸn kÆt c¶u m¡ gµy ra khuyÆt tºt , cáng trÖnh kháng ½ð kh¨ n¯ng chÙu t¨i nÜi chung ho´c mæt dng t¨i thúc tÆ cÜ tŸc ½æng lÅn cáng trÖnh . ‡iËu ½Ü cÜ thÌ l¡ sç ½ã tÏnh toŸn sai ho´c quan niÎm vË t¨i tràng chõa to¡n diÎn . Cñng cÜ thÌ do c¶u to chõa ½t yÅu c·u cða sú chÙu lúc thúc tÆ . CÜ thÌ do lúa chàn vºt liÎu sø dòng kháng chÏnh xŸc . Ngo¡i chöc n¯ng chÙu t¨i , nhùng chöc n¯ng khŸc nhõ ng¯n cŸch , gi¨i phŸp kiÆn trîc kháng thÞa ½Ÿng cñng l¡ m·m bÎnh chöa ngay trong cáng trÖnh . Ch× c·n qua théi gian ng°n sø dòng , cáng trÖnh bæc læ ngay hõ hÞng . Nh¡ cÜ nhiÎm vò ng¯n n°ng nÜng ch²ng hn . NÆu c¶u to sai ph·n gi¨i phŸp châng nÜng thÖ ½¶y cñng l¡ cáng trÖnh bÙ bÎnh . BÎnh tiÅn thiÅn cÜ thÌ do vºt liÎu xµy dúng chõa ½t cŸc ch× tiÅu sø dòng , thºm chÏ cÜ thÌ do kh¨o sŸt ½Ùa ch¶t sç s¡i d¹n ½Æn gi¨i phŸp nËn mÜng kháng tât , ngay khi l¡m xong nh¡ ½¬ cÜ m·m mâng bÎnh cho cáng trÖnh . Nhùng ½iËu c·n chî û trong mæt khŸi niÎm vË bÎnh cáng trÖnh : Khi cáng trÖnh bÙ bÎnh , trong næi t i cáng trÖnh hÖnh th¡nh mæt cµn b±ng mèi . Sau khi cáng trÖnh ½õa v¡o sø dòng ho´c måi khi thay ½äi tr ng thŸi næi lúc thÖ trong cáng trÖnh cÜ sú phµn phâi li næi lúc ½Ì b¨o ½¨m sú chÙu lúc . 10
‡µy l¡ quan ½iÌm r¶t ½Ÿng lõu tµm trong viÎc theo dßi mæt cáng trÖnh bÙ bÎnh . ‡µy l¡ quan ½iÌm hiÎn ½i trong bÎnh hàc cáng trÖnh . Quan ½iÌm n¡y xu¶t phŸt t÷ viÎc coi cáng trÖnh l¡ mæt täng thÌ v¡ ½´t cáng trÖnh trong mái trõéng chöa ½úng cáng trÖnh, ½´t kÆt c¶u trong to¡n cáng trÖnh . Khi thiÆt kÆ , ta kiÌm tra ½æ bËn cho t÷ng kÆt c¶u . Khi kiÌm tra än ½Ùnh , chîng ta ½´t kÆt c¶u trong hÎ . Khi cáng trÖnh ho¡n th¡nh t¶t c¨ cŸc bæ phºn , t¶t c¨ cŸc kÆt c¶u thÖ mài bæ phºn , mài kÆt c¶u to th¡nh mæt täng thÌ , thÖ khi mæt kÆt c¶u hõ hÞng , tïy theo mâi liÅn hÎ g·n hay xa m¡ cÜ tŸc ½æng tõçng hå , cÜ mâi cæng ½ãng thÏch hìp . Sú phµn phâi l i næi lúc ½Ì to ra sú cµn b±ng mèi l¡ mæt thúc tiÍn m¡ mán bÎnh hàc cáng trÖnh , nhé phõçng phŸp luºn täng hìp ½¬ phŸt hiÎn ra v¡ ½õìc thúc tÆ kiÌm chöng , chöng minh l¡ ½îng ½°n . Tháng thõéng sú phµn phâi li næi lúc , trong mæt giai ½on n¡o ½Ü , giwñ cho cáng trÖnh ½õìc bËn vùng . Ngõìc li , cÜ sú phµn phâi li næi lúc thÖ cáng trÖnh sÁ cÜ nguy cç gi¨m ½æ bËn vùng khi kháng cÜ nhùng tŸc ½æng can thiÎp cða con ngõéi . BÎnh l¡m cho kÆt c¶u ho´c cáng trÖnh gi¨m kh¨ n¯ng l¡m viÎc . Mòc ½Ïch cða cáng trÖnh l¡ phòc vò cho con ngõéi theo nghØa l¡ phõçng tiÎn cho cuæc sâng . Nh¡ ê l¡ phõçng tiÎn tŸi s¨n xu¶t söc lao ½æng cða con ngõéi . Nh¡ mŸy l¡ phõçng tiÎn ½Ì sŸn xu¶t cáng nghiÎp . Nh¡ cáng cæng l¡ phõçng tiÎn ½Ì thi ½¶u thÌ thao , ½Ì biÌu diÍn nghÎ thuºt ... Mæt cáng trÖnh bÙ bÎnh sÁ gi¨m kh¨ n¯ng phòc vò : cÜ thÌ l¡ kháng ½ð kh¨ n¯ng chÙu hÆt möc t¨i , ho´c nhõ th¶m , dæt kháng ½¨p öng hÆt nhiÎm vò bao che , cÜ thÌ li ½çn gi¨n nhõ vë kÏnh , kháng b¨o ½¨m cháng giÜ châng bòi châng nhiÎt ½æ do böc x trúc tiÆp ... II. KhŸi niÎm vË bÎnh c¯n . BÎnh c¯n chuyÅn nghiÅn cöu nguyÅn nhµn gµy bÎnh . BÎnh c¯n cÝn cÜ t¡i liÎu gài l¡ bÎnh nguyÅn . ( Anh : Etiology , Cause of disease ; PhŸp : Etiologie ) . BÎnh c¯n cÜ û nghØa quan tràng vË m´t lû luºn cñng nhõ thúc tiÍn . NghiÅn cöu bÎnh c¯n ph¨n Ÿnh quan ½iÌm duy vºt hay duy tµm . VË thúc tiÍn khi cÜ quan ½iÌm ½îng ½°n vË yÆu tâ gµy bÎnh l¡m cho cáng tŸc dú bŸo phŸt triÌn bÎnh cñng nhõ chùa trÙ bÎnh mèi cÜ kÆt qu¨ . Khi rß bÎnh c¯n , viÎc søa chùa ½t nhùng hiÎu qu¨ ½Ÿng khÏch lÎ . ThÏ dò nhõ viÎc mŸi dæt . Sau khi tÖm th¶y ½îng bÎnh c¯n l¡ do nõèc ½àng trÅn mŸi thÖ viÎc søa chùa cÜ khi ch× ½çn gi¨n l¡ qu¾t rŸc ½àng l¶p ½õéng thoŸt nõèc m¡ thái . 2.1 Mæt sâ quan niÎm sai vË bÎnh c¯n : Trong thúc tÆ , xu¶t hiÎn nhùng nhºn thöc sai l·m vË bÎnh c¯n nhõ sau : * ThuyÆt nguyÅn nhµn ½çn thu·n * ThuyÆt ½iËu kiÎn * ThuyÆt tiÅn thiÅn ½çn thu·n . 11
2.1.1 ThuyÆt nguyÅn nhµn ½çn thu·n ThuyÆt n¡y cho r±ng bÎnh sinh ra do mæt nguyÅn nhµn quyÆt ½Ùnh m¡ ch× mæt nguyÅn nhµn thái cñng ½ð gµy bÎnh . Mæt théi , khi nÜi ½Æn cáng trÖnh hõ hÞng , ngõéi ta thõéng nghØ ngay ½Æn lîn . Trong ½iËu kiÎn ½Ùa ch¶t cáng trÖnh ti nhùng khu vúc xµy dúng tºp trung cða ta , nÜi chung söc chÙu t¨i cða nËn l¡ yÆu . Nhùng hiÌu biÆt vË nËn v¡ mÜng cða nhùng ngõéi thiÆt kÆ cÝn hn chÆ . ‡¡nh r±ng ph·n nhiËu bÎnh tºt cða cáng trÖnh ½Ëu xu¶t phŸt t÷ nËn v¡ mÜng . Nhõng kháng ph¨i mài bÎnh ½Ëu do lîn v¡ ch× do lîn . NguyÅn nhµn gµy bÎnh r¶t khŸc nhau . CÜ thÌ mæt bÎnh do nhiËu nguyÅn nhµn . Li cñng cÜ thÌ mæt nguyÅn nhµn gµy ra nhiËu bÎnh . Li x¾t vË sú tŸc ½æng . CÜ thÌ cÜ nguyÅn nhµn n¡y tŸc ½æng trõèc , nguyÅn nhµn kia tŸc ½æng sau . CÜ thÌ x¨y ra sú tŸc ½æng ½ãng théi . VË m´t möc ½æ , cÜ thÌ nguyÅn nhµn n¡y thÖ tŸc ½áng yÆu , nguyÅn nhµn kia tŸc ½æng mnh . Li cñng kháng loi tr÷ nhiËu nguyÅn nhµn ½ãng théi tŸc ½æng vèi möc ½æ x¶p x× nhau . ThuyÆt nguyÅn nhµn ½çn thu·n kháng kÌ ½Æn nhùng ½iËu kiÎn khŸc thuºn lìi cho bÎnh phŸt sinh , kháng x¾t ½Æn cç chÆ cða cáng trÖnh châng li nhùng yÆu tâ gµy bÎnh , phð nhºn nhùng ¨nh hõêng khŸc quan tràng trong bÎnh c¯n . Mæt khŸi niÎm sai vË bÎnh c¯n ½õa ½Æn nhùng lÎch lc trong søa chùa cñng nhõ phõçng Ÿn ng¯n ng÷a sú phŸt triÌn cða bÎnh . Châng ½ë tÏch cúc vèi nguyÅn nhµn gµy bÎnh l¡ mæt khÏa cnh quan tràng khi søa chùa cáng trÖnh . C¨i to ho¡n c¨nh ½Ì y¾u tâ gµy bÎnh kháng mê ræng ½õìc tŸc ½æng cñng l¡ mæt m´t khŸc cða søa chùa cáng trÖnh . NÆu ch× biÆt mæt nguyÅn nhµn gµy bÎnh v¡ ch× chùa trÙ mæt nguyÅn nhµn ¶y thái , cÜ kh¨ n¯ng phiÆn diÎn . L¡m nhõ thÆ , ta ½¬ tŸch cáng trÖnh khÞi mái trõéng cða nÜ . Cáng trÖnh v¡ mái trõéng cÜ cáng trÖnh ph¨i ½õìc xem l¡ mæt thÌ thâng nh¶t . L¶y mæt thÏ dò hÂp vË lîn v¡ nöt . Gi¨ thø cÜ cáng trÖnh t÷ lîn gµy ra nöt . TrÙ lîn cho khÞi nöt tiÆp . CÜ thÌ gia cõéng cho ngái nh¡ ½Ì tÖnh tr ng chÙu lúc trê li nhõ khi chõa bÙ lîn nöt vÖ ch°c ch°n r±ng do lîn , nöt kh¨ n¯ng l¡m viÎc bÙ gi¨m yÆu . NÆu ch× trÙ liÎu triÎu chöng , ch× tÖm cŸch bÙt nöt m¡ kháng ng¯n lîn tiÆp thÖ biÆt bao gié mèi ng¯n ½õìc nöt . 2.1.2 ThuyÆt ½iËu kiÎn gµy bÎnh . Ngõìc vèi thuyÆt nguyÅn nhµn ½çn thu·n , thuyÆt ½iËu kiÎn gµy bÎnh cho r±ng bÎnh phŸt sinh do tŸc ½æng cða r¶t nhiËu ½iËu kiÎn , kÌ c¨ nguyÅn nhµn , kháng cÜ cŸi n¡o l¡ chÏnh , kháng cÜ cŸi n¡o l¡ phò . 12
ThuyÆt n¡y kháng ½îng ê chå ½ãng théi ½õa ra r¶t nhiËu yÆu tâ bÎnh c¯n , kháng phµn biÎt nguyÅn nhµn n¡o l¡ chÏnh , nguyÅn nhµn n¡o ch× l¡ tŸc ½æng phò thÅm. NguyÅn nhµn v¡ ½iËu kiÎn , kháng phµn biÎt vai trÝ cða t÷ng loi . ‡iËu n¡y thõéng l¡m cho ngõéi kþ sõ hoang mang , kháng ½Ùnh ½õìc gi¨i phŸp trÙ liÎu chÏnh xŸc . 2.1.3 ThuyÆt kÆt c¶u : TrŸi vèi hai nguyÅn nhµn trÅn , thuyÆt n¡y cho nguyÅn nhµn gµy bÎnh l¡ b¨n thµn kÆt c¶u . DØ nhiÅn b¨n thµn kÆt c¶u cÜ ¨nh hõêng quyÆt ½Ùnh ½Æn tuäi thà v¡ sú bËn vùng cða cáng trÖnh . Nhõng nÆu nh¶n m - nh quŸ möc ½Æn kÆt c¶u l¡ quÅn m¶t cŸc ¨nh hõêng cða mái trõéng , cða quŸ trÖnh sø dòng , quŸ trÖnh ¨nh hõêng ngoi lai v¡o kÆt c¶u cáng trÖnh . L¶y mæt thÏ dò l¡ mŸi kho clanhke nh¡ mŸy xi m¯ng H¨i phÝng . Mæt lû do quan tràng ½Ì cÜ sú câ l¡ sú tÏch ½àng bòi xi m¯ng trÅn mŸi quŸ d¡y ( 1994 ). 2.2 Quan niÎm khoa hàc vË bÎnh c¯n : ViÎc nghiÅn cöu bÎnh c¯n ph¨i theo quan ½iÌm biÎn chöng . Ph¨i phµn tÏch ½Ì th¶y mâi quan hÎ ½îng ½°n giùa nguyÅn nhµn v¡ ½iËu kiÎn gµy bÎnh , Ÿp dòng quy luºt nhµn qu¨ v¡o quŸ trÖnh phŸt sinh , phŸt triÌn cða bÎnh . 2 . 2. 1 Mâi quan hÎ giùa nguyÅn nhµn v¡ ½iËu kiÎn gµy bÎnh : Mâi quan hÎ n¡y hÆt söc quan tràng , muân ½Ùnh rß bÎnh , ph¨i xŸc ½Ùnh cho t÷ng bÎnh . 2.2.1.1 NguyÅn nhµn quyÆt ½Ùnh v¡ ½iËu kiÎn phŸt huy tŸc ½æng cða nguyÅn nhµn . NguyÅn nhµn gµy bÎnh l¡ yÆu tâ cÜ hi sÁ quyÆt ½Ùnh bÎnh phŸt sinh v¡ cŸc ½´c ½iÌm cða bÎnh . ThÏ dò nhõ lèp b¨o vÎ cât th¾p trong kÆt c¶u bÅ táng cât th¾p quŸ mÞng l¡ nguyÅn nhµn g× cât th¾p . NguyÅn nhµn n¡y ch× phŸt huy tŸc ½æng khi cÜ mái trõéng cò thÌ thÏch hìp . Mái trõéng ¸m ven biÌn cÜ hçi muâi trong kháng khÏ thÖ sú g× diÍn ra nhanh chÜng . Mái trõéng thõéng xuyÅn khá rŸo , kháng khÏ kháng l¹n hçi muâi , kháng chöa cŸc tŸc nhµn ¯n mÝn thÖ ph¨i r¶t lµu , cÜ khi h¡ng chòc n¯m mèi th¶y d¶u hiÎu cât th¾p bÙ g× . Trong thÏ dò n¡y thÖ cõéng ½æ gµy bÎnh cñng l¡ mæt ½iËu kiÎn . Gi¨ dò ê vïng ven biÌn , quy ½Ùnh l¡ lèp b¨o vÎ cât th¾p cða bÅ táng l¡ 50 mm . NÆu l¡m mèi ½t 40 mm , cÜ khi 20 mm ho´c Ït hçn . Nguy cç th¾p g× sÁ lèn nh¶t vèi trõéng hìp lèp b¨o vÎ mÞng hçn 10 mm , rãi ½Æn loi 20 mm ... NguyÅn nhµn v¡ nhùng ½iËu kiÎn nh¶t ½Ùnh gµy nÅn mæt bÎnh ½õìc gài chung l¡ nhùng yÆu tâ bÎnh c¯n . 2.2.1.2 Trong nhùng ho¡n c¨nh nh¶t ½Ùnh , nguyÅn nhµn cÜ thÌ th¡nh ½iËu kiÎn . 13
Trong mæt ho¡n c¨nh n¡o ½Ü , mæt yÆu tâ cÜ thÌ l¡ nguyÅn nhµn nhõng sang ho¡n c¨nh khŸc , nÜ cÜ thÌ biÆn th¡nh ½iËu kiÎn . ThÏ dò ½æ ch°c ½´c cða bÅ táng k¾m l¡ nguyÅn nhµn ½Ì nõèc th¶m v¡o cáng trÖnh . Muân bÙ th¶m ph¨i cÜ nguyÅn nhµn l¡ cÜ lèp bÅtáng ng¯n nõèc k¾m ch°c ½´c . Nhõng nÆu cáng trÖnh ê nçi khá rŸo thÖ d¡u bÅ táng cÜ xâp cñng kháng cÜ th¶m . Ph¨i cÜ nõèc muân v¡o cáng trÖnh . ‡iËu kiÎn nõèc v¡o ½õìc cáng trÖnh l¡ cÜ lèp ng¯n nõèc bÅ táng k¾m ch°c ½´c . NguyÅn nhµn trong trõéng hìp n¡y ½¬ biÆn th¡nh ½iËu kiÎn . 2.2.2 Quy luºt nhµn qu¨ trong bÎnh c¯n . ‡µy l¡ mæt quan ½iÌm ½îng ½°n trong quyÆt ½Ùnh luºn trong nghiÅn cöu bÎnh hàc cáng trÖnh . 2.2.2.1 Måi bÎnh l¡ hºu qu¨ cða nguyÅn nhµn nh¶t ½Ùnh v¡ nguyÅn nhµn cÜ trõèc hºu qu¨ . B¶t kü bÎnh n¡o cñng cÜ nguyÅn nhµn . Tuy cÜ thÌ cÜ mæt sâ bÎnh chõa tÖm ra nguyÅn nhµn nhõng ph¨i tin theo quyÆt ½Ùnh luºn n¡y . CÜ thÌ cÜ nhùng nguyÅn nhµn t¡ng ¸n khÜ tÖm hoc do bÙ hn chÆ vÖ phõçng tiÎn kh¨o nghiÎm , cÝn cÜ kh¨ n¯ng trÖnh ½æ nghiÅn cöu hn chÆ . Khi suy nghØ nhõ thÆ sÁ t¯ng ½æ quyÆt tµm nghiÅn cöu bÎnh c¯n , trŸnh sai sÜt trong phõçng phŸp luºn l¡ sa v¡o duy tµm luºn . 2.2.2.2 CÜ nguyÅn nhµn nhõng kháng nh¶t thiÆt phŸt sinh bÎnh nÆu kháng cÜ ½iËu kiÎn . CÜ thÌ cÜ kÆt c¶u bÙ bÎnh nhõng sú phµn phâi li næi lúc m¡ bæ phºn khŸc châng ½ë ½ð m¡ bÎnh kháng phŸt sinh . Trõéng hìp n¡y kháng ph¨i l¡ hiÆm th¶y . Dïng quan ½iÌm xem kÆt c¶u trong täng thÌ cáng trÖnh chîng ta th¶y dÍ hiÌu , v¡ cñng vÖ thÆ mài khµu trong quŸ trÖnh xµy dúng c·n ½õìc nghiÅm ch×nh thi cáng b¨o ½¨m ch¶t lõìng nhõ nhau thÖ cáng trÖnh mèi cÜ sú bËn vùng chung . NÆu ½Ì mæt bæ phºn n¡o ½Ü ch¶t lõìng k¾m thÖ bÖnh thõéng chõa cÜ chuyÎn nhõng nÆu cÜ sú phµn phâi li næi lúc biÆt ½µu ti ½Ü ch²ng l¡ nçi ½·u tiÅn phŸt sinh hõ hÞng . 2.2.2.3 Cïng nguyÅn nhµn , nhõng cÜ thÌ cÜ nhùng hºu qu¨ bÎnh khŸc nhau tïy vÙ trÏ cáng trÖnh , tïy mái trõéng ½´t cáng trÖnh . KÆt c¶u th¾p ½õìc sçn châng g× k¾m l¡ nguyÅn nhµn gµy g× cho kÆt c¶u . Nhõng cµn cæt g× nhanh hçn , n´ng hçn chå khŸc vÖ t i ½Ü ½æ ¸m cao hçn ê cŸc chå khŸc , ½iËu kiÎn tháng giÜ ê ½Ü cñng k¾m hçn ê chå khŸc . Cïng nguyÅn nhµn gµy bÎnh cho cáng trÖnh l¡ lîn quŸ möc cho ph¾p . Nhõng måi vïng mái trõéng cÜ ½iËu kiÎn ½Ùa ch¶t khŸc nhau cho kÆt qu¨ bÎnh sinh khŸc nhau. CÜ thÌ triÎu chöng nhõ nhau, thÌ hiÎn bÎnh lû tõçng tú nhau nhõng kháng ph¨i mài möc ½æ bÎnh giâng nhau . 2.2.2.4 Mæt triÎu chöng bÎnh cÜ thÌ cÜ nhiËu nguyÅn nhµn khŸc nhau tŸc ½æng . 14
TriÎu chöng bÎnh lû trÅn cáng trÖnh l¡ nöt . M¡ nöt thÖ cÜ ½Æn h¡ng chòc nguyÅn nhµn . Måi nguyÅn nhµn cho loi vÆt nöt cÜ ½´c thï riÅng . Nöt c°t ½öt tiÆt diÎn cÜ thÌ do thiÆu th¾p chð chÙu k¾o . Nöt xiÅn g·n ½·u d·m cÜ thÌ do thiÆu cât ½ai ho´c cât xiÅn . VÆt nöt dng chµn chim thõéng do öng su¶t nhiÎt . VÆt nöt vïng n¾n cÜ dng nhõ gã cao nçi ½õéng nöt . Nöt do k¾o , vÆt nöt cÜ chiËu hõèng hai nøa hai bÅn xa nhau ra . Thºm chÏ ch× mæt dng hÖnh thŸi vÆt nöt cñng cÜ thÌ do ½Æn chòc nguyÅn nhµn . Ngõéi kþ sõ søa chùa khi nhÖn v¡o kÆt c¶u cö nhõ th¶y hiÎn sŸng rß sç ½ã næi lúc . Nhõ vºy mæt y¾u tâ bÎnh c¯n ph¨i ½õìc quan niÎm r¶t khoa hàc . NhÖn täng hìp nhõng am tõéng chi tiÆt . Kháng ½õìc chð quan phiÆn diÎn cñng nhõ ½Ùnh kiÆn khi ch¸n ½oŸn nguyÅn nhµn bÎnh . 2.3 XÆp loi yÆu tâ bÎnh c¯n : Nhùng yÆu tâ bÎnh c¯n trong ½Ü c¨ nguyÅn nhµn gµy bÎnh l¹n ½iËu kiÎn gµy bÎnh thÖ vá cïng nhiËu . Tuy thÆ cÜ thÌ phµn loi th¡nh yÆu tâ bÅn trong v¡ yÆu tâ bÅn ngo¡i . 2.3.1 YÆu tâ bÎnh c¯n bÅn ngo¡i : CŸc yÆu tâ mái trõéng bÅn ngo¡i cáng trÖnh , khi tŸc ½æng quŸ möc dú kiÆn cho kÆt c¶u ho´c cho cáng trÖnh ½Ëu cÜ thÌ gµy bÎnh cho cáng trÖnh . 2.3.1.1 YÆu tâ cç hàc : Loi yÆu tâ n¡y l¡ loi chð yÆu gµy bÎnh cho cáng trÖnh . NËn mÜng cÜ biÆn dng lîn quŸ möc quy ½Ùnh l¡ mæt dng bÎnh khŸ phä biÆn . TÖnh trng lèp ½¶t chÙu t¨i dõèi ½Ÿy mÜng cÜ nhùng biÆn ½äi nhõ rît rång cñng hay x¨y ra .ThÅm t¨i lÅn lèp ½¶t nËn do cáng trÖnh lµn cºn gµy lîn ¨nh hõêng ho´c khi xµy dúng cáng trÖnh bÅn cnh cÜ cú ly kháng thÞa ½Ÿng , gi¨i phŸp thi cáng tïy tiÎn d¹n ½Æn sòt lîn cáng trÖnh ½¬ cÜ . Möc nõèc ng·m lÅn xuâng nh¶t l¡ do h möc nõèc ng·m ho´c khai thŸc nõèc ng·m mnh cñng l¡ nguyÅn nhµn gµy sòt lîn . ‡Üng càc cho cáng trÖnh xµy dúng trong ½á thÙ cÜ cú ly khŸ g·n nhùng cáng trÖnh ½¬ cÜ cñng gµy nguy hiÌm cho cáng trÖnh n¡y . Sú bâ trÏ sç ½ã kÆt c¶u kháng phï hìp vèi cáng trÖnh cñng l¡ nhùng tŸc nhµn cç hàc gµy bÎnh cho cáng trÖnh . Sú ½´t t¨i khŸc vèi gi¨ thiÆt khi tÏnh toŸn kÆt c¶u cñng gµy nhùng næi lúc l¡m hõ hÞng cáng trÖnh . NÜi chung thÖ nguyÅn nhµn bÎnh cho cáng trÖnh do nhùng yÆu tâ cç hàc l¡ khŸ phä biÆn v¡ l¡ chð yÆu trong cŸc nguyÅn nhµn . 2.3.1.2 YÆu tâ vºt lû : YÆu tâ vºt lû gµy bÎnh cho cáng trÖnh cñng khŸ nhiËu . Dõèi ½µy l¡ nhùng yÆu tâ chÏnh : 15
(i) NhiÎt : Sú thay ½äi nhiÎt ½æ vèi biÅn ½æ lèn l¡ nguãn phŸt sinh sõ co d¬n cða kÆt c¶u . Bâ trÏ khe nhiÎt kháng hìp lû to ra nhùng vÆt nöt do kÆt c¶u d¬n nê v¡ co ngÜt . NhiÎt ½æ quŸ cao l¡m cho vºt liÎu c¶u th¡nh bæ phºn cáng trÖnh bÙ l¬o hÜa nhanh , cŸc bæ phºn cáng trÖnh thõéng xuyÅn tiÆp xîc vèi nhiÎt thõéng mau mðn , dÍ thay ½äi tÏnh ch¶t . (ii) CŸc loi tia nhõ böc x , hãng ngo i , tø ngo i ... NÆu quan sŸt nhùng cŸnh cøa phçi mõa n°ng vèi cŸnh cøa dÌ trong bÜng rµm thÖ cŸnh cøa ½Ì ê nçi mõa n°ng mau hÞng hçn . MŸi nhúa phçi v¡i vò n°ng l¡ giÝn , mðn , trong khi nÆu ½Ì trong nh¡ thÖ théi gian dïng ½õìc k¾o d¡i hçn nhiËu . Khi b¨o dõëng bÅ táng c·n che Ÿnh n°ng trúc tiÆp chÏnh ½Ì ng¯n ng÷a nhùng tŸc ½æng cða cŸc tia , m¡ thúc ra chõa cÜ nhùng nghiÅn cöu thºt ho¡n ch×nh vË nhùng tŸc ½æng n¡y . (iii) Sú thay ½äi Ÿp su¶t ½æt ngæt : Sú thay ½äi Ÿp su¶t ½æt ngæt dÍ l¡m cho kÆt c¶u bÙ nhùng vÆt nöt cÜ dng chÙu xung mnh . 2.3.1.3 YÆu tâ hÜa hàc : CŸc yÆu tâ hÜa hàc gµy tŸc hi cho cáng trÖnh khŸ phä biÆn . Nhùng cáng trÖnh s¨n xu¶t th¨i cŸc ch¶t axit nhõ nh¡ mŸy accuy thÖ dung dÙch axit th¨i tŸc ½æng lÅn cáng trÖnh l¡m hõ hÞng cŸc bæ phºn kÆt c¶u . Hçi chöa hÜa ch¶t nhõ kháng khÏ ê ven biÌn , kháng khÏ ê vïng bÙ á nhiÍm cñng cÜ tŸc ½æng ½Æn cáng trÖnh . Kháng khÏ ê mái trõéng g·n nh¡ mŸy hÜa ch¶t cñng l¡m cho kÆt c¶u bÙ ¨nh hõêng . Mái trõéng biÌn ph¨i cÜ gi¨i phŸp châng ¯n mÝn ½´c biÎt cho kÆt c¶u . Sú sø dòng phò gia hÜa ½Ýi hÞi ph¨i nghiÅn cöu thºn tràng . Trong cŸc tiÅu chu¸n thõéng hÆt söc lõu tµm ½Æn sú sø dòng cŸc hÜa ch¶t sinh clo , sunphat ... 2.3.1.4 CŸc yÆu tâ sinh hàc : NhiËu khi chîng ta kháng ngé rÅu bŸm m´t ngo¡i cáng trÖnh hay t¨o sinh sái trong khe kÁ nöt cða kÆt c¶u li gµy tŸc hi cho cáng trÖnh . CŸc vi khu¸n , rÍ rÅu , t¨o quŸ trÖnh hît nõèc nh¨ ra cŸc axit l¡m cho hÞng vºt liÎu xµy dúng , ¯n mÝn kÆt c¶u . ‡çn gi¨n ch× l¡ rÅu t¨o giù nõèc trÅn m´t kÆt c¶u cñng thîc ½¸y sú g× nhanh cho kÆt c¶u . 2.3.1.5 CŸc yÆu tâ sø dòng : QuŸ trÖnh sø dòng cáng trÖnh , sú duy tu , b¨o dõëng ½Ùnh kü kháng thúc hiÎn ½Ì cáng trÖnh cÜ nguy cç hõ hÞng n´ng mèi nghØ ½Æn søa chùa l¡ mæt nguyÅn nhµn l¡m ng°n tuäi thà cáng trÖnh . 16
ViÎc sø dòng tïy tiÎn , sú ½òc ½Áo vá tæi v , va ½ºp mnh thõéng xuyÅn l¡ nguyÅn nhµn gµy nhiËu thö bÎnh cho cáng trÖnh . 2.3.2 CŸc yÆu tâ bÎnh c¯n bÅn trong : CŸc yÆu tâ chöa ½úng trong næi ti cáng trÖnh cñng cÜ thÌ l¡ nguyÅn nhµn v¡ ½iËu kiÎn ½Ì gµy bÎnh . Ta nÅu nhùng yÆu tâ bÅn trong chð yÆu : 2.3.2.1 YÆu tâ sø dòng vºt liÎu : ViÎc sø dòng vºt liÎu ½îng quy chu¸n l¡ yÆu tâ quan tràng nh±m b¨o ½¨m tuäi thà cáng trÖnh . Sø dòng vºt liÎu kháng ½îng quy chu¸n d¹n ½Æn tÖnh trng cáng trÖnh hõ hÞng trõèc tuäi thà quy ½Ùnh . Nhùng nçi sø dòng vºt liÎu kháng ½t quy chu¸n l¡ m·m mâng bÎnh . Trong bÅ táng thÖ cât liÎu , xi m¯ng v¡ nõèc l¡ vºt liÎu th¡nh ph·n chð yÆu . C¨ ba loi vºt liÎu n¡y ph¨i ½¨m b¨o ch¶t lõìng ½ãng bæ . Xi m¯ng kháng b¨o ½¨m tÏnh cç lû hÜa d¹n ½Æn ch¶t lõìng k¾m . Sø dòng xi m¯ng k¾m ph¸m ch¶t l¡ nguy cç h¡ng ½·u ½¹n ½Æn bÎnh hon cho cáng trÖnh . Cât liÎu thá l¡ sÞi , sÞi d¯m , ½Ÿ d¯m , nÆu kháng b¨o ½¨m ch¶t lõìng l¡m sao m¡ t o ½õìc bæ xõçng cöng cho kÆt c¶u . Cât liÎu thá phò thuæc th¡nh ph·n th ch hàc , ½æ to , kÏch thõèc ht , sâ lõìng cŸc ht kháng ½t tiÅu chu¸n , ½æ nhŸm bË m´t , ½æ sch cða ht , sú pha l¹n ch¶t cÜ hi ... Chîng ta mong muân cõéng ½æ bÅ táng sø dòng nhùng n¯m tèi phä biÆn sÁ l¡ C 30 , C40 , C50 . Muân vºy , ch¶t lõìng vºt liÎu , nh¶t l¡ ch¶t lõìng cât liÎu ph¨i ½õìc nghiÅn cöu v¡ triÌn khai khai thŸc cÜ hÎ thâng . C·n nhanh chÜng cÜ chiÆn lõìc cho cât liÎu cða bÅ táng mèi mong phŸt triÌn tât ½õìc cáng nghÎ bÅ táng trong nhùng n¯m tèi . ThÏ dò nhõ kh²ng ½Ùnh cât liÎu chiÆn lõìc bÅn cnh ½Ÿ d¯m tú nhiÅn l¡ sÞi xâp c¾ramic ch²ng hn . L¶y thÏ dò khŸc vË gch . Quy ½Ùnh ½¶t kháng ½õìc l¹n cŸc ht ½Ÿ vái . ‡¶t nung gch l¹n ½Ÿ vái , khi nung chÏn , nhùng viÅn gch l¹n ht ½Ÿ vái sÁ biÆn th¡nh gch l¹n vái sâng . Khi g´p ¸m hay g´p nõèc cŸc ht vái hît nõèc ½Ì biÆn th¡nh vái , v¡ nhõ thÆ bÙ trõçng nê thÌ tÏch l¡m cho g ch bÙ nä vái , nhiËu viÅn gch bÙ nöt vë. Vºt liÎu x¶u , kháng ½t cŸc tiÅu chu¸n l¡ m·m mâng bÎnh bÅn trong kÆt c¶u, bÅn trong cáng trÖnh . 2.3.2.2 YÆu tâ kÆt c¶u , c¶u to cáng trÖnh : YÆu tâ kÆt c¶u v¡ c¶u to cáng trÖnh chöa ½úng sú täng hìp c¨ vºt liÎu xµy dúng v¡ trÖnh ½æ thiÆt kÆ . CÜ vºt liÎu tât m¡ thiÆt kÆ kháng tât thÖ cñng khÜ cÜ ngái nh¡ bËn vùng . ‡Ì mæt sai sÜt n¡o trong quŸ trÖnh tÏnh toŸn kÆt c¶u l¡ nuái mæt m·m bÎnh trong cáng trÖnh . Trong tÏnh toŸn cáng trÖnh thÖ gi¨i phŸp sç ½ã kÆt c¶u l¡ yÆu tâ quan tràng . C¶u to kÆt c¶u cñng l¡ mæt yÆu tâ bÅn 17
trong cáng trÖnh quan tràng . C¶u to sai cñng l¡ nçi nguãn gâc bÎnh cáng trÖnh . III . KhŸi niÎm vË bÎnh sinh : BÎnh sinh l¡ mán nghiÅn cöu vË cç chÆ phŸt sinh , phŸt triÌn v¡ kÆt thîc cða bÎnh . Khi cáng trÖnh hay kÆt c¶u chÙu cŸc tŸc nhµn gµy bÎnh thÖ quŸ trÖnh diÍn biÆn ra sao , cç chÆ cða quŸ trÖnh diÍn biÆn , sú tiÆn triÌn cða bÎnh l¡ ½âi tõìng nghiÅn cöu cða bÎnh sinh . BÎnh c¯n v¡ bÎnh sinh l¡ hai lØnh vúc nghiÅn cöu liÅn quan mºt thiÆt vèi nhau . BiÆt bÎnh c¯n thÖ gi¨i phŸp søa chùa chÏnh xŸc . BiÆt bÎnh sinh cÜ thÌ ng¯n ch´ sèm ½õìc bÎnh , hn chÆ ½õìc tŸc hi cñng nhõ trÙ liÎu ngay t÷ khi möc ½æ hõ hÞng chõa ½Ÿng kÌ l¡ mæt gi¨i phŸp tât . NghiÅn cöu bÎnh sinh , ½Ë ra nguyÅn t°c phÝng bÎnh , biÆt cŸch gÖn giù cho cáng trÖnh bËn lµu , k¾o d¡i tuäi thà phòc vò l¡ ½iËu hùu Ïch . Mæt bÎnh trong diÍn biÆn ½·y ½ð tr¨i qua cŸc théi kü : m°c bÎnh , théi kü tiÎm phŸt , théi kü to¡n phŸt v¡ théi kü kÆt thîc . Trong måi théi kü n¡y cÜ tŸc ½æng cða bÎnh ½ãng théi cñng cÜ tŸc ½æng cða sú châng ½ë li bÎnh . Sú châng ½ê li bÎnh chÏnh l¡ sú tú s°p xÆp , ½iËu ch×nh li næi lúc ½Ì cæng ½ãng cŸc kÆt c¶u tham gia chÙu lúc chung khi mæt kÆt c¶u n¡o ½Ü suy gi¨m chÙu lúc . ‡iËu khŸc giùa bÎnh hàc cða ngõéi vèi bÎnh hàc cáng trÖnh ê chå ngõéi l¡ mæt sinh vºt cÝn cáng trÖnh kháng ph¨i l¡ sinh vºt . Sinh vºt thõéng tú ½iËu ch×nh cç thÌ b±ng sú s¨n sinh ra khŸng nguyÅn châng li kÏch thÏch ngoi lai . Cáng trÖnh kháng tú l¡m ½õìc ½iËu ½Ü . Sú phµn phâi l i næi lúc l¡ hiÎn tõìng bÙ ½æng theo nhùng quy luºt cç hàc , vºt lû hàc do ngõéi thiÆt kÆ c¶u to nÅn v¡ cÜ thÌ dú liÎu t÷ khi thiÆt kÆ cáng trÖnh . N°m quy luºt bÎnh sinh giîp con ngõéi can thiÎp kÙp théi vèi cáng trÖnh bÙ bÎnh . Khái phòc kÙp théi cáng trÖnh hõ hÞng cÜ thÌ to li sú l¡m viÎc bÖnh thõéng cho cáng trÖnh . NÆu kháng cÜ sú can thiÎp cða con ngõéi , cáng trÖnh sÁ xºp , xòp . TÖm hiÌu bÎnh sinh cða t÷ng loi bÎnh qua t÷ng giai ½on giîp ta chð ½æng ½âi phÜ vèi diÍn biÆn tÖnh hÖnh . TÖm hiÌu bÎnh sinh giîp cho sú ½Ùnh liÎu kÆ hoch duy tu , søa chùa kÙp théi , dú bŸo kh¨ n¯ng nguy hiÌm cho viÎc sø dòng cáng trÖnh . BÎnh nguyÅn ( bÎnh c¯n ) ½Üng vai trÝ khêi phŸt , sau ½Ü l¡ quŸ trÖnh bÎnh sinh . QuŸ trÖnh bÎnh sinh li cÜ thÌ cÜ bÎnh c¯n mèi . Sú tõçng tŸc giùa bÎnh c¯n v¡ bÎnh sinh l¡ sú kÆt hìp ch´t chÁ . Sau ½µy l¡ nhùng n¾t chÏnh trong quŸ trÖnh bÎnh sinh : 2.3.1 Vai trÝ yÆu tâ bÎnh c¯n trong quŸ trÖnh bÎnh sinh : YÆu tâ bÎnh c¯n ½Üng vai trÝ quan tràng trong diÍn biÆn cða bÎnh . Tïy theo cõéng ½æ , théi gian tŸc ½æng v¡ vÙ trÏ tŸc ½æng m¡ diÍn biÆn cða bÎnh khŸc nhau . 18
2.3.1.1 VË cõéng ½æ : Khi bÎnh c¯n cÜ cõéng ½æ lèn tŸc ½æng lÅn cáng trÖnh l¡m cáng trÖnh lµm bÎnh ê thÌ c¶p . Mæt kÆt c¶u chÙu xung lúc va ch m mnh , mæt cáng trÖnh bÙ b¬o c¶p lèn , mæt cáng trÖnh chÙu tŸc ½æng cða mái trõéng chöa khÏ xµm thúc nãng ½æ cao gµy nguy hiÌm ê thÌ c¶p . Ph¨i cÜ nhùng quyÆt ½Ùnh trÙ liÎu sèm , nÆu kháng nÜi l¡ kh¸n c¶p . Khi nhùng tŸc nhµn gµy hi cÜ cõéng ½æ yÆu hçn , tuy sÁ d¹n ½Æn nguy hiÌm cho cáng trÖnh nhõng ½Ýi théi gian lµu hçn . CÜ nhùng bÎnh c¯n tõêng nhõ Ït tŸc ½æng ½Æn cáng trÖnh , ch²ng hn nhõ khÜi , nhõng nÆu khÜi cÜ nãng ½æ ½ºm ½´c tŸc ½áng lµu d¡i cñng l¡m nguy hi cho cáng trÖnh . 2.3.1.2 Théi gian tŸc ½æng : CÜ nhùng tŸc ½æng nh¶t théi kháng ho´c Ït ¨nh hõêng ½Æn cáng trÖnh . Nhõng nÆu tŸc ½æng lµu d¡i li l¡m nguy hiÌm cho cáng trÖnh . Nhùng ngái nh¡ g·n ½õéng cÜ xe cæ n´ng ½i thõéng xuyÅn vèi mºt ½æ lèn thõéng l¡m ¨nh hõêng ½Æn cáng trÖnh . NÆu t·n su¶t Ït thÖ h·u nhõ kháng ¨nh hõêng bao nhiÅu . Théi gian l¡m cho th¾p trong kÆt c¶u öng lúc trõèc bÙ chïng d¬o . Théi gian d¡i ½Ì kÆt c¶u trong mái trõéng ¯n mÝn l¡m cho hºu qu¨ nghiÅm tràng . ‡Üng càc b±ng bîa cho nhiËu càc sµu sÁ ¨nh hõêng ½Æn cŸc cáng trÖnh lµn cºn trong phm vi bŸn kÏnh ¨nh hõêng . 2.3.1.3 VÙ trÏ tŸc ½æng : VÙ trÏ tŸc ½æng cða cŸc yÆu tâ bÎnh c¯n r¶t ¨nh hõêng ½Æn bÎnh hàc cáng trÖnh . Cât th¾p bÙ g× ê nhùng vÙ trÏ næi lúc nhÞ Ït nguy h i hçn ê vÙ trÏ næi lúc lèn . Tháng thõéng bÎnh c¯n khŸc nhau gµy ra nhùng tŸc ½æng lÅn vÙ trÏ khŸc nhau . VÙ trÏ tŸc ½æng theo bÎnh c¯n cÜ nhùng quy luºt cða nÜ . Nhõng cñng cÜ thÌ cÜ nhùng yÆu tâ bÎnh c¯n kháng theo quy luºt phä biÆn , thõéng vÙ trÏ xu¶t hiÎn triÎu chöng ê nhùng nçi xung yÆu cða kÆt c¶u hay ê chå cÜ m·m bÎnh tiÅn thiÅn . 2.3.2 Vai trÝ cða sú châng ½ë cða cáng trÖnh v¡ kÆt c¶u trong quŸ trÖnh bÎnh sinh : Cáng trÖnh v¡ kÆt c¶u ½õìc chÆ to phï hìp vèi mái trõéng thÖ Ït bÙ bÎnh hçn nhùng cáng trÖnh kháng phï hìp vèi mái trõéng . Nhùng cáng trÖnh ê mái trõéng cÜ tÏnh ¯n mÝn thÖ nhùng cáng trÖnh ho´c kÆt c¶u cÜ b¨o vÎ châng ¯n mÝn thõéng bËn vùng hçn nhùng cáng trÖnh b¨o vÎ k¾m . C·n cÜ nhùng quy chÆ sø dòng cho nhùng cáng trÖnh c·n cÜ chÆ ½æ sø dòng ½Ÿng lõu tµm ½Ì k¾o d¡i tuäi thà cáng trÖnh . 2.3.2.1 Tuäi cáng trÖnh hay kÆt c¶u : 19
Cáng trÖnh sø dòng ½¬ lµu n¯m , nhùng tŸc ½æng cða mái trõéng v¡ théi gian l¡m cho nÜ kháng thÌ chÙu t¨i tât nhõ cñng cáng trÖnh ¶y mèi l¡m . Qua théi gian , tÏnh ch¶t cç , hÜa , lû cða vºt liÎu tä hìp nÅn cáng trÖnh thõéng thay ½äi . Khi nghiÅn cöu bÎnh c¯n cñng nhõ tÖm hiÌu bÎnh sinh c·n chî û ½Æn ½´c ½iÌm n¡y . Sau mæt théi gian sø dòng , khi c·n thiÆt , cÜ sú ½Ÿnh giŸ li kh¨ n¯ng chÙu lúc cða kÆt c¶u hiÎn hùu . 2.3.2.2 Loi , dng cáng trÖnh : Loi , dng cáng trÖnh khŸc nhau cÜ quŸ trÖnh bÎnh sinh khŸc nhau . Cáng trÖnh b±ng kÆt c¶u kim loi cÜ quŸ trÖnh bÎnh sinh khŸc vèi cáng trÖnh bÅ táng cât th¾p . Cáng trÖnh b±ng gå cÜ quŸ trÖnh bÎnh sinh khŸc vèi cáng trÖnh bÅ táng cât th¾p Cáng trÖnh dµn dòng cÜ quŸ trÖnh bÎnh sinh khŸc cáng trÖnh cáng nghiÎp vÖ mái trõéng chöa dúng cñng nhõ kiÌu dŸng cáng trÖnh cáng nghiÎp khŸc cáng trÖnh dµn dòng . 2.3.2.3 YÆu tâ ngoi mái : Ngoi mái ¨nh hõêng khŸ lèn ½Æn quŸ trÖnh bÎnh sinh . Cáng trÖnh ven biÌn c·n tuµn theo nhùng ½iËu kiÎn b¨o vÎ nghiÅm ng´t hçn cáng trÖnh trong ½¶t liËn . Cáng trÖnh ê vïng hay cÜ b¬o lèn ph¨i ½õìc tÏnh toŸn cÜ möc châng ½ë thÞa ½Ÿng . Nh¡ gå ê nçi thõéng xuyÅn ¸m õèt quanh n¯m sÁ mau bÙ n¶m mâc cñng nhõ mòc màt . NhiËu loi cán trïng ho´c n¶m , khu¸n ch× phŸ hoi gå khi ½æ ¸m quŸ gièi hn n¡o ½Ü . NÆu gå khá thÖ ng¯n ½õìc tŸc ½æng cða nhùng sú phŸ hoi cða nhùng cán trïng n¡y . 2.3.3 Mâi liÅn quan giùa còc bæ kÆt c¶u v¡ cáng trÖnh trong quŸ trÖnh bÎnh sinh : NhiËu ngõéi ½¬ thiÆu chî û ½Æn täng thÌ khi x¾t kÆt c¶u hay cáng trÖnh hõ hÞng vèi quan ½iÌm hÞng ½µu chùa ½Ü . L¡m nhõ vºy cÜ thÌ d¹n ½Æn sai l·m l¡ søa chùa triËn miÅn, tân k¾m , m¡ kháng hiÎu qu¨ . KÆt c¶u v¡ cáng trÖnh l¡ mæt täng thÌ nhõ nhùng ph·n trÅn ½¬ trÖnh b¡y . TŸch réi kÆt c¶u khÞi cáng trÖnh sÁ bÙ phiÆn diÎn d¹n ½Æn sai l·m trong chùa trÙ cho cáng trÖnh hõ hÞng . Ta chî û ½Æn cŸc mâi tõçng quan sau ½µy : 2.3.3.1 Mâi liÅn quan giùa to¡n cáng trÖnh vèi t÷ng kÆt c¶u : Cáng trÖnh ½õìc kÆt c¶u c¶u to nÅn trong mæt hÎ thâng . CŸc kÆt c¶u g°n vèi nhau theo dng gi¡ng buæc n¡o ½Ü ½Ì to nÅn cáng trÖnh . HÎ thâng än ½Ùnh vÖ dng liÅn hÎ giùa cŸc kÆt c¶u hìp lû . Cáng trÖnh bËn vùng thÖ dï mæt v¡i kÆt c¶u cÜ yÆu chît Ït cñng kháng ¨nh hõêng l¡ bao . NÆu hÎ kÆt c¶u kháng hìp lû , to¡n cáng trÖnh xæc xÎch thÖ mæt sâ kÆt c¶u cÜ tât cÜ khÞe cñng ch²ng ½õìc lìi læc gÖ . 2.3.3.2 Mâi liÅn quan giùa kÆt c¶u vèi to¡n cáng trÖnh : 20