FOLKLORE NƯỚC NGOÀI
FO1LKJLÔRE RWG€ 6@ä1
Ta TỶ
thu
+.
sinh
._ “
—
-
fOLHLOR€ NƯỚC NGOÀI
1. Khái niệm hành động võ cầu
Bàn về hành động sử thị cá nhân, nhà
mĩ học Hegel cho rằng: điều quan trọng của
các anh hùng sử thị không phải là mục
đích của họ, mà là tất cả những điều họ gặp
trong những cố gắng đề đạt được mục đích
ấy. Với Mahabharata hiểu như vậy có phần
không thoa đáng.
#.M. Mêlêtinxki trong Nguồn gốc sử thi
anh hùng đưa ra ý kiến của các học giả
phương Tây về hành động anh hùng trong
sử thi: “Theo quan niệm của họ, ngươi dũng
sĩ là một “siêu nhân”, là một phần tử cá
nhân chủ nghĩa, sẵn sàng hi sinh mọi thứ
vì danh dự và vinh quang của ban thân. là
một "cái thùng” chứa sức lực luôn luôn tìm
cơ hội để trưng bày sức mạnh mà không
đếm xỉa gì tới mọi ý nghĩa xã hội”. Nhận
định này dúng trên phương diện quan
niệm truyền thống, đúng với các anh hùng
Kaurava lấy "sức mạnh là sự phê chuẩn
cho quyển tối thượng và luật pháp dựa trên
cơ sở ấy”””. Nhưng, vấn đề trở nên phức tạp
hơn khi soi xét ngươi anh hùng trong
Mahabharata dưới ảnh sàng đạo đức - tôn
Ø140.
Trong một số công trình nghiên cứu
Mahabharata viết bằng tiếng Anh có dùng
thuât ngữ giải nghĩa tính chất của loại
hành động được gọi là uô cầu:
* Jesireless action: hành động không
có ham muôn. dục vọng.
Tủ
HÀNH ĐỘNG VÕ CẤU - TIỂU CHÍ
ĐANH GIÁ NHÂN VẬT ANH HÙNG
TRONG SỬ THỊ MAHABHARATA
NGUYÊN THỊ TUYẾT THUÊ)
* Altruistic action: hành động có tính
vị tha.
* Selfless action: hành động quên bản
thân mình.
Tóm lại, hành động uô cầu là hành
động không lấy cá nhân mình làm trung
tâm. Nhưng hiểu như vậy thì hầu như
hành động của các nhân vật anh hùng sử
thi íU nhiều đều mang tính uô cầu. Chẳng
hạn với người anh hùng trong sử thi Hi
Lạp, nhân vật hành động cũng không phải
cho cá nhân mà cho tập thê. Song, trong
Mahobhardfa tính uô cầu được nhìn nhận
từ góc độ tôn giáo, uô cầu theo quan niệm
Dharma, nên mang nét đặc thù khu biệt.
Nhiều nhà nghiên cứu Mœhabharodta chú
tâm đến vấn đề này:
Đại sư Swamli trong lơi giới thiệu
Bhagquad Gita cho rằng: "Hành động vô
cầu đạt tới ý thức vô thương”””.
Giang sư Lê Xuân Khoa định nghĩa:
“Hành động một cách hồn nhiên, không tự
tư tự lợi, không quyến luyến đam mê thì đó
+ ` ` “ˆ ~ˆ ^ Lễ. Í
chính là hành động vô cầu”””.
Giáo sư Nguyễn Thừa Hýỷ bàn luận:
"Hành động vô cầu không phải là hành
động không có mục đích và không có lí
tưởng. Vì chính mục đích và lí tưởng đã
nằm trong Dharma. Đó là một hành động
không vị kỉ, không vì những lợi ích cá nhân
s»(D)
và những kết quả vật chất tầm thường”””.
f* ˆ .. , # ` ^ˆ _
TS. Phân viện Báo chí và tuyên truyền.
—]
Nho
NGUYÊN THỊ TUYẾT THỦ
Tiến sĩ Phan Thu Hiến trong chuyên
luận Sư thị Ấn Đó đã phân tích về hành
động vô cầu: "Chìa khoá đối với sự giai
thoát khỏi nghiệp chướng không phai sự
khước từ hành động mà là thực hiện hành
động với một tri kiến thích đáng. Chính
dục vọng đã làm dãy lên hành động gây ra
giai thoát khỏi
nghiệp. vì vậy liên quan đến sự từ bo, sự
sự trói buộc của nghiệp.
kiêm soát những dục vọng ích kỉ cá nhân.
Băng cách sống đời mình như một tặng vật
cho Đấng chí tôn, con người vân thực hiện
được trọn vẹn Dharma, nhưng cơi bỏ được
trói buộc tạo nghiệp của hành động, nên
đồng thời cũng thực hiện được Moska'`tt!. Ở
đây. hành động uô cầu được xem là hành
động không tạo nghiệp, và được lí giai như
một giai pháp hữu hiệu giải toa xung đột
giữa Dharma (bốn phận) và Moska (giải
thoát) của nhân vật trong Mahabharafa.
Tưu trung lại hònh động 0uô cầu cần
thoa mãn các tiêu chí:
- Hành động theo bôn phận (Dharma)
- Không lấy cá nhân làm trung tâm
- Không tạo nghiệp. đạt được sự giai
thoát
- Nhăm thiết lập sự hài hoà của thế
ĐIỚI
Nhà Ấn Lộ học P. A. Grinser cũng cho
răng: "Các anh hùng võ sĩ Kshatrlya trong
sử thi Ấn Độ không chủ trương khước từ
hành động. Họ để cao tính tích cực chủ
động và xem xét hành động vô cầu không
chỉ đơn gian là nhân danh vinh quang và
lòng dũng cam, mà vì sự thực hiện những
quy luật đạo đức cao cả”?
. Y kiến của ông
gợi mở cho chúng tôi xem xét hành động 0ô
cátu¿ của các anh hùng trong Mahabharata
là hành động thể hiện sự lựa chon đạo đức.
2. Quan niệm về
động của người An Độ
động cơ hành
Trong Mahabhardơta hành động không
quan trọng bằng động cơ hành động. Người
anh hùng Ấn Độ hành động nhằm đạt tới
sự kết hợp hài hoà giữa lí tưởng phụng sự
con người với bốn phận đạo lí, giữa quy luật
của tự nhiên và xã hội. Hành động uô cầu
trở thành tiêu chí đạo đức để đánh giá
hành vi xử thê của con người, trở thành
thước đo phâm chất anh hùng theo quan
niệm Hindu giáo và là nét đẹp đặc thù cua
ngươi anh hùng trong sử thì Mahabhardafa.
* Hành động quên nổi hiểm nguy của
bản thân để tiêu diệt cái ác cứu đời của
Bhima mang lại cho nhân 0uật 0e đẹp cao
cd. Sử thi kể rất nhiều hành động lập chiến
tích của Bhima, khi thì giết yêu tình cứu
người dân bị nạn, khi thì giết ác quỷ đem
lại bình an cho cuộc sống làm hiện lên sừng
sững một Bhima - hành động uô cầu. Con
ngươi có sức khoe siêu phàm này luôn hành
động không phai cho ban thân mình, mà vì
lí tưởng "giữa đường dâu thấy bất bằng mà
tha". Hành động của Bhima mang tính
nghĩa hiệp, là sự thực thi bổn phận của
đăng cấp chiến binh Kshatriya, thanh trừ
điểu ác, bão vệ điều thiện, thiết lập sự hài
thế gian.
Yudhisthira hiểu rằng "xác lập được lẽ công
bằng và đạo lí một phần rất lớn là nhờ vào
sức mạnh thể lực của Bhima”?”. Yêu tinh
Bakasura là nỗi đe doa khủng khiếp đối với
người dân thành phố Ekachakra. Tuy đang
phai sống cải trang nhưng Bhima vẫn
quyết định giết yêu tỉnh hung dữ đó.
Những đe dọa gì sẽ đến với tính mạng của
chàng. Bhima đâu cần biết. Chàng vui vẻ
hành động, bởi “việc nhân nghĩa là đạo đức
cao đẹp nhất của con người”, Hoàng tử
Hama (]amayang) cũng cùng quan niệm
ấy: thay đổi trang phục không có nghĩa là
thay đổi bản chất. Chàng vẫn là người anh
hoà cho cuộc sống trên
FOLKLORE NƯỚC NGOÀI
{D
———————EEEỄễỄễễễỄễ— 2 .ẽẼẼẽẼẼ 5
hùng của đăng cấp vương công võ sĩ, và
trước hết vân là một chiến binh trong danh
dự luôn sản sàng hành động tiêu diệt cái
ac. không vì lo sợ cho tính mạng của bản
thân dù dang khoác áo vỏ cây sống cảnh
lưu dày.
* Hành động quên mình 0ì bốn phân
cưa Draupadi: là vợ chúng của năm
Jandava. tác gia sự thị có ý thức xây dựng
raubpadl như cội rễ ràng buộc năm
Pandava thành một khối thống nhất. Nàng
không phai chỉ như một người vợ bình
thường mà giữ vali trò hướng đạo tỉnh thần
là con thuyển dưa ình em Pandava vượt
|
dại dương bão tổ" ”” Durvodhana - kẻ thù
của các Pandava. cùng phai thừa nhận:
"Anh em landava dược cứu thoát không
phai do Bhima có cánh tay mạnh như vũ
khí, cũng không phai nhờ ArJjuna với cây
cung thần Gandiva, càng không phải nhờ
chính
l)raubpadl kiểu điểm đã cứu vớt bọn họ,
Krishna tài trí siêu VIỆT nàng
những ke đã tự dưa mình vào vòng nô
^s†T11
lệ. .
Kunti - mẹ của các anh hùng
"Hãy di theo con
sí }*3)
Pandava thì căn dặn:
đường mà D)raupadi đã chỉ ra” ˆ. Draupadh
luôn thức đậy những khát vọng chân chính
hào hùng trong anh em Pandava, đánh
thức tỉnh thân chiến bình của họ tưởng
như có lúc đã ngủ yên. Draupadi là hiện
thân cho quan niệm hònh động 0ô cầu
trong Bhaøgauad Gia: "Suy tự về kết quả
của hành động chăng thể nào giúp ta kiện
toàn dược nghĩa vụ ở đời"””” Hơn ai hết,
[)raupadi rất thấu hiệu bốn phận cá nhân.
Nàng dã hành động không phải để mong
thu được kết qua cho bản thân mình.
[)raupadl hiện thân cho lí tưởng anh hùng
chiến bình. bà người phụ nữ qua quyết,
không chịu nhục, nàng kêu gọi bao toàn
đanh dự. khao khát khôi phục lại lẽ phải
băng hành động. Draupadi không sợ gian
nan thử thách, quên mình vì bôn phận như
một chiến bình, sẻ chia với những người
chồng mọi khó khăn gian khổ. Vào năm thứ
mươi ba trong thơi kì lưu dày, Draupadl
cũng coI mình như một trong các anh hùng
Pandava chịu dựng hi sinh, mặc dù nàng
xuât thân là một phụ nữ thượng lưu: “Vì lợi
ích của các anh, đề giúp các anh giữ trọn lời
thể, em săn sàng chấp nhận công việc của
kẻ tôi đòi"”””. Draupadi là một anh hùng
theo quan niệm của Ấn Độ, vì nàng đã
hành động quên mình cho bổn phận. Đó
chính là hành động Uuô cầu.
* Hành động di trọn Dharma của đẳng
cấp chiến binh của Durvyodhana - người đã
sông một cuộc đời không ít những lầm lạc.
Nhưng cuối đời, Duryodhana lại đạt đến
hành động 0uô cầu, khước từ mọi tham
vọng. Đất đai, quyền lực, của cải, mọi vinh
hoa phú quý đểu trở nên vô nghĩa, chàng có
thể giang hoà để cứu lấy mạng sống.
Nhưng với đăng cấp chiến binh, chết vinh
còn hơn sống nhục. Duryodhana lựa chọn
hành động giao đấu oai phong để đi trọn
Dharma của mình, thể hiện ý thức trách
nhiệm về lẽ vay trả ở đời. Hành động của
chàng dược thần linh đánh giá rất cao,
Durvodhana cũng lâm liệt và chói lọi như
sác vị anh hùng khác. đạt tới cõi cực lạc bơi
hành động Uô câu.
3. Hành động thể hiện sự lựa chọn
đạo dức
Mahabhuratq tình
huống thử thách, đặt nhân vật trước sự lựa
thương tạo ra
chọn đạo đức cao cả. Suốt cuộc đời mình,
Bhisma luôn hành động cao thượng, không
vụ lợi cho bản thân mình. Vì hạnh phúc
của cha, Bhisma hi sinh hạnh phúc cá
nhân. Bị ràng buộc bởi bổn phận, ông phải
tham gia vào chiến tranh. Và ông đã làm
tròn bôn phận của mình. Đã chín ngày trôi
qua trong cuộc chiến, một khi Bhisma còn
là tông thống lĩnh quân đội Kaurava thì
76
quân đôi đó không thê không chiến thắng.
Phe Pandava bị áp đảo tỉnh thần ghê gớm.
Hiểu được điểu đó. nên Bhisma đã ngã
mách cho anh em Pandava cách có thể tước
đi cuộc sống của ông: “Thế rồi Bhisma
quyết định chấm dứt cuộc chiến, ông làm
như thể xuống xe kiếm và khiên ở tay.
nhưng chưa xuống khoi xe thì khiên đã bị
Tn, ˆ 3 . s 2ss( ]))
mũi tên của ẢrJuna cắt nho”.
lBhisma
chủ động tạo tình huống cho ArJuna giết
mình mà không bị lên án vì phạm luật.
Mặt khác, nó còn tước bỏ cho anh em
Pandava tội thiếu trung thực trong một
hành động khác!”. Bởi trong chiến trân
Kurukshetra. vấn để công bằng và đạo
nghĩa được đặt lên hàng đầu. Bhisma đã
hành dộng không may may toan tính vì lợi
ích cá nhân. Chính nhờ hành động 0ô cầu
mà Bhismma là người duy nhất trong sử thị,
được các thần lĩnh ban tặng cho khả năng
biết trước ngày tạ thế của mình. Và ông
bình tĩnh năm trên chiếc giường bằng mũi
tên đê chứng kiến trận đánh cho đến khi
kết thúc, chứng kiến sự đăng quang của
đao lí Dharma, giáo huấn thuật cal trị đất
nước cho Yudhisthira. Cuộc đơi Bhisma là
cuộc đợi một con người đã hành động không
mệt mỏi để gìn giữ niềm tín vào lẽ Dharma.
Cũng giống như Bhisma, hành động
của Yudhisthira thể hiện sự lựa chon đạo
đức cao ca. Ba mươi sâu năm sau khi kết
thúc chiến trận, tác gia thể hiện hành động
cuối cùng của Yudhisthưra: (ứừ chốt cối
Thiên đường sẵn sàng ở lại địa ngục với
anh em ruột thịt của mình. Hành động này
của Yudhisthira đậm sắc thái của truyền
thống văn hoá phương Đông, quan niệm
sia đình là cội nguồn của mọi sức mạnh, là
niềm hạnh phúc thực sự của con người.
Yudhisthira đã thực hiện dị huấn thiêng
liêng của mẹ Kunti, chọn Thiên đường của
(7) ~ "*°" . vệ # “, ^ ` ,
Đặt 5ikhandin ở phía trước, đề từ phía sau
băn lén vào HBhismi
NGUYÊN THỊ TUYẾT THU
mình ở ngay giữa những người thân, chiến
thăng bàn năng hưởng lạc. Hành động này
được xem là chiến tích huy hoàng nhất
trong Mfahabharafa, qua đó tác gia khăng
định sức mạnh đạo đức. Sự đăng quang của
chiến thắng bản năng trở thành đối tượng
trung tâm của cam hứng ngợi ca trong tác
phàm. Yudhisthira là một mẫu anh hùng
theo quan niệm riêng của Mahabharafda.
Sự lựa chọn khốc liệt nhất nằm ngay
trong hành động của Arjuna. Vào thời điểm
căng thăng nhất, khi chiến trận ở thời khắc
bắt đầu, Arjuna - linh hồn của trân đánh
bồng sụp xuống, dầu óc quay cuồng, toàn
thân run rấy. Chàng không thê thực thi bốn:
phận chiến bình, vì trước đường tên mũi
kiếm của chàng là anh em thân thích, là chú
bác họ hàng. Hành động từ chối tham gia
chiến trận đặt Arjuna vào xung đột gay gắt,
buộc chàng phai lựa chọn. Quyển lực và
vinh quang khao khát bây lâu đã trở thành
vô nghĩa trước đạo lí nhân bản vĩnh hăng.
Krishna xuất hiện ban hiểu biết cho Arjuna,
khai thị cho chàng ý nghĩa và bản chất của
hành động gắn với nghĩa vụ của đăng cấp
xuất thân, hiểu quy trình huỷ diệt để tái
sinh thế giới hoàn thiện hơn, thiết lập sự
hoà diệu vũ trụ. ArJjuna nhập thế, ra trận
với vũ khí linh thiêng là cây cung thần. gạt
bo những tình cảm riêng tư, tìm thấy bình
yên cho tâm hồn vong động, hành động uô
cau hướng tới giải thoát.
Rõ ràng, hành động 0ô cầu là tiêu chí
lớn nhất để đánh giá người anh hùng theo
qiutqn niềm Ấn Đó. xuất phát từ lợi ích cá
nhân hay từ Dharma cao cả, duy trì mối
quan hệ giữa cá nhân và vũ trụ. Người anh
hùng Ấn Độ đạt tới tầm vóc nhân loai vĩnh
hàng. bằng chính sắc thái đặc thù trong
hành động của mình. Nếu việc chiến thắng
hay thất bại đối với người anh hùng trong
ác sử thì khác là điều cốt tử, thì với người
anh hùng Ấn Độ thành - bại, sống - chết,
FOLKLORE NƯỚC NGOÀI
sướng - khô, vui - buồn là như nhau. miễn
sao anh hành động hết mình vì Dharma
của ban thân. *Dharma của cá nhân có
được duy trì mới đảm báo trật tự vũ trụ”.
Vì lê đó, thắng lợi trên chiến trận không
đồng nghĩa với vinh quang, một khi nó huỷ
điệt dạo lí. pha vở nến tang đạo đức cộng
đồng: "Chiến thắng này con xem như một
thất bại lón”'”
Pandava không dáng giá băng cử chỉ cao
Chiến thăng của các
đẹp của một gia đình Brahmin nghèo
nhường một oundl bột ngô ít ói cho người
khách án xin đói khô. Dưới cái nhìn tôn giáo
- đao đức, quan niệm về hành động của
ngươi anh hùng Ấn Độ quy định trực tiếp
mẫu anh hùng của sử thì Mahabharata -
Anh hùng đao đức tâm linh.E]}
N.T.T.T
(1) E.M. Mêlêtinxki, Về nguồn gốc sử thị
anh hùng, Tạp chí Văn học số 1/1974, tr 116.
(2), (8), (9), (14). (15), (17) Mahabharofa, Sử
thị An Độ (Cao Huy Đỉnh và Phạm Thuỷ Ba
dịch), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1979, tr 28,
tr 103, tr 101, tr 236, tr 350. tr 4154.
(3), (13) Bhagauad Giữa (Nguyên Quỳnh
dịch). Cơ sở tu thư và xuất ban Quang Hóa,
Sài Gòn, 1972, tr 29, tr20.
(4) Lê Xuân hoa, Mháp môn triết học Ấn
Đó. Trung tâm học liệu Bộ giáo dục, Đài Gòn,
1972, tr 113,
— (3) Nguyễn Thừa lý, Tim hiểu uăn hod
An Đó, Nxb Văn hoa, Hà Nội, 198G, tr 142.
(6) Phan Thu Hiển, Sử thí Án Đó, Nxb
(náo dục, là Nội, 1999, tr 71.
(7) D. A. Grinser, Sử thị Ấn Độ cổ đại,
Nxb hoa học, ÀTlãtxcơva, 192141, tr 60.
(10). (11). (12) Đầân theo V.I, Ealianov,
Hình H/UHU HOƯỜI — phụ nữ trong
Mahabharafa, trong cuốn Những nên uăn học
An Đó, Nxb hoa học, Xlãtxcơøva, 1979.
(16) Claude Carrlỏre,
Mahabharata - Bài thơ nhân gian, Tạp chí
Người đưa tn nesco số 9/1989, tr 9,
jean
lấy
DE CHOI VÀ TRO CHƠI...
(Tiếp theo trang 67)
động khi nhìn thấy một chú bé đang nghẹn
ngào nức nơ một cách đau xót với một con
để chọi trên tay. con để vừa chết một cách
kiên cường trong trân đấu. Những con dế
ây không bao giỡ bị chủ nỡ vứt đi hoặc đem
làm môi cho gà vịt - ngày đó ở Hà Nội phần
lớn các gia đình đều nuôi gà. sân rộng thả
2.3 con, chật thì nuôi nhốt trong chuồng -
các chú bé thường đem chôn con để của
mình. Tuy theo thành tích từng con mà
việc chôn cất có khác nhau. Nhiều khi chỉ
có một mình chủ đem chôn con đế ở vườn
hoặc chậu hoa trong nhà. Nếu đó là một
con dế nổi danh thì "tang lễ” sẽ to hơn, đám
trẻ hâm mộ nó sẽ kéo đến, con dế được
trịnh trọng đặt trong bao diêm, chôn xuống
một hố đất. Ngôi mộ được những bàn tay bé
nhỏ vun đắp cho cao lên. Một đứa chạy về
nhà rút trộm mấy nén hương trên bàn thơ,
đứa khác tìm quanh đâu đó vài bông hoa
đề đặt lên mộ cho đúng nghỉ lễ. Cả bọn vây
quanh nâãm mộ tí hon, nét mặt trang
nghiêm với tất cả tình cảm xót xa buồn
thương thật sự.
Tiếc rằng Hà Nội ngày nay không còn
đất cho đế chọi sống. Các bãi cỏ, sân chơi tự
nhiên, ao hồ đã biến mất, mặt khác, đế
không chết vì mất chỗ ở thì cũng chết vì
thuốc trừ sâu và các loại hoá chất. Trẻ con
Hà Nội giờ đây không được tiếp xúc với
những con vật bé nhỏ đáng yêu trong thế
giới tự nhiên sống động và được hương cái
thú nuôi và chơi dế chọi, chúng đành phai
bằng lòng với những đồ chơi đang bán đầy
đường phố, trong đó có không ít những đồ
chơi vô bô, độc hai, mang tính chất bạo lực,
làm mất đi những nét ngây thơ, nhân hậu
rất cần có trong tâm hồn con tre.
N.T.H.L
(1) Tất suất: con để,