FOLKLORE NƯỚC NGOÀI



FO1LKJLÔRE RWG€ 6@ä1 Ta TỶ

thu +. sinh ._ “ — -

fOLHLOR€ NƯỚC NGOÀI
1. Khái niệm hành động võ cầu
Bàn về hành động sử thị cá nhân, nhà mĩ học Hegel cho rằng: điều quan trọng của các anh hùng sử thị không phải là mục đích của họ, mà là tất cả những điều họ gặp trong những cố gắng đề đạt được mục đích ấy. Với Mahabharata hiểu như vậy có phần không thoa đáng.
#.M. Mêlêtinxki trong Nguồn gốc sử thi anh hùng đưa ra ý kiến của các học giả phương Tây về hành động anh hùng trong sử thi: “Theo quan niệm của họ, ngươi dũng sĩ là một “siêu nhân”, là một phần tử cá nhân chủ nghĩa, sẵn sàng hi sinh mọi thứ vì danh dự và vinh quang của ban thân. là một "cái thùng” chứa sức lực luôn luôn tìm cơ hội để trưng bày sức mạnh mà không đếm xỉa gì tới mọi ý nghĩa xã hội”. Nhận định này dúng trên phương diện quan niệm truyền thống, đúng với các anh hùng Kaurava lấy "sức mạnh là sự phê chuẩn cho quyển tối thượng và luật pháp dựa trên cơ sở ấy”””. Nhưng, vấn đề trở nên phức tạp hơn khi soi xét ngươi anh hùng trong Mahabharata dưới ảnh sàng đạo đức - tôn Ø140.
Trong một số công trình nghiên cứu Mahabharata viết bằng tiếng Anh có dùng thuât ngữ giải nghĩa tính chất của loại hành động được gọi là uô cầu:
* Jesireless action: hành động không
có ham muôn. dục vọng.
Tủ
HÀNH ĐỘNG VÕ CẤU - TIỂU CHÍ ĐANH GIÁ NHÂN VẬT ANH HÙNG TRONG SỬ THỊ MAHABHARATA
NGUYÊN THỊ TUYẾT THUÊ)
* Altruistic action: hành động có tính vị tha.
* Selfless action: hành động quên bản thân mình.
Tóm lại, hành động uô cầu là hành động không lấy cá nhân mình làm trung tâm. Nhưng hiểu như vậy thì hầu như hành động của các nhân vật anh hùng sử thi íU nhiều đều mang tính uô cầu. Chẳng hạn với người anh hùng trong sử thi Hi Lạp, nhân vật hành động cũng không phải cho cá nhân mà cho tập thê. Song, trong Mahobhardfa tính uô cầu được nhìn nhận từ góc độ tôn giáo, uô cầu theo quan niệm Dharma, nên mang nét đặc thù khu biệt. Nhiều nhà nghiên cứu Mœhabharodta chú tâm đến vấn đề này:
Đại sư Swamli trong lơi giới thiệu Bhagquad Gita cho rằng: "Hành động vô
cầu đạt tới ý thức vô thương”””.
Giang sư Lê Xuân Khoa định nghĩa: “Hành động một cách hồn nhiên, không tự tư tự lợi, không quyến luyến đam mê thì đó
+ ` ` “ˆ ~ˆ ^ Lễ. Í chính là hành động vô cầu”””.
Giáo sư Nguyễn Thừa Hýỷ bàn luận: "Hành động vô cầu không phải là hành động không có mục đích và không có lí tưởng. Vì chính mục đích và lí tưởng đã nằm trong Dharma. Đó là một hành động không vị kỉ, không vì những lợi ích cá nhân
s»(D)
và những kết quả vật chất tầm thường”””.
f* ˆ .. , # ` ^ˆ _ TS. Phân viện Báo chí và tuyên truyền. —] Nho
NGUYÊN THỊ TUYẾT THỦ


Tiến sĩ Phan Thu Hiến trong chuyên luận Sư thị Ấn Đó đã phân tích về hành động vô cầu: "Chìa khoá đối với sự giai thoát khỏi nghiệp chướng không phai sự khước từ hành động mà là thực hiện hành động với một tri kiến thích đáng. Chính dục vọng đã làm dãy lên hành động gây ra giai thoát khỏi
nghiệp. vì vậy liên quan đến sự từ bo, sự
sự trói buộc của nghiệp.
kiêm soát những dục vọng ích kỉ cá nhân. Băng cách sống đời mình như một tặng vật cho Đấng chí tôn, con người vân thực hiện được trọn vẹn Dharma, nhưng cơi bỏ được trói buộc tạo nghiệp của hành động, nên đồng thời cũng thực hiện được Moska'`tt!. Ở đây. hành động uô cầu được xem là hành động không tạo nghiệp, và được lí giai như một giai pháp hữu hiệu giải toa xung đột giữa Dharma (bốn phận) và Moska (giải thoát) của nhân vật trong Mahabharafa. Tưu trung lại hònh động 0uô cầu cần
thoa mãn các tiêu chí: - Hành động theo bôn phận (Dharma) - Không lấy cá nhân làm trung tâm
- Không tạo nghiệp. đạt được sự giai thoát
- Nhăm thiết lập sự hài hoà của thế ĐIỚI
Nhà Ấn Lộ học P. A. Grinser cũng cho răng: "Các anh hùng võ sĩ Kshatrlya trong sử thi Ấn Độ không chủ trương khước từ hành động. Họ để cao tính tích cực chủ động và xem xét hành động vô cầu không chỉ đơn gian là nhân danh vinh quang và lòng dũng cam, mà vì sự thực hiện những
quy luật đạo đức cao cả”?
. Y kiến của ông gợi mở cho chúng tôi xem xét hành động 0ô cátu¿ của các anh hùng trong Mahabharata
là hành động thể hiện sự lựa chon đạo đức.
2. Quan niệm về động của người An Độ
động cơ hành
Trong Mahabhardơta hành động không quan trọng bằng động cơ hành động. Người anh hùng Ấn Độ hành động nhằm đạt tới sự kết hợp hài hoà giữa lí tưởng phụng sự con người với bốn phận đạo lí, giữa quy luật của tự nhiên và xã hội. Hành động uô cầu trở thành tiêu chí đạo đức để đánh giá hành vi xử thê của con người, trở thành thước đo phâm chất anh hùng theo quan niệm Hindu giáo và là nét đẹp đặc thù cua ngươi anh hùng trong sử thì Mahabhardafa.
* Hành động quên nổi hiểm nguy của bản thân để tiêu diệt cái ác cứu đời của Bhima mang lại cho nhân 0uật 0e đẹp cao cd. Sử thi kể rất nhiều hành động lập chiến tích của Bhima, khi thì giết yêu tình cứu người dân bị nạn, khi thì giết ác quỷ đem lại bình an cho cuộc sống làm hiện lên sừng sững một Bhima - hành động uô cầu. Con ngươi có sức khoe siêu phàm này luôn hành động không phai cho ban thân mình, mà vì lí tưởng "giữa đường dâu thấy bất bằng mà tha". Hành động của Bhima mang tính nghĩa hiệp, là sự thực thi bổn phận của đăng cấp chiến binh Kshatriya, thanh trừ điểu ác, bão vệ điều thiện, thiết lập sự hài thế gian. Yudhisthira hiểu rằng "xác lập được lẽ công bằng và đạo lí một phần rất lớn là nhờ vào sức mạnh thể lực của Bhima”?”. Yêu tinh Bakasura là nỗi đe doa khủng khiếp đối với người dân thành phố Ekachakra. Tuy đang phai sống cải trang nhưng Bhima vẫn quyết định giết yêu tỉnh hung dữ đó. Những đe dọa gì sẽ đến với tính mạng của chàng. Bhima đâu cần biết. Chàng vui vẻ hành động, bởi “việc nhân nghĩa là đạo đức cao đẹp nhất của con người”, Hoàng tử Hama (]amayang) cũng cùng quan niệm ấy: thay đổi trang phục không có nghĩa là thay đổi bản chất. Chàng vẫn là người anh
hoà cho cuộc sống trên FOLKLORE NƯỚC NGOÀI
{D
———————EEEỄễỄễễễỄễ— 2 .ẽẼẼẽẼẼ 5
hùng của đăng cấp vương công võ sĩ, và trước hết vân là một chiến binh trong danh dự luôn sản sàng hành động tiêu diệt cái ac. không vì lo sợ cho tính mạng của bản thân dù dang khoác áo vỏ cây sống cảnh lưu dày.
* Hành động quên mình 0ì bốn phân cưa Draupadi: là vợ chúng của năm Jandava. tác gia sự thị có ý thức xây dựng raubpadl như cội rễ ràng buộc năm Pandava thành một khối thống nhất. Nàng không phai chỉ như một người vợ bình thường mà giữ vali trò hướng đạo tỉnh thần
là con thuyển dưa ình em Pandava vượt
|
dại dương bão tổ" ”” Durvodhana - kẻ thù của các Pandava. cùng phai thừa nhận: "Anh em landava dược cứu thoát không phai do Bhima có cánh tay mạnh như vũ khí, cũng không phai nhờ ArJjuna với cây cung thần Gandiva, càng không phải nhờ chính
l)raubpadl kiểu điểm đã cứu vớt bọn họ,
Krishna tài trí siêu VIỆT nàng
những ke đã tự dưa mình vào vòng nô
^s†T11 lệ. .
Kunti - mẹ của các anh hùng
"Hãy di theo con
sí }*3)
Pandava thì căn dặn: đường mà D)raupadi đã chỉ ra” ˆ. Draupadh luôn thức đậy những khát vọng chân chính hào hùng trong anh em Pandava, đánh thức tỉnh thân chiến bình của họ tưởng như có lúc đã ngủ yên. Draupadi là hiện thân cho quan niệm hònh động 0ô cầu trong Bhaøgauad Gia: "Suy tự về kết quả của hành động chăng thể nào giúp ta kiện toàn dược nghĩa vụ ở đời"””” Hơn ai hết, [)raupadi rất thấu hiệu bốn phận cá nhân. Nàng dã hành động không phải để mong thu được kết qua cho bản thân mình. [)raupadl hiện thân cho lí tưởng anh hùng chiến bình. bà người phụ nữ qua quyết, không chịu nhục, nàng kêu gọi bao toàn đanh dự. khao khát khôi phục lại lẽ phải băng hành động. Draupadi không sợ gian
nan thử thách, quên mình vì bôn phận như
một chiến bình, sẻ chia với những người chồng mọi khó khăn gian khổ. Vào năm thứ mươi ba trong thơi kì lưu dày, Draupadl cũng coI mình như một trong các anh hùng Pandava chịu dựng hi sinh, mặc dù nàng xuât thân là một phụ nữ thượng lưu: “Vì lợi ích của các anh, đề giúp các anh giữ trọn lời thể, em săn sàng chấp nhận công việc của kẻ tôi đòi"”””. Draupadi là một anh hùng theo quan niệm của Ấn Độ, vì nàng đã hành động quên mình cho bổn phận. Đó
chính là hành động Uuô cầu.
* Hành động di trọn Dharma của đẳng cấp chiến binh của Durvyodhana - người đã sông một cuộc đời không ít những lầm lạc. Nhưng cuối đời, Duryodhana lại đạt đến hành động 0uô cầu, khước từ mọi tham vọng. Đất đai, quyền lực, của cải, mọi vinh hoa phú quý đểu trở nên vô nghĩa, chàng có thể giang hoà để cứu lấy mạng sống. Nhưng với đăng cấp chiến binh, chết vinh còn hơn sống nhục. Duryodhana lựa chọn hành động giao đấu oai phong để đi trọn Dharma của mình, thể hiện ý thức trách nhiệm về lẽ vay trả ở đời. Hành động của chàng dược thần linh đánh giá rất cao, Durvodhana cũng lâm liệt và chói lọi như sác vị anh hùng khác. đạt tới cõi cực lạc bơi
hành động Uô câu.
3. Hành động thể hiện sự lựa chọn đạo dức
Mahabhuratq tình huống thử thách, đặt nhân vật trước sự lựa
thương tạo ra chọn đạo đức cao cả. Suốt cuộc đời mình, Bhisma luôn hành động cao thượng, không vụ lợi cho bản thân mình. Vì hạnh phúc của cha, Bhisma hi sinh hạnh phúc cá nhân. Bị ràng buộc bởi bổn phận, ông phải tham gia vào chiến tranh. Và ông đã làm tròn bôn phận của mình. Đã chín ngày trôi qua trong cuộc chiến, một khi Bhisma còn là tông thống lĩnh quân đội Kaurava thì 76
quân đôi đó không thê không chiến thắng. Phe Pandava bị áp đảo tỉnh thần ghê gớm. Hiểu được điểu đó. nên Bhisma đã ngã
mách cho anh em Pandava cách có thể tước đi cuộc sống của ông: “Thế rồi Bhisma quyết định chấm dứt cuộc chiến, ông làm như thể xuống xe kiếm và khiên ở tay. nhưng chưa xuống khoi xe thì khiên đã bị
Tn, ˆ 3 . s 2ss( ])) mũi tên của ẢrJuna cắt nho”.
lBhisma chủ động tạo tình huống cho ArJuna giết mình mà không bị lên án vì phạm luật. Mặt khác, nó còn tước bỏ cho anh em Pandava tội thiếu trung thực trong một hành động khác!”. Bởi trong chiến trân Kurukshetra. vấn để công bằng và đạo nghĩa được đặt lên hàng đầu. Bhisma đã hành dộng không may may toan tính vì lợi ích cá nhân. Chính nhờ hành động 0ô cầu mà Bhismma là người duy nhất trong sử thị, được các thần lĩnh ban tặng cho khả năng biết trước ngày tạ thế của mình. Và ông bình tĩnh năm trên chiếc giường bằng mũi tên đê chứng kiến trận đánh cho đến khi kết thúc, chứng kiến sự đăng quang của đao lí Dharma, giáo huấn thuật cal trị đất nước cho Yudhisthira. Cuộc đơi Bhisma là cuộc đợi một con người đã hành động không mệt mỏi để gìn giữ niềm tín vào lẽ Dharma.
Cũng giống như Bhisma, hành động của Yudhisthira thể hiện sự lựa chon đạo đức cao ca. Ba mươi sâu năm sau khi kết thúc chiến trận, tác gia thể hiện hành động cuối cùng của Yudhisthưra: (ứừ chốt cối Thiên đường sẵn sàng ở lại địa ngục với anh em ruột thịt của mình. Hành động này của Yudhisthira đậm sắc thái của truyền thống văn hoá phương Đông, quan niệm sia đình là cội nguồn của mọi sức mạnh, là niềm hạnh phúc thực sự của con người. Yudhisthira đã thực hiện dị huấn thiêng liêng của mẹ Kunti, chọn Thiên đường của
(7) ~ "*°" . vệ # “, ^ ` , Đặt 5ikhandin ở phía trước, đề từ phía sau băn lén vào HBhismi
NGUYÊN THỊ TUYẾT THU


mình ở ngay giữa những người thân, chiến thăng bàn năng hưởng lạc. Hành động này được xem là chiến tích huy hoàng nhất trong Mfahabharafa, qua đó tác gia khăng định sức mạnh đạo đức. Sự đăng quang của chiến thắng bản năng trở thành đối tượng trung tâm của cam hứng ngợi ca trong tác phàm. Yudhisthira là một mẫu anh hùng theo quan niệm riêng của Mahabharafda.
Sự lựa chọn khốc liệt nhất nằm ngay trong hành động của Arjuna. Vào thời điểm căng thăng nhất, khi chiến trận ở thời khắc bắt đầu, Arjuna - linh hồn của trân đánh bồng sụp xuống, dầu óc quay cuồng, toàn thân run rấy. Chàng không thê thực thi bốn: phận chiến bình, vì trước đường tên mũi kiếm của chàng là anh em thân thích, là chú bác họ hàng. Hành động từ chối tham gia chiến trận đặt Arjuna vào xung đột gay gắt, buộc chàng phai lựa chọn. Quyển lực và vinh quang khao khát bây lâu đã trở thành vô nghĩa trước đạo lí nhân bản vĩnh hăng. Krishna xuất hiện ban hiểu biết cho Arjuna, khai thị cho chàng ý nghĩa và bản chất của hành động gắn với nghĩa vụ của đăng cấp xuất thân, hiểu quy trình huỷ diệt để tái sinh thế giới hoàn thiện hơn, thiết lập sự hoà diệu vũ trụ. ArJjuna nhập thế, ra trận với vũ khí linh thiêng là cây cung thần. gạt bo những tình cảm riêng tư, tìm thấy bình yên cho tâm hồn vong động, hành động uô cau hướng tới giải thoát.
Rõ ràng, hành động 0ô cầu là tiêu chí lớn nhất để đánh giá người anh hùng theo qiutqn niềm Ấn Đó. xuất phát từ lợi ích cá nhân hay từ Dharma cao cả, duy trì mối quan hệ giữa cá nhân và vũ trụ. Người anh hùng Ấn Độ đạt tới tầm vóc nhân loai vĩnh hàng. bằng chính sắc thái đặc thù trong hành động của mình. Nếu việc chiến thắng hay thất bại đối với người anh hùng trong ác sử thì khác là điều cốt tử, thì với người anh hùng Ấn Độ thành - bại, sống - chết, FOLKLORE NƯỚC NGOÀI

sướng - khô, vui - buồn là như nhau. miễn sao anh hành động hết mình vì Dharma của ban thân. *Dharma của cá nhân có được duy trì mới đảm báo trật tự vũ trụ”. Vì lê đó, thắng lợi trên chiến trận không đồng nghĩa với vinh quang, một khi nó huỷ điệt dạo lí. pha vở nến tang đạo đức cộng đồng: "Chiến thắng này con xem như một thất bại lón”'”
Pandava không dáng giá băng cử chỉ cao
Chiến thăng của các
đẹp của một gia đình Brahmin nghèo nhường một oundl bột ngô ít ói cho người khách án xin đói khô. Dưới cái nhìn tôn giáo - đao đức, quan niệm về hành động của ngươi anh hùng Ấn Độ quy định trực tiếp mẫu anh hùng của sử thì Mahabharata -
Anh hùng đao đức tâm linh.E]} N.T.T.T
(1) E.M. Mêlêtinxki, Về nguồn gốc sử thị anh hùng, Tạp chí Văn học số 1/1974, tr 116.
(2), (8), (9), (14). (15), (17) Mahabharofa, Sử thị An Độ (Cao Huy Đỉnh và Phạm Thuỷ Ba dịch), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1979, tr 28, tr 103, tr 101, tr 236, tr 350. tr 4154.
(3), (13) Bhagauad Giữa (Nguyên Quỳnh dịch). Cơ sở tu thư và xuất ban Quang Hóa, Sài Gòn, 1972, tr 29, tr20.
(4) Lê Xuân hoa, Mháp môn triết học Ấn Đó. Trung tâm học liệu Bộ giáo dục, Đài Gòn, 1972, tr 113,
— (3) Nguyễn Thừa lý, Tim hiểu uăn hod An Đó, Nxb Văn hoa, Hà Nội, 198G, tr 142.
(6) Phan Thu Hiển, Sử thí Án Đó, Nxb (náo dục, là Nội, 1999, tr 71.
(7) D. A. Grinser, Sử thị Ấn Độ cổ đại, Nxb hoa học, ÀTlãtxcơva, 192141, tr 60.
(10). (11). (12) Đầân theo V.I, Ealianov, Hình H/UHU HOƯỜI — phụ nữ trong
Mahabharafa, trong cuốn Những nên uăn học An Đó, Nxb hoa học, Xlãtxcơøva, 1979.
(16) Claude Carrlỏre, Mahabharata - Bài thơ nhân gian, Tạp chí Người đưa tn nesco số 9/1989, tr 9,
jean
lấy

DE CHOI VÀ TRO CHƠI...
(Tiếp theo trang 67) động khi nhìn thấy một chú bé đang nghẹn ngào nức nơ một cách đau xót với một con để chọi trên tay. con để vừa chết một cách kiên cường trong trân đấu. Những con dế ây không bao giỡ bị chủ nỡ vứt đi hoặc đem làm môi cho gà vịt - ngày đó ở Hà Nội phần lớn các gia đình đều nuôi gà. sân rộng thả 2.3 con, chật thì nuôi nhốt trong chuồng - các chú bé thường đem chôn con để của mình. Tuy theo thành tích từng con mà việc chôn cất có khác nhau. Nhiều khi chỉ có một mình chủ đem chôn con đế ở vườn hoặc chậu hoa trong nhà. Nếu đó là một con dế nổi danh thì "tang lễ” sẽ to hơn, đám trẻ hâm mộ nó sẽ kéo đến, con dế được trịnh trọng đặt trong bao diêm, chôn xuống một hố đất. Ngôi mộ được những bàn tay bé nhỏ vun đắp cho cao lên. Một đứa chạy về nhà rút trộm mấy nén hương trên bàn thơ, đứa khác tìm quanh đâu đó vài bông hoa đề đặt lên mộ cho đúng nghỉ lễ. Cả bọn vây quanh nâãm mộ tí hon, nét mặt trang nghiêm với tất cả tình cảm xót xa buồn thương thật sự.
Tiếc rằng Hà Nội ngày nay không còn đất cho đế chọi sống. Các bãi cỏ, sân chơi tự nhiên, ao hồ đã biến mất, mặt khác, đế không chết vì mất chỗ ở thì cũng chết vì thuốc trừ sâu và các loại hoá chất. Trẻ con Hà Nội giờ đây không được tiếp xúc với những con vật bé nhỏ đáng yêu trong thế giới tự nhiên sống động và được hương cái thú nuôi và chơi dế chọi, chúng đành phai bằng lòng với những đồ chơi đang bán đầy đường phố, trong đó có không ít những đồ chơi vô bô, độc hai, mang tính chất bạo lực, làm mất đi những nét ngây thơ, nhân hậu rất cần có trong tâm hồn con tre.
N.T.H.L

(1) Tất suất: con để,